Giáo án Ngữ văn 12 tuần 29 bài: Hồn Trương Ba da hàng thịt Lưu Quang Vũ

Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12

HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊT
---------------- Lưu Quang Vũ

I. Mục tiêu bài học :
Giúp học sinh
- Hiểu được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh : phải sống nhờ, sống
vay mượn , sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu ,thanh cao bị nhiễm
độc và tha hóa bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.
- Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh
chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn
thiện nhân cách.
- Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên nhiều phương diện : sự hấp dẫn của
kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu; sự kết hợp giữa tính hiện đại với các giá trị
truyền thống; sự phê phán mạnh mẽ quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng.
II. Tiến trình tổ chức dạy học :
1. Kiểm tra bài cũ
2. Dạy bài mới
Lời vào bài
Lưu Quang Vũ được công chúng bạn đọc biết đến với tư cách là 1 nhà thơ. Nhưng
gây tiếng vang và được hâm mộ là với tư cách của 1 nhà viết kịch tài ba. Vào những
năm 80, kịch của ông đã chiếm lĩnh sân khấu của rất nhiều nhà hát . Tác phẩm kịch Hồn
Trương Ba, da hàng thịt là 1 trong số những vở kịch nổi tiếng ấy. Vở kịch mang ý nghiã


Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

phê phán và tinh thần nhân văn sâu sắc. Hôm nay, cô sẽ hướng dẫn các em tìm hiểu đoạn
trích của vở kịch để thấy: tư tưởng , tài dựng cảnh, dựng đối thoại của ngòi bút Lưu
Quang Vũ.

Hoạt động của giáo viên và học sinh.

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 1: GV hướng dẫn HS tìm I. Giới thiệu :
hiểu về tác giả, tác phẩm.

1. Tác giả :

? Hãy trình bày những nét cơ bản về
tác giả Lưu Quang Vũ (Tài năng và
những đóng góp)
 HS trình bày
 GV chốt lại
GV giới thiệu :

- Là 1 tài năng đa dạng: Làm thơ, sáng tác
văn xuôi, vẽ tranh và soạn kịch.
- Kịch là phần đóng góp đặc sắc nhất của

Với những vở kịch gây chấn động dư Lưu Quang Vũ.
luận: Lời nói dối cuối cùng, Chết cho
 Lưu Quang Vũ trở thành 1 hiện tượng

điều chưa có, Hồn Trương Ba, da hàng
đặc biệt của sân khấu, kịch trường những
thịt…, Kịch của ông phản ánh nhiều
năm 80 của thế kỉ trước, nhà sọan kịch tài
vấn đề nóng bỏng có tính chất thời sự
năng nhất của nền văn học nghệ thuật hiện
của đời sống Đóng góp thiết thực vào
đại.
công cuộc đấu tranh đổi mới đất nước

? Hãy giới thiệu xuất xứ ?

2. Tác phẩm :


Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

 HS giới thiệu

a) Xuất xứ :

 GV chốt lại

- Viết 1981, được công diễn 1984

- Trương Ba giỏi đánh cờ nên quen Đế - Vở kịch được hư cấu 1 cách sáng tạo từ 1
Thích, Nam Tào bắt chết nhầm Trương cốt truyện dân gian.
Ba, Đế Thích cho hồn Trương Ba sống

lại bằng cách cho hồn nhập vào xác anh
hàng thịt vừa mới chết. Truyện cổ tích
kết thúc tại đây và Trương Ba hạnh phúc
với vợ con, hàng xóm.

- Từ một cốt truyện dân gian, tác giả đã
xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại,
đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ có ý nghĩa tư
tưởng, triết lí và nhân văn sâu sắc.

- Lưu Quang Vũ khai thác tình huống
kịch tính bắt đầu ở chỗ kết thúc của
truyện dân gian khi bà Trương Ba thắng
kiện được đưa chồng về. Khi hồn
“Trương Ba” “sống hợp pháp” trong xác
anh hàng thịt, mọi sự trở nên rắc rối, éo
le để rồi cuối cùng tuyệt vọng, đau khổ.
Trương Ba xin Đế Thích cho mình được
chết hẳn.


Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

? Em hiểu gì về thể loại kịch?
 HS trả lời
 GV chốt lại
b) Thể loại : Kịch
- Phản ánh cuộc sống bằng những khám

phá, phát hiện những mâu thuẫn xung đột
trong đời sống rồi diễn đạt bằng hành động
và ngôn ngữ đối thoại.
- Quá trình vận động của vở kịch gồm 4
- GV gọi HS tóm tắt vở kịch

giai đoạn: Thắt nút phát triển cao

- GV Giới thiệu

trào mở nút

+ Khi nhập vào xác hàng thịt , Trương c) Tóm tắt vở kịch: Gồm 7 cảnh
Ba bắt đầu

thay đổi tâm tính mọi 3. Đoạn trích:
người xa lánh, bản thân đau khổ chấp
- Trích từ cảnh 7 và phần kết của vở kịch
nhận cái chết để giải thoát.
- Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá
+ Phần kết : Hồn Trương Ba nhập vào
trình vận động.
màu xanh cỏ cây trong vườn, trò chuyện
với vợ, cu Tị và bé Gái.
Tình huống kịch đẩy lên đến mức cao
nhất, xung đột kịch đến đỉnh điểm.

Hoạt động 2 : Hướng dẫn HS đọc hiểu
văn bản
? Có thể chia đoạn trích mấy phần?

Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

 HS trả lời

.

 GV chốt lại

II. Đọc hiểu văn bản :

Chia 4 phần ( màn)
Gọi HS đọc phần đối thoại giữa hồn

1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
với xác hàng thịt :

Trương Ba và xác hàng thịt (phân vai
đọc). Chú ý:
- Lời dẫn tác giả: Giọng chậm rãi
- Trương Ba: Giọng đau khổ
- Hàng thịt : Giọng đắc thắng

?

Cuộc đối thoại giữa 2 nhân vật Hồn

– Xác bắt đầu trong hoàn cảnh, tình
huống nào ?
* Thảo luận:
Nhận xét cuộc đối thoại giữa hồn
Trương Ba và xác hàng thịt ở các

Hồn Trương Ba
- Mục đích:
Phủ định sự lệ

Xác hàng thịt
- Mục đích:
Khẳng định sự âm

phương diện: Mục đích, cử chỉ, xưng

thuộc của linh hồn u, đui mù của thể

hô, giọng điệu, vị thế.?

vào xác thịt , coi xác có sức mạnh

 HS trình bày
 GV nhận xét chốt ý

xác thịt chỉ là cái ghê gớm, có khả
vỏ bề ngoài, không năng

điều

khiển

có ý nghĩa. Khẳng linh hồn cao khiết.
định linh hồn vẫn Dồn Trương Ba vào
có đời sống riêng: thế

đuối lí buộc

nguyên vẹn trong phải thỏa hiệp, quy
sạch, thẳng thắn.

phục.


Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

- Cử chỉ :
Ôm đầu, đứng vụt - Cử chỉ :
dậy, nhìn chân tay,

Lắc đầu

bịt tai lại
 Uất ức, tức giận,
bất lực
 Tỏ vẻ thương

- Xưng hô:

hại

Mày – Ta
 Khinh bỉ, xem
thường

Ông – Tôi

- Giọng điệu:
Giận dữ, khinh bỉ,
mắng

mỏ,

Tâm trạng của Trương Ba: cay đắng uất

thời

ức, tuyệt vọng khi thấm thía nhận thấy

tuyệt vọng

mình đã lâm vào 1 hoàn cảnh trớ trêu:

- Vị thế:

được sống nhưng phải nhờ xác kẻ khác
và bị thể xác đó điều khiển, khiến tâm
hồn ngày càng bị tha hóa mà không có

cách gì làm thay đổi được Cao trào
của bi kịch được đẩy lên cao hơn.
?

Hàm ý tác giả muốn gửi gắm qua

đoạn đối thoại này?

ngậm

- Xưng hô :

đồng



Ngang

hàng,

thách thức

ngùi - Giọng điệu:
Ngạo nghễ thách
thức, thì thầm ranh

Bị động, kháng cự

mãnh

yếu ớt, đuối lí,
tuyệt

vọng

 - Vị thế:

Người thua cuộc, Chủ động đặt nhiều
chấp nhận trở lại câu hỏi phản biện
xác hàng thịt

 Kẻ thắng thế,
buộc

được

hồn

Ba

quy

 HS trả lời cá nhân

Trương

 GV chốt lại và bình:

phục mình

Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

Một tâm hồn tỉnh táo là tâm hồn phải
luôn cảnh giác, phải luôn luôn đấu tranh
để vượt lên những đòi hỏi sai lạc của thể
xác. Một triết lí được đưa ra khi con
người sống chung dung tục sẽ bị dung
tục lấn át. Làm thế nào để bảo vệ , hoàn
thiện nhân cách là 1 vấn đề lớn.

 Là ẩn dụ về cuộc đấu tranh giữa tâm
hồn và thể xác trong 1 con người. Đó là
tiếng nói của bản năng và những tác động
ghê gớm vào linh hồn. Linh hồn luôn đấu
tranh để vượt lên những đòi hỏi không
chính đáng của thể xác.

Tiết 2

- Cảnh báo khi con người sống chung với

Gọi HS đọc ( Vợ TrB: Từ tốn chân quê, dung tục, sẽ bị cái dung tục lấn át, thắng thế
con dâu giọng thương xót, cái Gái giọng và
cứng cỏi hồn nhiên)

tàn phá những gì tốt đẹp cao quý trong con

? Trước sự thay đổi của Trương Ba, người.
phản ứng của vợ, cái Gái và người con
dâu nào như thế nào ? Vì sao họ có thái
độ như thế?
 HS trả lời cá nhân
 GV chốt lại

.
2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với
người thân
a) Phản ứng của người thân
- Người vợ: Buồn bã đau khổ muốn chết, có

 Việc chọn nhiều nhân vật đều là ý định bỏ đi nhường chồng cho cô vợ hàng
người thân cùng cất lên tiếng nói là để thịt
tạo nên 1 cái nhìn đa chiều về nhân vật
thực chất là sự nhận thức về bản thân
mình 1 cách nghiêm khắc mà chí tình
nhất

- Cái Gái: Quyết liệt và dữ dội không nhận
ông nội
- Người con dâu: Thông cảm, xót thương


Giáo án Ngữ văn 12

?

Chương trình chuẩn

Thái độ, tâm trạng của Trương Ba

lúc đó như thế nào? lúc đầu, sau đó
( lưu ý câu trả lời + hành động sân khấu)
 HS trả lời cá nhân
 GV chốt lại

b) Thái độ, tâm trạng Trương Ba
- Lúc đầu: Biện minh cho mình
+ Sao bà lại nói thế?
+ Sáng nào ông cũng ra cuốc xới chăm

? Hãy so sánh tâm trạng Trương Ba ở chút cây cối ngoài vườn…:Chỉ có ông nội
màn đối thoại với xác hàng thịt. Từ đó cháu mới quý cây như thế
nêu suy nghĩ của em về sự phát triển của
xung đột kịch ?
 HS trả lời cá nhân
 GV chốt lại
Người ta chỉ thật sự bi kịch khi ý thức

- Sau đó : Đau khổ, bế tắc, thất vọng về
mình
+ Thầy đã làm u khổ…, u cũng không khổ
như bây giờ
+ Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá, tay ôm

được bi kịch của mình. Màn đối thoại đầu, run rẩy, lập cập, cầu cứu
với xác hàng thịt , Trương Ba biết được * So với màn đối thoại với xác hàng thịt
nguyên nhân mình rơi vào đau khổ bất

Màn đối thoại với Màn đối thoại với
lực nhưng không có cách giải quyết. Đến
xác hàng thịt
người thân
đây bi kịch gia đình là nút nhấn cuối
Đau khổ, bất lực Đau khổ đến tột
cùng của chuỗi xung đột kịch. Sống mà
đánh mất bản thân, sống giả dối với

khi bản thân phải cùng khi nhận thấy

người và với mình. Sống mà không được

chịu sự điều khiển

không

chỉ

mình

người thân thừa nhận mình có nghĩa mất

chịu khổ mà người

gia đình, ý nghĩa sống của hồn Trương

thân cũng chịu đau

Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

Ba đâu còn nữa.--> Bi kịch đẩy lên đến

khổ. Thậm chí họ

đỉnh điểm ( cao trào ) buộc nhân vật phải

còn đau khổ hơn

đứng trước sự lựa chọn.

lúc

chôn

ông

xuống.

GV chuyển ý: Hồn quyết không khuất

 Bi kịch được đẩy lên đến đỉnh điểm

phục xác nữa. Giải pháp của hồn là buộc nhân vật phải đứng trước sự lựa chọn.
không cần cuộc sống do xác kia mang * Lời độc thoại nội tâm của Trương Ba
lại Thắp hương gọi Đế Thích

- Những câu mang tính chất tự vấnBộc lộ

* Thảo luận nhóm:

1 thái độ quyết liệt trong đấu tranh

- Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan - Đi đến 1 quyết định dứt khoát là không
niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý chung sống với thể xác dung tục của hàng
nghĩa sự sống?

thịt

- Lời thoại nào của hồn Trương Ba mà Đỉnh điểm của bi kịch là nhân vật không
em cho là sự biến chuyển nhận thức của thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết
nhân vật và bộc lộ tư tưởng của tác giả?

liệt Vẻ đẹp tâm hồn người lao động trong

- Ý nghĩa tư tưởng gì?

cuộc đấu tranh với cái dung tục để hoàn

 Đại diện nhóm trình bày
 GV chốt lại

thiện nhân cách.
3. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
với Đế Thích :

a) Sự khác nhau trong quan niệm của

Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự
sống:


Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

- Đế Thích: Khuyên Trương Ba chấp nhận
vì thế giới không toàn vẹn  Cái nhìn quan
liêu hời hợt về cuộc sống con người
-Trương Ba:
+ Không thể bên trong một đằng, ... Tôi

“

muốn được là tôi toàn vẹn.
+ Sống nhờ vào đồ đạc,..., nhưng sống thế
nào thì ông chẳng cần biết!

 Vấn đề quyết định không phải là sống,
mà là sống như thế nào! Điều này có ý
nghĩa
 Con người là 1 thể thống nhất, hồn xác
Tại sao khi được phép nhập vào xác

phải hài hòa đồng thuận. Dù khiếm

cu Tị ngây thơ, Trương Ba từ chối ? Sự

khuyết về tinh thần hay thể xác cũng là

từ chối đó thể hiện điều gì trong nhận

1 cuộc sống không trọn vẹn

?

thức, tính cách Trương Ba?
 HS trả lời cá nhân.
 GV chốt ý.

 Sống thiếu chân thực với mình là cuộc
sống vô nghĩa, bất hạnh và cũng jhông
cần thiết cho ai.
 Khát vọng hoàn thiện nhân cách của
Trương Ba Tư tưởng, ý nghĩa triết lí của

? Chi tiết cu Tị chết có ý nghĩa gì đối
với diễn biến vở kịch?
 HS trả lời

tác giả.
b) Trương Ba từ chối không nhập vào
xác cu Tị

 GV chốt lại: Chi tiết này có ý nghĩa - Trương Ba yêu thương cu Tị
đẩy diễn biến kịch đến chỗ mở nút buộc
- Ông không chấp nhận tái diễn lại bi kịch

Giáo án Ngữ văn 12

Chương trình chuẩn

Trương Ba phải giải quyết nhanh chóng, sống trong thân xác người khác
dứt khoát. Tác giả đã dựng tả quá trình đi  Con người nhân hậu, sáng suốt, giàu
đến quyết định đó 1 cách tự nhiên thuyết
lòng tự trọng và có ý thức cao về ý nghĩa
phục và hợp lí.
cuộc sống
HS đọc giọng thanh thản ấm áp

? Trong lời hồn Trương Ba nói với vợ
Tôi vẫn ở đây… , 2 lời của cái Gái đã
nói hộ tư tưởng gì của tác giả?
 HS trả lời cá nhân
 GV chốt lại
Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tổng kết
củng cố bài học
?

Qua đoạn trích, em hãy trình bày

những giá trị cơ bản của tác phẩm (ý
nghĩa phê phán, giá trị nhân văn)

4. Màn kết
- Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật
muôn đời.

- Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã
chiến thắng.
 Sự bất tử của con người nằm trong ý
nghĩa sự sống và sự hóa thân vào cuộc sống
xung quanh ta chứ không phải ở độ dài thời
gian.

? Hãy nhận xét về nghệ thuật viết kịch III. Tổng kết :
của Lưu Quang Vũ?.
1. Ý nghĩa phê phán :


Giáo án Ngữ văn 12

?

Chương trình chuẩn

Để không rơi vào bi kịch như hồn - Phê phán 2 quan niệm sống lệch.

Trương Ba, em phải sống thế nào? Có - Phê phán lối sống giả tạo, làm con người
phải chỉ cần sự nỗ lực hoàn thiện của có nguy cơ đánh mất mình.
mỗi cá nhân hay còn có vai trò của xã
hội, cộng đồng

- Phê phán những tiêu cực xã hội.
2. Giá trị nhân văn :
- Kêu gọi, đấu tranh cho sự hoàn thiện vẻ
đẹp nhân cách con người.
- Khẳng định: con người phải sống như

chính mình.
3. Giá trị nghệ thuật :
- Nghệ thuật dựng tình huống độc đáo, xây
dựng, dẫn dắt xung đột kịch hợp lí.
- Nghệ thuật dựng hành động kịch, dựng
đối thoại sinh động.

. III. Hướng dẫn HS học bài và soạn bài ở nhà.