Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần vinafor đà nẵng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

VÕ THỊ PHƯƠNG UYÊN

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR
ĐÀ NẴNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng – Năm 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

VÕ THỊ PHƯƠNG UYÊN

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR
ĐÀ NẴNG

Chuyên ngành: KẾ TOÁN
Mã ngành: 60.34.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐOÀN NGỌC PHI ANH

Đà Nẵng – Năm 2014

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Võ Thị Phương Uyên


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.............................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................2
5. Bố cục luận văn.....................................................................................3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu...............................................................4

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP ....................................8
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM................................8
1.1.1. Khái niệm, bản chất và vai trò của kế toán trách nhiệm ................8
1.1.2. Sự phân cấp quản lý - cơ sở của kế toán trách nhiệm ..................14

1.2. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP ........................................................................................... 17
1.2.1. Khái niệm và bản chất của trung tâm trách nhiệm.......................17
1.2.2. Các loại trung tâm trách nhiệm ....................................................18

1.2.3. Đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm .....................23
1.2.5. Tổ chức báo cáo trách nhiệm........................................................32

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .......................................................................34
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR ĐÀ NẴNG ...................................35
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR ĐÀ
NẴNG......................................................................................................35
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Công ty ...........................35
2.1.2. Đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh của Công ty ................37


2.1.3. Đặc điểm tổ chức quản lý của Công ty ........................................38
2.1.4. Đặc điểm tổ chức kế toán tại Công ty ..........................................42

2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ
PHẦN VINAFOR ĐÀ NẴNG ...............................................................46
2.2.1. Tình hình phân cấp quản lý tài chính tại Công ty ........................46
2.2.2. Thực trạng các trung tâm trách nhiệm theo phân cấp quản lý hiện
nay của Công ty ......................................................................................50
2.2.3. Thực trạng báo cáo kế toán nội bộ - biểu hiện của kế toán trách
nhiệm tại Công ty cổ phần Vinafor Đà Nẵng.........................................50

2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR ĐÀ NẴNG ......................................67
2.3.1. Về công tác phân cấp quản lý tài chính........................................68
2.3.2. Về công tác lập kế hoạch..............................................................68
2.3.3. Về hệ thống thông tin báo cáo......................................................69

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .......................................................................70

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR ĐÀ NẴNG71
3.1. SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR ĐÀ NẴNG ...............71
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN VINAFOR ĐÀ NẴNG ................72
3.2.1. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Vinafor Đà
Nẵng........................................................................................................72
3.2.2. Hoàn thiện công tác lập dự toán trong điều kiện tổ chức kế toán
trách nhiệm .............................................................................................79
3.2.3. Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm tại Công ty ....87


3.2.4. Một số giải pháp hỗ trợ khác........................................................98

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .......................................................................99
KẾT LUẬN ..........................................................................................100
TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (BẢN SAO)


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
HĐQT

Hội đồng quản trị

KTTN

Kế toán trách nhiệm

TSCĐ

Tài sản cố định

XNK

Xuất nhập khẩu


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng

Trang

2.1

Bảng tổng hợp phân công, phân cấp trách nhiệm

48

2.2

Các loại báo cáo trách nhiệm

52

2.3

Kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2013

54

2.4

Kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2013

55

2.5

Báo cáo kế hoạch doanh thu toàn Công ty năm 2013

56

2.6

Báo cáo về tình hình doanh thu tại Xí nghiệp chế biến gỗ

57

2.7

Bảng kê mua vật liệu tại Xí nghiệp chế biến gỗ Vinafor

59

Đà Nẵng
2.8

Báo cáo tình hình sử dụng lao động tại Xí nghiệp chế biến

61

gỗ
2.9

Bảng kê nguyên vật liệu sản xuất sản phẩm tháng

62

12/2013
2.10

Báo cáo chi phí sản xuất tháng 12/2013

63

2.11

Báo cáo tổng hợp chi phí sản xuất tại Xí nghiệp chế biến

63

gỗ Vinafor Đà Nẵng tháng 12/2013
2.12

Báo cáo tổng hợp chi phí tại văn phòng Xí nghiệp chế

64

biến gỗ Vinafor Đà Nẵng tháng 12/2013
2.13

Báo cáo tình hình xuất khẩu tháng 12/2013

65

2.14

Báo cáo tình hình nhập khẩu tháng 12/2013

65

2.15

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh tháng 12/2013 tại

66

Xí nghiệp chế biến gỗ Vinafor Đà Nẵng
2.16

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh toàn Công ty năm
2013

67

Số hiệu

Tên bảng

bảng

Trang

3.1

Trách nhiệm của trung tâm chi phí định mức

76

3.2

Trách nhiệm của trung tâm chi phí linh hoạt

77

3.3

Bảng dự toán nguyên vật liệu sản phẩm Bàn Ovan kéo

84

dãn 2.3 tháng 12/2013
3.4

Các loại báo cáo trách nhiệm

88

3.5

Báo cáo thực hiện doanh thu

89

3.6

Báo cáo thực hiện doanh thu tại Xí nghiệp chế biến gỗ

90

năm 2013
3.7

Báo cáo thực hiện doanh thu toàn Công ty năm 2013

90

3.8

Bảng phân tích biến động chi phí sản xuất Bàn Ovan kéo

92

dãn 2.3 trong tháng 12/2013
3.9

Bảng phân tích ảnh hưởng của giá và lượng đến chi phí

93

nguyên liệu
3.10

Báo cáo tổng hợp chi phí sản xuất tháng 12/ 2013

94

3.11

Báo cáo chi phí các phòng ban tháng 12/2013 tại Xí

95

nghiệp chế biến gỗ Vinafor Đà Nẵng
3.12

Báo cáo thực hiện lợi nhuận tháng 12/2013

96

3.13

Báo cáo thực hiện đầu tư quý 4/2013

97


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Số hiệu

Tên bảng

bảng
1.1
1.2

Tiến trình của một trung tâm trách nhiệm
Quan hệ giữa hệ thống kế toán trách nhiệm với cơ cấu tổ
chức quản lý

Trang
12
22

2.1

Sơ đồ bộ máy tổ chức quản lý của công ty

39

2.2

Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại Công ty

43

2.3

Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại Đơn vị thành viên

44

3.1

Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại Công ty

74

3.2

Các loại báo cáo trách nhiệm

88


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong xu thế hội nhập toàn cầu nền kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ như
hiện nay cũng như trong điều kiện cạnh tranh khốc liệt của nền kinh tế thị
trường, việc củng cố và xây dựng hệ thống quản lý hữu hiệu là điều cần thiết
và quan trọng hàng đầu giúp doanh nghiệp có hướng đi đúng đắn để ngày một

phát triển đi lên, nâng cao hiệu quả quản lý và khả năng cạnh tranh của mình
trên thương trường. Để thực hiện được điều này, cần sử dụng một trong
những công cụ đắc lực nhất là kế toán quản trị. Kế toán quản trị là một bộ
phận cấu thành quan trọng của hệ công cụ quản lý kinh tế, tài chính và có vai
trò quản lý, điều hành và kiểm soát các hoạt động kinh tế, tài chính trong
doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản
trị, ra đời nhằm mục tiêu đánh giá kết quả của từng bộ phận dựa trên trách
nhiệm được giao cho bộ phận đó.
Thực hiện kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp là một trong những
cách thức tiên tiến trên thế giới và cách thức này tỏ ra khá hiệu quả. Trong
quá trình hội nhập kinh tế toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam cần có sự
quan tâm đúng mức đến công tác kế toán trách nhiệm. Có như vậy hiệu quả
hoạt động của doanh nghiệp mới được đánh giá một cách chính xác, nhà quản
trị của các trung tâm trách nhiệm mới phát huy hết được năng lực của mình.
Từ một Doanh nghiệp nhà nước đến năm 2001 đã được cổ phần hoá,
Công ty Cổ phần Vinafor Đà Nẵng đã dần đi vào chỉnh đốn và nâng cao chất
lượng từng khâu, từng bộ phận. Là một Công ty đóng trên địa bàn thành phố
Đà Nẵng với mục tiêu đề ra là phát triển thị trường nội địa về kinh doanh
khách sạn, nhà hàng và mua bán gỗ nguyên liệu giấy,... và phát triển xuất
khẩu thị trường gỗ chủ yếu xuất khẩu sang thị trường khó tính là các nước
EU. Để đạt được mục tiêu này, các nhà quản trị của Công ty phải đề ra


2
phương thức quản lý sao cho các bộ phận và các thành viên trong Công ty
phối hợp với nhau một cách đồng bộ để đạt mục tiêu chung của Công ty. Do
đó, kế toán trách nhiệm là một trong những công cụ quản lý giúp nhà quản trị
thông qua đó để đánh giá trách nhiệm của từng bộ phận cụ thể trong việc thực
hiện mục tiêu chung của toàn Công ty.
Công ty cổ phần Vinafor Đà Nẵng bước đầu đã xây dựng kế toán trách

nhiệm nhưng hệ thống này vẫn còn nhiều hạn chế cần được đánh giá và hoàn
thiện sao cho hiệu quả hơn. Xuất phát từ đó, tác giả chọn đề tài “Kế toán
trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Vinafor Đà Nẵng” làm luận văn tốt
nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp
có phân cấp quản lý.
- Nghiên cứu thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ
phần Vinafor Đà Nẵng. Từ những thực trạng đó đưa ra những kiến nghị nhằm
hoàn thiện kế toán trách nhiệm, giúp cho nhà quản trị có cơ sở để đánh giá
một cách đúng đắn thành quả của từng bộ phận (trung tâm) trách nhiệm tại
Công ty.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu:
Luận văn tập trung vào nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán
trách nhiệm và vận dụng tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần
Vinafor Đà Nẵng.
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Về không gian nghiên cứu: tại Công ty Cổ phần Vinafor Đà Nẵng.
+ Về thời gian: sử dụng số liệu năm 2013 để minh họa.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích


3
số liệu để đánh giá thực trạng về phân cấp quản lý với hệ thống báo cáo kế
toán trách nhiệm hiện tại ở công ty cũng như xác lập các giải pháp cụ thể.
Việc thu thập số liệu trong quá trình nghiên cứu là một bước quan trọng, từ
các nguồn dữ liệu như sau:
- Nguồn dữ liệu thứ cấp: bao gồm lý thuyết từ các giáo trình kế toán

quản trị, tạp chí chuyên ngành và các công trình khoa học đã được công bố có
nội dung liên quan, qui chế về phân cấp quản lý tài chính, tình hình hoạt động
sản xuất kinh doanh, các báo cáo nội bộ có liên quan tại Công ty,…
- Nguồn dữ liệu sơ cấp: được thu thập từ việc sử dụng các phương pháp
quan sát, phương pháp phỏng vấn.
* Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Hệ thống hóa những cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm tại các doanh
nghiệp.
Nghiên cứu thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần
Vinafor Đà Nẵng để tìm ra ưu nhược điểm còn tồn tại trong công tác đánh giá
trách nhiệm quản lý tại Công ty và hiểu biết thêm những kiến thức vận dụng
kế toán trách nhiệm tại Công ty mà chưa đề tài nào nghiên cứu. Qua đó, có
những định hướng tổ chức kế toán trách nhiệm để nâng cao hiệu quả hoạt động
kinh doanh của Công ty.
Đưa ra một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng cung cấp thông
tin kế toán cho nhà quản trị.
5. Bố cục luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia thành 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm trong
doanh nghiệp
Chương 2: Thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần
Vinafor Đà Nẵng


4
Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại
Công ty cổ phần Vinafor Đà Nẵng
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Trong những năm gần đây, các nhà quản trị ngày càng quan tâm nhiều
hơn đến kế toán quản trị để nâng cao chất lượng quản lý, tăng cường khả năng

cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu hóa và tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn.
Nói đến kế toán quản trị, không thể không đề cập đến kế toán trách nhiệm,
vốn là một trong những nội dung và là phương pháp cơ bản của kế toán quản
trị, là một công cụ hữu ích quản lý, kiểm soát hoạt động và chi phí nhằm tổ
chức điều hành kinh doanh một cách có hiệu quả. Hơn nữa, một nhà quản trị
không thể thâu tóm và phát huy được năng lực ở tất cả các lĩnh vực, bộ phận
trong doanh nghiệp mà cần có sự phân quyền để quản lý có hiệu quả.
Martin N.Kellogg (1962) đã nghiên cứu cho rằng do cơ cấu tổ chức luôn
có sự thay đổi, chính vì vậy thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm cần đảm
bảo một số nguyên tắc như: 1) Phân tách tổ chức thành các bộ phận, đơn vị
theo từng chức năng cụ thể; 2) Phân công phân nhiệm cụ thể cho từng bộ
phận và đơn vị; 3) Mỗi bộ phận, đơn vị phải thực hiện báo cáo; 4) Thành lập
các vị trí giám sát đối với từng cấp quản lý.
Trong một tổ chức, kế toán trách nhiệm là một công cụ để đánh giá và
kiểm soát hữu hiệu thông qua việc xác định các trung tâm trách nhiệm. Mô
hình quản lý kế toán trách nhiệm được đánh giá là vũ khí của các công ty có
quy mô lớn, giúp phát huy tối đa nguồn lực trong doanh nghiệp, từ đó nâng
cao năng lực cạnh tranh. Áp dụng thành công mô hình kế toán trách nhiệm, tổ
chức sẽ có được một hệ thống cung cấp các thông tin tin cậy và sự kiểm soát
chặt chẽ.
Chính vì vậy, kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng
trên thế giới tồn tại từ rất lâu, còn ở Việt Nam mới được đề cập và nghiên cứu
25 năm gần đây và một số doanh nghiệp Việt Nam đã và đang vận dụng kế


5
toán trách nhiệm vào công tác quản lý, điều hành nhưng vẫn còn là vấn đề
còn nhiều mới mẽ và chưa được áp dụng phổ biến. Đó cũng là lý do mà kế
toán trách nhiệm là lĩnh vực đã được nhiều tác giả trong và ngoài nước quan
tâm nghiên cứu; được công bố trên các sách, tạp chí, công trình nghiên cứu.

Trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài “Kế toán trách nhiệm tại
Công cổ phần Vinafor Đà Nẵng”, tác giả có tham khảo một số giáo trình, tạp
chí, công trình nghiên cứu như sau:
- Các giáo trình, tài liệu: trên thực tế, đã có nhiều công trình của các nhà
khoa học quan tâm nghiên cứu kế toán trách nhiệm về khái niệm kế toán trách
nhiệm, ý nghĩa và vai trò của kế toán trách nhiệm, báo cáo trách nhiệm và xây
dựng các trung tâm trách nhiệm như Kế toán quản trị doanh nghiệp, (Chủ biên
PGS. TS Nguyễn Ngọc Quang (2011), Nhà xuất bản đại học Kinh tế Quốc
dân); Kế toán quản trị, (Chủ biên TS. Phan Đức Dũng (2009), Nhà xuất bản
thống kê); Kế toán quản trị, (Chủ biên Phạm Văn Dược, Nguyễn Thị Thu
Hiền (2010), Nhà xuất bản Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh),…
và Nhóm tác giả PGS.TS Phạm Văn Dược, TS. Huỳnh Đức Lộng, TS. Trần
Văn Tùng, TS. Phạm Xuân Thành, TS. Trần Phước (2010) đã xây dựng “Mô
hình báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong Công ty niêm yết” gồm 3
giai đoạn: (1) Xác định hệ thống báo cáo trách nhiệm; (2) Xác định phương
pháp kỹ thuật để lập báo cáo trách nhiệm; (3) Xử lý nguồn thông tin và lập
các báo cáo trách nhiệm của từng trung tâm trách nhiệm cụ thể.
- Bài báo khoa học: Những bài báo đã nêu tóm tắt khái niệm kế toán
trách nhiệm, vai trò của kế toán trách nhiệm và việc vận dụng kế toán trách
nhiệm vào một loại hình công ty, doanh nghiệp có qui mô lớn cụ thể (doanh
nghiệp niêm yết, công ty xây dựng) như Một số vấn đề về kế toán trách nhiệm
tại các doanh nghiệp niêm yết (PGS.TS Phạm Văn Đăng (2011), Tạp chí
nghiên cứu khoa học kiểm toán); Kế toán trách nhiệm – vũ khí của công ty
lớn (Nguyễn Xuân Trường (2008), doanhnhan360.com.vn); Tổ chức kế toán


6
trách nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng (Nguyễn Hữu Phú (2006), Tạp
chí kế toán) và theo nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Ngọc Quang (Tạp chí
kế toán số 136 tháng 3/2012) về “Mối quan hệ giữa phân cấp quản lý tài

chính và kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam”
thì cho rằng cơ chế quản lý tài chính là cơ sở để hình thành các trung tâm
trách nhiệm.
Ngoài ra, còn có các nghiên cứu liên quan tổ chức kế toán trách nhiệm
trong từng doanh nghiệp cụ thể, ví dụ nghiên cứu của tác giả Nguyễn Tấn Đạt
(2011) với đề tài: “Hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty
Xây dựng Công trình Giao thông 5 (Cienco5)”. Đề tài này đã phân tích thực
trạng công tác kế toán trách nhiệm của đơn vị nghiên cứu để từ đó thấy được
những hạn chế mà đơn vị đang mắc phải và trên cơ sở đó đề tài đưa ra các
giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty Xây dựng Công
trình Giao thông 5 như xây dựng các trung tâm trách nhiệm, hoàn thiện các
công cụ cung cấp thông tin cho công tác lập dự toán, hoàn thiện các báo cáo
đánh giá thành quả quản lý, vận dụng các công cụ kế toán trách nhiệm đánh
giá công tác giao thầu và giao khoán.
Khi đó tác giả Nguyễn Trung Nghĩa (2012), đã nghiên cứu về “Tổ chức
kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần du lịch Đà Nẵng”. Trong nghiên
cứu này, tác giả đã hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách
nhiệm, đánh giá các vấn đề tồn tại của thực trạng công tác kế toán trách
nhiệm Công ty và trên cơ sở đó, đề tài đã đưa ra các giải pháp hoàn thiện kế
toán trách nhiệm tại Công ty như xây dựng các trung tâm trách nhiệm, xác
định các mục tiêu và nhiệm vụ cụ thể cho từng trung tâm trách nhiệm hợp lý
với sự phân cấp quản lý, tổ chức và xây dựng các báo cáo thành quả và đưa ra
một số chỉ tiêu đánh giá thành quả các bộ phận để nhà quản trị có cơ sở đưa ra
chính sách khen thưởng kịp thời, động viên khích lệ các bộ phận.


7
Đề tài: “Kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Dược và thiết bị y tế
Đà Nẵng” của tác giả Trương Duy Ngọc Thủy (2012) đã đánh giá thực trạng
công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty về phân cấp quản lý, thực trạng hệ

thống báo cáo kế toán tại Công ty và trên cơ sở đó đề tài đưa những giải pháp
tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty nhằm khắc phục những hạn chế đang
gặp phải như xây dựng mô hình trung tâm trách nhiệm phù hợp với cơ cấu tổ
chức quản lý, tổ chức tài khoản kế toán gắn với các trung tâm trách nhiệm, tổ
chức và xây dựng các báo cáo thành quả và đưa ra một số chỉ tiêu đánh giá
thành quả các bộ phận.
Tuy nhiên, có thể thấy rằng việc vận dụng kế toán trách nhiệm là khác
nhau trong các doanh nghiệp khác nhau. Hơn nữa, kế toán trách nhiệm tại
Công ty Cổ phần Vinafor Đà Nẵng là đề tài chưa từng được nghiên cứu trước
đây ở Công ty nên tác giả mạnh dạn chọn đề tài này, đây là phương pháp giúp
Công ty xây dựng các trung tâm trách nhiệm phù hợp với sự phân cấp quản lý
hiện tại, xác định được mục tiêu và trách nhiệm của từng cá nhân, bộ phận và
là một công cụ quản lý giúp nhà quản trị của Công ty đánh giá thành quả của
từng bộ phận cụ thể trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn Công ty
nhằm kiểm soát hoạt động và chi phí càng hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh
tranh của mình trên thương trường.


8
CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN
VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm, bản chất và vai trò của kế toán trách nhiệm
a. Khái niệm kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm ra đời vào thế kỷ XX và được đề cập đầu tiên ở Mỹ
vào năm 1950 trong tác phẩm “Basic Organizational Planning to tie in with
Responsipility Accounting” của Ailman, H.B. Từ đó đến nay, kế toán trách
nhiệm được quan tâm nhiều với những quan điểm khác nhau, bởi những tác giả

khác nhau ở nhiều quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện nay
vẫn chưa có một khái niệm chuẩn và thống nhất về kế toán trách nhiệm.
Nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv. D.Banker, Robert S.Kaplan
và S.mark Young (1998) cho rằng: KTTN là một hệ thống kế toán có chức
năng thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu kế toán có liên quan đến trách
nhiệm của từng nhà quản lý riêng biệt trong một tổ chức, cung cấp thông tin
nhằm đánh giá trách nhiệm và thành quả mỗi nhà quản lý tạo ra các báo cáo
chứa cả những đối tượng có thể kiểm soát và không thể kiểm soát đối với một
cấp quản lý [14].
Nhóm tác giả Clive Emmanuel, David Otley và Kenneth Mar-chant (1990)
thì xác định kế toán trách nhiệm là sự thu thập tổng hợp và báo cáo những thông
tin tài chính về những trung tâm khác nhau trong một tổ chức (những trung tâm
trách nhiệm), cũng còn được gọi là kế toán hoạt động hay kế toán khả năng sinh
lợi. [15]
Nhóm tác giả Weygandt, Kieso và Kimmel (2001) cho rằng kế toán trách
nhiệm là bộ phận của kế toán quản trị mà liên quan đến việc tích luỹ, báo cáo về
thu nhập, chi phí, trên cơ sở nhà quản lý có quyền đưa ra những quyết định trong
hoạt động hằng ngày về vấn đề đó. [17]


9
Theo các tác giả Việt Nam: Nhóm tác giả PGS-TS Đào Văn Tài , TS Võ
Văn Nhị, TS Trần Anh Khoa cho rằng kế toán trách nhiệm là một phương pháp
kế toán thu thập và báo cáo các thông tin dự toán và thực tế về các “đầu vào” và
“đầu ra”của các trung tâm trách nhiệm. [8]
Nhóm tác giả Phạm văn Dược, Nguyễn Thị Thu Hiền đề cập kế toán
trách nhiệm là hệ thống kế toán tập hợp kết quả theo từng lĩnh vực thuộc
trách nhiệm cá nhân, bộ phận, nhằm giám sát và đánh giá kết quả của từng
bộ phận trong tổ chức. [3]
Tác giả Huỳnh Lợi cho rằng kế toán trách nhiệm là một hệ thống thừa

nhận mỗi bộ phận (thành viên, con người) trong một tổ chức có quyền chỉ đạo
và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc về phạm vi quản lý
của mình, họ phải xác định, đánh giá và báo cáo cho tổ chức, thông qua đó
các cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để đánh giá thành quả của
các bộ phận trong tổ chức. [9]
Như vậy, hiện có rất nhiều quan điểm khác nhau về kế toán trách
nhiệm, tuy nhiên sự khác nhau của các quan điểm không mang tính đối
nghịch mà hầu hết các ý kiến đều tập trung làm sáng tỏ những nội dung của
kế toán trách nhiệm và có thể bổ sung cho nhau nhằm giúp chúng ta có cái
nhìn toàn diện hơn về kế toán trách nhiệm như sau:
“Kế toán trách nhiệm là phương pháp thu thập, ghi nhận, báo cáo và đo
lường kết quả hoạt động của từng bộ phận để đánh giá thành quả của từng bộ
phận nhằm kiểm soát hoạt động và chi phí của các bộ phận trong tổ chức,
phối hợp các bộ phận đến việc thực hiện mục tiêu chung toàn công ty”.
Vậy:
+ Hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ thiết lập mạng lưới thông tin trong
công ty mà ý tưởng là tập hợp thông tin về các hoạt động bộ phận từ cấp thấp
lên cấp cao.


10
+ Các dữ liệu tài chính của hoạt động hằng ngày được nhận dạng, phân loại
và tổ chức báo cáo theo phạm vi trách nhiệm của nhà quản trị.
+ Kế toán trách nhiệm sẽ cung cấp một phương pháp thực tế về phân tích
và đo lường nhằm đánh giá trách nhiệm quản lý và kiểm soát sự hoàn thành
của từng bộ phận từ đó có tác động đến kiểm soát thông tin dự báo.
b. Bản chất của kế toán trách nhiệm
- Kế toán trách nhiệm - bộ phận cơ bản của kế toán quản trị
Kế toán quản trị là bộ phận không thể tách rời của hệ thống kế toán
doanh nghiệp. Ngoài thông tin kế toán tài chính cung cấp, các nhà quản lý cần

phải có thêm thông tin mang tính kiểm soát và dự báo như doanh thu và chi
phí phân chia theo bộ phận. Như vậy, kế toán quản trị biểu hiện trách nhiệm
của các nhà quản lý các cấp bên trong doanh nghiệp thông qua kế toán trách
nhiệm.
Kế toán theo các trung tâm trách nhiệm là một công cụ để đánh giá và
kiểm tra trong công việc phân quyền tại các công ty thông qua việc xác định
các trung tâm trách nhiệm và nhiệm vụ báo cáo của nó. Đây là hệ thống thừa
nhận mỗi bộ phận (nhà quản trị nội bộ) trong một tổ chức có quyền chỉ đạo và
chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc phạm vi quản lý của
mình. Họ phải xác định, đánh giá và báo cáo lên cấp trên trong tổ chức, thông
qua đó các cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để đánh giá thành
quả các bộ phận trong tổ chức.
Kế toán trách nhiệm không chỉ đảm bảo cung cấp thông tin đầy đủ, rõ
ràng về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mà còn xác định ai, ở đâu, bộ
phận nào chịu trách nhiệm, bộ phận nào có quyền kiểm soát hoạt động xảy ra.
Hệ thống kế toán trách nhiệm như được thiết kế để gắn các kênh thông
tin báo cáo kế toán với trách nhiệm từng bộ phận hoạt động trong doanh
nghiệp, qua sơ đồ sau:


11

Thông tin
Kế toán trách nhiệm

Nhà quản trị các cấp
Trách nhiệm

Như vậy, kế toán trách nhiệm bao gồm 2 mặt: Thông tin và trách nhiệm.
Mặt thông tin nghĩa là sự tập hợp, báo cáo, đánh giá các thông tin mang tính

nội bộ về hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp từ cấp quản lý
thấp đến cấp quản lý cao hơn. Mặt trách nhiệm nghĩa là việc qui trách nhiệm
về những sự kiện tài chính xảy ra. Nhà quản lý bộ phận phải có nhiệm vụ báo
cáo lên cấp quản lý cao hơn về những chi phí, doanh thu, lợi nhuận và giải
trình kết quả tài chính mà mình có quyền kiểm soát của mình.
Tùy thuộc vào cách sử dụng của hệ thống kế toán trách nhiệm trong việc
nhấn mạnh mặt thông tin hay trách nhiệm mà mức độ ảnh hưởng đến thái độ,
hành vi của người quản lý và hiệu qủa của việc phân cấp trách nhiệm trong
đơn vị có thể theo chiều hướng tích cực hoặc tiêu cực. Khi hệ thống kế toán
trách nhiệm quá nhấn mạnh đến mặt thông tin thì ảnh hưởng đến hành vi của
nhà quản lý theo chiều hướng tích cực. Họ sẽ giải thích nguyên nhân ảnh
hưởng đến thành quả của bộ phận và tìm ra các biện pháp khắc phục những
hạn chế, tồn tại để ngày càng cải thiện hơn. Ngược lại, nếu hệ thống quá nhấn
mạnh đến mặt đánh giá trách nhiệm của nhà quản lý, sẽ ảnh hưởng đến thái
độ của họ theo chiều hướng tiêu cực, thay vì tìm ra nguyên nhân và khắc phục
sai phạm thì họ sẽ tìm cách che đậy sự sai phạm, cố tình đùn đẩy trách nhiệm
và hoài nghi về hệ thống kiểm soát, đánh giá của tổ chức và tìm cách phá vỡ
hệ thống này. Lúc này, kế toán trách nhiệm không hoàn thành mục tiêu đặt ra.
Do vậy, có thể thấy trọng tâm của hệ thống trách nhiệm là thông tin. Khi sử
dụng đúng đắn kế toán trách nhiệm, ta sẽ không quá nhấn mạnh đến việc quy
trách nhiệm, nên xem việc quy trách nhiệm là một yếu tố góp phần vào hiệu
quả thông tin của hệ thống.


12
- Kế toán trách nhiệm là một hạt nhân trong hệ thống kiểm soát quản trị
Kế toán trách nhiệm là cơ sở để thực hiện quá trình kiểm soát của kế
toán quản trị vì doanh thu và chi phí được tập hợp và trình bày theo từng
trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản trị dễ dàng nhận biết nguyên nhân
gây nên những hậu quả bất lợi về tăng chi phí và giảm doanh thu so với dự

toán là thuộc trách nhiệm của bộ phận nào. Hệ thống kiểm soát quản trị có hai
yếu tố hạt nhân:
Thứ nhất là quá trình lập kế hoạch gồm lập ngân sách và các kế hoạch
dài hạn để thiết lập các chỉ tiêu kế hoạch nhằm đánh giá quá trình thực hiện.
Thứ hai là kế toán trách nhiệm mà chủ yếu là tạo ra các trung tâm trách
nhiệm. Trung tâm trách nhiệm chịu trách nhiệm tài chính và tác động hiệu
quả của từng cá nhân trong doanh nghiệp. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm là
ghi nhận chi phí, doanh thu trong từng trung tâm trách nhiệm để tính ra độ
lệch so với mục tiêu thực hiện (điển hình là dự toán) mà có thể quy trách
nhiệm cho từng cá nhân đứng đầu trung tâm trách nhiệm.
Tùy thuộc vào sự phân cấp quản lý, nhà quản trị phân chia các bộ phận
thành các trung tâm trách nhiệm khác nhau. Các bộ phận dù khác nhau về tên
gọi nhưng để trở thành một công cụ đắc lực trong hệ thống kiểm soát quản lý
đều có tiến trình sau:
Thiết lập mục tiêu
Đo lường kết quả thực hiện
So sánh kết quả thực hiện với mục tiêu và dự báo
Phân tích sự sai biệt
Đưa ra ảnh hưởng khi có sự sai biệt đáng kể giữa thực tế và kế hoạch

Sơ đồ 1.1: Tiến trình của một trung tâm trách nhiệm


13
Mục tiêu của mỗi trung tâm trách nhiệm là khác nhau. Ví dụ: Mục tiêu
của trung tâm lợi nhuận và đầu tư là những chỉ tiêu đặc trưng về lợi nhuận, tỷ
lệ hoàn vốn đầu tư hoặc giá trị kinh tế tăng thêm, trong khi mục tiêu của trung
tâm chi phí được xác định là các chỉ tiêu về chi phí,. . .
Kế toán trách nhiệm phải thực hiện đầy đủ các báo cáo trong khoảng thời
gian nào đó một cách thường xuyên và qua đó các nhà quản trị sẽ thấy được

sự sai lệch giữa kế hoạch và thực hiện, từ đó phân tích sự sai lệch đó và tìm ra
được nguyên nhân ảnh hưởng.
Tóm lại, kế toán trách nhiệm là một yếu tố quan trọng trong chức năng
kiểm soát quản trị, là công cụ để thu thập và báo cáo các thông tin dự toán và
thực tế giữa “đầu vào” và “đầu ra” của các trung tâm trách nhiệm, tìm ra các
sai lệch giữa thực tế và dự toán trên cơ sở đó kiểm soát hoạt động và chi phí
của từng bộ phận.
c. Vai trò của kế toán trách nhiệm
- Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng
tổ chức và điều hành của doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm xác định các
trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản lý có thể hệ thống hóa các công việc
của từng trung tâm mà thiết lập các chỉ tiêu đánh giá và điều chỉnh các bộ
phận cho thích hợp.
- Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng
kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý.
Kế toán trách nhiệm được thiết lập để ghi nhận, đo lường kết quả hoạt
động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung toàn doanh
nghiệp, trên cơ sở đó lập các báo cáo thực hiện nhằm cung cấp thông tin cho
nhà quản trị trong việc thực hiện việc kiểm soát hoạt động và chi phí, doanh
thu, lợi nhuận đã thực hiện so với dự toán. Việc đánh giá thường dựa trên 2
tiêu chí: hiệu quả và hiệu năng. Thông qua đó phản hồi cho nhà quản lý biết
kế hoạch thực hiện ra sao, nhận diện được các vấn đề còn hạn chế để có sự


14
điều chỉnh các chiến lược mục tiêu sao cho kết quả kinh doanh là tốt nhất.
Đây là nguồn thông tin để nhà quản lý nâng cao hiệu suất sử dụng vốn, tăng
doanh thu, giảm chi phí một cách có hợp lý, tối đa hóa lợi nhuận.
- Kế toán trách nhiệm khuyến khích hoặc điều chỉnh hoạt động của nhà
quản trị hướng đến mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp.

Việc đo lường thành quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm sẽ tạo
điều kiện cho việc đánh giá chất lượng hoạt động của nhà quản trị, khuyến
khích hoặc điều chỉnh hoạt động của họ kịp thời cho phù hợp với mục tiêu
chung của toàn đơn vị.
1.1.2. Sự phân cấp quản lý - cơ sở của kế toán trách nhiệm
a. Khái niệm về sự phân cấp quản lý
Phân cấp quản lý là sự phân chia quyền lực từ cấp trên xuống cấp dưới,
quyền ra quyết định và trách nhiệm được trải rộng trong toàn tổ chức. Các cấp
quản lý khác nhau được quyền ra quyết định và chịu trách nhiệm với phạm vi
quyền hạn và trách nhiệm của họ. Hoạt động của tổ chức gắn liền với quyền
hạn, trách nhiệm của tất cả các bộ phận, thành viên [9]
Mục đích của việc phân cấp quản lý là giúp cho doanh nghiệp đáp ứng
kịp thời, nhanh chóng, phù hợp với tình hình thay đổi của môi trường xung
quanh. Việc phân cấp quản lý tập trung vào các vấn đề sau :
Thứ nhất là phân cấp về tình hình đầu tư. Hoạt động đầu tư bao gồm
đầu tư TSCĐ, đầu tư dài hạn vào các công ty liên doanh, liên kết. Tùy thuộc
vào tính trọng yếu, mức độ của khoản đầu tư mà mỗi công ty có thể có sự tập
trung hay giao quyền từng phần trong công tác đầu tư.
Thứ hai là phân cấp về tình hình huy động vốn. Việc huy động vốn
không chỉ liên quan đến chính sách tài trợ mà còn liên quan đến nghĩa vụ
thanh toán nợ sau này, uy tín của từng đơn vị thành viên và toàn công ty.
Phân cấp này có thể dẫn đến các công ty thành viên chủ động huy động vốn,


15
hoặc mọi việc huy động vốn do đơn vị cấp trên thực hiện và các đơn vị thành
viên nhận lại nợ từ đơn vị cấp trên.
Thứ ba là phân cấp quản lý doanh thu và chi phí. Cách thức phân cấp
này cho phép người đứng đầu mỗi cấp chịu trách nhiệm về các khoản chi phí
trong phạm vi quản lý của mình, chịu trách nhiệm về thị trường khai thác theo

kênh phân phối của công ty.
Với những nội dung trên, cho thấy rằng hệ thống kế toán trách nhiệm
gắn liền với sự phân cấp về quản lý. Nếu không có sự phân cấp quản lý thì sẽ
không tồn tại hệ thống kế toán trách nhiệm hay hệ thống kế toán trách nhiệm
sẽ không có ý nghĩa gì [9]. Thực sự phân cấp quản lý là đã xác định được
quyền hạn và trách nhiệm ở mỗi cấp rõ ràng, qua đó có cơ sở cho việc đánh
giá kết quả hoạt động của từng bộ phận, tìm ra nguyên nhân và hướng khắc
phục. Mọi hoạt động của doanh nghiệp đều phải nằm trong tầm kiểm soát của
nhà quản trị theo sự phân cấp từ cao đến thấp. Phân cấp quản lý vừa là tiền đề
vừa là động lực thúc đẩy sự hình thành kế toán trách nhiệm. Nó đòi hỏi phải
có một hệ thống báo cáo kế toán nội bộ thích hợp để thể hiện thành quả của
từng cấp quản lý, qua đó có cơ sở đánh giá nhiệm vụ đã được phân quyền có
hoàn thành hay chưa.
Khi tiến hành phân cấp quản lý, nếu doanh nghiệp chia ra quá nhiều cấp
thì có thể dẫn đến bộ máy tổ chức cồng kềnh hoặc nếu tập trung quá nhiều
quyền quyết định một nơi sẽ giảm hiệu quả hoạt động. Vì thế, nhà quản trị
cần phải cân nhắc giữa thuận lợi và thách thức khi thực hiện phân cấp quản
lý.
b. Những tác động của phân cấp quản lý đến kế toán trách nhiệm
- Thuận lợi phân cấp quản lý
+ Việc ra quyết định được giao cho nhiều cấp quản lý, vì vậy giúp cho
nhà quản trị cấp cao không phải giải quyết những vấn đề chi tiết hằng ngày
mà có nhiều thời gian hơn để tập trung vào các công việc chiến lược như lập