Cách học tiếng anh nhanh và không bao giờ quên

CÁCHHỌCNGOẠINGỮNHANHVÀKHÔNGBAOGIỜQUÊN
Tácgiả:GabrielWyner
Thểloại:Kỹnăng,Kỹnănglàmviệc
Nhàxuấtbản:NXBKhoaHọcXãHội
Ebook:Cuibap
Nguồntext:Waka

1


Đôilờitựbạch
Xinchào,tôilàGabrielWyner.
Tác giả của cuốn sách này và là người sáng lập trang web: .
Hơn 1,5 triệu người đã tìm đọc các tài liệu của tôi với mong muốn thành
thạongoạingữvàghinhớmãimãi.Bạncóthểđangtìmkiếmphươngpháphọc
ngoạingữđầutiên,hoặccáchthứchiệuquảhơnđểhọcngoạingữthứbahay
thứ tư. Tôi hy vọng cuốn sách này sẽ cung cấp một bộ công cụ giúp bạn thực
hiệnbấtcứmụctiêunàotrongnhữngmụctiêunày.
CÂU CHUYỆN CỦA TÔI VÀ CON ĐƯỜNG PHÁT TRIỂN
PHƯƠNGPHÁPHỌCNGOẠINGỮ
Nhưhầuhếtmọingười,tôiđãhọcmộtngoạingữởtrườngphổthôngvà
rờikhỏitrườngvớidămbakiếnthứcvụnvặt.Tôibănkhoăntựhỏi:Mìnhđã
họctậpchămchỉvớinhữngthầycôgiỏi,vậymìnhsaiởđâu?Vàtôicóthểlàmgì
đểđạtkếtquảtốthơn?
Tôilàmộtcasĩopera,vàbắtbuộcphảihátđượcbằngtiếngAnh,Ý,Pháp,
Đức,Nga(đôikhilàtiếngSéc,TâyBanNha,Hebrew,Latinh).Sauthấtbạithời
trung học, tôi đã tiến bộ trông thấy tại một trường đại học hẻo lánh vùng
Vermont.
Ởđó,vàomùahènăm2004,tôiđãkýgiấycamkếtsửdụngtiếngĐứctoàn
phầntrongbảytuần.Vấnđềlàtôicònchưabiếtmộtchữbẻđôi.Mộtvàingườiở

trìnhđộcaohơnđếngầntôivàlàmquen:
“Hallo!”Tôinhìnhọchằmchằmmộtlúc,rồiđáp:“Hallo!”vàthânáisiết
tay.Đólàkhởiđầuchoquátrìnhnghiệnhọcngoạingữtámnămcủatôi(vàcòn
tiếpdiễn).
Sautiếng“Hallo”đó,tôibắttayvàothửtháchthànhthạocácngoạingữ.
Tôi quay trở lại Vermont vào năm 2005 và đăng ký học tiếng Đức ở mức độ
thành thạo. Tôi chuyển đến Áo học tiếp thạc sĩ và đã đến Perugia, Ý vào năm
2008 học tiếng Ý. Tôi bắt đầu đọc sách, blog... để xác định phương pháp học
ngoạingữnhanhhơn,vàbấtngờnhậnra:cóvôsốphươngpháphọcngoạingữ
hiệuquảtrênmạng,nhưngcóvẻchưaaitậphợp,hệthốnglạivớinhau.
Trìnhđộcácngoạingữcủatôi:tiếngĐức(C1),tiếngPháp(C1),tiếngNga
(C1/B2),tiếngÝ(B2),tiếngHungary(B2),tiếngNhật(B1).
Mụctiêuhiệntại:ĐạtđượctrìnhđộC1tiếngNhật.
Tríchlờigiớithiệu
củatácgiảtrêntrangcánhân,

2


Chương1

Lờigiớithiệu:đâm,đâm,đâm.
Nóivớimộtngườibằngngônngữngườiấyhiểu,lờinóisẽđivàođầuanhta.
Nóivớimộtngườibằngngônngữcủangườiđó,lờinóiấysẽchạmđếntráitim.
—NelsonMandela—
NgườiMỹlầnđầuđidulịchnướcngoàithườngbịsốckhinhậnrarằng,bất
chấpmọitiếnbộđãđạtđượctrong30nămqua,nhiềunướcvẫntừchốitiếngAnh
màdùngtiếngmẹđẻ.
—DaveBarry—
Họcngoạingữcũnglàmộtmônthểthao.Mộtgãthamgiađộiđấukiếmở

trường chỉ để trốn lớp thể dục như tôi mà bàn về thể thao, vẻ cũng nực cười.
Nhưng nói gì đi nữa, việc tấn công đối phương bằng vũ khí đầu nhọn và học
ngoạingữcókhánhiềuđiểmtươngđồng.Mụctiêucủabạntrongmônđấukiếm
làtựđộng“đâm”trúngđốithủ.Bạnbỏcôngghinhớtênvũkhícùngcáchchơi,
luyệntậpthuầnthụctừdángđứng,thếphòngthủ,thếphảncông,thếbổnhào.
Cuối cùng, bạn vào cuộc, chờ đến thời khắc thăng hoa quên đi hết thảy: Bạn
vungkiếmlên,gạtphăngđườngkiếmđến,vàđâmthẳngvàongựcđốiphương.
Ghiđiểm!
Bạnmuốnlạigầnngườilạ,quênhếtmọiquytắcngữphápvàbấtgiácbật
lời.Chuyệncóvẻxavờibởingônngữkhônghềđơngiản.Nhưngthậtra,chỗ
“khó”khôngnằmởbảnthânngônngữbởibấtkểtayngốcnghếchnàocũngcó
thể thành thạo thứ tiếng cha sinh mẹ đẻ từ khi còn nhỏ. “Khó” ở chỗ là chọn
đượccáchhọcphùhợpgiữađờisốngtấtbậtthườngngày.
Làmộtcasĩopera,tôicầnphảihọctiếngĐức,Ý,PhápvàNga.Cuốnsách
nàyđượcđúckếttừnhữngnămthánghọcngoạingữấy.Phươngpháphọccủa
tôilàkếtquảcủanỗiámảnhliêntụccảitiến,tìmtòi,rồicảitiến.Dầndà,bộđồ
nghềhọcngoạingữcủatôiđãtrởthànhcỗmáytrơntru,biếnkhunggiờcốđịnh
mỗingàythànhhiệuquảhọctậprõrệtvàliêntục.Tôihyvọngnhữngđiềumình
chiasẻsẽđưabạnđếnvớithếgiớikỳlạcủaviệchọcngoạingữ.Bạnsẽhiểurõhơn
cáchnãobộlàmviệc.Vàbạnsẽhọcđượccáchnóimộtngônngữkhác.
ĐIỂMBẮTĐẦU
TôinhớmãimộtkhoảnhkhắcởViênvàonăm2012.Khiấy,tôiđangtrởvề
nhàsaubuổidiễnthìmộtđồngnghiệpngườiNgabướctới.Trướcgiờ,chúngtôi
vẫn chào hỏi xã giao nhau tiếng bằng tiếng Đức. Và rồi tôi bất ngờ thông báo
bằngmộtcâutiếngNga:“Cậubiếtkhông,tớnóiđượctiếngNgarồiđấy.”
Bạntôingâyngười,miệngháhốc.Côấylắpbắp:“Cáigì?Khinào?Làmthế
nàovậy?”rồichúngtôisaysưanóichuyệnbằngtiếngNga,vềviệchọcngoạingữ,
cuộcsốngvànhữngthứgiaothoagiữachúng.
3

Thờiđầuhọcngoạingữcủatôithìchẳngcógìđángnói.Tôitừnghọcbảy
nămởmộttrườngDoThái.Chúngtôiháthò,họcbảngchữcáiHebrew,thắp
rất nhiều nến, uống rất nhiều nước quả và không vào đầu được là bao. À, trừ
bảngchữcái,riêngbảngchữcáiđóthìtôithuộcnằmlòng.
Hồicấpba,tôirấtmếtcôgiáoNowakowskydạytiếngNga.Côthôngminh,
xinhđẹp,cómộtcáitênrấtNga,vàtôithìlàmtheomọithứcôyêucầu.Năm
nămsau,tôihọcđượcmộtvàicụmtừ,nhớđượcvàibàithơvàdùngthạobảng
chữcái.Giờnhìnlại,tôithấycógìkhôngổn.Tạisaotôichỉnhớđượcbảngchữ
cái?Tạisaonhữngthứkháclạiquákhóthế?
ThángSáunăm2004,khikhóađàotạotoànphầnbằngtiếngĐứcchocác
casĩoperatạiVermontkhaigiảng,tôimớilàmộtkỹsưđammêcahát.Đammê
đó đòi hỏi tôi phải biết tiếng Đức, Pháp và Ý cơ bản. Giờ chỉ còn cách nhảy
xuốngbểđểhọcbơi.TôiphảikýcamkếtchỉdùngtiếngĐứctrongbảytuầntiếp
theo,nếuviphạmsẽbịđuổihọcvàkhônghoànlạihọcphí.Đócóvẻlàquyết
địnhthiếukhônngoan,bởibấygiờtôicònkhôngbiếtmộtchữtiếngĐứcbẻđôi.
Tôivẫnliềulĩnhký.Vàihọcsinhtrìnhđộcaohơntiếnlạilàmquen:“Hallo!”
Tôinhìnhọgiâylátrồiđáplại:“Hallo!”Vàchúngtôibắttaynhau.
Nămtuầnsauđó,tôitựtinháttiếngĐứctronglớpdiễnxuất.Tôitìmmột
góckínđáotrongsântrường,bímậtgọiđiệnchobạngáivàthìthầmbằngtiếng
Anh: “Anh sắp trở thành ca sĩ opera rồi.” Vào ngày hôm đó, tôi quyết định sẽ
phảithànhthạotấtcảngônngữmàsựnghiệpmớiyêucầu.TôiquaytrởlạiĐại
họcMiddleburyởVermontvàhọcthànhthạotiếngĐức.RồitôichuyểnđếnÁo
đểhọclấybằngthạcsĩ.TrongthờigianởchâuÂuvàonăm2008,tôighétớivùng
Perugia(Ý)đểhọctiếngÝ.Hainămsau,tôiđãcómộtvụ...gianlận.
KẺGIANLẬNĐÔIKHILẠITHÀNHCÔNG:BACHÌAKHÓA
QUANTRỌNGĐỂHỌCNGOẠINGỮ
Cuốnsáchnàysẽchẳngrađờinếutôikhônggianlậntrongmộtbàikiểmtra
tiếngPháp.Dẫuchẳngđángtựhàogì,nhưngsựthậtlàthế.Chuyệnlàtrường
ngoại ngữ Middlebury đào tạo năm trình độ: sơ cấp, sơ cấp “giả” – cho người

từnghọcnhưngđãquêngầnhết,trungcấp,caocấpvàthànhthạo.Bấygiờ,tôi
đang ở trình độ sơ cấp, nhưng vì từng học một thứ tiếng gốc Rôman, nên tôi
muốnhọclớpsơcấp“giả”.Dovậy,lúclàmbàikiểmtrađầuvàotrựctuyến,tôi
đãsửdụngGoogleDịchvàmộtsốtrangwebvềngữpháp.
Mộtthángsau,tôinhậnđượckếtquảvượtquámongmuốn.“Chàomừng
đếnvớikhóahọc!Bạnđãđượcxếpvàolớptrìnhđộtrungcấp!”Thôixong!Giờ
tôi có ba tháng để học một lượng tiếng Pháp tương đương với một năm, nếu
khôngmuốntrôngnhưthằngngốcởbàiphỏngvấnđầuvào.Trongbàithinày,
không có chỗ cho những trò ma mãnh. Bạn ngồi trong phòng với một người
Pháp,thaothaobấttuyệtsuốt15phútvềcuộcsống,vànhậnkếtquảxếplớpcuối
cùng.HoặcbạnnóiđượctiếngPháp,hoặckhuakhoắngtaychânvớibộdạngmỉa
maicủaanhhềcâmhạnghaitrênđấtParis.
Vìđanghọcthạcsĩngànhoperavàcakhúcnghệthuật,nêntôichỉrảnhmột
giờmỗingàytrêntàuđiệnngầmvàtoànbộcácChủnhật.TôixớitungInternet
đểtìmcáchhọcngoạingữnhanhnhất.Tôibấtngờnhậnra:Cóvôsốcôngcụ
hiệuquảhọcngoạingữ,nhưngkhôngcóchươngtrìnhnàokếthợpchúngvới
4


nhau.
Tôithuthậpđượcbachìakhóaquantrọng:
1.Họcphátâmtrước
2.Khôngdịch
3.Dùnghệthốngnhắclạicáchquãng
Chìakhóađầutiên,họcphátâmtrước(phươngphápphổbiếncủaquânđội
vàgiáosĩMormon),đượcđúckếttừnhữngnămthánghọcnhạc.Casĩthường
phải học phát âm trước, bởi họ cần hát trước khi hiểu lời bài hát. Đôi tai của
chúngtôiquendầnvớiâmthanh,từđóviệctíchlũytừvựng,nghehiểuvànói
bằngngoạingữdiễnranhanhhơn.Vàtựnhiên,chúngtôicóđượcngữđiệucực
chuẩn.

Chìakhóathứhai,khôngdịch,đượcrútratừthờitôihọcởtrườngngoại
ngữMiddlebury.Ngườimớibắtđầuhọccóthểbỏquacôngđoạndịch.Đâylà
bướcquantrọngđểtiếntớitưduybằngngoạingữ,giúpchoviệchọctrởnênkhả
thi.ĐâychínhlàsailầmchếtngườicủatôikhihọctiếngHebrewvàtiếngNga:
luyệnkỹnăngdịchthayvìkỹnăngnói.Bằngcáchtạmthờikhôngsửdụngtiếng
mẹđẻ,tôicóthểluyệnnóithànhthạothayvìgiảimãtừngtừmột.
Chìakhóathứba,sửdụnghệthốngnhắclạicáchquãng(SpacedRepetition
Systems−SRSs),đếntừcácbloghọcngoạingữvàcácnhàpháttriểnphầnmềm.
Hệthốngnhắclạicáchquãnglàthẻ“tăngcường”.Căncứvàonhữnggìbạnnhập
vào,hệthốngsẽxâydựngkếhoạchhọctậpcánhânchobạn,“đẩy”thôngtinvào
sâutrongtrínhớdàihạncủabạn.Mặcdùlàcôngcụtốiđahóatrínhớnhưng
chúngvẫnítđượcbiếtđến.
Trên Internet, số người áp dụng hệ thống nhắc lại cách quãng ngày càng
tăng,nhưngchỉdùngđểghinhớphầndịchnghĩa.Ngượclại,nhữngnơiủnghộ
“khôngdịch”nhưMiddleburyhayBerlitzlạiápdụngphươngpháphọctậpkhá
lỗi thời, không tận dụng được các công cụ số hóa như hệ thống nhắc lại cách
quãng.Trongkhiđó,gầnnhưchỉcócasĩnhạcthínhphòngvàgiáosĩMormon
chútrọnghọcphátâm.
Tôiquyếtđịnhkếthợptấtcảcáccôngcụnày.Tôidùngphầnmềmhỗtrợ
ghi nhớ trên điện thoại thông minh để “nạp” tiếng Pháp vào đầu, và đảm bảo
khôngcótừtiếngAnhnàotrênthẻhọc.Tôibắtđầulàmthẻquytắcphátâm,
chèn cơ số tranh ảnh minh họa cho danh từ và một số động từ, xây dựng dần
địnhnghĩađơngiảnbằngtiếngPhápchonhữngtừtrừutượng.ĐếnthángSáu,
tranhthủmộtgiờmỗingàytrêntàuđiệnngầm,tôiđãhọcđược3.000từvàchủ
điểm ngữ pháp. Tới Middlebury, tôi ngồi đợi trong một căn phòng, chờ đến
lượt.Vòngphỏngvấnđầuvàolầnnàynhằmkiểmtraxemtôicógiởtròmamãnh
gìởbàithitrựctuyếnkhông.Đólàlầnđầutiêntrongđờitôi
tròchuyệnbằngtiếngPháp.Ngườigiáoviênngồixuốngtrướcmặttôivà
mở lời: “Bonjour!” Tôi đáp lại bằng từ tiếng Pháp đầu tiên nảy lên trong đầu
mình: “Bonjour!” Mọi thứ vẫn suôn sẻ! Khi câu chuyện rộng dần ra, tôi ngạc

nhiênkhithấymìnhbiếttấtcảtừcầnthiếtđểđáplời.Tôiđangsuynghĩbằng
tiếng Pháp! Dòng suy nghĩ đó rất chậm chạp và khó nhọc, nhưng nó là tiếng
Pháp. Tôi bị sốc. Trường Middlebury xếp tôi vào lớp trình độ cao. Trong bảy
tuầnởđó,tôiđãđọc10cuốnsách,viếtmộtlượngbàiluậnxấpxỉgần70trang,và
5


lượngtừvựngcủatôitănglênmức4.500từ.ĐếnthángTám,tôiđãthànhthạo
tiếngPháp.
CHIẾNLƯỢCCHOCUỘCCHƠI
Thếnàolàthànhthạongoạingữ?Mỗingườihẳnsẽcómộtđápánriêng.
Thuậtngữnàykhôngcóđịnhnghĩachínhxáctuyệtđối,vàsẽbớtchínhxáchơn
mỗilầnaiđóviếtthêmmộtcuốnsách,mộtbàibáo,haymộte-mailrácvớitiêu
đềnhư“UCanBFLUENTin7DAY5!1!”vềnó.Tuyvậy,trongđầuchúngta
hẳnluôncómộthìnhdungvềđiềunàykiểunhư:Mộtchiềuhètạiquáncàphêở
Paris,ngỗitángẫubằngtiếngPhápvớicôbồibànmàkhôngcầnphảilolắngvề
chiađộngtừhayngữnghĩanàynọ.Vượtrakhỏimứcđộthànhthạotạiquáncà
phêđó,chúngtaphảitựxácđịnhxemmìnhmuốnthànhthạocỡnào.
TôitựtinrằngmìnhthànhthạotiếngĐức.TôicũngsốngởÁosáunăm,và
cóthểbànluậnđủchuyệntrêntrờidướibiển,nhưngtôichắcchắnvẫnsẽphải
vòngvohồilâuđểdiễntảýkhôngmuốnphảinộpphạt200eurochochiếcxeđi
thuê bị bể nắp bình xăng (“nắp bình xăng” trong tiếng Đức hình như là
Tankdeckel,vàcáctừđểnói“Tôicóccầnquantâmchuyệntôicóphảilàngười
đầutiênláichiếcxenàyhaykhông,cáilòxogiữnắpbìnhxăngđãhỏngsẵnrồi
ôngbiếtchưa?!”bắtđầuvới“DasistmirvölligWurst…”)Bạncũngsẽphảitựxác
địnhxem“thànhthạongoạingữ”vớibạncóbaogồmbànchuyệnchínhtrị,bình
thơ,làmđiệpviênmậthaygiảngdạyvậtlýlượngtửtạiSorbonne.
Chúngtachậtvậtđạttừngmứcthànhthạo,bởiđơngiảncóquánhiềuthứ
đểnhớ.Cuốnsáchluậtchơingônngữquádày.Chúngtađếncáclớphọcthảo
luậnvềnó,luyệntậpliêntụctừngluậtmột,nhưngkhôngbaogiờvàocuộcthực

sự.Giảthửđếnđượctrangcuối,chúngtachắcđãquênhếtmấytrangđầu.Hơn
nữa,chúngtacònđangbỏquacuốnsáchcònlại(cuốnsáchvềtừvựng),chứa
hàngngàntừkhónhớtươngđươngcuốnluậtchơi.
“Quên”làkẻthùlớnnhất,vàchúngtacầnchiếnlượcbàibảnđểđánhbại
nó.Cómộtcâuchuyệnhọcngoạingữrất“kinhđiển”.Anhchàngnọchuyểnđến
TâyBanNha,đemlòngyêumộtcônàngbảnxứ,nêncảnămtrờikhôngquản
ngày đêm học tiếng. Chính trải nghiệm “đắm mình” đã hạ gục gọn ghẽ kẻ thù
“quên”.Vàngườihùngsitìnhcủachúngtathànhcôngbởianhtakhôngcóthời
gianđểkịpquên.NgàynàocũngbơitrongmộtbểthuầntiếngTâyBanNhathì
làmsaoquênnổi.TôiđãhọctiếngĐứctheocáchnày,khicócơhộinghỉviệc,
chuyểnđếnVermont,vàcắtđứtmọiliênlạcvớithếgiớinóitiếngAnhtronghai
mùahètrọnvẹn.“Đắmmình”làtrảinghiệmrấttuyệtvời.Nhưngnếubạncó
một công việc ổn định, một chú chó cưng, một gia đình, một tài khoản ngân
hàng cần được nạp tiền liên tục, thì bạn không thể rũ bỏ hết chỉ để học ngoại
ngữ.Chúngtacầnmộtcáchhọctốiưu,đưathôngtinđúngvàođầumình,và
ngănchúng“chảy”ngượcrangoài.
Tôisẽchỉchobạncáchchốngquên,đểbạnvàocuộcchơithựcsự.Vàtôisẽ
chỉchobạnnhữngđiềuphảinhớđểtrởthànhtaychơichuyênnghiệp.Chúngta
cũngsẽthiếtlậplạitaiđểngheđượcnhữngâmmới,vàthiếtlậplạilưỡiđểlàm
chủgiọngđiệumới.Chúngtasẽtìmhiểucấutạotừngữ,quytắcngữphápđểlắp
ghéptừngữthànhsuynghĩ,đưasuynghĩrađầulưỡimàkhôngcầnchuyểnngữ.
Chúngtasẽtậndụngtốiđalượngthờigiancóhạncủabạn,tìmhiểuxemnên
họctừnàotrước,dùngmẹogiúpghinhớnhữngchủđiểmtrừutượng,vàphát
6


triểnhiệuquảkỹnăngnghe,nói,đọc,viết.
Tôi muốn bạn học được cách dùng những công cụ của tôi, nhưng cũng
muốn bạn hiểu tại sao chúng lại hiệu quả. Học ngoại ngữ cũng là một trải
nghiệmcánhân.Bạnsẽthâmnhậpvàochínhtâmtrícủamình,vàthayđổicách

mìnhsuynghĩ.Nếudựđịnhdànhhàngtháng,hàngnămđểđạtđượcmụctiêu,
bạncầnphảitintưởngvàonhữngcôngcụnàyvàbiếnchúngthànhcủabạn.Tôi
muốnchỉchobạnconđườngtớiđíchngắnnhất,đểbạncóthểquênhếtmọiluật
lệvàbắtđầunhậpcuộc.
KhihọcxongtiếngĐức,tôiđãthầmtiếcnuối:“Giácóthểquayngượcthời
gianvàmáchnướcchomìnhtrongquákhứ,thìcólẽmìnhđãhọctiếngdễhơn
nhiều.”TôicũngnghĩynhưthếsaukhihọcxongtiếngÝ,Pháp,Nga(vàonăm
2012),vàtiếngHungary(dựáncủanăm2013).Cuốnsáchnàynhưcỗmáythời
giancủatôi.Nếunheomắtlại,tôicóthểtrôngthấybạnnhưtôikhichưabiết
ngoạingữnàovàochínnămvềtrước,vàtôiđangtạoramộtnghịchlýthờigian
nhằmgiúpbạntránhđượctấtcảnhữnghốbẫyhầmchôngđãgiúptôitạoracỗ
máythờigiannày.
CẦNBAOLÂUĐỂTHÀNHTHẠOMỘTNGOẠINGỮ?
Để ước tính thời gian, chúng ta nên cân nhắc các yếu tố như: mục tiêu
thànhthạocủabạn,ngônngữbạnđãbiết,ngoạingữbạnđanghọc,vàthờigian
bạncó.Nhưtôiđãnói,khôngcókháiniệm“ngônngữkhó”.Tuyvậy,cónhững
ngônngữsẽkhóvớibạn,bởichúngkhôngcùnghệngônngữbạnđãbiết.Người
nóitiếngAnhkhóhọctiếngNhậtvàngượclại,ngườiNhậtcũngkhóhọctiếng
Anhbởicóquáíttừngữvàchủđiểmngữphápchunggiữahaingônngữ,chưa
kể chúng còn có hai dạng bảng chữ cái khác hẳn nhau. Tuy nhiên, người nói
tiếngAnhhọctiếngPhápnhànnhãhơnnhiều.KhotừvựngtiếngAnhcó28%là
tiếngPhápvà28%làtiếngLatinh.NgaykhimộtngườinóitiếngAnhhọcđược
cáchphátâmtiếngPháp,họđãcósẵnkhoảng1.000từtrongtay.
ViệnNghiệpvụNgoạigiaoHoaKỳ1đãcôngbốbảngxếphạngngônngữ
theo độ khó với người nói tiếng Anh (xem Phụ lục 2). Bảng xếp hạng này khá
chuẩnxác.ThờigianhọctiếngNga(cấpđộ2)củatôigầngấpđôithờigianhọc
tiếngPháp(cấpđộ1),vàtôingờrằngthờigianhọctiếngNhật(cấpđộ3)sẽgấp
đôitiếngNga.Tôiđãđạttrìnhđộtrungcấp,“nghĩđượcbằngtiếngPhápvàsử
dụngtừđiểnPháp-Pháp”,trongvòngbathángvớimộtgiờhọcmỗingày(cộng
thêmcácngàycuốituần),vàđạttrìnhđộtươngtựvớitiếngNgasausáutháng,

mỗingày30tới45phút(cộngthêmcácngàycuốituần).Bảyđếntámtuầnsau
đó,tôi“đắmmình”tronghaingônngữnày,đểđạtđếnđộ“thoảimáitánchuyện
trong quán cà phê, không ngại nói về vấn đề xe cộ”. Tôi cũng đã thấy kết quả
tươngtựởhọcsinhcủamình.Nếukhôngthựcsự“đắmmình”,tôingờrằngđể
đạtđếntrìnhđộcaotrongtiếngPháptôisẽphảimấttừnămtớitámtháng,với
30 tới 45 phút tự học mỗi ngày. Những ngôn ngữ ở cấp độ 2 như tiếng Nga,
Hebrewsẽcầngấpđôithờigianđó,vàngônngữcấpđộ3nhưtiếngHoa,ẢRập,
Nhật,Hàncólẽsẽcầngấpbốn.
1.Nguyênvăn:TheUSForeignServiceInstitute.
Ngôn ngữ khó hơn sẽ tốn nhiều thời gian hơn, nhưng không lý gì bạn
khônghọcđược.Bạnđãsẵncóđiềukiệntiênquyết:niềmhứngthú.Nhưviệc
7


tập thể hình chẳng hạn. Để thành công, bạn cần phải thích tập đã, nếu không
sớmmuộnbạnsẽbỏdở.Hầuhết,chúngtađềukhôngcócơbụngsáumúihoặc
mặcvừađồcỡM.Tôiđãthửtậpbụngsáumúi(tôiđãđầuhàngviệcmặcvừađồ
cỡMtừlâurồi),nhưngchưabaogiờthànhcôngvìíthứngthú.Phảithíchtập
thểdụcmớithànhcôngđược.Ngườinghiệntậpthểhìnhtìmđượcniềmvui(và
cả hoóc- môn endorphin) trong những bài tập nặng mỗi ngày. Số còn lại như
chúngtacóthểépbảnthânđếnphòngtập,nhưngnếukhônghứngthúthìkhó
lòngduytrìtrongkhoảngtừ6tới24thángđểthấyđượckếtquả.Cácbàitậpthể
hìnhcứthếgiảmdầnđểtạocảmgiácdễthởhơn–Cơthểgọngàng:30phút,Giải
pháp:10phút,Cơthểsănchắc:5phút,Bàitậpthểdục:3phút.Bấtkểthếnào,
cuốibuổitập,chúngtavẫnsẽđầmđìamồhôi,đaunhứcmìnhmẩy,vàviệcép
bảnthântậptànhtrongmộtthờigiandàilạikhókhăngấpbội.
Họcngoạingữcũnggặpvấnđềtươngtự.Khôngaithíchluyệnròngrãcác
bàingữphápvàngồitụngniệmdanhsáchtừmớidàidằngdặc.Kểcảkhicógói
“Thànhthạongoạingữchỉvới30phútmỗingày”,bạncũngsẽkhólòngduytrì
đềuđặnnếukhônghứngthú.

Chúngtasẽbỏquanhữngthứchánngắt,vàtìmkiếmnhữngđiềuthúvị.
Cáccôngcụcủatôirấthiệuquả.Quantrọnghơnlàdùngchúngrấtvui.Chúng
tađềuthíchtìmtòinênmớimêsách,báo,tạpchívàlướtwebnhư:Lifehacker,
Facebook,Reddit,v.v..Mỗilầnchúngtađọcđượcmộtmẩutingiậtgân(vídụ:
“Vàonăm536trướcCôngnguyên,mộtđámmâybụilớnđãchekhuấtMặttrời
tại châu Âu và châu Á trong suốt một năm, gây ra nạn đói và chết chóc kinh
hoàng từ Scandinavia cho tới Trung Quốc. Nguyên nhân hiện vẫn chưa được
làm rõ”), trung tâm hưng phấn trong não chúng ta được kích hoạt, chúng ta
nhấpvàođườngdẫntiếptheo.Trongcuốnsáchnày,chúngtasẽtự“gâynghiện”
họcngoạingữ.ChúngtasẽhọctừvựngvàngữphápquaFacebook;tậphợptừ,
nghĩa,hìnhảnhvàcácthứkháclênthẻhọc;vàghinhớtừmớiquatròchơiđiện
tử.
Khôngcósựtrùnghợpngẫunhiênnàocả:Chỉkhithíchthú,chúngtamới
họctốtđược,vàtrongquátrìnhtìmkiếmnhữngcáchhọcnhanhnhất,tôitình
cờkhámpháranhiềuđiềuthúvị.Tôithíchhọcngoạingữmộtphầnvìcóthể
chơiđiệntửthỏathíchmàkhôngphải“hốihận”vềsau(vídụ:“Saomìnhcóthể
đốtsáutiếngđồnghồcắmđầuvàomấytròvớvẩntrênFacebook”).Tôidành30
đến60phútmỗingàyxemphimMấttíchbằngtiếngNgatrênđiệnthoạihoặcti
vi.Tôihọcđượcngoạingữtừthúvuiđóvàthấymìnhkhônghềlãngphíthời
gian.
Hãycùngvừachơivừahọc.
HÃYLÀMĐIỀUNÀYNGAY:CONĐƯỜNGPHÍATRƯỚC
Máchnhỏ:Trongsuốtcuốnsáchnày,tôisẽgiớithiệurấtnhiềucôngcụvà
nguồntàiliệu.Nếuchưarõ,bạncóthểtracứutạiMụcchúgiảivàcácthuậtngữ
ởcuốisách,vớiphầngiảithíchngắngọn.Đượcrồi,giờthìbắtđầunhé!
Tôimuốndạybạncáchhọcnhưthếnào,thayvìhọccáigì.Chúngtakhông
thểnóivềtoànbộtừngữ,hệthốngngữphápvàhệthốngphátâmcủamọingôn
ngữ,vìvậybạnsẽcầnthêmnguồnthamkhảo.Nhắcđếnđây,bạnnênbắtđầu
bằngviệcchọnngônngữmuốnhọc.
8

Chọnngoạingữbạnmuốnhọc
Hãychọnngoạingữdựatrêncơhộiviệclàm,độkhócủangônngữ,nguồn
họcliệuvàsốlượngngườinóingônngữđó.Xétchocùng,quantrọngnhấtlà
chọnngônngữbạnthích.Mộtđộcgiảtừngnhờtôitưvấnxemnênhọctiếng
NgahaytiếngPháp.HọhàngcủaanhấyđềunóitiếngNga,vàanhấyrấtthích
vănhóaNga,nhưnglạiekhóquá.TiếngPhápcóvẻlàlựachọnantoànhơn.
Đừngbaogiờhàilòngvớisựantoànkhibạncóthểchọnniềmvuithích.
Ngônngữmàbạnchọnsẽtrởthànhbạnđồnghànhbềnvững.Nếuthíchthú,
bạnsẽhàohứnghọcnóvàtiếpthunhanhhơn.
Bạncórấtnhiềucơhộiđểlựachọn.
Sáchngoạingữ
Hãychọnnhữngcuốnsáchphùhợp.Đãcónhữngngườidànhnhiềutháng
(hoặcthậmchínhiềunămròng,lạyChúa)đểtậphợpcáckiếnthứcbạncần,và
bạnchỉcầnbỏrakhoảng15đến25đô-laMỹđểmua.TrongPhụlục1,tôicóliệt
kênhữngcuốnsáchcho11ngônngữnhiềungườimuốnhọcnhất.Nếungônngữ
bạnchọnkhôngcótrongdanhsáchđó,hãyghéthămtrangwebcủatôi,FluentForever.com.Mụctiêucủatôilàgợiýchọnsáchđểhọctốtmọingônngữcho
mọingười.
HÃYMUANHỮNGTHỨNÀYNGAYLẬPTỨC
Một cuốn sách ngữ pháp tốt sẽ tận tình giúp bạn vượt qua mê trận ngữ
pháp.1Nócũngsẽcungcấpchobạnkhoảng1.000từvựng,vôvànvídụ,bàitập,
vàđápánởcuốisách.Bạnsẽbỏqua90%bàitậptrongcuốnsáchđểtiếtkiệmvô
khốithờigiankhibắtđầuhọcngữpháp.Nếucuốnsáchcónhữngdạngphiên
âmbồi(Bonjour:bông-dua,Tschüss:chu-xờ),bạnnênbỏnóngayvàkiếmmột
cuốnsáchkhác.CôbồibànxinhđẹpcủaquáncàphêParissẽbơluônnếubạncất
lời:“bông-dua”.NếucuốnsáchngữphápcókèmluônđĩaCDthìcàngtuyệtvời
hơn.
1.Chúngsẽgiảithíchtừngquytắcngữphápchủyếubằngtiếngmẹđẻcủa
bạn.Tôibiết,điềunàyviphạmquytắc“khôngdùngtiếngmẹđẻ”,nhưngbạnbiết

đấy“Quytắcđượcsinhralàđểbịphávỡ”.
Cóhaidạngsáchcầntránhkhihọcngữpháp.Thứnhấtlàsáchliệtkêtrùng
trùngquytắcngữphápcũngnhưnhữngtrườnghợpbấtquytắc.Tôiđãtừng
thíchnhữngcuốnsáchnhưvậy–chođếnkhitôithửhọctheo.Nhữngcuốnsách
vĩđạinàytổnghợpvôsốthuậtngữ,trìnhbàytoànbộhệthốngngữphápcùng
cơmanbảngbiểukhổnglồ.Chúnglànhữngtàiliệunghiêncứuvàtracứutuyệt
vời,nhưngkhócóthểdùngđểhọc-từng-bước-một.
Thứhai,cẩnthậnvớiphầnlớnnhữngcuốnsáchdạnggiáotrình,đặcbiệtlà
sáchkhôngcóđápánởcuối.Chúngthườngđượcdùngtronglớphọcvàítgiải
thích, bởi những người làm sách tin rằng các giáo viên đủ khả năng giải quyết
phầnlớnthắcmắctừhọcsinh.Bạnnêntìmmộtcuốnsáchchongườitựhọc.
“Từđiểncụmtừ”(phrasebook)làcôngcụtracứutuyệtvời,bởikhócóthể
tìmthấytrongtừđiểnthôngthườngnhữngmẫucâucầnthiếtnhư“AmIunder
arrest?”(Tôiđangbịbắtà?)hay“Whereareyoutakingme”(Cácanhđangđưa
tôiđiđâuthếnày?).LoạtsáchtừđiểncụmtừcủaLonelyPlanetrấtrẻvàluônđi
kèmvớimộtcuốntừđiểntừvựngnhỏ,tiệndụng.Chúngtasẽdùngbộtừđiển
9


nhỏnàykhibắtđầuhọctừmới,bởichúngdễtracứuhơnnhiềusovớimộtcuốn
từđiểnchuẩndàytrămtrang.Chúngtahãytạmchấpnhậnkiểuphiênâmngây
ngô“bông-dua”trongnhữngcuốnsáchnày.
CÂNNHẮCMUATHÊMCẢNHỮNGTHỨNÀY
Từđiểntầnsuấtsẽliệtkêkhoảng5.000từquantrọngnhấttrongngoạingữ
củabạn,xếptheomứcđộđượcsửdụng(đứngđầutrongtiếngAnhlàtừ“the”–
trungbìnhcứ25từlạicómộttừ“the”).Nhữngcuốnsáchtuyệtvờinàythường
khéoléochọnlựanhữngvídụvàbảndịchphùhợp.Chúnggiúpbạntiếtkiệmcả
núithờigianvàđồngthờicũngngốncảđạidươngthờigiancùngcôngsứccủa
cáctácgiả.Nên,hãytunghoavàthưởngtiềnchohọ.Cótừđiểntầnsuấttrực
tuyến,nhưngkhônghiệuquảbằngsáchgiấy.Khôngphảingônngữnàocũngcó

từđiểntầnsuất.Nếungoạingữcủabạnmàcóthìthậtlàmaymắn.Hãymua
ngay!
Sáchhướngdẫnphátâmsẽgiúpbạnnắmđượccảhệthốngphátâmvớisự
giúpđỡcủađĩaCDchứacácbảnghiâmvàsơđồchothấyvịtrícủarăngvàlưỡi.
Trong nhiều ngôn ngữ, bạn có thể tìm thấy sách hướng dẫn kèm đĩa CD dạy
phátâm.Chúnglànhữngnguồntàiliệutuyệtvời,đángđồngtiềnbátgạo.Tôi
cũngđãđặtramụctiêupháttriểncácbộcôngcụluyệnphátâmchocàngnhiều
ngônngữcàngtốt.Nhữngbộcôngcụnàycóthểlàmđượcnhữngđiềumàsách
giấykhôngthể.ChúngtasẽbànkỹhơntrongChương3.Khôngphảingônngữ
nàocũngcósáchhướngdẫnphátâmhaybộcôngcụluyệnphátâm.Nếungoại
ngữbạnđanghọccócáctàiliệuấy,bạnmaymắnvôcùng.
Bạncólẽcũngsẽmuốntìmhaicuốntừđiểnkhácnữa,cóthểlàbảntrực
tuyếnhoặcsáchgiấy,tùybạn.Thứnhấtlàtừđiểnsongngữ(vídụ:Anh-Pháp
hoặcPháp-Anh)truyềnthống,vớiphiênâmchínhxácđượcghiđầyđủbêncạnh
mỗitừ.Mộtlầnnữa,nếubạnthấynhữngphiênâmbồinhư“bông-dua”,hãybỏ
cuốnsáchngaylậptức.Ngượclại,nếuthấynhữngkýhiệungồngộ,hãygiữsách
bên mình. Chúng ta sẽ làm quen với bảng phiên âm quốc tế (International
PhoneticAlphabet−IPA)trongChương3.Cuốntừđiểnthứhailàtừđiểnđơn
ngữ (ví dụ: Pháp-Pháp); những cuốn này sẽ có định nghĩa thực sự của từ chứ
khôngphảibảnchuyểnngữ.Bạnsẽkhôngbaogiờthấynhữngthứnhư“bôngdua”trongcáctừđiểnnày.
Bạnhẳncũngsẽướcaomộtcuốntổnghợptừvựngtheochủđề.Chúngsắp
xếpcáctừvựngtheocácnhómchủđề,nhưxecộ,thứcăn,ytế,v.v..Chúnggiúp
điềuchỉnhvốntừvựngcủabạn(chúngtasẽbànkỹhơntrongChương6.)
VỚINHỮNGNGƯỜIỞTRÌNHĐỘTRUNGCẤP
Nếubạnđãtừnghọcquangoạingữtớitrìnhđộtrungcấp,hãyđiềuchỉnh
danhsáchmuasắmcủabạnnhưsau:
Trướctiên,hãychắcchắnbạnhàilòngvớicuốnsáchngữphápcủamình.
Nếukhông,hãytìmmộtcuốnkhácphùhợpvớitrìnhđộcủabạn.
Thứhai,nếukhôngcótừđiểncụmtừthìbạnnênmuangay.Ngaycảkhi
đãđủgiỏiđểđọcsáchbằngngoạingữ,bạnvẫncóthểkhôngnắmchắctoànbộ

nhữngmẫucâuhỏivềgiờlàmviệccủamộtnơinàođó,haythủtụclàmbảohiểm
thuêxe.Bạncóthểtracứutấtcảnhữngmẫucâuthôngdụngtrongtừđiểncụm
từ.
10


Thứba,bạnnênsắmngaytừđiểntầnsuất,vìbạnsẽdùngnósớmhơncả
nhữngngườimớibắtđầu.Hãytìmngayđi!
Cuối cùng, hãy tạm quên sách hướng dẫn phát âm hay bộ công cụ luyện
phátâm,chođếnkhiđihếtChương3.Đếnkhiấy,bạnsẽbiếtcócầnđếnchúng
haykhông.
INTERNET
Cónhannhảnnhữngsáchhướngdẫnngữpháp,hướngdẫnphátâm,danh
sách từ tần suất, và từ điển với đủ mọi hình thức, kích cỡ trên Internet. Chất
lượngcủanhữngtàiliệunàykhôngđồngđềuvàcũngthayđổiliêntục.Bạncó
thểhọcngoạingữmiễnphítừcáctàiliệunhưthếtrênInternet,nhưngcòncó
thểhọcnhanhhơnnếubiếtkếthợpchúngvớinhữngcuốnsáchtốt.Tôiđãlên
danhsáchnhữngnguồntàiliệuInternetưathíchnhấttrêntrangcánhân(FluentForever.com/language-resources),vàchúngtasẽbànđếnnhữngtrangquantrọng
nhất–GoogleHìnhảnh,cộngđồngcáctrangwebhọcngônngữmớixuấthiện
(Lang-8,italki,Verbling)–xuyênsuốtcuốnsáchnày.
GIASƯVÀCÁCKHÓAHỌC
Nếumuốnhọccấptốcvàcóđủkhảnăngtàichính,bạnhãyhọcvớigiasư
(với giá cực kỳ phải chăng tại italki.com), hoặc tham gia khóa học tập trung ở
nướcngoài.Conđườngnhanhnhấtđểthànhthạongoạingữcũnglàconđường
ítrảihoathơmnhất:nhữngchươngtrìnhCáchhọcngoạingữnhanhvàkhông
baogiờquênhọc“đắmmình”,dạyhoàntoànbằngngoạingữ,trảinghiệmcuộc
sốngvớingoạingữ.Chúngsẽcungcấpchobạnhơn20giờhọctrênlớp,10-12giờ
bàitậpởnhàhằngtuần,vàmộtkếhoạch“nóikhôngvớingônngữkhác”trong
suốtkhóahọc.Bạnsẽtốtnghiệpvớimứcđộthànhthạongoạingữđãchọn,đổi
lấyhaithángcủacuộcđờivàmộtcọctiềnlớn.Mộtsốchươngtrìnhcóchínhsách

hỗtrợtàichínhrấthàophóngnênnếubạnthiếutiềnnhưnglạisẵnthờigian,hãy
đăngkýsớmđểgiànhhọcbổngưuđãi.
CÁCLỚPHỌCNGOẠINGỮ
Trongcuốnsáchnày,chúngtasẽbànđếnquátrìnhtựhọcngoạingữ,bên
ngoàilớphọc.Nhưngnếubạnđãđăngkýmộtlớphọc(hoặcnếucónhữnglớp
họctốtvớichiphíphảichănggầnnơibạnsống),thìhãyxemquaphầnPhụlục6:
Làmsaođểsửdụngcuốnsáchnàytronglớphọcngoạingữ?
Conđườngphíatrước
Trongcáctrangtiếptheo,chúngtasẽlầnlượtđánhđổcácchướngngạivật
trênconđườngchinhphụcngoạingữ.Tôisẽgiớithiệuvớibạnmộthệthốngghi
nhớhiệuquả,chophépbạnnhớdễdànghàngnghìnthôngtinvàlưugiữchúng
vĩnhviễn.Sauđó,chúngtasẽquyếtđịnhnênhọcthôngtingì.Tôisẽhướngdẫn
bạntừngbướchọcphátâm,từvựng,vàngữpháp.Ởmỗibước,chúngtađều
dùng hệ thống ghi nhớ hiệu quả của tôi. Cuối cùng, chúng ta sẽ phát triển kỹ
năngnghehiểuvàđọchiểu,dầntiếntớithànhthạongoạingữ.
Tôisẽchobạnxemtấtcả“đồchơi”yêuthíchcủatôi.Tôithíchtìmnhững
hướngđimớiđểcôngviệcsuônsẻvàhiệuquả.Mộtngàynàođó,quãngthờigian
hàngthángtôibỏrađểnhớngàysinhcủahàngtrămnhàsoạnnhạcsẽđượcđền
bùxứngđáng,nhưngngàyđóvẫnchưatới.1Nóivềthànhquảhọcngoạingữ,tôi
thấymìnhkhámaymắn.Tôicầnphảihọcthànhthạobốnthứtiếngđểphụcvụ
11


chosựnghiệpcahát.Ngoàicácthứtiếngnày,tôicònmuốnhọccảtiếngYiddish,
HebrewvàHungaryđểcóthểnóichuyệnvớihọhàng,vàtôicũngthíchmêtiếng
Nhật.Bởiquáthamlamnêntôiphảibỏrấtnhiềuthờigiantìmracáchlàmviệc,
cáchhọctốiưu,vàvẫnkhôngcảmthấyáynáyvìquyếtđịnhđó.Kếtquảlà,tôiđã
cómộthòmđồnghềđầyắpcôngcụvàđồchơingônngữ.Chúngtasẽbắtđầu
với“món”ưathíchnhấtcủatôi:Hệthốngnhắclạicáchquãng(SRS).
1.Mỗilầnviếtlạithôngtinvềmộtnhạcsĩmàkhôngcầntrathôngtincủa

ông ta (Johann Strauss Jr., 1825-1899!), tôi thấy công sức mình bỏ ra cũng xứng
đáng.

12


Chương2

TảiNgoạiNgữVàoTríNhớ:NămNguyên
TácĐểNgừngQuên
Giatàithựcsựcủamộtngườilàtrínhớ.Ngoàinóra,chẳngvìlẽgìkhácmà
anhtagiàu,cũngchẳngvìlẽgìkhácmàanhtanghèo.
—AlexanderSmith—
CẢNH TRONG PHIM MA TRẬN, HÃNG WARNER BROTHERS,
1999:
TANK mỉm cười và ngồi xuống trước bàn điều khiển, lục tìm chồng đĩa.
Anhchọnmộtchiếcvàchovàomáytính.NEOnhìnvàomànhình.
NEO:Nhuthuật1?Tôisẽhọcđược...Nhuthuậtư?
1.DanhtừgọichungchonhiềumônpháivõthuậtcổtruyềncủangườiNhật.
(BTV)
TANKmỉmcườinhấnnút“Load”.
CơthểcủaNEOvùngvẫyrồibậtlêndùđãbịkéoghìlạibằngdâytrói,mắt
anhvẫnnhắmnghiền.
Mànhìnhnhấpnháyloạnxạ,còntimanhđậpliênhồi,adrenalintăngđột
biến,vàanhcảmgiácnãomìnhnhưmuốnnổtungvìquátải.
NEO:Ôimẹơi!
TANKmỉmcười.
Côngnghệngàynaychưathểtảitrựctiếpnhuthuậtvàonãobộ,nhưngđã
cócáchchúngtatiếpthunhanhhơn.Sứcmạnhcủanónằmởnămnguyêntắc
ghinhớsauđây:

•Khiếnkýứctrởnênđángnhớhơn.
•Tốiđahóasựlườibiếng.
•Đừngxemlại!Hãytậpnhớlại!
•Khoanđã!Khoanđã!Đừngnóichotôibiếtvội!
•Táitạokýức.
Nhữngquytắcnàysẽchophépbạnghinhớnhiềuhơn,nhanhhơn.Khikết
hợpvớinhau,chúngtạothànhmộthệthốngcóthểđưasâuvàotiềmthứcnão
bộhàngnghìntừmớivàquytắcngữpháp.Tuyệtvờinhấtlàhệthốngnàycóthể
tậndụngthờigianrảnhrỗimỗingàycủabạn,vàliêntụcchuyểnthànhngoạingữ
hữudụng.
NGUYÊN TẮC 1: LÀM CHO KÝ ỨC TRỞ NÊN ĐÁNG NHỚ
HƠN
Bất cứ thông tin nào cũng trở nên quan trọng khi nó được kết nối với một
13


thôngtinkhác.
—UmbertoEco,Conlắcfoucault—
Đểhọccáchghinhớ,chúngtacầnhọcvềbảnchấtvàvịtrícủatrínhớ.Các
nhàkhoahọctrongnhữngnăm40-50củathếkỷXXđãbắtđầuhànhtrìnhtìm
kiếmtrínhớởnơinghecóvẻhiểnnhiênnhất:Cácnơ-rontrongtếbàonãocủa
conngười.Họcắtbỏcácphầnkhácnhaucủanãochuột,cốgắngkhiếnconchuột
quênđườngtrongmêcung.Nhưngdùbịcắtbỏphẫnnãonào,conchuộtcũng
không quên cái mê cung đó. Vào năm 1950, nhóm nghiên cứu bỏ cuộc, và kết
luậnrằngtrínhớhẳnphảiởmộtnơinàokhácngoàibộnão.
Cácnhànghiêncứukếtiếpđãđổihướngtìmkiếmtrínhớsangnhữngsợi
kếtnốigiữacácnơ-ron,thayvìbêntrongchínhtếbàonão.
Mỗinơ-rontronghàngtrămtỉnơ-ronnãobộkếtnốivớikhoảng7.000nơronkháctạothànhmạnglướidàyđặcvớihơn150.000kmsợithầnkinh1.Mạng
lướinàyliênhệsâusắcvớitrínhớcủachúngta,khiếncácnhàkhoahọckhông
thểtìmthấynơilưutrữkýứcvềmêcungtrongnãochuột.Kýứcvềmêcungcủa

mỗiconchuộtđãđượctrảiđềukhắpnãobộcủanó.Mỗikhibịcắtbỏmộtphần
bộnão,conchuộtchỉbịtổnthươngmộtphầnnhỏtrongchuỗiliênkếtkýứcđó.
Càngloạibỏnhiềuphầncủanão,conchuộtcàngmấtnhiềuthờigianhơnđểnhớ
đúng,nhưngchúngkhôngbaogiờquênhoàntoànmêcung.Cáchduynhấtđể
loạibỏhoàntoànkýứclàloạibỏhoàntoànconchuột.
1.Thậtquásứctưởngtượng!Lượngdâynàyđủlớnđểquấnbavòngquanh
TráiĐất.Cácnơ-roncóthểchơitrò“SáucấpđộcủaKevinBacon”theocáchđiên
rồnhất:Bạncóthểkếtnốibấtkỳmộtnơ-ronnàovớimộtnơ-ronkhácdướisáu
bướcnhảy,vàkhôngmộtnơ-ronnàotrongsốchúngliênquanđếnKevinBacon.
Quy tắc kết nối ghi nhớ này dựa trên một quy luật đơn giản: Các nơ-ron
đượckíchhoạtcùngvớinhausẽkếtnốilạivớinhau.ĐâychínhlàQuyluậtHebb,
giúpgiảithíchcáchghinhớmọithứ.
Hãyxemtrảinghiệmđầutiêncủatôivớibánhquy.Tôimất10phútngồi
chờ trước lò nướng, tắm mình trong hơi nóng và mùi thơm của bơ, bột mì,
đường.Tôiđợiđếnkhichúngđượclấyrakhỏilònướng,vànhìnlànhơitrắng
tỏarakhichúngnguộidần.Đếnkhihếtchịunổi,chatôiđưachotôimộtcốcsữa,
tôivớlấymộtchiếcbánhquy,vàhiểutạisaoquáivậtbánhquytrongchương
trìnhPhốVừng(SeameStreet)lạiphátđiênlênvìnó.
Mạnglướinơ-rondànhđểghinhớkháiniệm“bánhquy”củatôibaogồm
cảkýứcvềhìnhảnh,hươngthơmvàmùivị.Cócảyếutốâmthanhnữa–âm
thanhcủatừ“bánhquy”,âmthanhcủatiếngsữađượcrótvàocốc.Tôicũngnhớ
gươngmặtgiãnracủachamìnhkhiôngcắnchiếcbánhquyngontuyệttrầnđời.
Đó là một cuộc diễu hành của cơ man cảm giác, kết nối chặt chẽ lại với nhau
trongmộtmạnglướiliênkếtnơ-rondàyđặc.Nhữngliênkếtnàychophéptôitrở
vềquákhứmỗilầnbắtgặpmộtchiếcbánhquymới.Đốidiệnvớimùibơthơm
quenthuộc,mạnglướinơ-roncũlạitrỗidậy,nãotôikíchhoạtlạimộtloạthình
ảnh,âmthanh,cảmxúcvàhươngvị,đểtôiđượcsốnglạitrảinghiệmtuổithơ.
Hãy so sánh với một trải nghiệm khác: Ký ức đang hình thành với từ
mjöður.Chẳngcógìnhiềuđểlàmmộtcuộcdiễuhành.Bạnkhôngthểphátâm
14

đúngtừnàynếuchỉnhìnvàocáchviết,vàđểchơiáchơn,tôisẽkhôngchobạn
biếtnghĩa.Bạnsẽbịkẹtkhinhìnvàokếtcấucủanó:haichữcáingoạilaibịkẹp
giữabốnchữcáiquenthuộc.Trừkhinỗlựcphithường,bạnmớikhôngquên
đượctừmjöðurkhichươngnàykếtthúc,thậmchícònsớmhơn.
Cáccấpđộxửlý:Bộlọccủatrínhớ
Thứ tạo nên sự khác biệt giữa từ mjöður lạ lẫm của bạn và từ bánh quy
quenthuộccủatôigọilàcấpđộxửlý.Từbánhquycủatôilàmộtthứđángnhớ,
bởinóchứaquánhiềucácmốiliênkết.Tôicóthểtruycậpvàokýứcbánhquy
theohàngnghìncáchkhácnhau.Tôisẽnhớbánhquynếuđọcvềnó,nghethấy
nó,nhìnthấynó,ngửithấynóhoặcnếmnó.Từngữnàyđãquenthuộctớimức
khôngquênnổi.
Chúngtacầnkhiếnchotừmjöðurcủabạncũngquenthuộcnhưvậy,bằng
cáchtạothêmbốnloạikếtnốimới:kếtnốikếtcấu,kếtnốiâmthanh,kếtnốikhái
niệmvàkếtnốicánhân.Đólàbốncấpđộxửlýđượccácnhàtâmlýhọcxácđịnh
vào những năm 70 của thế kỷ XX. Họ đã lập một bảng điều tra kỳ lạ với bốn
dạngcâuhỏi,vàđưachocácsinhviên:
•Kếtcấu:Cóbaonhiêuchữcáiinhoatrongtừ“BEAR”?
•Âmthanh:Từ“APPLE”cóvầnvớitừ“Snapple”không?
•Kháiniệm:“TOOL”cóphảilàtừđồngnghĩavới“instrument”không?
•Kếtnốicánhân:Bạncóthích“PIZZA”không?
Sauđó,họbấtngờkiểmtranhữngsinhviênnàyxemhọcònnhớđượctừ
nàotrongsốcáctừvừathấy.Trínhớcủanhữngngườitrảlờichịuảnhhưởnglớn
của dạng câu hỏi mà họ gặp: ví dụ, số lượng sinh viên nhớ được từ “PIZZA”
nhiềugấpsáulầnsốnhớđượctừ“BEAR”.Bímậtcủanhữngcâuhỏinàynằmở
mộtđặcđiểmtâmlýthúvị.Đểtrảlờiđượccâuhỏiđếmsốchữcáiinhoatrong
từ “BEAR”, bạn không cần phải nghĩ đến con gấu to lớn nhiều lông màu nâu
làmgìcả.Bạnchỉcầnkíchhoạtcấpđộxửlýthấpnhất−kếtcấu.Ngượclại,bạn
phảikíchhoạtrấtnhiềukhuvựctrênnãobộmớibiếtcóthích“PIZZA”không.

Đầutiên,nãotựđộngphântíchkếtcấutừđểxácđịnhxembạnđangnhìnvàotừ
gì.Cùnglúcđó,bạnsẽnghethấyâmthanhtừ“PIZZA”vanglêntrongđầukhi
tưởngtượngrahìnhảnhđĩabánhphủphômainóng,thơm,vàngruộm.Cuối
cùng, bạn sẽ thâm nhập vào hàng nghìn ký ức trong quá khứ để biết mình có
thíchăn“PIZZA”haykhông.Trongmộtphầntriệucủamộtgiây,câuhỏiđơn
giản−Bạncóthích“PIZZA”không?−cóthểcùnglúckíchhoạtcảbốncấpđộ
xửlý.Chúngđượckếtnốilạivớinhau,tạothànhmộtkýứcmạnhmẽmàbạn
nhớđượcnódễhơnđếnsáulầnsovớitừ“BEAR”.
Bốncấpđộxửlýnàykhôngchỉlàmộtđặcđiểmsinhhọcngẫunhiên,chúng
nhưmộtbộlọc,ngănchúngtabịquátảithôngtin.Chúngtasốnggiữamộtbiển
thôngtin,bịvâyquanhbởimộtlượngthôngtinđầuvàonhiềuđếnchóngmặt,
từtivi,Internet,sách,giaotiếpvớingườikhác,vàcácsựkiệntrongchínhcuộc
sống của chúng ta. Não bạn sử dụng các cấp độ xử lý khác nhau này để quyết
định thông tin nào cần giữ, thông tin nào nên bị vứt bỏ. Bạn sẽ không muốn
nghĩđếnsốchữcáitrongtừ“conhổ”khiđangbịhổrượt,haykhôngmuốnbị
bủa vây bởi hàng trăm nghìn ký ức về đàn bò thong dong gặm cỏ trên thảo
nguyênmỗilầnđimuasữa.Đểgiúpchobạnkhỏiphátđiên,nãocốgắngsửdụng
cấpđộxửlýthấpnhất,vừađủđểhoànthànhcôngviệc.Khimuasữatạisiêuthị,
15


bạnchỉđơngiảntìmkiếmnhữngtừnhưsữasô-cô-la,hoặcthậmchílàsữahữu
cơvịsô-cô-lađượclàmtừnhữngconbòhạnhphúc,rấttốtchosứckhỏe.Đâylà
kiểutìmkiếmbằngcáchsokhớpmẫu,vànãobạnchỉsửdụngcấpđộxửlýkết
cấuđểlướtnhanhquahàngtrămnghìnnhãnhàng.Maymắnlàbạnsẽquêngần
hếtcácnhãnhàngnàykhitìmthấymónbạncần.Nếukhông,thứkiếnthứcnhư
Wikipediavềcácnhãnhàngsẽkhiếnbạntrởthànhgãtrainhạtnhẽotrongcác
buổitiệctùng.Trongcáctìnhhuốngkíchthíchhơn,nhưkhiđangbịhổđuổisát
gót,nãobạnsẽcóhưngphấnvớikýứcđangtạothành.Nếuchạythoát,bạnsẽ
nhớđếngiàrằngkhôngnêntrèovàochuồnghổ.Theođó,cáccấpđộxửlýđóng

vaitrònhưbộlọctrongnãobạn,giữchobạnsốngsótvàkhôngquánhạtnhẽo.
Chínhbộlọcnàyđãkhiếnchocácngoạingữtrởnênkhónhớ.Bộnãochỉ
đang làm đúng phận sự; làm sao nó biết được bạn muốn nhớ từ mjöður, chứ
khôngphảitừdisodiumphosphate(mộtchấtnhũhóatrongsữasô-cô-la).
Làmthếnàođểnhớngoạingữmãimãi?
Đểtạonênkýứcmạnhmẽchomộttừnhưmjöður,bạncầndùngđếncả
bốncấpđộxửlý.Kếtcấu,cấpđộthấpnhất,chophépbạnnhậndiệnchữcáivà
xácđịnhxemtừnàydàihayngắn,đượcviếtbằngtiếngAnh,tiếngNhậthaytiếng
gì.Nãobạnđangnhậndiệnkếtcấukhibạnsắpxếptừodctorthànhdoctor.Đây
làcấpđộtốiquantrọngchoviệcđọc,nhưngnósửdụngquáítcácphầncủanão
bộđểtạonênkýứcdàihạn.Gầnnhưkhôngsinhviênnàotrongthínghiệmvề
cáccấpđộxửlýnhớđãtừngđếmsốchữcáiinhoatrongtừ“BEAR”.Mjöður
khónhớbởibạnchưabiếtcáchxửlýnhữngchữcáikhónhằnnhưöhayðvà
dừnglạiởcấpđộkếtcấu.
Nhiệmvụđầutiêncủabạnkhihọcngoạingữlàchạmđếncấpđộxửlýtiếp
theo:âmthanh.Âmthanhkếtnốivớitaivàmiệng,giúpbạnbậtlời.Bạnsẽbắt
đầuhọcphátâm,nhậnbiếtchữcáinàothìtạoraâmthanhnào.Họcphátâm
trướcsẽgiúpbạndễnhớtừ.Cácsinhviêntrongthínghiệmnóitrênnhớđượctừ
“APPLE”(vầnvới“Snapple”)dễgấpđôisovớinhớtừ“BEAR”(cóbốnchữcái
inhoa).Chínhâmthanhgiúpbạnnhớbắtchướcnhưvẹt.Hãylấytêncủangười
mớiquen,vídụEdward,hoặclấymộtcặptừ,vídụ“cat-mèo”,vàđọcnhiềulần,
liên tục kích hoạt những phần não giúp kết nối với âm thanh. Từ mjöður của
chúngtađạikháiphátâmlà“miu-thơ”,vàcàngphátâmchuẩn,bạncàngdễghi
nhớnóhơn.1Dầndần,từmjöðurcủabạncũngsẽdễnhớnhưcáitênEdward.
Cấp độ này tốt hơn cấp độ kết cấu, nhưng vẫn chưa đủ tốt cho nhu cầu của
chúngta.Córấtnhiềungườikhônggiỏinhớtênngườimớiquen,bởinãobộlọc
nhữngcáitênnàynhanhchẳngkémtốcđộchúngtacốnạpchúngvàođầu.
1. Đoạn trước tôi có nói với bạn là hãy bỏ đi bất cứ cuốn sách nào có thứ
phiênâmbồikiểu“bông-dua”.Giờchínhtôilạiđangdùng“miu-thơ”.Tôisẽcòn
làmnhiềulầnnữa,vìchắcbạnkhôngmuốntôigiảithíchquytắcphátâmcho

từngngônngữ.Xinđừngbỏcuốnsáchnàynhé!
Chúngtacầntìmcáchđiquabộlọcnày,vàsẽtìmthấynóởcấpđộxửlý
thứba:Cấpđộkháiniệm.Cácsinhviêntrongthínghiệmnhớtừ“TOOL”(đồng
nghĩavới“instrument”)dễgấpđôisovớitừ“APPLE”(vầnvới“Snapple”).Khái
niệmcóthểđượcchiarathànhhainhóm:trừutượngvàcụthể.Hãybắtđầuvới
nhómkháiniệmtrừutượngtrước.NếutôinóirằngsinhnhậttôivàothángSáu,
16


bạn hẳn sẽ không nhìn thấy ngay hình ảnh bánh kem, bóng bay và quà cáp.
Khôngsao,bạncũngkhôngcầnphảilàmthế;vànhưđãnói,nãobộluôncốgắng
làmviệcởcấpđộxửlýthấpnhất.Nógiúpchúngtakhôngphảinghĩnhiềuvàbị
phântánbởivôvànthôngtinvặtvãnh.Dùthế,ngàysinhnhậtcủatôivẫnlàmột
kháiniệmcóýnghĩa,dùhơitrừutượng.Điềunàykhiếnnóđángnhớhơnâm
thanhđơnthuần;vàbạnsẽdễnhớsinhnhậtcủatôivàothángSáuhơnviệctừ
“sinhnhật”trongtiếngBasquelàurtebetetze.
Sâuhơncảcáckháiniệmtrừutượnglàkháiniệmcụthể,cóthểcảmnhận
bằngnhiềugiácquan.Nếunóibữatiệcsinhnhậtsắptớicủatôisẽbắtđầubằng
mànbắnsúngsơnđãđời,rồiănchiếcbánhkemđượctrangtríbằngbánhquyvà
kemlạnh,rồiquậytưngbừngtrongbểbơiđếnkhitàntiệc;bạncólẽsẽnhớrõ
từng chi tiết bữa tiệc hơn ngày sinh nhật tôi. Chúng ta ưu tiên lưu giữ những
kháiniệmcụthểbởichúngkíchthíchnhiềuphầntrongnãobộhơn,chứkhông
phải chúng quan trọng hơn. Thực ra, chi tiết trên về bữa tiệc sinh nhật không
quantrọngbằngđịađiểm,thờigiantổchức.
Vậylàmsaochúngtacóthểkhiếnmộttừngoạilai,kỳlạnhưmjöðurtrở
nêndễnhớhơn?Bảnthântừnàykhôngphảivấnđề.Chúngtadễdàngghinhớ
từngữkhikếtnốichúngvớicáctrảinghiệmcụthể,đacảmgiác.Nếutôinóimật
khẩue-mailcủatôilàmjöður,bạnchắc(vàtôihyvọnglà)sẽkhôngnhớlâu;bởi
bạnchỉđangxửlýnóởcấpđộâmthanhvàkếtcấu.Nhưngnếuchúngtađangở
trongquánbar,vàtôiđưachobạnmộtthứđồuốngđangbốccháyrừngrực,bên

trongngâmmộtconrắnchếtvànói:“Cáinày−mjöður!Uốngđi!,”bạnchắcsẽ
nhớtừđónhưin.Chúngtadễdànggọitênsựvật;tronghơn450.000mụctừ
củaWebster’sThirdInternationalDictionary (Từ điển quốc tế Webster), danh
từchiếmđạiđasố.1Chỉđếnkhinhữngcáitênđókhôngđượckếtnốivớikhái
niệmcụthểnào,chúngtamớikhólòngghinhớ.Mụctiêucủachúngta,vàcũng
làmộttrongcácmụctiêuchínhcủacuốnsáchnày,làlàmchonhữngtừngữxalạ
nhưmjöðurtrởnêncụthểvàcóýnghĩa.
1.Thếnàolàđasố?Khôngaibiếtchínhxác.Khiphântíchmộtđoạnvăn
thuộcdòngphigiảtưởng(nonfiction−có80%làdanhtừ),chúngtagặprắcrối
khi đếm từ. Từ ngữ hóa ra lại cực kỳ khó đếm hoặc phân loại. Liệu “bear” là
danhtừ,độngtừ,haycảhai?Chúngtacónêntách“bear”với“bears”không?Đó
quảlàmộtnghệthuật.
Vượtquacácbộlọc:Sứcmạnhcủahìnhảnhvànhữngkếtnốicá
nhân
Ởtrên,chúngtađãđềcậpđếnmộtcặptừsongngữ:cat-mèo.Cáchluyện
tậpthôngthườnglàđọcđiđọclạihaitừnàychođếnkhihìnhthànhmộtkếtnối
âmthanhgiữachúng.Cấpđộnàyquáthấpđểnhớsâu,vàthựcranócũngkhông
đápứngmụctiêucủachúngta.Khiđọcđượctừ“cat”,bạnkhôngnênnghĩđến
từ“mèo”màlàthứnày:

17


Chúngtasẽthuđượckếtquảtốthơnnếubỏquatừngữtrongtiếngmẹđẻ,
thayvàođódùngmộtbứctranhhaymộtbứcảnh.
Kýứchìnhảnhdễgọihơnrấtnhiềusovớitừngữ,bởichúngtaluôntự
độngsuynghĩởcấpđộkháiniệmmỗikhinhìnthấyhìnhảnh.Cácnghiêncứuvề
trínhớđãchứngminhkýứchìnhảnhcựckỳmạnhmẽ.Vàonhữngnăm60của
thếkỷXX,mộtnhómcácnhàkhoahọcđãtiếnhànhmộtbàikiểmtratrínhớ
kinhhoàngtrêncácsinhviên:“Bàikiểmtrahailựachọncưỡngép”(TheTwoAlternativeForced-ChoiceTest).Sinhviênđượcchoxem612bứcảnhquảngcáo

trêntạpchí(ắthẳnkhiđangbịtróivàoghếvàbanhmắtra),sauđóđượcyêucầu
chọnlạichúnggiữamộtbộảnhkhác.Xácsuấtchọnđúngcácbứcảnhlênđến
98,5%. Vẫn chưa thỏa mãn, các nhà khoa học lặp lại thí nghiệm trên với nhiều
hình ảnh hơn, quyết tâm xem các sinh viên sẽ chịu đựng đến đâu với mức bồi
dưỡngrẻmạtvàđồănmiễnphí.Kếtquảlàdườngnhưkhôngcógiớihạnnào.
Họsẵnsàngngồitrongphòngtốinămngày,xemkhoảng10.000bứcảnhliêntục
khôngnghỉ.Xácsuấtchínhxáclênđến83%.Khảnăngghinhớbằnghìnhảnh
củachúngtarấtphithường;chỉcầnbiếttậndụngmàthôi.
Bởicáicầnghinhớlàtừngữ,khôngphảihìnhảnh,nênchúngtasẽkếthợp
chúngvàsẽcònhiệuquảhơnnếuchỉcóhìnhảnhđơnthuần.Thậmchícảkhi
hìnhảnhchẳngliênquanđếntừngữ:Bạncóthểnhớmộtbứctranhtrừutượng
dễdànghơnnếubêncạnhnócóthêmmộtcâu“Táongontuyệt”.Khiđốidiện
vớimộtbứctranhkhóhiểuvàmộtcụmtừkhôngliênquan,nãobạnsẽcốgắng
tìmraýnghĩanàođó,kểcảkhikhôngcóýnghĩanàocả.Trongquátrìnhđó,nó
sẽtựđộngchuyểntừngữnàytừcáithùngráccủađámdisodiumphosphatesang
lãnhđịathânthuộccủabánhquy.Vàkếtquảlàbạnsẽnhớ.

18


Chúngtacóthểtiếnsâuhơnbằngcáchdùngcấpđộxửlýcuốicùng,kếtnối
cánhân.Khicókếtnốicánhân,bạnsẽnhớkháiniệmdễhơn50%;vàđócũnglà
lý do các sinh viên nhớ từ “PIZZA”(Có, chúng tôi có thích “PIZZA!”) dễ hơn
đến 50% so với từ “TOOL”(Có, chúng đồng nghĩa với “instrument”). Nhưng
khôngphảighinhớởcấpđộkháiniệmlàkhônghiệuquả.Nếukếtnốitừ“cat”
vớibứctranhchúmèodễthương,bạnsẽcóthểnhớtừđódễhơnnhiều.Nhưng
nếukếtnốithêmcatvớikýứcvềconmèohồinhỏcủamình,thìbạngầnnhư
khôngthểquênnổicáitừkia.
Làmthếnàoápdụngđượcđiềunàytrongthựctế?Mộttừngữxalạcũng
giốngnhưtêncủamộtngườibạnmới,mộtchúmèomớigặp,haymộtmónđồ

uốngmới.Hãytìmcáchghinhớtênngườibạnmớibằngcáchsửdụngbốncấp
độxửlý.
GiảsửtêncậutalàEdward.Chỉcầnnghĩđến“Edward”thôi,chúngtađã
chạmđếncấpđộxửlýthứhai–âmthanh.Nếumuốnđisâuhơn,tớilãnhđịa
của khái niệm, chúng ta sẽ phải tìm kiếm một hình ảnh cụ thể cho cái tên
Edward, ví dụ như tên nhân vật chính trong bộ phim Edward Scissorhands
(Ngườitaykéo).Nếudànhmộtgiâyđểtưởngtượngngườibạnmớicóđôitay
kéo,chúngtasẽnhớtênanhtarấtdễdànghơn.Đâychínhlàbíkípcủanhững
ngườitranhgiảighinhớchuyênnghiệpvàchúngtasẽbànkỹhơntrongChương
4và5.
Hiệuquảghinhớcòntốthơnnếuchúngtatìmthấymộtkếtnốicánhân
vớicáitênđó.CóthểbạnđãtừngxemphimEdwardScissorhandsởrạp,cóthể
anhtraibạntênlàEdward.Khiliêntưởngngườibạnmớicủamìnhvớinhững
hìnhảnh-Edwardvàkýứccánhân-Edward,bạnđangkíchhoạtmạnglướirộng
lớnhơntrongnãomình.LầntiếptheokhigặpEdward,tấtcảnhữnghìnhảnhvà
19


kýứcnàysẽùavề,vàbạnsẽkhólòngquênđượctênanhta.
Quátrìnhsuynghĩnàycầnđôichútsángtạo,nhưngbạncóthểhọcnhanh
chóngvàdễdàng.Vớimộttừngữcụthểnhưcat,bạncóthểtìmmộthìnhảnh
phùhợptrênGoogleHìnhảnh(images.google.com)chỉtrongvàigiây.Nếutự
hỏimình“Lầncuốimìnhthấymộtconcatlàbaogiờnhỉ?”bạnsẽgắnthêmvào
kýứcnàymộtkếtnốicánhân,vàghimsâutừnàyvàotrínhớ.Dễợt!
Vớimộttừtrừutượngnhưeconomía(tiếngPháp:nềnkinhtế)cũngchẳng
khókhăngì.KhitìmkiếmtrênGoogleHìnhảnh,chúngtasẽthấyhàngnghìn
tranhảnhvềtiềnbạc,nhữngconlợntiếtkiệm,cácbiểuđồchứngkhoánvàcác
chínhtrịgia.Bằngviệcchọnlựabấtcứhìnhảnhnàotrongsốđó,bạnsẽbuộcbản
thânphảisuynghĩmộtcáchcụthểởcấpđộkháiniệm.Kếtquảlàtừđósẽdễnhớ
hơnrấtnhiều.Nếubạntựhỏibảnthânrằngliệueconomíacóảnhhưởngđến

cuộcsốngcủachúngtahaykhông,bạnsẽcóthêmkếtnốicánhâncầnthiếtđểghi
nhớtừđómãimãi.
Trongcuốnsáchnày,chúngtasẽhọctừvựngtheohaigiaiđoạn:Xâydựng
nềntảng,bằngcáctừcụthể,dễhọc;rồisửdụngnềntảngđóđểhọccáctừtrừu
tượng.Trongsuốtquátrìnhđó,chúngtasẽsửdụngcáccấpđộxửlýđểgầngũi
hóacáctừxalạ.
NHỮNGĐIỂMCẦNNHỚ
•Nãobạncómộtbộlọctinhvi,khiếnnhữngthôngtinhờihợttrởnêndễ
quênvànhữngthôngtincóýnghĩatrởnênđángnhớ.Cáctừngữxalạthường
rơivàonhóm“dễquên”,bởichúngdườngnhưvônghĩavàkhôngliênquangì
tớichúngta.
•Bạncóthểláchquabộlọcnàybằngbacáchsau:
+Họchệthốngphátâmcủangoạingữ.
+Kếtnốicácâmđóvớihìnhảnh.
+Kếtnốicáchìnhảnhđóvớikýứccánhân.
NGUYÊNTẮC2:TỐIĐAHÓASỰLƯỜIBIẾNG
Tôi từng nghe, chưa ai chết vì làm việc chăm chỉ, nhưng tại sao phải mạo
hiểmthửlàmgì?
—RonaldReagan
Cơchếlãngquêncủanãobộlàmộtđốithủđánggờm.Ngàynay,chúngta
có được những hiểu biết về cơ chế lãng quên phần lớn nhờ vào Hermann
Ebbinghaus, một nhà tâm lý học người Đức. Ông đã dành nhiều năm trời ghi
nhớnhữngâmtiếtvônghĩa(GufRilZhikNishMipPoff),sauđóghilạitốcđộ
quêncủamìnhbằngcáchsosánhlượngthờigiancầnđểhọcchúnglầnđầuvà
họccáclầnsau.“Đườngconglãngquên”làmộtkỳtíchcủangànhtâmlýhọcthí
nghiệm,củalòngquyếttâm,vàcảsự“đammê”khắckhổcủangườithựchiện.

20

Đườngcongtrênchothấychúngtaquênnhanhđếnđâu,vàphầncònlại
sau khi quên. Phần bên phải của đường cong cho ta chút khích lệ: Sau nhiều
năm, Ebbinghaus vẫn có thể học lại những từ ngữ ngớ ngẩn cũ nhanh hơn
những từ ngớ ngẩn hoàn toàn mới. Dấu vết của những điều đã học, dẫu ít ỏi
nhưngsẽởlạivớiôngmãimãi.Khôngmay,phầnbêntráicủađườngconglạilà
mộtthảmhọa:Cáckýứcchảyàoạtrakhỏiđầuchúngtanhưnướctrànquamắt
lưới.Lướivẫnướt,nhưngnếucốgiữlạimộtthứquantrọng–nhưsốđiệnthoại,
tênngườivừagặp,haytừmới–chắcchắnchúngtachỉnhớđượckhoảng30%
vàongàyhômsau.
Chúngtacóthểlàmtốthơnbằngcáchnào?Bảnnăngmáchbảochúngta
làmviệcchămchỉhơn,đểvượtquanhữngbàikiểmtravàsựvụngoàiđời.Khi
gặpngườibạnmớicótênEdward,chúngtathườngghinhớbằngcáchnhắcđi
nhắclạitênanhấy.Nếunhấtthiếtphảinhớbằngđược–Edwardlàsếpmớicủa
bạn chẳng hạn – bằng cách nhắc đi nhắc lại, chúng ta sẽ phát bệnh mất. Nếu
chămchỉhơn,chúngtasẽkhánhớtênanhấy...trongkhoảngvàituần.
MỘTMÁYĐÁNHNHỊP,BỐNNĂM,SÁUTRIỆULẦNLẶPLẠI
Nghiêncứunăm1885củaHermannEbbinghausđượccoilà“cuộcđiềutra
xuấtsắcnhấttronglịchsửtâmlýhọcthínghiệm”.Ôngđãngồimộtmìnhtrong
phòngvớichiếcmáyđếmnhịptích,tích,lặpđilặplạihơnsáutriệulầndanhsách
dàinhữngâmtiếtvônghĩa,tựkhiếnbảnthân“kiệtsức,đauđầuvàđủcáctriệu
chứngkhác”đểđotốcđộghinhớvàtốcđộquênthựcsự.Đólànghiêncứuvớidữ
21


liệuthựcđầutiênvềbộnãoconngười,vàhẳnnhờnómàôngtrởnênvôcùngnổi
tiếng.
Học theo kiểu “tụng niệm” như thế không giúp cải thiện trí nhớ dài hạn
mộtchútnào.Liệubạncònnhớsốkiếnthứcđãcốcôngnhồinhétvàođầuđể
làmbàikiểmtrahômtrước?Liệubạncònnhớđiềugìvềbuổikiểmtrađó?Nếu
thựcsựmuốnhọcngoạingữ,chúngtasẽmuốnnhớnóhàngtháng,hàngnăm,

thậmchíhàngchụcnăm.Nếukhôngthểchămchỉhơn,chúngtavươntớimục
tiêunàybằngcáchlàmcàngítcàngtốt.
NHỮNGĐIỂMCẦNNHỚ
•Họcbằngcách“nhaiđinhailại”rấtnhàmchán,vànókhôngcótácdụng
vớitrínhớdàihạn.
•Thayvàođó,hãychọnconđườnglườibiếng:Họcmộtkháiniệmchotới
khibạncóthểthốtnhiênbậtranó.Xétchocùng,“lườibiếng”chỉlàmộtcách
nóikháccủa“hiệuquả”.
NGUYÊNTẮC3:ĐỪNGXEMLẠI!HÃYTẬPNHỚLẠI!
Ởtrường,chúngtađượchọcvềmọithứ,sauđólàmbàikiểmtra.Trongcuộc
sống,chúngtalàmbàikiểmtratrướcrồimớihọcvềmọithứ.
—AdmonIsrael
Giảsử,tôihứachobạn20đô-lavớimỗitừbạnnhớđượctrongdanhsách
từmớitiếngTâyBanNha.Bàikiểmtrasẽtớitrongmộttuần,vàbạncóhailựa
chọn:(1)Cầmdanhsáchtừtrongtayvàcốhọcthuộctrong10phút,hoặc(2)Học
từtrong5phútrồilấymộttờgiấytrắngvàcâybútchì.Nếuchọnphươngánthứ
hai,bạnsẽphảiviếtrabấtcứtừnàonhớđược,rồiđưalạitờgiấyđóchotôi.
Đâylàkếtquảởmộtthínghiệmtươngtự.Trongđó,cácsinhviênthamgia
hoặclàđọcmộtđoạnvănhailần,hoặclàđọcnómộtlầnrồiviếtxuốngnhữnggì
họcònnhớ.Sauđó,họthamgialàmmộtbàikiểmtrasau5phút,haingày,hoặc
mộttuầnsauđó.Hãyđểý,cáchhọchai(haynhiều)lầncóthểgiúpghinhớtốt
trongmộtvàiphút,nhưnglạiphảntácdụngtrongthờigiandài.Kỳlạlàcáchhọc
vớimộttờgiấytrắngsẽgiúpbạnnhớđượcrấtnhiềusovớiviệccóthêmthờigian
học.Bạnsẽnhớnhiềuhơnđến35%saumộttuần.[1]
[1].Cácnghiêncứubổsungchothấy:tỷlệlợiíchgiữatựkiểmtralạivớitự
đọclạilênđến5:1,tứclà5phúttựkiểmtralạigiúpghinhớtốttươngđương25
phútđọcđiđọclạimộtthứgìđó.

22

Hãy thử điều này: Sau khi đọc qua danh sách từ mới tiếng Tây Ban Nha
mộtlần,bạncóthể:
A.Thêm5phútđểđọcđiđọclạidanhsáchtừ.
B.Lấymộttờgiấytrắngvàtựkiểmtrabằngcáchghiraxemmìnhnhớđược
baonhiêu.
C.Lấybatờgiấytrắngvàtựkiểmtrabalầnliêntiếp.Đâylàkếtquảghinhớ
cuốicùngsauđómộttuần:

23


Thậtđiênrồ!Vìsaoviệclàmmộtbàikiểmtrayhệtnhaubalầnliềnlạicó
tácdụngtíchcựctớivậy?Thựcrađiềunàyvẫntuântheocácquytắccủahiểu
biết thông thường. Khi học bằng cách xem đi xem lại nhiều lần, bạn đang tập
đọc,khôngphảitậpnhớ.Nếumuốncóghinhớtốthơn,bạnnêntậpnhớlại.Tờ
giấytrắngcủachúngtacũngcóthểđượcthaythếbằngmộttậpthẻhọc,mộtbài
kiểmtratrắcnghiệmnhiềuđápán,hoặcchỉđơngiảnlàviệccốnhớlại.Đâychính
làdạngluyệntậphiệuquả.Nócảithiệnkhảnăngnhớlạibằngcáchtậndụngkhả
năngtuyệtvờinhấtcủabộnão–sựđancàigiữakýứcvàcảmxúc.
Sâubêntrongnãobộcómột“conhảimã”vàmột“quảhạnhnhân”cùng
sánh đôi trong một điệu nhảy hóa học, giúp chúng ta quyết định thứ gì quan
trọngvàthứgìđángđểquên.Bộphậncóhìnhgiốngconhảimãđượcgọilàhồi
hảimã,đóngvaitrònhưmộtbảngphânphốitínhiệuđiệntrongnãobộ,kếtnối
cácvùngcáchxanhautrongbộnãovàtạonênmộttấmbảnđồliênkếtgiữacác
vùng.Bạnsẽtruycậpvàotấmbảnđồnàymỗikhicầnnhớlạimộtkýứcnàođó
gầnđây.1Cácnơ-ronđượcliênkếtđểtạonênkýứcđósẽcùngđượckíchhoạttrở
lại, và bạn sẽ sống lại trải nghiệm quá khứ của mình. Qua nhiều năm nhiều
tháng,nhữngnơ-ronđượcliênkếtnàysẽbớtphụthuộcdầnvàotấmbảnđồcủa
hồihảimã,vàsốngtựdokiểuBohemianởnhữngngoạibiênxaxôicủanãobộ.

1.Lưuýlàtôichỉđangnóiđếnkýứcvềthôngtinvàsựkiện.Cácloạikýức
khác–vềthóiquen,kỹnăng,v.v..–cóvẻnằmởđâuđó.Ngườibịtổnthươnghồi
hảimãsẽmấtkhảnănghìnhthànhkýứcmớivềthôngtinvàsựkiện,nhưngvẫn
cóthểhọchoặcpháttriểncáckỹnăng(nhưvẽtranh),ngaycảkhikhôngnhớlàđã
từnghọcnó.
TRƯỜNGHỢPKỲLẠCỦAH.M.
24