BÀI 11. TÂY ÂU THỜI HẬU KỲ TRUNG ĐẠI

BÀI 11. TÂY ÂU THỜI HẬU KỲ TRUNG ĐẠI
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Về kiến thức. Sau khi học xong bài này, học sinh cần:
- Trình bày và giải thích được nguyên nhân, điều kiện dẫn tới các cuộc phát kiến
địa lí.
- Trình bày được 4 cuộc phát kiến địa lí lớn.
- Phân tích được hệ quả của các cuộc phát kiến địa lí.
2. Về thái độ, tư tưởng
Học sinh nhận thức được công lao của các nhà phát kiến địa lí. Đánh giá khách
quan tác động của những cuộc phát kiến địa lí đối với tiến trình lịch sử nhân loại.
3. Về kĩ năng
- Kĩ năng phân tích, đánh giá sự kiện.
- Kĩ năng sử dụng lược đồ để trình bày các cuộc phát kiến địa lí.
4. Về định hướng phát triển năng lực
- Năng lực chung: Tự học, hợp tác, giao tiếp, giải quyết vấn đề.
- Năng lực chuyên biệt: tái hiện sự kiện; thực hành khai thác và sử dụng kênh hình
có liên quan đến bài học; liên hệ, sâu chuỗi các sự kiện lịch sử....
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Giáo viên
- SGK, SGV, tư liệu có liên quan.
- Hệ thống tranh ảnh, lược đồ.
- Máy tính, máy chiếu.
2. Học sinh
- SGK, tài liệu tham khảo.
- Sưu tầm tranh ảnh và các câu chuyện liên quan đến các cuộc phát kiến địa lí.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP
A. HOẠT ĐỘNG TẠO TÌNH HUỐNG HỌC TẬP
1. Mục tiêu
Sử dụng hình ảnh Tàu Ca-ra-ven, la bàn và chân dung Cô-lôm-bô để huy động các
kiến thức và kĩ năng tư duy của HS, kích thích tò mò và sự hứng thú của HS về các cuộc
phát kiến địa lí (nguyên nhân và điều kiện, những cuộc phát kiến địa lí tiêu biểu và hệ

quả của phát kiến địa lí)..


2. Phương thức
- GV giao nhiệm vụ cho HS . Cụ thể như sau:
Hãy quan sát các hình ảnh để thảo luận một số câu hỏi dưới đây :
- Hình 1 và Hình 2 là những phương tiện thường dùng để làm gì ? Từ 2 hình ảnh
đó, em hãy suy luận về nghề nghiệp của người đàn ông trong Hình 3.
- Theo em, 3 hình ảnh này đề cập tới nội dung gì của lịch sử nhân loại ?
Em biết gì về nội dung đó ?

Hình 1. Tàu Ca-ra-ven

Hình 2.La bàn

Hình 3. Cô-lôm-bô
Sau khi HS trả lời, GV dẫn dắt: 2 hình ảnh ở trong Hình 1 và Hình 2 là những hình
ảnh về phương tiện dùng cho việc đi biển. Người đàn ông trong hình 3 là một nhà hàng
hải. Ông chính là người đã tìm ra châu Mĩ. Vậy, việc Cô-lôm-bô phát hiện ra châu Mĩ
diễn ra như thế nào ? bên cạnh đó, còn những phát kiến địa lý nào có ảnh hưởng sâu sắc
đến lịch sử nhân loại ? Nguyên nhân, điều kiện của những cuộc phát kiến địa lí đó ?
Những cuộc phát kiến địa lí để lại hệ quả ra sao đối với lịch sử loài người ? Những vấn
đề này chúng ta chỉ có thể giải quyết được qua bài học hôm nay.
3. Gợi ý sản phẩm:
Mỗi HS có thể trình bày sản phẩm với các mức độ khác nhau, GV lựa chọn 01 sản
phẩm nào đó của HS để làm tình huống kết nối vào bài mới.


B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
1. Những cuộc phát kiến địa lí

Hoạt động 1. Tìm hiểu nguyên nhân, điều kiện dẫn tới các cuộc phát kiến địa
lí.
1. Mục tiêu : Giải thích được nguyên nhân và phân tích được điều kiện dẫn tới
các cuộc phát kiến địa lí.
2. Phương thức
Chuyển giao nhiệm vụ: GV yêu cầu HS sử dụng phương pháp làm việc với SGK,
phương pháp trực quan và sử dụng câu hỏi: đọc SGK trang 60, 61, quan sát tranh ảnh
cảnh sinh hoạt của thành thị trung đại Tây Âu trả lời câu hỏi: Nguyên nhân, điều kiện
của các cuộc phát kiến?
GV hướng dẫn HS khai thác các hình ảnh bằng các câu hỏi gợi mở
- Miêu tả cảnh hoạt động của con người trong hình 4. Theo em, hình ảnh
này có mối quan hệ như thế nào đến các cuộc phát kiến địa lí ?
- Sự xuất hiện của đế quốc người Ả Rập thế kỉ XV đã ảnh hưởng như thế nào
đến hoạt động buôn bán của thương nhân phương Tây ? Họ cần phải làm gì để
khắc phục ?
- Kể tên các tiến bộ khoa học-kĩ thuật thế kỉ XV mà em biết. Hãy nêu tác
dụng của từng loại tiến bộ khoa học-kĩ thuật đó đối với các cuộc phát kiến địa lí.
- Đến thế kỉ XV, các nhà hàng hải có quan niệm như thế nào về hình dạng
của Trái Đất ? Nhận xét của em về quan niệm đó.


Hội chợ ở Đức

Cảnh sinh hoạt trong thành thị
ở Tây Âu hậu kì trung đại
(tranh vẽ)

Sự phát triển nhanh chóng của lực lượng sản xuất đã làm cho nhu cầu hương
liệu, vàng bạc và thị trường buôn bán mới ngày càng tăng. Nhưng từ thế kỉ XV,
con đường giao lưu buôn bán qua Tây Á và Địa Trung Hải lại do người A - rập

độc chiếm. Vấn đề cấp thiết đang được đặt ra là phải tìm con đường thương mại
giữa phương Đông và châu Âu.

Máccô Pôlô (1254 – 1324)

Bìa cuốn sách Du kí Mác cô
Pô lô (bản dịch tiếng Việt)

Máccô Pôlô (1254 – 1324) là người đã từng đến Trung Quốc, được Hốt Tất Liệt
phong làm quan trong 16 năm. Khi đi, ông đi bằng đường bộ xuyên đất đai của đế quốc
Mông Cổ, khi về ông đi bằng đường biển qua Xumatơra. Sau khi về nước, ông gia nhập
quân đội, bị bắt làm tù binh trong 2 năm. Trong thời gian này, ông đã kể lại hành trình
của mình cho một người bạn tù ghi chép, về sau tác phẩm đó được công bố với nhan đề
Du kí của Máccô Pôlô. Tác phẩm đã cung cấp cho người Tây Âu một số hiểu biết về
địa lí, con người, sản phẩm, của cải… của các nước phương Đông. Máccô Pôlô kể về
sự giàu có của Nhật Bản như sau: “…Vàng nhiều vô kể, mà không biết dùng để làm
gì…Vua có một cung điện lớn, mái lợp bằng vàng ròng…Nền các phòng trong cung thì
lát gạch bằng vàng để thay cho các tấm đá…”. Những câu chuyện kể của Máccô Pôlô
về xứ phương Đông đã thôi thúc giới quý tộc, thương nhân Tây Âu thực hiện các
chuyến thám hiểm để đến được khu vực này.


Vào thế kỉ XV, khoa học-kĩ thuật có những bước tiến quan trọng. Các nhà hàng hải
hiểu biết nhiều về đại dương, có quan niệm mới về hình dạng của Trái Đất. Người ta vẽ được
nhiều bản đồ, hải đồ ghi rõ các vùng đất, các hòn đảo. Máy đo thiên văn, la bàn được sử dụng
trong việc định hướng giữa đại dương bao la. Kĩ thuật đóng tàu có những tiến bộ mới, đóng
được tàu có bánh lái và hệ thống buồm lớn như loại tàu Ca- ra-ven.

La bàn
Vào thời gian ấy, khoa học –kỹ thuật có những tiến bộ đáng kể. Các nhà hàng

hải bắt đầu nghiên cứu các dòng hải lưu và hướng gió, bước đầu hiểu biết địa lí của các
đại dương. Sự tiến bộ về kiến thức địa lý, thiên văn, và kỹ thuật hàng hải đã tạo ra
những điều kiện đảm bảo cho những chuyến đi dài ngày trên biển. Người ta đã xác
định được hướng con tàu không chỉ bằng cách quan sát chiều gió, hải lưu, màu nước
hoặc chim biển mà còn bằng biện pháp xác định vị trí của tàu không cần vật chuẩn. La
bàn cùng với máy đo góc thiên văn được sử dụng trong việc định hướng giữa các đại
dương bao la. Trước kia người ta chỉ đóng thuyền nhỏ, thành thấp đáy bằng để đi sông
và ven biển, nay kỹ thuật đóng tàu có những bước tiến mới: tàu có bánh lái, có hệ
thống buồm lớn, có sàn và boong để có thể đặt đại bác. Những kiểu tàu mới đã xuất
hiện. Ca-ra-ven trở thành loại tàu vượt đại dương đầu tiên trong lịch sử thế giới.
- Tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ: HS đọc SGK, quan sát tranh ảnh suy nghĩ câu
hỏi.
- Báo cáo sản phẩm: HS trả lời câu hỏi.
- Nhận xét, đánh giá: HS nhận xét, đánh giá, GV bổ sung.
* Gợi ý sản phẩm:
HS nêu nguyên nhân và các điều kiện để các cuộc phát kiến địa lí được tiến hành.

- Nguyªn nh©n :


+ Do nhu cầu về hơng liệu, vàng bạc, thị trờng tăng cao.
+ Con đờng giao lu buôn bán qua Tây á và Địa Trung Hải bị
ngời ả Rập độc chiếm.
- Khoa học -kĩ thuật có nhiều tiến bộ :
+ Ngành hàng hải đã có những hiểu biết về địa lí, đại dơng, sử dụng la bàn.
+ Kĩ thuật đóng tàu có bớc tiến quan trọng, đóng đợc
những tàu lớn có thể đi xa và dài ngày ở các đại dơng lớn
Hot ng 2. Tỡm hiu cỏc cuc phỏt kin a lớ (cỏ nhõn, nhúm)
* Mc tiờu : Trỡnh by c thi gian, tờn nh phỏt kin a lớ, hnh trỡnh v kt qu ca
cuc phỏt kin a lớ.

* Phng thc:
- Chuyn giao nhim v: GV chia lp lm cỏc nhúm hc tp . Yờu cu cỏc nhúm
c SGK trang 61 v lc Hỡnh 27. SGK . Ra nhim v cho mi nhúm tỡm hiu mt
cuc phỏt kin a lớ, c th :
- Hon chnh bng thng kờ v cuc phỏt kin a lớ trờn phiu hc tp
Thi gian

Nh thỏm him

Hnh trỡnh

- V li hnh trỡnh phỏt kin a lớ trờn lc trng.

Kt qu


- HS vẽ lại hành trình phát kiến địa lí trên lược đồ trống ( GV chuẩn bị lược đồ
trống trên khổ giấy A0) và trình bày.

Thời gian
1487

8-1492

Nhà thám hiểm
B.Đi-a-xơ

C.Cô-lôm-bô

Hành trình

Kết quả

Đi vòng qua cực Nam của

Đi đến được Mũi

châu Phi

Hảo Vọng

Xuất phát từ Pa-lốt (Tây Ban

Phát hiện ra châu

Nha) đi về hướng Tây, đến

Mĩ.

một số hòn đảo thuộc vùng
biển Ca-ri-bê ngày nay.
7-1497

Va-xcô- đơ Ga-

Xuất phát từ Li-xbon (Bồ

Đi đến Ca-li-cút

ma

Đào Nha) đi sang hướng Tây

(Tây Nam Ấn Độ)

gần Nam Mĩ rồi đi về hướng
Đông
1519 - 1521

Ph.Ma-gien-lan

Xuất phát từ Sê-vin (Tây Ban

Chuyến đi vòng

Nha) đi theo hướng Tây, vòng quanh thế giới đầu
qua điểm cực Nam Châu Mĩ,

tiên bằng đường

vượt qua Thái Bình Dương,

biển thành công.

đến Phi-lip-pin. Đoàn thủy
thủ của ông vượt qua Ấn Độ
Dương đi đến mũi Hảo Vọng
trở về châu Âu

Hoạt động 3. Tìm hiểu hệ quả của phát kiến địa lí (cả lớp, cá nhân)

* Mục tiêu: phân tích được hệ quả của phát kiến địa lí đối với tiến trình lịch sử thế
giới (tích cực, tiêu cực)
* Phương thức:
- Chuyển giao nhiệm vụ:GV yêu cầu HS đọc SGK trang 62 và trả lời câu hỏi :
Phát kiến địa lí đem lại hệ quả như thế nào ?
- Tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ:HS đọc SGK, suy nghĩ trả lời.
- Báo cáo sản phẩm: HS trả lời câu hỏi, nhận xét, bổ sung.
- Nhận xét, đánh giá:GV đánh giá kết quả làm việc của cá nhân.
* Gợi ý sản phẩm:


Hệ quả của cuộc phát kiến địa lí :
- Các cuộc phát kiến địa lí được coi là cuộc cách mạng thực sự trong lĩnh vực giao thông
vận tải và tri thức, một chứng minh thuyết phục cho luận điểm Trái Đất hình cầu.
- Mở ra các thị trường mới, các con đường thương mại và tuyến giao lưu hàng hoá mới,
đưa đến hiếu biết về các châu lục, các đại dương... và giúp người châu Âu bước vào thời kì phát
triển kinh tế trọng thương.
- Góp phần thúc đẩy sự khủng hoảng và tan rã của chế độ phong kiến châu Âu.
- Đưa lại hệ quả tiêu cực : chủ nghĩa thực dân, nạn buôn bán nô lệ da đen.
Họat động 4. Phong trào Văn hóa Phục hưng
1. Mục tiêu
Trình bày được hoàn cảnh ra đời, những thành tựu, nội dung và ý nghĩa của phong trào
Văn hoá Phục hưng.
2. Phương thức
Đọc thông tin, kết hợp quan sát hình 28 SGK, hãy trả lời các câu hỏi:
- Nguyên nhân dẫn đến Phong trào Văn hóa Phục hưng?
- Nêu những thành tựu của Phong trào Văn hóa Phục hưng?
- Nhận xét những hiểu biết của em về Bức họa La-Giô-công của Lê-ô-na đơ Vanh-xi.
- Nhận xét về những thành tựu đó?
- Ý nghĩa của Phong trào Văn hóa Phục hưng?

Bức họa La-Giô-công của Lê-ô-na
đơ Vanh-xi
- Trong hoạt động này GV có thể tổ chức cho HS hoạt động cá nhân, sau đó trao đổi, đàm thoại ở
các cặp đôi để tìm hiểu về những nhiệm vụ học tập GV đặt ra.


- Trong quá trình HS làm việc, GV chú ý đến các HS để có gợi ý hoặc trợ giúp HS khi các em
gặp khó khăn.
- Sau khi đàm thoại ở cặp đôi, GV gọi bất kì 1 -2 HS phát biểu ý kiến, các HS khác lắng nghe,
sau đó phản biện, bổ sung, chỉnh sửa cho hoàn chỉnh.
3. Gợi ý sản phẩm
- Câu hỏi được GV chiếu lên phông chiếu hoặc ghi trên bảng.
- HS trả lời câu hỏi vào vở ghi và báo cáo kết quả hoạt động.
- Sản phẩm là đoạn ghi chép của HS trong vở ghi.
- GV nhận xét, chốt ý (nếu cần thiết).
C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
1. Mục tiêu:
Nhằm củng cố, hệ thống hóa, hoàn thiện kiến thức mới mà HS đã được lĩnh hội ở hoạt
động hình thành kiến thức về: các cuộc phát kiến địa lí thế kỉ XV – XVI và Phong trào Văn hóa
Phục hưng.
2. Phương thức:
GV giao nhiệm vụ cho HS: GV giao nhiệm vụ cho HS và chủ yếu cho làm việc cá nhân, trong
quá trình làm việc HS có thể trao đổi với bạn hoặc thầy, cô giáo:
1. Lập bảng thống kê các cuộc phát kiến địa lý tiêu biểu:
Tên cuộc phát kiến

Thời gian

Người phát kiến

Kết quả

2. Dựa vào nội dung bài học, em hãy giải thích tại sao Văn hóa Phục hưng là đòn giáng đầu tiên
của giai cấp tư sản đối với chế độ phong kiến?