Giáo án Ngữ văn 11 tuần 23 bài: Chiều tối Hồ Chí Minh

SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 11
CHIỀU TỐI (MỘ)
Hồ Chí Minh
(Ngữ Văn 11, tập 2, cơ bản)

I.YÊU CẦU CẦN ĐẠT:
1.Kiến thức trọng tâm
-Làm nổi bật vẻ đẹp sinh động của bức tranh thiên nhiên (hai cầu đầu) và
bức tranh đời sống con người (hai câu sau)
-Qua bức tranh cảnh vật thấy được vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ chiến sĩ:
lòng yêu thiên nhiên, cuộc sống con người; phong thái ung dung, tự chủ, tinh thần
lạc quan,nghị lực kiên cường vượt lên hoàn cảnh tù đầy khắc nghiệt → trọng tâm
cơ bản
-Cảm nhận được bút pháp tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển, vừa hiện đại của
bài thơ.
2. Kỹ năng cơ bản:
-Ngôn ngữ nói, đọc, viết: hiểu, giải thích được nghĩa một số chữ ở phần
nguyên tác. Từ đó, cảm thụ và đọc diễn cảm bài thơ.
-Tư duy: rèn luyện kỹ năng phân tích, đọc – hiểu thơ chữ Hán Đường Luật.
3. Liên hệ gáo dục cho học sinh về hai phương diện:
-Nhận thức: hiểu rõ hơn về vẽ đẹp tâm hồn của Bác trong bài thơ nói riêng
và trong tập “Nhật ký trong tù” nói chung .

Trang 1


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

-Thái độ tình cảm: giúp học sinh biết yêu thương, biết vươn lên trong mọi
hồn cảnh khó khăn nhất.

II.CHUẨN BỊ:
-Chuẩn bị của giáo viên: SGK Ngữ Văn 11, tập 2, cơ bản; Giáo án
-Chuẩn bị của học sinh: : SGK Ngữ Văn 11, tập 2, cơ bản; Vở soạn
III.PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC:
-Hướng dẫn HS làm việc có khoa học với SGK: đọc, gạch chân, tìm ý
-Nêu vấn đề, gợi mở, thảo luận nhóm, giảng bình.
IV.TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1.Ổn định lớp và kiểm tra bài cũ: (4 phút)
-Bao quát lớp
-Kiểm tra sĩ số, sơ đồ lớp học
-Kiểm tra bài cũ:
a.Em hãy đọc thuộc lịng và diễn cảm bài thơ “Đây thơn Vĩ Dạ”(Hàn
Mặc Tử).
b.Sau đó, nêu cảm nhận của em về một hoặc hai câu thơ, hoặc một hình
ảnh thơ mà em ấn tượng nhất trong bài thơ nói trên.
2.Bài mới: (1 phút)
-Viết tên bài lên bảng
-Yêu cầu học sinh mở SGK, sẵn sàng làm việc

Trang 2


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

-Lời vào bài:
•Ở những tiết trước, các em đã được làm quen với môt số nhà thơ tiêu biểu
của phong trào thơ Mới:
 Xuân Diệu – “Nhà thơ mới nhất trong những nhà thơ mới”
 Huy Cận – “Người đã gọi dậy cái hồn buồn của Đông Á”
 Hàn Mặc Tử - “Người lạ nhất, phức tạp nhất, bí ẩn nhất”, trong
các nhà thơ mới.
•Hơm nay, cơ cùng các em đến với một nhà thơ lớn trong nền văn học
Cách mạng: Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ kính yêu yêu của dân tộc qua bài thơ “Chiều
Tối” (Mộ)

3.Dạy bài mới: (35 phút)

GIÁO VIÊN

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG CỦA

CỦA HỌC SINH

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

Hoạt động 1 (4 phút)

I.Tiểu dẫn:

Hướng dẫn HS tìm hiểu

1.Tác giả:

khái quát tác giả, tác phẩm

-Hồ Chí Minh (1890 –
1969 ) là người bước đầu

1.Tác giả:

Trang 3


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

-Ai trong lớp ta có thể nêu lên -HS phát biểu.
một số hiểu biết của mình về Hồ

đặt nền móng và mở cho
nền văn học Cách mạng.

Chí Minh?

-Nổi bật trong thơ của

-Em hãy đọc thuộc lòng một hoặc
hai bài thơ của Bác mà em biết.
( Nếu đọc thuộc bài “Chiều Tối”

-HS đọc một số bài
thơ của Bác.

người là sự kết hợp giữa
truyền thống và hiện đại

càng tốt)
-GV nhận xét và khái quát về vị -HS lắng nghe.
trí, phong cách nghệ thuật của Hồ
2.Tác phẩm:

Chí Minh trong nền văn học nước
nhà
2. Tác phẩm

-HS đọc bài.

-GV gọi một đến hai em đọc phần
tiểu dẫn SGK tr.41
-HS theo dõi SGK

-Em nào cho cô và cả lớp biết:

và trả lời lần lượt.

+Phần tiểu dẫn SGK, tr.41 gồm
mấy đoạn? Mỗi đoạn trình bày
những vấn đề gì?
+Em có tìm hiểu hay đã đọc tập

“Nhật Ký Trong Tù” của Bác hay
chưa?
+Nếu có, em có thể trình bày
cảm nhận của mình về tập thơ đó

Trang 4


SV: Lê Nữ Hồng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

khơng?

-HS lắng nghe và

-GV nhận xét và nói rõ hơn về tập ghi chép ra vở
“Nhật Ký Trong Tù” để học sinh nháp Văn.
hiểu:
+Hoàn cảnh ra đời tập thơ

a.Xuất xứ:

+Giá trị nội dung, nghệ thuật của

-Trích trong tập “Nhật

tập thơ

kí trong tù”

-GV nhấn mạnh hoàn cảnh sáng

-Bài thứ 31 trong tập

tác đặc biệt của bài thơ “Chiều

thơ

Tối”
+Bài thứ 31/134 – (135) trong
tập “ Nhật Ký Trong Tù” sau bài
“Đi Đường” (Tẩu Lộ) và trước bài
“Đêm Ngủ Ở Long Tuyền” (Dạ
Túc Long Tuyền)
+Đọc hoặc trình chiếu ba bài thơ
nói trên để học sinh hình dung vị trí
của bài thơ “Chiều Tối” trong tập
–HS đánh dấu vào

“ Nhật Ký Trong Tù”

–GV yêu câu HS đánh dấu, gạch SGK theo sự
hướng dẫn của GV
chân hai đoạn trong phần tiểu dẫn
+Đoạn 1: Hoàn cảnh ra đời tập
“Nhật Ký Trong Tù”

Trang 5

SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

+Đoạn 2: Xuất xứ bài thơ
“Chiều tối”

-HS xung phong
Hoạt động 2 ( 4 phút )

đọc diễn cảm toàn

Hướng dẫn HS đọc diễn cảm, xác văn bản
định chủ đề bài thơ.
-GV gọi một HS đọc diễn cảm
tòan bộ văn bản ( phiên âm, dịch
nghĩa, dịch thơ ). Yêu cầu:
+Đọc đúng nhịp thơ

-HS làm việc theo

b.Thể thơ:

+Giọng chậm rãi, bình tĩnh.

nhóm đã định: thảo

+Câu cuối thoáng chút vui, ấm

luận, đưa ra ý kiến

-Thơ chữ Hán

-Hướng dẫn HS xác định thể thơ

chung của nhóm:

-Thất ngơn tứ tuyệt

-Cho HS thảo luận nhóm, bàn về

+So sanh bản

ván đề sau : “Bản dịch thơ của dịch thơ và dịch
NamTrân tuy có chỗ chưa sát với nghĩa
nguyên tác nhưng cho tới nay bản

+Tìm ra những

dịch này của ơng vẫn là bản dịch chỗ chưa sát với
đạt nhất.” Em có đồng tình với ý nguyên tác

Trang 6

Đường luật


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

kến trên hay khơng ? vì sao ?

+Đưa ra các bản
dịch của các tác
giả khác mà các
em đã sưu tầm để
đối chiếu với bản
dịch của Nam Trân
+Đưa ra kết luận

-HS lắng nghe và
-GV thu nhập ý kiến của các ghi ra vở nháp
nhóm, nhận xét và khái quát lại Văn, đánh dấu vào
những chỗ chưa sát với nguyên tác SGK.
giúp HS đi vào tìm hiểu bài thơ dễ
dàng hơn.

Ngun

Dịch

Dịch thơ

tác

nghĩa

Cơ vân

Chịm

Chịm

mây lẻ

mây

Sơn thơn

Thiếu

Cơ em

thiếu nữ

nữ xóm

xóm núi

núi

Trang 7


SV: Lê Nữ Hồng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

Sơn thơn

Thiếu nữ

Cơ em

thiếu nữ

xóm núi

xóm núi

ma bao

xay ngơ

xay ngơ

túc

tối
-HS phát biểu.
-HS lấy bút màu

-Ai có thể chia bố cục bài thơ ?

đánh dấu vào

-GV nhận xét và khái quát lại.

SGK.

+Hai câu đầu: bức tranh thiên

c.Bố cục:
-Hai câu đầu: bức
tranh thiên nhiên

nhiên miền sơn cước vào buổi

-Hai câu sau: bức tranh

chiều tối

đời sống

+Hai câu sau: bức tranh đời sống
-HS làm việc theo

của người Trung Hoa.
-Dựa vào bố cục đã chia và liên
hệ đến hồn cảnh sáng tác của bài

nhóm, đưa ra ý
kiến chung.

thơ, em nào cho cô biết chủ đề của
bài thơ là gì ?

ghi ra vở nháp

Văn,

Tình yêu thiên nhiên

Qua bức tranh chiều
tối, bài thơ cho ta thấy vẻ

-HS lắng nghe và

-GV nhận xét và khái quát:

d.Chủ đề:

Tình yêu con người, cuộc sống
Tinh thần lạc quan Cách mạng
trong sáng của Bác
→Vẻ đẹp và tâm hồn của người
chiến sĩ –thi sĩ Hồ Chí Minh.

Trang 8

đẹp tâm hồn của Bác.


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

Hoạt động 3 ( 25 phút )
Hướng dẫn HS đọc-hiểu văn bản

1.Hai câu thơ đầu:

II.Đọc – hiểu văn bản:

(bức tranh thiên nhiên)

1.Bức tranh thiên
nhiên:

-Theo em,bức tranh thiên nhiên ở

đầu)

đây đươc thi nhân vẽ bằng mấy
nét ?

-HS suy nghĩ trả

-Đó là những nét nào ?

(Hai câu thơ

lời.

-Bác đã dùng tông màu nào để tơ
đậm những nét vẽ ấy ?

*Cánh chim → thời gian
Chịm mây→ không gian
→ ước lệ →cổ điển→ bức

tranh thiên nhiên rộng,

-Qua những nét vẽ ấy, em cảm
nhận như thế nào về bức tranh thiên

mênh mông, mang mác
buồn

nhiên ở hai câu thơ ?
-GV nhận xét và khái quát.
-GV đưa ra một nhận định để HS
thảo luận : “ nỗi niềm của thi nhân

* “mỏi” ≠ bay→ sự đồng

chất chứa trong bức tranh ấy”.Theo -HS nghe giảng.
em ý kiến đó đúng hay sai ? vì
-HS làm việc theo
sao ?
nhóm, đưa ra ý
-GV thu thập ý kiến của các kiến chung.

cảm của Bác đối với cánh

nhóm; nhận xét; khái qt.

* “cơ”→ sự cơ đơn lẻ loi,

Trang 9

chim → cái nhìn đồng
cảm của Bác đối với mọi
sự sống trên đời


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

-HS nghe giảng.

mang một nỗi buồn chia
lìa
→ tả cảnh ngụ tình→ Hai
câu thơ mang đậm nỗi
buồn, nỗi cô đơn, niềm
khao khát ước mơ về một
một ấm, về niềm tự do của
người tù vĩ đại.
» Chỉ với hai câu thơ mà
thấm đẫm tình và cảnh →
cái hàm xúc dư ba của thơ
Đường
» Qua hai câu thơ bình dị
ấy là một tâm hồn cao
đẹp, hết sức ung dung
thanh thản của nhà thơ, là
một tình yêu thiên nhiên
tha
thiết→chất“thép”trong

thơ Hồ Chí Minh.

2.Hai câu thơ cuối:

2.Bức tranh đời sống:

(bức tranh đời sống )

(Hai câu thơ cuối)

Trang 10


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

-Từ hai câu đầu sang hai câu cuối,

*viễn cảnh→cận cảnh

điểm nhìn của Bác đã có sự chuyển
đổi rõ nét.Theo em,sự chuyển đổi
đó ra sao ? Em nhận ra được điều
gì qua sự chuyển đổi đó ?

Ước lệ cổ điển→hiện thực
-HS suy nghĩ trả

gần gũi

lời.

→trung tâm của bức tranh
là hình ảnh cơ gái xóm núi

-GV nhận xét và khái qt.

xay ngơ

-Em hiểu câu thơ thứ ba như thế

→sự đồng cảm, vui với

nào?

niềm vui chung của người
dân lao động nơi xứ

-Ở hai câu cuối, một thủ pháp -HS nghe giảng.

người.

nghệ thuật mà Hồ chí Minh đã vận -HS suy nghĩ trả

* “ma bao túc”-“bao túc

dụng rất thành cơng.Theo em, thủ lời.

ma”→điệp ngữ liên hồn

pháp nghệ thuật đó là gì? Được thể

→động tác lao động nặng

hiện như thế nào ? ý nghĩa và tác

nhọc, đều đều của cơ gái

dụng mà nó mang lại ?
-HS làm việc theo

-GV nhận xét, khái qt

xay ngơ

nhóm, đưa ra ý

→sự kiên nhẫn, cần cù,

kiến chung.

bền bỉ của cô gái
→sự chuyển vận của cối
xay ngô, của thời gian từ
chiều đến tối
→tạo cho lời thơ luyến

-HS nghe giảng.
-Em có suy nghĩ gì về hình ảnh

kết thúc cuối bài thơ ? (lơ dĩ hồng)

Trang 11

láy, liên hồn, khỏe khoắn
* “lơ dĩ hồng”


SV: Lê Nữ Hồng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

→cơng việc xay ngơ đã
hồn thành
→nguồn sáng duy nhất
xua tan cái lanh lẽo của
núi rừng
-Ai trong lớp ta có thể nhận xét về -HS suy nghĩ, trả
mạch vận động của tứ thơ, hình ảnh lời.
thơ trong bài ?

→điểm nhãn cho c3 bài
thơ
*bóng tối→ánh sáng

-GV nhận xét, khái quát

Nỗi buồn→niềm vui
→tất cả đều hướng đến
niềm vui và sự sống

-HS phát biểu.

→ tinh thần lạc quan yêu
đời, yêu thương tất cả chỉ
quên minh của người tù vĩ

Hoạt động 4 (2 phút)

-HS nghe giảng.

đại

Hướng dẫn HS tổng kết
-GV yêu cầu HS đọc phần ghi
nhớ SGK tr.42
-GV nhấn mạnh :
Tình u thiên nhiên, cuộc sống
+Ý chí vượt lên hoàn cảnh khắc
nghiêt

Trang 12

III.Ghi nhớ: (SGK tr.42)


SV: Lê Nữ Hoàng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

+Nghê thuật cổ điển mà hiện đại

+Nhà thơ chiến sĩ – nghệ sĩ

-HS đọc bài

-GV hướng dẫn HS chứng minh
tính chất vừa cổ điển vừa hiện đại -HS gạch chân
của bài thơ.
tùng ý nhỏ trong
phần ghi nhớ theo
sự hướng dẫn của
GV

-HS nghe giảng,
chép ra tập nháp
Văn.

V.CỦNG CỐ: ( 3 phút )
Câu 1: Theo em, hình ảnh nào trong bài thơ thể hiện tập trung vẻ đẹp tâm
hồn Hồ Chí Minh ?
Câu 2: Ngun tác khơng có chữ “tối” nhưng người đọc vẫn cảm nhận được
chiều tối. Em lí giải điều này như thế nào ?

Trang 13


SV: Lê Nữ Hồng Diệu

Giáo án Viên Phấn Xanh

VI.DẶN DỊ : ( 2 phút )

1. Bài làm: Làm tất cả những câu hỏi phần hướng dẫn học bài và phần luyện
tập SGK tr.42 vào vở bài tập Văn
2. Học bài:
-Học thuộc lòng phần nguyên tác, dịch thơ, dịch nghĩa
-Học – hiểu – nhớ những câu hỏi của phần hướng dẫn học bài và phần
luyện tập
3.Soạn bài mới: “Từ ấy”
-Đọc sơ bộ toàn văn bản từ đầu cho đến hết phần luyên tập
-Dùng bút chì gạch chân những ý mà em cho là quan trọng trong bài
-Viết vào vở soạn Văn những yêu cầu sau:
+Thứ…ngày…tháng…năm…(thời gian soạn bài )
+Tên bài soạn viết bằng chữ in hoa
+Nội dung soạn gồm mấy ý sau:
•Đọc chưa ?
•Đọc mấy lần ?
•Chép ra một khổ thơ, một đoạn thơ mà em thích
•Vì sao em chọn khổ thơ hay đoạn thơ đó ?

Trang 14