Giáo án Ngữ văn 10 tuần 28 bài: Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 10
PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT

A. Mục tiêu bài học: Giúp học sinh :
-Nắm được khái niệm ngôn ngữ nghệ thuật và phong cách ngôn ngữ nghệ thuật với đặc
trưng cơ bản của nó.
-Rèn luyện kĩ năng phân tích và sử dụng ngôn ngữ theo phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.

B. phương tiện thực hiện :
-Sách giáo khoa,sách giáo viên, thiết kế bài học,các tài liệu khác có liên quan,bảng phụ...

C. Cách thức tiến hành :
-Giáo viên tổ chức giờ dạy học theo hình thức nêu vấn đề, gợi tìm, thảo luận, trả lời câu hỏi,
thực hành.
-Kết hợp việc cho học sinh xem bảng phụ và trả lời các bài tập trong sách giáo khoa.

D. Tiến trình dạy học.
1.Kiểm tra sĩ số.
-Giáo viên kiểm tra sĩ số lớp theo báo cáo của cán bộ lớp.
2.Kiểm tra bài soạn.
-Giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị bài ở nhà của học sinh.
3.ND dạy học.


*Phần mở đầu : Ngôn ngữ là công cụ tư duy,là phương tiện giao tiếp quan trọng bậc nhất
của con người.Không chỉ vậy,ngôn ngữ còn là công cụ xây dựng hình tượng nghệ thuật văn
chương,ngôn ngữ mang phong cách là ngôn ngữ nghệ thuât.Vậy ngôn ngữ nghệ thuật là
gì?,phong cách của nó có đặc trưng như thế nào?Thầy và các em sẽ cùng tìm hiểu trong tiết
học ngày hôm nay : "Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật".
Hoạt động của giáo viên và

Yêu cầu cần đạt

học sinh
*Hoạt động 1 : Tìm hiểu

I.Ngôn ngữ nghệ thuật.

khái niệm và những nội

*Khái niệm : Ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ gợi

dung của ngôn ngữ nghệ

hình,gợi cảm được dùng trong văn học nghệ thuật.

thuật.

-Phạm vi sử dụng : Ngôn ngữ nghệ thuật được sử dụng

Câu hỏi : Thế nào là ngôn

trong phạm vi giao tiếp hàng ngày,trong các văn bản

ngữ nghệ thuật?Ngôn ngữ

thuộc phong cách ngôn ngữ khác : Chính luận,báo chí...

nghệ thuật được dùng trong
phạm vi giao tiếp nào?
-Học sinh trả lời.

-Phân loại : Ngôn ngữ nghệ thuật được chia thành ba loại
chính :
+Ngôn ngữ tự sự : Truyện,tiểu thuyết,bút kí,kí sự,phóng
sự...
+Ngôn ngữ thơ : Ca dao,vè,thơ...
+Ngôn ngữ sân khấu : Kịch,chèo,tuồng...

Câu hỏi : Ngôn ngữ nghệ
thuật có những chức năng
nào?

-Chức năng của ngôn ngữ nghệ thuật :
+Chức năng thông báo.
+Chức năng thẩm mĩ : biểu hiện cái đẹp,khơi gợi và nuôi
dưỡng cảm xúc thẩm mĩ ở người nghe,người đọc.
->Chức năng này làm cho ngôn ngữ nghệ thuật khác với
các ngôn ngữ khác.


-Chất liệu : Ngôn ngữ nghệ thuật lấy ngôn ngữ hàng
ngày làm chất liệu.
*Hoạt động 2 : Tìm hiểu

II.Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.

phong cách nghệ thuật.

1.Tính hình tượng : (Đặc trưng cơ bản).
*Khái niệm : Tính hình tượng là khả năng ngôn ngữ có

Câu hỏi : Thế nào là tính hình thể tái hiện hiện thực,làm xuất hiện ở người đọc những
hình ảnh,màu sắc,biểu tượng...được nói đến trong văn
tượng của ngôn ngữ nghệ
thuật?
-Học sinh nêu khái niệm.

bản,để người đọc dùng vốn tri thức,vốn sống của mình
liên tưởng,suy nghĩ,rút ra bài học nhân sinh nhất định.
Ví dụ : Bài ca dao : "Trong đầm gì đẹp bằng sen"

-Giáo viên nói về bài ca
dao,phân tích hình tượng
nghệ thuật.

Các hình ảnh : lá xanh,bông trắng,nhị vàng...là những
hình ảnh có sức gợi tả,hình tượng hoa sen là một tín hiệu
thẩm mĩ về phẩm chất thanh tao,đẹp đẽ trong tự nhiên và
xã hội loài người.Sen tượng trưng cho bản lĩnh của cái
đẹp,ngay trong môi trường xấu mà nó vẫn đẹp.
-Tính hình tượng được tạo ra bởi các phép tu từ : So

Câu hỏi : Tính hình tượng của sánh,ẩn dụ,hoán dụ,nói quá...
ngôn ngữ nghệ thuật được
thực hiện bằng cách nào?.
-Học sinh liệt kê các cách
thức.

Ví dụ :
+So sánh : "Đôi ta như thể con ong

Con quấn con quýt con trong con ngoài".
+Ẩn dụ : Ví dụ trong sách giáo khoa.
+Hoán dụ : Ví dụ về đoạn thơ của Tố Hữu trong sách
giáo khoa.
Tố Hữu sử dụng hoán dụ "Bàn chân" để chỉ dân tộc Việt
Nam,những người công nhân và nông dân.


*Lưu ý :
-Giáo viên lưu ý học sinh về

-Ngôn ngữ nghệ thuật có tính đa nghĩa : Từ ngữ,câu

kiến thức.

văn,hình ảnh ...trong văn bản gợi ra nhiều nét nghĩa khác
nhau.
-Tính đa nghĩa của ngôn ngữ nghệ thuật có quan hệ mật
thiết với tính hàm súc.
Ví dụ : Bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân
Hương.Nhà thơ dùng hình tượng chiếc bánh trôi,vừa là
một món ăn truyền thống của dân tộc,vừa nói đến đặc
điểm thân phận,cuộc sống của người phụ nữ trong xã hội
phong kiến.
2.Tính truyền cảm.
*Khái niệm : Tính truyền cảm của ngôn ngữ nghệ thuật

Câu hỏi : Thế nào là tính
truyền cảm của ngôn ngữ
nghệ thuật?

-Học sinh nêu khái niệm.

thể hiện ở khả năng ngôn ngữ làm nảy sinh trong người
đọc,người nghe những tình cảm,thái độ như chính tác
giả.
Ví dụ : "Ôi những cánh đồng quê chảy máu,
Dây thép gai đâm nát trời chiều".
(Nguyễn Đình Thi)
->Tác giả gợi ra cảnh quê hương bị chiến tranh tàn phá
và nỗi đau xót của mình.Từ đó,người đọc thấu hiểu và
nảy sinh xúc cảm tương tự như tác giả.
-Năng lực gợi cảm xúc của ngôn ngữ nghệ thuật nhờ vào
sự lựa chọn ngôn ngữ để miêu tả,bình giá đối tượng
khách quan,tâm trạng chủ quan.


Câu hỏi : Khả năng gợi cảm
xúc của ngôn ngữ nghệ thuật
là nhờ vào đâu?
-Học sinh phát biểu.

Ví dụ : "Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung".
->Tác giả xót thương cho số phận,kiếp người.
-Ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh,có khả năng gợi ra cảm xúc
tinh tế của con người.
-Ngôn ngữ văn xuôi cũng giàu cảm xúc và hình ảnh,bởi
sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ tự sự với miêu
tả,biểu cảm.
3.Tính cá thể hóa.

-Tính cá thể hóa được ví như một tính chất tự nhiên của
người nói(Đặc điểm cấu âm,giọng,từ,cách nói...) để phân
biệt người này với người khác.

Câu hỏi : Thế nào là tính cá
thể hóa của ngôn ngữ nghệ
thuật?
-Học sinh nêu khái niệm.

*Khái niệm : Tính cá thể hóa của ngôn ngữ nghệ thuật
thể hiện ở khả năng vận dụng các phương tiện diễn đạt
chung(Từ,biện pháp nghệ thuật...) vào việc xây dựng
hình tượng nghệ thuật của mỗi tác giả,tạo nên nét
riêng,nét độc đáo của mỗi người.
Ví dụ : Sự khác nhau giữa thơ của Hồ xuân Hương và
Bà Huyện Thanh Quan.Cả hai đều là hiện tượng nhà thơ
nữ của văn học trung đại.Hồ Xuân Hương dùng thơ để
chế giễu,đả kích đối tượng,tạo ra tiếng cười sâu cay.Còn
Bà Huyện Thanh Quan lại sáng tác những câu thơ nhẹ
nhàng,bộc lộ tâm trạng và suy nghĩ nội tâm của mình.
-Tính cá thể hóa được thể hiện ở các đặc điểm :
+Ở cách dùng ngôn ngữ : Cách dùng từ,đặt câu,sử dụng


hình ảnh riêng của mỗi tác giả.
Ví dụ : So sánh giữa Hồ Xuân Hương và Nguyễn Du :
Hồ Xuân Hương : có phong cách giản dị,dễ hiểu,có lúc
Câu hỏi : Tính cá thể hóa của

táo bạo,chua cay,nhưng cũng thâm thúy,vận dụng thành

ngôn ngữ nghệ thuật được thể ngữ dân gian.
hiện như thế nào?

Nguyễn Du : Kết hợp giữa uyên bác và bình dân,từ ngữ

-Học sinh trả lời,lấy ví dụ.

cổ điển,dùng nhiều ước lệ tương trưng.
->Những biện pháp xử lí ngôn ngữ tạo ra giọng điệu
riêng,phong cách nghệ thuật rieng của từng tác giả.
+Ở nét riêng trong phong cách diễn đạt từng sự việc,từng
hình ảnh,tình huống trong tác phẩm.
Ví dụ : Cùng nói về đất nước,nhưng Nguyễn Đình Thi và
Nguyễn Khoa Điềm lại có cách triển khai khác
nhau.Nguyễn Đình Thi nói về đất nước trong ngày đổi
mới có sức sống tươi mới,phấp phới.Còn Nguyễn Khoa
Điềm miêu tả khái niệm đất nước là của nhân dân,gắn
liền với nhân dân.
->Tính cá thể hóa tạo cho ngôn ngữ nghệ thuật những
sáng tạo mới lạ,không trùng lặp.
*Ghi Nhớ : Sách giáo khoa.
III.Luyện tập.
*Bài tập 1 :
-Các phép tu từ thường được sử dụng để tạo ra tính hình
tượng của ngôn ngữ nghệ thuật là : So sánh,ẩn dụ,nhân
hóa,tượng trưng,phóng đại...


Ví dụ : So sánh : "Áo chàng đỏ tựa ráng pha

Ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in".
*Hoạt động 3 : Luyện tập
các bài tập.

(Chinh phụ ngâm)
+Ẩn dụ :

-Giáo viên cho học sinh làm

"Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm".

bài tập trong sách giáo khoa

(Hoàng Trung Thông)

và trả lời,gọi vài học sinh
khác nhận xét.Giáo viên chốt

*Bài tập 2 :

lại.

-Tính hình tượng là đặc trưng cơ bản nhất của phong
cách ngôn ngữ nghệ thuật,vì lí do :
+Đây là phương tiện và là mục đích của sáng tạo nghệ
thuật.
+Trong hình tượng ngôn ngữ đã có sẵn những yếu tố gây
cảm xúc và truyền cảm.
+Cách lựa chọn từ ngữ,sử dụng câu để xây dựng hình

tượng nghệ thuật thể hiện được cá tính sáng tạo.
*Bài tập 3 :
a,Lựa chọn từ "Canh cánh" vì đây là từ diễn tả ý nghĩa
thường trực,day dứt,trăn trở,băn khoăn,nó chứa đựng nét
nghĩa cảm xúc,phù hợp với tâm trạng của tác giả,sát với
ngữ cảnh.
b,Chọn từ "Rắc" và "Triệt" vì thể hiện hành động đáng
căm giận,sát nghĩa với ngữ cảnh,đảm bảo luật thơ.

-Giáo viên gợi ý bài tập để
học sinh về nhà làm.


E.Củng cố,dặn dò.
-Qua bài học,học sinh cần nắm vững khái niệm và các nội dung cơ bản của ngôn ngữ nghệ
thuật,các đặc trưng của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.
-Biết tìm ngữ liệu và phân tích ví dụ để làm rõ phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.
-Chuẩn bị bài giờ sau : "Chí khí anh hùng"và bài đọc thêm "Thề nguyền".

Phê duyệt của giáo viên hướng dẫn

Lý Quang Lịch

Giáo sinh thực tập

Trần Tuấn Hạnh

Phê duyệt của ban chỉ đạo