Giáo án Ngữ văn 9 bài 10: Bài thơ về tiểu đội xe không kính

BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH

- Phạm Tiến Duật I. Mục tiêu
- Thấy được vẻ đẹp của người lính lái xe trường Sơn những năm tháng đánh Mĩ ác liệt và chất giọng hóm hỉnh, trẻ trung
trong bài thơ của Phạm Tiến Duật

- Yêu quí, trân trọng h/ả những chiến sĩ lái xe trong thời kì chống Mĩ cứu nước. Noi gương sáng
thế hệ thanh niên thời kì chống Mĩ, thôi thúc ý thức học tập và tu dưỡng hơn nữa, phấn đấu
không ngừng để trở thành những chủ nhân tương lai của đất nước
- Môi trường: Sự khốc liệt của chiến tranh và môi trường
1. Kiến thức
- Những hiểu biết bước đầu về nhà thơ Phạm Tiến Duật
- Đặc điểm của thơ Phạm Tiến Duật qua một sáng tác cụ thể: Giàu chất hiện thực và tràn đầy cảm hứng lãng mạn
- Hiện thực cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước được phản ánh trong tác phẩm; vẻ đẹp hiên ngang dũng cảm, tràn đày niềm
lạc quan cách mạng.. của những con người đã làm nên con đường Trường Sơn huyền thoại được khắc hoạ trong bài thơ

2. Kĩ năng
- Đọc - hiểu một bài thơ hiện đại
- Phân tích được vẻ đẹp người chiến sĩ lái xe trường sơn trong bài thơ
- Cảm nhận được giá trị của ngôn ngữ, hình ảnh độc đáo trong bài thơ
II. Các kĩ năng sống được giáo dục trong bài

III. Đồ dùng
1. GV: Ảnh chân dung Phạm Tiến Duật, bảng phụ
2. HS: Sưu tầm các tư liệu về người lính trường sơn
IV. Phương pháp
- VÊn ®¸p, ®éng n·o, ph©n tÝch mÉu, TLN.
- KTDH: KTB
V. Các bước lên lớp
1. Ổn định 1’
2. Kiểm tra bài cũ 4’

H : Đọc thuộc lòng diễn cảm bài thơ Đồng Chí của Chính Hữu và cho biết NT và nội dung chủ yếu của bài thơ, Vai trò của
câu thơ “ Đồng Chí ”trong bài thơ ?
H : H/ả thơ “ đầu súng trăng treo ”đã gợi cho em cảm xúc và suy nghĩ gì? Lí giải vì sao tg chọn nó làm nhan đề cho tập thơ
của mình ?
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học

TaiLieu.VN

Page 1


HĐ của thầy và trò
HĐ1. Khởi động

T.g

Nội dung

1’

Nói đến nhà thơ Phạm Tiến Duật là người ta nhắc
đến chùm thơ đặc sắc của ông viết về những người
lái xe Trường Sơn, những cô thanh niên xung phong
hồi chiến tranh chống Mĩ vì năm 60– 70 thời kì trước
(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây, Lửa đêm, Gửi
em cô thanh niên xung phong, Nhớ ...) trong đó Bài
thơ về tiểu đội xe không kính có một nét đẹp riêng.
HĐ2. HDHS đọc và thảo luận chú thích
- Mục tiêu: HS đọc diễn cảm nội dung văn bản Giải
thích được một số từ khó

- GV HDHS đọc với giọng vui tươi, khoẻ khoắn ...
- GV đọc một lượt

5’

I. Đọc và thảo luận chú thích

- Gọi HS đọc
- nhận xét.
1. Đọc văn bản
H : Căn cứ vào chú thích sgk, em hãy nêu những nét
chính về tác giả ?
- HS dựa vào chú thích để trả lời
- GV chốt (SGK)

2. Thảo luận chú thích
H. Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào?

a. Tác giả

- Phạm Tiến Duật là nhà thơ tiêu biểu của lớp
các nhà thơ trẻ thời kì kháng chiến chống Mĩ.
H. Nêu vài nét về thể thơ?

b. Tác phẩm

Thể thơ tự do, câu dài, nhịp điệu linh hoạt như câu
văn xuôi, ít vần, 4 câu một khổ khác với thể thơ tự do

- Sáng tác năm 1969, nằm trong chùm thơ được
tặng giải nhất cuộc thi báo văn nghệ và được
đưa vào tập Vầng trăng quầng lửa

TaiLieu.VN

Page 2


của bài Đ/C: câu ngắn, các khổ thơ không đều nhau.

H : Em hiểu “ Bếp Hoàng Cầm ”là gì ?
- GV: Bổ sung thêm từ
- Đơn vị gồm 12 người ( Tiểu đội )
- Đu đưa không vững chắc, không yên ổn ( chông
chênh )

c. Cỏc chỳ thớch khỏc

HĐ3. HDHS tìm hiểu văn bản
- Mục tiêu: Hiện thực cuộc kháng chiến chống Mĩ
cứu nước được phản ánh trong tác phẩm; vẻ đẹp hiên
ngang dũng cảm, tràn đày niềm lạc quan cách mạng..
của những con người đã làm nên con đường Trường
Sơn huyền thoại được khắc hoạ trong bài thơ
H: Em có nhận xét gì về nhan đề của bài thơ ?

II. Tỡm hiểu văn bản

- Bài thơ có nhan đề dài, tưởng như có chỗ thừa, nhưng chính nhan đề ấy lại thu hút người đọc ở cái vẻ lạ,

độc đáo của nó. Nhan đề của bài thơ đã làm nổi bật
rõ hình ảnh của toàn bài: Những chiếc xe không kính.
Hình ảnh này là một phát hiện thú vị của tác giả, thể
hiện sự gắn bó và am hiểu hiện thực đ/s ch/tr trên 30
tuyến đường Trường Sơn.
H. Nhưng làm sao tg lại còn thêm vào nhan đề 2 chữ
“Bài thơ ”?
- 2 chữ đó cho ta thấy rõ hơn về cách nhìn, cách khai
thác hiện thực của tg không phải chỉ viết về những
chiếc xe không kính hay là cái hiện thực khốc liệt của
chiến tranh. Điều chủ yếu tg muốn nói đến chất thơ
của hiện thực ấy, chất thơ của tuổi trẻ ...

H : Theo em bài thơ viết về xe không kính hay về người lái xe không kính ? Vì sao em nhận thấy như
thế ?
+ Về người lái xe không kính
+ Vì các dòng thơ tập trung kể, tả biểu hiện cảm xúc
của người lái xe.

TaiLieu.VN

Page 3


H : Những chiếc xe trước hết được tác giả giới thiệu
và giải thích ntn ?
- Trình chiếu: một vài hình ảnh xe trong chiến tranh
để HS quan sát
H : Hai câu thơ có giọng điệu ntn ? Nêu tác dụng của
cách nói đó ?

- Ở đây ta thấy: Xe vốn có kính, bị bom trên đường
làm vỡ kính, hoá ra không kính
H : Theo em những chiếc xe không kính là hiện tượng bình thường hay bất bình thường ?
- Không bình thường trong cấu tạo và trong đời thường, Nhưng lại bình thường trong hoàn cảnh chiến
tranh ở Trường Sơn
- Thực ra có thể nói một cách đơn giản Xe không có
kính vì đã bị vỡ do sức ép, sức rung của bom. Nhưng
nhà thơ lại chọn cách nói như là muốn tranh cãi với
ai Giọng này phù hợp với tính cách ngang tàng, dũng
cảm, đầy nghị lực, thích tếu nhộn của những chiến sĩ
lái xe Trờng Sơn
H: Những chiếc xe đã không có kính và còn thiếu
những gì? Em hãy phân tích ?

H : Nói về những chiếc xe, tác giả đã sd NT tả rất
chân thực. Vậy đằng sau những chiếc xe âý còn một
điều mà tg không đưa vào để tả. Thực ra, theo em
điều đó là gì ?
- Tố cáo tội ác của Đế Quốc Mĩ.

1. Hình ảnh những chiếc xe

“Không có kính không ... có kính
Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi”

- H/ả chiếc xe không kính vốn không thiếu trong
chiến tranh nhưng phải có hồn thơ nhạy cảm với nét
ngang tàng và tinh nghịch, mới lạ như của Phạm Tiến

TaiLieu.VN

Page 4


Duật mới nhận ra được và đưa nó vào thành hình tượng thơ độc đáo của thời chiến tranh chống Mĩ.

- Giọng hồn nhiên, vui đùa
- Biểu hiện thái độ bình thản, chấp nhận khó
khăn.

H: Tiếp theo là những cảm giác nhìn của người lái xe
ngồi trên chiếc xe không kính, những lời thơ nào diễn
tả cảm xúc đó ?

H : Tìm cách viết và dụng ý viết của tg trong những
lời thơ trên ?
- TT : “ ung dung”: Những người lái xe trong tư thế
ung dung, hiên ngang, bình tĩnh, tự tin .
- Điệp từ “nhìn”láy lại cùng với từ “thấy” góp phần
diễn tả cái cảm giác, thị giác của người lái xe:
+ Tầm nhìn mở rộng, bao quát được nhiều không
gian, có thể là những trở ngại trên đường như hố
bom, máy bay địch bắn phá : Nhìn đất, nhìn trời .
+ Cách nhìn tập trung chú ý: Nhìn thẳng + Cái cảm
giác kì lạ, đột ngột do xe chạy, do không còn kính
chắn gió cho nên mới thấy đắng, thấy cay mắt khi gió
thổi tốc vào mặt. Thiên nhiên trực tiếp vun vút sa, ùa
vào buồng lái sao trời, cánh chim, con đường. H/ả
con đường chạy thẳng vào tim tả cái cảm giác xúc
động, khoan khoái khi cho xe phóng nhanh (Thật là

một cảm giác như được bay lên bầu trời, cảm giác
sảng khoái được hoà nhập với vũ trụ )
H: Như thế, trong cảm nhận của người lính, lái xe
không kính có những điều thú vị khác thường nào ?
- Được tự do giao cảm với thế giới bên ngoài
- Được chiêm ngưỡng những vẻ đẹp khác thường của
thiên nhiên
H : Trên xe không kính, người lính còn nhận thêm
những gì ?

+ Không có kính rồi xe không có đèn
+ Không có mui xe thùng xe có xước
- Tả thực, giọng điệu tự nhiên, cách sd từ lặp “
không”
- Khẳng định sự biến dạng hơn, trần trụi hơn
của những chiếc xe không kính vốn không thiếu
trong chiến tranh vì bom đạn của giặc

H: Nghệ thuật nào được tác giả sử dụng trong hai

TaiLieu.VN

Page 5


Khổ thơ trên ?
- NT: T¶ thùc, so s¸nh
- ND: 2 khổ thơ khắc hoạ phẩm chất dũng cảm, tinh
thần lạc quan coi thường khó khăn gian khổ của người lái xe. Vẫn với giọng ngang tàng đùa tếu, nghịch
ngợm: Không có kính ừ thì có bụi, không có kính ừ

thì ướt áo, lái xe:
+ Ngày nắng thì ngập trong bụi, vậy mà chưa cần
rửa, châm điếu thuốc phì phèo, rồi nụ cười ha ha
mạnh mẽ, sảng khoái bất cần.
+ Ngày mưa thì buồng lái như ngoài trời. Mặc kệ cứ
lái thêm trăm cây số nữa là mưa sẽ phải tạnh, quần
áo sẽ khô. Cách nói ừ thì, chưa cần rửa, chưa cần
thay ... Tiếp tục đưa ngôn ngữ lái xe, ngôn ngữ văn
xuôi đời thường vào thơ, làm cho bài thơ mang giọng
điệu mới mẻ, trẻ trung, rất nghịch .

2. Hình ảnh người chiến sĩ lái xe

H: Cái cách thành lập tiểu đội xe không kính có gì
đặc biệt ?

+ Ung dung buồng lái ta ngồi

- Đi từ bom đạn ra họp thành

...

H : Hai khổ thơ cho người đọc thấy rõ hơn nhữngnét
sinh hoạt gì của tiểu đội lính lái xe ?

Như sa như ùa vào buồng lái

- Những người lính lái xe vui trong niềm vui ấm áp
tình đồng chí đồng đội – Cái bắt tay qua cửa kính vỡ
khi gặp bạn bè suốt dọc đường

- Cái bếp Hoàng Cầm không khói dựng giữa trời mà
thằng Mĩ chẳng thể nào phát hiện .
- Chiếc võng dù mỏng manh mà bền chắc mắc đu đưa chông chênh trên thùng xe nơi dừng xe trên đường.
Tất cả chỉ là tạm thời, còn mục đích chính là đi, lại
đi, lại lên đường, ôm vô lăng đưa xe về phía trước
Sinh hoạt khẩn trương mà vẫn đàng hoàng, không hề
tạm bợ. Võng mắc chông chênh là tạm thời nhưng
cũng là phút nghỉ ngơi hiếm có, những phút sum họp
gia đình, đồng đội đặc biệt của họ hàng nhà lính lái
xe.

- Tính từ “ung dung”, điệp từ “nhìn”
- Phong thái ung dung, tự tin niềm kiêu hãnh bất
chấp khó khăn nguy hiểm cũng như cảm giác
sảng khoái được hoà nhập với vũ trụ.

H : Em biết được gì qua lời thơ trên ?
- HS trả lời

TaiLieu.VN

Page 6


- Gọi hs đọc lại khổ thơ cuối, chú ý 2 câu thơ cuối
H : Hãy so sánh với hai câu thơ trên trong cùng 1 khổ
thơ em thấy hiện tượng gì ?
- Đối lại giưã cái không và cái có :
+ Không của xe: Không kính, đèn, mui
+ Một cái có của người: Trái tim

H: Theo em một trái tim trong lời thơ: chỉ cần Trong
xe có một trái tim mang ý nghĩa gì ?
- đa nghĩa :
+ Có sức khoẻ để hoàn thành nhiệm vụ
+ Có nhiệt huyết với sự nghiệp chống Mĩ cứu nước
+ Có lí tưởng chiến đấu Giải phóng Miền Nam .

- Trình chiếu: Một số hình ảnh người lính trong hai
cuộc kháng chiến chống Mĩ và chống Pháp
H. So sánh hình ảnh người lính ở bài thơ này với bài
thơ Đồng Chí?
- TLN – 5’ - KTKTB
- Khác: Ở hai thời kì kháng chiến khác nhau
- Giống: Họ cùng vượt mọi gian khổ, cùng có ý chí
nghị lực như nhau, cùng hướng về tổ quốc
HĐ4. HDHS tổng kết rút ra ghi nhớ
- Mục tiêu: HS khái quát được nội dung và nghệ
thuật của tác phẩm
H: Cảm nhận của em về NT, ND bài thơ?

+ Không có kính ừ thì có bụi
...
Mưa ngừng gió lùa khô mau thôi .

- Tả thực, so sánh, giọng thơ ngang tàng, điệp
ngữ ( ừ thì, chưa cần )
- Khoẻ trẻ, yêu đời. chấp nhận và vượt lên gian
khó để hoàn thành nhiệm vụ.

- Gọi một hs đọc ghi nhớ

TaiLieu.VN

Page 7


HĐ5. HDHS luyện tập
- Mục tiêu: HS vận dụng vào làm bài tập

+ Những chiếc xe từ trong bom rơi
...
Lại đi, lại đi trời xanh thêm.
- Ngôn ngữ bất ngờ, tả thực, điệp từ, ẩn dụ
- Tình đồng đội trở lên thiêng liêng, máu thịt
hơn, họ tin tưởng chiến thắng đang đến gần họ.

“Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có một trái tim”

TaiLieu.VN

Page 8


- Đa nghĩa Sức khoẻ, nhiệt huyết, lí tưởng)
- Hoán dụ (trái tim Người chiến sĩ) cách kết
thúc đột ngột, bất ngờ mà hợp lí.
- Vẻ đẹp của lòng trung thành với lí tưởng c/m
giải phóng dân tộc.

III. Ghi nhớ

IV. Luyên tập
- Đọc diễn cảm 1 vài đoạn mà em thích
- Phân tích khổ thơ 2

’

4. Củng cố 1’
- HS đọc diễn cảm bài thơ
5. HDHS học bài ở nhà 1’
- Học thuộc lòng bài thơ, học để nắm vững nội dung phân tích và ghi nhớ .
- Soạn bài: Đoàn thuyến đánh cá

TaiLieu.VN

Page 9