Giáo án Ngữ văn 9 bài 12: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ (HD Đọc thêm)
- Nguyễn Khoa Điềm I. Mục tiêu
- Bài Bếp lửa (Đã tìm hiểu ở tiết 57)
- Bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ:
+ Thấy được sự phong phú của thể thơ tự do
+ Hiểu, cảm nhận được giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn
trên lưng mẹ
*Trọng tâm kiến thức kĩ năng.
1. Kiến thức
- Tác giả Nguyễn Khoa Điềm và hoàn cảnh ra đời của bài thơ
- Tình cảm bà mẹ Tà ôi dành cho con gắn chặt với tình yêu quê hương đất nước và niềm tin vào sự
tất thắng của cách mạng
- Nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại, hình ảnh thơ mang tính biểu tượng, âm hưởng của những khúc hát
ru thiết tha, trìu mến
2. Kĩ năng
- Nhận diện các yếu tố ngôn ngữ, hình ảnh mang màu sắc dân gian trong bài thơ
- Phân tích được mạch cảm xúc trữ tình trong bài thơ qua những khúc hát của người mẹ, của tác
giả
- Cảm nhận được tinh thần kháng chiến của nhân dân ta trong thời kì kháng chiến chóng Mĩ cứu
nước
II. Các kĩ năng sống được giáo dục trong bài
III. Đồ dùng dạy học
1. GV: Bảng phụ
2. HS: Soạn hệ thống câu hỏi trong phần Đọc – hiểu văn bản
IV. Phương pháp
- Vấn đáp, động não, bình
- Kĩ thuật khăn trải bàn
V. Các bước lên lớp
1. Ổn định tổ chức: (1’)
2. Kiểm tra bài cũ: (3’)
TaiLieu.VN

Page 1


H. Đọc thuộc lòng bài thơ Bếp lửa, nêu vài cảm nhận của em về hình ảnh bếp lửa?
TL: - Từ hình ảnh bếp lửa tác giả liên tưởng đến người nhóm lửa – nỗi nhớ, tình thương với bà của
đứa cháu đang ở xa.
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học
HĐ của thầy và trò
HĐ1. Khởi động

T.g

Nội dung chính

1’

Tiết trước chúng ta đã tìm hiểu và thấy
được tình cảm của cháu đối với bà thông
qua hình ảnh bếp lửa. Vậy hình ảnh bếp
lửa có ya nghĩa nt trong trái tim người
cháu và mỗi chúng ta, cô và các em cùng
tìm hiểu tiếp tiết 2 của văn bản bếp lửa bài
hôm nay
HĐ2. HDHS tìm hiểu văn bản
- Mục tiêu: những xúc cảm chân thành
của tác giả và hình ảnh người bà giàu tình 6’
thương, giàu đức hi sinh

III. Tìm hiểu văn bản

- GV gọi học sinh đọc khổ tiếp.
H. Trở về hiện tại, tác giả muốn nói gì với
bà ?
- Nhắc bà việc nhóm lửa để nói cái ý
không bao giờ quên quá khứ, không quên
hình ảnh bà với bếp lửa của một thời ấu
thơ nghèo khổ, gian nan mà ấm áp nghĩa
tình.
H. Câu thơ kết bài có ý nghĩa gì ?
- Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn hồi tưởng
và cũng kết thúc bằng chính hình ảnh ấy.

HĐ3. HD tổng kết rút ra ghi nhớ
TaiLieu.VN

3. Suy ngẫm về bà

“Giờ cháu đã đi xa…”

- Nhắc bà việc nhóm lửa để nói cái ý
không bao giờ quên quá khứ, không
quên hình ảnh bà với bếp lửa của một
Page 2


- Mục tiêu: HS chỉ ra được ND, NT của
bài thơ

thời ấu thơ nghèo khổ, gian nan mà

ấm áp nghĩa tình.

H. Đặc sắc NT của bài thơ là gì, ND chính
của bài ?

IV. Ghi nhớ

- Gọi học sinh đọc ghi nhớ.

2’

- SGK/146
- ND

HĐ4. HDHS luyện tập

- NT

- Mục tiêu: HS vận dụng kiến thức giải
quyết được bài tập
V. Luyện tập
2’
- Cho HS đọc bài tham khảo “ Bếp
lửa, tình người” (SBS-327)
VB: Khúc hát ru những em bé lớn
trên lưng mẹ

HĐ1. Khởi động
Mỗi chúng ta khi mới sinh ra đều được mẹ
bế, vỗ về và hát những lời ru ấm áp để dỗ

cho ta những giấc ngủ ngon. Vậy người
mẹ trong bài thơ ru con ntn chúng ta cùng
tìm hiểu bài hôm nay.
HĐ2. HDHS đọc và thảo luận chú thích

(Nguyễn Khoa Điềm)

1’

- Mục tiêu: HS đọc lưu loát văn bản, tìm
hiểu được về tác giả, tác phẩm
- GVHD cách đọc: giọng tha thiết, ngọt
ngào lưu ý các đoạn điệp khúc, Các câu
thơ có đối xứng.

I. Đọc và thảo luận chú thích

- GV đọc một đoạn, gọi học sinh đọc và 10’
nhận xét.
1. Đọc văn bản

H. Nêu hiểu biết về tác giả, tác phẩm?

TaiLieu.VN

Page 3


2. Thảo luận chú thích
a, Tác giả

H. Hoàn cảnh sáng tác tác phẩm?
- Nguyễn Khoa Điềm, sinh 1943,
Thôn Ưu Điềm, xã Phong Hoà, huyện
Phong Điền, Thừa Thiên - Huế
H. Em hiểu A-Kay là gì ? Ka-lưi : nghĩa là
gì ?
HĐ2. HDHS tìm hiểu bố cục
- Mục tiêu: HS chia được bố cục của bài
H. Theo em trung tâm cảm nghĩ của nhà
thơ trong bài thơ “Khúc hát ...” ?
- Người mẹ Tà-Ôi thương con, thương bộ
đội dân làng và đất nước .

b. Tác phẩm
- Sáng tác năm 1971 khi đang công
tác ở chiến khu miền Tây Thừa Thiên
c. Các chú thích khác
1,2

II. Bố cục

H. Bài thơ có thể chia ntn ?
- 3 khúc hát, mỗi khúc hát chia làm 2 lời
ru
1’
+ Lời ru em ( tg nhập vai )
+ Lời ru con ( từ mẹ )
H. Từ đó, hãy đặt tên cho từng khúc hát ru
trong bài thơ ?

- Chia 3 phần (3 lời ru)

- Khúc 1: Khúc hát ru của người mẹ
thương con, thương bộ đội.
- Khúc 2: Khúc hát ru của người mẹ
thương con, thương dân làng.
- Khúc 3: Khúc hát ru của người mẹ
thương con, thương đất nước.
H*. Em có nhận xét gì về cấu trúc bài
thơ ?
- Lặp lời và lặp câu
Em cu tai ngủ trên lưng mẹ ơi
TaiLieu.VN

Page 4


Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ .
...
Ngủ ngoan A-Kay ơi
Ngủ ngoan A-Kay hỡi .
- Lặp nhịp: Phần lớn các câu thơ đều ngắt
2 bước nhịp 4/4
H. Em thấy cấu trúc này gần với loại hình
NT nào ?
- Gần với âm nhạc.
H. Theo em bài thơ này trở thành ca từ
của bài hát nào ?
- Bài hát: Lời ru trên nương của nhạc sĩ
Trần Hoàn.

HĐ3. HDHS tìm hiểu văn bản
- Mục tiêu: Tình cảm bà mẹ Tà ôi dành
cho con gắn chặt với tình yêu quê hương
đất nước và niềm tin vào sự tất thắng của
cách mạng
- GV: Dẫn dắt vào khúc ru 1
H. Hiện lên ở khúc ru 1 là hình ảnh người
mẹ Tà Ôi đang làm gì? Câu thơ nào gây
cho em xúc động nhất? Vì sao?

II. Tìm hiểu văn bản

+ Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng
Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời

13’
1. Khúc hát ru 1

H. Trong lời ru trực tiếp của người mẹ ở
khúc ru 1 em hiểu được gì về tình cảm của
người mẹ Tà Ôi?
- Mẹ giã gạo góp phần nuôi bộ đội kháng
chiến. Những câu thơ giàu sức gợi cảm
biểu hiện tình cảm của mẹ với con, với bộ
TaiLieu.VN

Page 5

đội.
H*. Em có nhận xét gì về mối liên hệ giữa
lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn
cảnh, công việc mà mẹ đang làm ở khúc
ru 1?
- Từ tạo hình nhất là từ láy “nhấp nhô”
diễn tả thật sinh động không chỉ sự thiếu
thốn đói khổ, gầy gò của mẹ mà còn cả sự
cố gắng của mẹ trong công việc nặng
nhọc và kéo dài theo nhịp chày lên xuống
- Câu: lưng đưa nôi và tim hát thành lời
rất mới lạ và cảm động, ở đây người mẹ
đưa nôi không phải bằng tay mà bằng
lưng (vì địu con sau lưng) và hát bằng tim
chứ không phải bằng miệng (tiếng hát từ
trong sâu thẳm tâm hồn)

- Người mẹ mong ước có nhiều gạo
trắng ngần, con khôn lớn khoẻ mạnh
để làm ra lúa gạo góp phần nuôi bộ
đội đánh Mĩ.

H. Từ lời ru này một người mẹ ntn đã hiện
lên ?

- GV yêu cầu 1 em đọc lại khổ thơ 2
H. ở khúc ru thứ 2, hình ảnh người mẹ Tà
Ôi được gắn với hoàn cảnh, công việc cụ

thể nào?
- Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-Lưi (Mẹ
đang làm công việc LĐSX của người dân
ở chiến khu)
H. Nỗi gian lao của người mẹ được tác giả
diễn tả qua hình ảnh nào? Hãy phân tích?
- Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ
- Hình ảnh so sánh rất cụ thể diễn tả sự
chịu đựng gian khổ của người mẹ giữa
rừng núi mênh mông, heo hút.
H. Em hiểu như thế nào về hai câu thơ
“Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi/ Mặt
trời của mẹ em nằm trên lưng”. Phân tích
tình cảm của người mẹ đối với con ở câu
TaiLieu.VN

- Đây là người mẹ giàu tình thương ,
giàu lòng yêu nước .
2. Khúc hát ru 2

Page 6


thơ thứ hai?
- HĐ nhóm – KT KTB - 5’
- HS trình bày, nhận xét, bổ sung và kl
- Tác giả đã sử dụng hình ảnh ẩn dụ qua
hai dòng thơ. Mặt trời của mẹ chính là
đứa con thân yêu. Con là nguồn hạnh
phúc ấm áp vừa gần gũi, thiêng liêng của

đời mẹ. Con đã góp phần sưởi ấm lòng tin
yêu, ý chí của mẹ trong cuộc sống.
H. ở khúc ru này, em thấy tình thương con
của người mẹ Tà Ôi gắn liền với tình cảm
nào? Người mẹ mơ ước điều gì?
- HS dựa vào khúc ru thứ hai để trả lời.

- Gọi học sinh đọc khúc ru 3
H. Hình ảnh người mẹ hiện lên qua khúc
ru thứ 3 qua công việc gì? Hãy nêu cảm
nhận về hình ảnh mẹ ở khúc ru này?
- Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng
...
Mẹ địu em đi để giành trận cuối
- Mẹ cùng các anh trai, chị gái tham gia
chiến đấu bảo vệ căn cứ, di chuyển lực
lượng để kháng chiến lâu dài với tinh thần
quyết tâm, với lòng tin vào thắng lợi.
H. Câu thơ “Từ trên lưng mẹ ... em vào
Trường Sơn” mang ý nghĩa khái quát gì?
- Là sự khái quát về sức mạnh, sự trưởng
thành nhanh chóng kì lạ của những chiến
sĩ trẻ từ trên lưng mẹ, từ trong đói khổ.
H. Tình thương và mơ ước của người mẹ
Tà Ôi ở khúc ru thứ 3 có gì khác so với
TaiLieu.VN

- Tình thương con của người mẹ Tà
Ôi gắn với tình thương buôn làng, quê
hương gian khổ. Bởi vậy mẹ mong

ước con mau lớn giúp mẹ lao động
Page 7


khúc ru thứ nhất, thứ hai.

SX.

H. Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm viết về
người mẹ Tà Ôi với một tình cảm như thế
nào?

3. Khúc hát ru 3

- Với tình cảm trân trọng, lời thơ tha thiết,
ngọt ngào, hình ảnh thơ giàu sức gợi cảm.
H. Em thấy tình yêu thương con của
người mẹ gắn với những tình cảm gì? Em
hiểu thế nào về những mong ước, ý chí
của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến
chống Mĩ được thể hiện trong các khúc
ru?
- Qua 3 khúc ru, tình cảm, khát vọng của
người mẹ ngày càng rộng lớn, ngày càng
hoà nhập cùng công cuộc kháng chiến
gian khổ, anh dũng của quê hương, đất
nước. Từ hình ảnh, tấm lòng người mẹ Tà
Ôi, tác giả đã thể hiện tình yêu quê hương
đất nước tha thiết, ý chí chiến đấu cho độc
lập tự do và khát vọng thống nhất nước

nhà của nhân dân ta trong thời kì kháng
chiến chống Mĩ cứu nước.
HĐ3. HD tổng kết rút ra ghi nhớ
- Mục tiêu: HS rút ra được ND, NT của
bài thơ

- Tình thương con của người mẹ gắn
liền với tình yêu đất nước. Mẹ mong
ước con trở thành người lính chiến
đấu vì độc lập tự do thiêng liêng. Mẹ
mơ ước được thấy Bác Hồ, con được
sống trong độc lập tự do.

H. Bài thơ đã thể hiện ước vọng và ý chí
gì của nhân dân ta trong cuộc k/c chống
Mĩ ?
- Tha thiết với cuộc sống tự do, hạnh phúc
- Quyết chiến đấu cho cuộc sống này
- HS đọc ghi nhớ
HĐ4. HD HS luyện tập
- Mục tiêu: HS vận dụng kiến thức làm tốt
các bài tập
- Yêu cầu HS đọc diễn cảm thuộc câu thơ,
đoạn thơ mình thích, giải thích lí do ?
TaiLieu.VN

Page 8


IV. Ghi nhớ

- SGK/155
- ND
- NT

V. Luyện tập

4. Củng cố (1’)
H. Người mẹ ấy đã thể hiện ước vọng, ý chí gì của nhân dân trong cuộc k/c chống Mĩ ?
5. HD HS học bài : (1’)
- Đọc thuộc lòng diễn cảm bài thơ, học ND bài .
- Hoàn thiện các câu hỏi trong phần đọc hiểu văn bản .

TaiLieu.VN

Page 9