Chính sách ngoại giao kinh tế của hàn quốc đối với việt nam từ năm 1992 đến nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NGOẠI GIAO

HỌC VIỆN NGOẠI GIAO

ĐÀO THỊ NGUYỆT HẰNG

CHÍNH SÁCH NGOẠI GIAO KINH TẾ CỦA HÀN QUỐC
ĐỐI VỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 1992 ĐẾN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH QUAN HỆ QUỐC TẾ
Mã số: 9310206

HÀ NỘI – 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NGOẠI GIAO

HỌC VIỆN NGOẠI GIAO

ĐÀO THỊ NGUYỆT HẰNG

CHÍNH SÁCH NGOẠI GIAO KINH TẾ CỦA HÀN QUỐC
ĐỐI VỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 1992 ĐẾN NAY
Chuyên ngành

: Quan hệ Quốc tế

Mã số

: 9310206

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1.

PGS.TS. Trần Thọ Quang

2.

GS.TS. Nguyễn Thái Yên Hương

HÀ NỘI – 2019


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả
nghiên cứu trong luận án hoàn toàn trung thực, khách quan và chưa từng được
công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

Tác giả

Đào Thị Nguyệt Hằng


LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự hỗ trợ quý báu và
hiệu quả từ nhiều cá nhân, cơ quan và đơn vị.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đặc biệt tới GS.TS Nguyễn Thái
Yên Hương, PGS. TS Trần Thọ Quang - hai người hướng dẫn khoa học đã
luôn dìu dắt, tận tâm giúp đỡ tôi suốt thời gian học tập và thực hiện luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Ngoại giao, Phòng
Đào tạo Sau đại học đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ tôi trong
quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới Ban Giám đốc Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh, Lãnh đạo Vụ Hợp tác quốc tế nơi tôi công tác đã quan
tâm, chia sẻ và tạo điều kiện giúp tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Bên cạnh đó, tôi cũng xin được gửi lời cảm tới Tạp chí Lý luận Chính
trị, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á, Đại sứ quán Hàn Quốc tại Việt Nam, Văn
phòng KOICA tại Việt Nam, Bộ Ngoại giao Hàn Quốc… đã hỗ trợ tôi trong
quá trình tìm kiếm và sưu tầm tư liệu.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân đến bạn bè, đồng nghiệp, đặc biệt là gia
đình thân yêu đã luôn quan tâm, động viên và sát cánh bên tôi trong những
thời điểm khó khăn nhất. Đây chính là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn giúp
tôi vượt qua mọi trở lực để không ngừng vươn lên trong học tập và cuộc sống.
Hà Nội, tháng năm 2019
Tác giả

Thị Nguyệt Hằng


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC HÌNH
MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH
NGOẠI GIAO KINH TẾ CỦA HÀN QUỐC..................................................16
1.1. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về ngoại giao kinh tế....................16
1.1.1. Khái niệm ngoại giao kinh tế..............................................................16
1.1.2. Nội hàm của ngoại giao kinh tế..........................................................22

1.1.2.1. Mối quan hệ biện chứng giữa ngoại giao và kinh tế................22
1.1.2.2. Vai trò của ngoại giao kinh tế trong quan hệ quốc tế..............25
1.1.2.3. Cấp độ của ngoại giao kinh tế trong quan hệ quốc tế..............29
1.1.2.4. Ngoại giao kinh tế ở các nước phát triển và đang phát triển .. 32
1.1.3. Chính sách ngoại giao kinh tế và lý thuyết phân tích chính sách.......37
1.2. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách ngoại giao kinh tế của

Hàn Quốc....................................................................................................... 41
1.2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn...................................................................41
1.2.2. Mô hình chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc.......................42
1.2.3. Nội dung triển khai của chính sách ngoại giao kinh tế Hàn Quốc......45
Tiểu kết............................................................................................................... 48
CHƯƠNG 2: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CHÍNH
SÁCH NGOẠI GIAO KINH TẾ CỦA HÀN QUỐC ĐỐI VỚI VIỆT NAM
TỪ NĂM 1992 ĐẾN NĂM 2018......................................................................49
2.1. Cơ sở hình thành chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với
Việt Nam........................................................................................................ 49
2.1.1. Tình hình quốc tế và khu vực từ sau Chiến tranh lạnh đến năm 2018 49


2.1.1.1. Bối cảnh quốc tế.......................................................................49
2.1.1.2. Bối cảnh khu vực châu Á - Thái Bình Dương..........................51

2.1.2. Cơ sở nội tại giữa Hàn Quốc và Việt Nam.........................................54

2.1.2.1. Sự tương hỗ trong phát triển kinh tế........................................54
2.1.2.2. Sự ưu tiên trong đối ngoại của hai nước..................................58
2.1.2.3. Sự đóng góp của cộng đồng người Việt Nam và doanh nghiệp
Hàn Quốc..............................................................................................62
2.2. Quá trình phát triển chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với

Việt Nam (giai đoạn 1992-2018)...................................................................64
2.2.1. Chính sách “Ngoại giao phương bắc” của Hàn Quốc và chính sách ngoại

giao kinh tế đối với Việt Nam thời kỳ đầu sau Chiến tranh lạnh..................64
2.2.2. Chính sách hướng Nam của Hàn Quốc trong bối cảnh toàn cầu hóa (giai

đoạn 1993-2003) và chính sách ngoại giao kinh tế đối với Việt Nam..........69
2.2.3. Chính sách quốc gia tầm trung của Hàn Quốc (giai đoạn 2003-2017) và

chính sách ngoại giao kinh tế đối với Việt Nam...........................................74
2.2.4. Chính sách hướng Nam mới hiện nay của Hàn Quốc đối với ASEAN và

trọng tâm trong quan hệ với Việt Nam.........................................................80
2.3. Thành tựu trong chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với
Việt Nam trên các lĩnh vực...........................................................................85
2.3.1. Thành tựu của chính sách ngoại giao kinh tế trong thương mại, đầu tư và

hỗ trợ phát triển chính thức..........................................................................85

2.3.1.1. Trong lĩnh vực thương mại.......................................................85
2.3.1.2. Trong lĩnh vực đầu tư...............................................................87
2.3.1.3. Trong hỗ trợ phát triển chính thức...........................................91

2.3.2. Thành tựu của chính sách ngoại giao kinh tế trong quan hệ chính trị, an

ninh, quốc phòng..........................................................................................94
2.3.3. Thành tựu của chính sách ngoại giao kinh tế trên các lĩnh vực khác..95


2.4. Tác động của chính sách ngoại giao kinh tế trong quan hệ song phương

và đa phương.................................................................................................97
2.4.1. Tác động của chính sách ngoại giao kinh tế ở cấp độ song phương...97
2.4.2. Tác động của chính sách ngoại giao kinh tế trên cấp độ đa phương. 101
2.5. Một số đánh giá về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với

Việt Nam từ năm 1992 đến nay.................................................................. 106
2.5.1. Mặt thuận lợi..................................................................................... 106
2.5.2. Những vấn đề đặt ra trong bối cảnh hiện nay................................... 109
Tiểu kết............................................................................................................. 113
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ DỰ BÁO VÀ KHUYẾN NGHỊ.............................. 115
3.1. Cơ sở dự báo......................................................................................... 115
3.1.1. Đặc điểm tình hình thế giới và khu vực............................................ 115
3.1.2. Bối cảnh Hàn Quốc........................................................................... 118
3.1.3. Bối cảnh Việt Nam............................................................................ 121
3.2. Dự báo những xu hướng ngoại giao kinh tế trong chính sách đối
ngoại của Hàn Quốc.................................................................................... 123
3.3. Dự báo chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với ASEAN và

Việt Nam....................................................................................................... 125
3.3.1. Dự báo chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với ASEAN
.................................................................................................................... 125
3.3.2. Dự báo chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam . 128

3.4. Dự báo một số kịch bản tác động lên chính sách ngoại giao kinh tế của

Hàn Quốc đối với Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030..............132
3.4.1. Kịch bản 1......................................................................................... 132
3.4.2. Kịch bản 2......................................................................................... 133
3.4.3. Kịch bản 3......................................................................................... 134
3.5. Một số khuyến nghị đối với Việt Nam nhằm triển khai hiệu quả chính
sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc trong thời gian tới....................... 135
3.5.1. Một số khuyến nghị đối với Việt Nam.............................................. 135


3.5.2. Một số giải pháp cụ thể..................................................................... 138

3.5.2.1. Về kinh tế, thương mại, đầu tư............................................... 138
3.5.2.2. Về chính trị - ngoại giao và quốc phòng - an ninh................141
3.5.2.3. Về hợp tác trong các vấn đề khu vực và quốc tế....................143
Tiểu kết............................................................................................................. 143
KẾT LUẬN...................................................................................................... 145
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ...........148
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................... 149
PHỤ LỤC......................................................................................................... 170
PHỤ LỤC 1: DANH MỤC DỰ ÁN FDI (QUY MÔ TRÊN 1 TỶ USD) HÀN
QUỐC ĐẦU TƯ VÀO VIỆT NAM.................................................................. 170
PHỤ LỤC 2: DANH MỤC CÁC DỰ ÁN SỬ DỤNG VỐN VAY ODA CỦA
QUỸ HỢP TÁC PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀN QUỐC (EDCF)....................172
PHỤ LỤC 3: DANH MỤC DỰ ÁN ODA KHÔNG HOÀN LẠI.....................177
PHỤ LỤC 4: CÁC CHUYẾN THĂM CẤP CAO GIỮA VIỆT NAM VÀ HÀN
QUỐC (1992-2018)........................................................................................... 180

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT

1

2

3
4
5
6
7

8

9
10

11
12


13
14


15

16

17

18

19
20
21
22

23

24
25
26
27
28


29


DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1. Thương mại giữa Việt Nam và Hàn Quốc...........................................86
Hình 2.2. Bốn nhà đầu tư FDI lớn nhất của Việt Nam........................................89
Hình 2.3. ODA của Hàn Quốc dành cho các nước Châu Á.................................92
Hình 2.4. ODA không hoàn lại của hàn Quốc dành cho Việt Nam.....................93

1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, tình hình thế giới có nhiều biến đổi sâu
sắc với những diễn biến phức tạp của đời sống kinh tế, chính trị toàn cầu. Những
chuyển biến của thế giới đã tác động mạnh mẽ đến quan hệ giữa các quốc gia. Sự
thay đổi trật tự thế giới là nhân tố có tác động quyết định đối với chính sách đối
ngoại của mỗi nước, trong đó cần phải kể đến chính sách ngoại giao kinh tế. Từ
sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc đến nay, vai trò của nhân tố kinh tế và chính
sách ngoại giao kinh tế trong quan hệ quốc tế đã được các quốc gia trên thế giới
đặc biệt chú trọng, trong đó có Hàn Quốc. Trong chính sách đối ngoại, Hàn Quốc
là một quốc gia có xu hướng ưu tiên cho mục tiêu kinh tế trong tổng thể chính
sách đối ngoại. Làm thế nào để bảo đảm tối đa lợi ích kinh tế quốc gia trở thành
nhiệm vụ trọng yếu của chính sách ngoại giao Hàn Quốc.
Quan hệ ngoại giao Hàn Quốc – Việt Nam được đánh giá là mối quan hệ
có sự phát triển một cách đặc biệt, sâu sắc và toàn diện trên nhiều lĩnh vực.
Chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam trong giai đoạn từ
1992 đến năm 2018 đã góp phần thúc đẩy mối quan hệ giữa hai nước phát triển
nhanh chóng và đạt được nhiều thành tựu to lớn, nhất là trong lĩnh vực kinh tế,
chính trị, ngoại giao ở cả cấp độ song phương và đa phương. Mỗi một nấc thang
mới trong quan hệ chính trị giữa hai nước đều được song hành cùng với những
thành tựu trong hợp tác kinh tế. Mục tiêu trong chính sách ngoại giao kinh tế của
Hàn Quốc đối với Việt Nam đã được thể hiện rõ khi Hàn Quốc đã trở thành một
trong những đối tác chiến lược quan trọng của Việt Nam và Việt Nam cũng đã
trở thành đối tác chiến lược hàng đầu của Hàn Quốc ở Đông Nam Á.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, hai nước còn có
những tiềm năng rất to lớn có thể bổ sung cho nhau trong quá trình hợp tác và
phát triển. Chính vì vậy, việc nghiên cứu về chính sách ngoại giao kinh tế của

Hàn Quốc đối với Việt Nam là rất cần thiết để hiểu rõ hơn về đối tác quan trọng


2

này của Việt Nam. Đặc biệt là việc nhìn nhận chính sách ngoại giao kinh tế của
Hàn Quốc, đánh giá tác động đến quan hệ Hàn Quốc - Việt Nam dưới góc nhìn
của Việt Nam sẽ đưa lại những kiến giải đa chiều về vấn đề này.
Hiện nay, mảng đề tài về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối
với Việt Nam vẫn còn nhiều khoảng trống chưa được khai thác, nghiên cứu. Việc
làm rõ cơ sở lý thuyết về ngoại giao kinh tế và vận dụng vào phân tích chính
sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam sẽ góp phần đánh giá lại
mối quan hệ này một cách thực chất hơn ở một khía cạnh mới. Trên cơ sở đó,
luận án sẽ đưa ra một số dự báo, khuyến nghị đối với Việt Nam nhằm triển khai
hiệu quả chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc, góp phần nâng cấp mối
quan hệ Việt Nam – Hàn Quốc sớm trở thành đối tác hợp tác chiến lược toàn
diện trong giai đoạn tới.
Trên đây là những lý do khoa học và thực tiễn chủ yếu để tác giả lựa chọn
chủ đề "Chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam từ năm
1992 đến nay” làm đề tài luận án. Kết quả nghiên cứu của luận án, trước hết sẽ
bổ sung vào nguồn các công trình nghiên cứu vẫn còn rất hạn chế liên quan đến
chủ đề ngoại giao kinh tế. Và tiếp đó, kết quả nghiên cứu này sẽ có thể trở thành
tài liệu tham khảo hữu ích dành cho các nhà khoa học và các nhà lãnh đạo trong
quá trình nghiên cứu, xây dựng và thực thi đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà
nước ta, góp phần thiết thực vào việc phát triển nền kinh tế, xã hội và gia tăng vị
thế quốc tế của Việt Nam trên trường quốc tế.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam là mảng đề
tài mới. Kể từ sau Chiến tranh lạnh đến nay, ngoại giao kinh tế ngày càng khẳng
định vị trí và tầm quan trọng đối nhiệm vụ phát triển kinh tế quốc gia và tăng

cường cạnh tranh, hợp tác trong quan hệ quốc tế. Hàn Quốc đã làm nên “kỳ tích
sông Hàn” và trở thành một trong 4 “con rồng” kinh tế của Châu Á từ đầu thập
niên 1990. Mối quan hệ Việt Nam - Hàn Quốc được xem như một điển hình


3

thành công trong chính sách đối ngoại, cụ thể là chính sách ngoại giao kinh tế hai
nước dành cho nhau. Đây là mảng đề tài đang ngày càng thu hút được nhiều học
giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Tổng hợp tình hình nghiên cứu
vấn đề của luận án được chia thành các nhóm cụ thể dưới đây:
2.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề ở nước ngoài
Nhóm thứ nhất: Về phương diện lý luận và thực tiễn ngoại giao kinh tế
trong quan hệ quốc tế.
Ở

nước ngoài, nghiên cứu về lý luận quan hệ quốc tế và lý luận ngoại giao

kinh tế nói chung và chính sách ngoại giao và hoạt động ngoại giao kinh tế nói
riêng trên thế giới và cụ thể là của quốc gia Hàn Quốc là mảng đề tài được nhiều
học giả quan tâm.
Tiêu biểu nhất là cuốn “The New Economic Diplomacy: Decision-Making
and Negotiation in International Economic Relations”, Ashgate Publishing
Limited, England của tác giả Nicolas Bayne và Stephen Woolcock. Cuốn sách
được xuất bản lần đầu vào năm 2007, tái bản lần thứ 2 vào năm 2011 và cuốn tái
bản lần thứ 3 năm 2013 là bản cập nhật đầy đủ về Ngoại giao kinh tế mới. Cuốn
sách giải thích cách thức các quốc gia tiến hành các chính sách đối ngoại trong
quan hệ kinh tế quốc tế thế kỷ XXI như việc đưa ra các quyết định trong nước,
thương lượng quốc tế và cách thức các quá trình này tương tác với nhau. Nội
dung của ấn bản lần thứ 3 đi sâu hơn trong việc so sánh thực tiễn của những chủ

thể tham gia khác nhau để phản ánh sự đa dạng hơn về ngoại giao kinh tế. Cuốn
sách một lần nữa phân tích và đưa ra định nghĩa ngoại giao kinh tế với các cấp
độ của ngoại giao kinh tế trong quan hệ quốc tế. Bên cạnh đó, cuốn sách cũng
dành một phần nội dung về thực tiễn ngoại giao kinh tế ở một số nước và khu
vực. Với những nghiên cứu sâu về ngoại giao kinh tế trong lĩnh vực kinh tế chính
trị quốc tế, đây sẽ là tài liệu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về ngoại giao
kinh tế để vận dụng vào nghiên cứu chính sách ngoại giao kinh tế.


4

Cuốn Economic Diplomacy của tác giả người Nhật Maaike OkanoHeijmans do Jan Melissen biên soạn, được xuất bản bởi Brill, Martinus Nijhoff
Publishers năm 2013 là một đóng góp quan trọng cho các nghiên cứu về khái
niệm ngoại giao kinh tế. Một phương thức nghiên cứu về khái niệm ngoại giao
kinh tế dựa trên các khung lý thuyết được kết hợp cùng với việc phân tích trong
áp dụng thực hành ngoại giao kinh tế. Hai phương pháp tiếp cận này củng cố lẫn
nhau, hình thành nên một khái niệm về ngoại giao kinh tế trên cơ sở lý luận và
những kinh nghiệm, hiểu biết thực tiễn. Với một cách tiếp cận toàn diện, cuốn
sách đưa ra một lập luận cốt lõi đó là trong ngoại giao kinh tế thì lợi ích kinh
tế/thương mại và lợi ích chính trị luôn bổ trợ lẫn nhau và luôn song hành với
nhau. Điều này trái ngược với cách tiếp cận cũ trước đây thường nhấn mạnh tầm
quan trọng của mối liên kết kinh tế - quân sự trong việc tìm kiếm ảnh hưởng của
quốc gia [135]. Cuốn sách sẽ là cơ sở tham khảo có giá trị khi phân tích về khái
niệm ngoại giao kinh tế và luận giải những mục tiêu kinh tế trong chính sách
ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc.
Bên cạnh đó, cuốn Economic Diplomacy: Economic and Political
Perspectives của tác giả Peter A.G. van Bergeijk và Ali (2011) cũng có một số bài
viết có giá trị tham khảo như “Giới thiệu về các vấn đề xoay quanh ngoại giao kinh
tế” (trang 1-6); “Khái niệm ngoại giao kinh tế: Giao điểm giữa Quan hệ quốc tế,
Kinh tế, Kinh tế Chính trị quốc tế (IPE) và Nghiên cứu ngoại giao” (trang 7-36);

“Ngoại giao kinh tế trong một thế giới đang thay đổi” (trang 171-186)… Cuốn sách
đã đưa ra nhận định, trong một môi trường cạnh tranh toàn cầu đang ngày càng tăng
lên, việc chú trọng tới vai trò của ngoại giao kinh tế đã phát triển đáng kể ở phương
Tây cũng như ở nhiều nước và khu vực trên thế giới. Cuốn sách này bổ sung những
nghiên cứu sâu hơn về vị trí trung tâm của ngoại giao kinh tế trong lý thuyết và thực
hành quan hệ quốc tế. Đây một tài liệu tham khảo rất hữu ích về cả lý luận và thực
tiễn về chủ đề ngoại giao kinh tế [152].


5

Nhóm thứ hai: Về chính sách đối ngoại và chính sách ngoại giao kinh
tế của Hàn Quốc
Nghiên cứu về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc là mảng đề tài
mới. Hiện nay, chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp về chính sách ngoại
giao kinh tế của Hàn Quốc mà chỉ có một số nghiên cứu về chính sách ngoại giao
của Hàn Quốc nói chung, trong đó có đề cập tới chính sách ngoại giao kinh tế
hay ngoại giao thương mại của Hàn Quốc nói riêng với một dung lượng nhỏ.
Công trình nghiên cứu tiêu biểu nhất về quan hệ ngoại giao và chính sách
đối ngoại của Hàn Quốc có thể kể đến đó là cuốn sách South Korea’s Foreign
Relations and Security Policies của tác giả Scott A. Snyder and Leif-Eric Easley,
được xuất bản bởi The Oxford Handbook of the International Relations of Asia
tháng 10 năm 2014. Đây là một công trình nghiên cứu về chính sách ngoại giao
và an ninh của Hàn Quốc. Cuốn sách bao gồm các bài viết về “Lý thuyết Quan
hệ quốc tế và Nghiên cứu Hàn Quốc”, “Các yếu tố và quy trình trong chính sách
đối ngoại của Hàn Quốc”, “Nghiên cứu về Hàn Quốc và trật tự quốc tế” [154]
… Những bài viết này là nguồn tài liệu để nghiên cứu về chính sách đối ngoại
của Hàn Quốc, trên cơ sở đó nghiên cứu về chính sách ngoại giao kinh tế của
Hàn Quốc dành cho Việt Nam.
Mới xuất bản gần đây nhất là cuốn South Korea's Changing Foreign

Policy: The Impact of Democratization and Globalization của tác giả Wonjae
Hwang, được xuất bản bởi Lexington Books vào tháng 02 năm 2017. Cuốn sách
viết về những thay đổi trong chính sách đối ngoại của Hàn Quốc dưới tác động
của dân chủ hóa và toàn cầu hoá. Cuốn sách này phân tích sự nổi lên sau chiến
tranh của Hàn Quốc từ sự cô lập quốc tế gần như hoàn toàn đến vị thế có ảnh
hưởng quốc tế bằng cách tập trung vào hai yếu tố quan trọng trong quá trình
chuyển đổi, toàn cầu hoá và chuyển đổi từ chủ nghĩa độc tài sang dân chủ của
Hàn Quốc. Sự phát triển kinh tế và chính trị của Hàn Quốc là một câu chuyện kỳ
tích và tác giả Wonjae Hwang đã đưa ra một nghiên cứu xuất sắc về vai trò quan


6

trọng của toàn cầu hóa đối với sự phát triển thần kỳ này. Chính sách đối ngoại
thay đổi của Hàn Quốc trong bối cảnh toàn cầu hoá với trọng tâm đặc biệt chú ý
đến vai trò của kinh tế khi phát triển quan hệ đối tác kinh tế mới với các nước
đang phát triển trong đó có Việt Nam và điều chỉnh quan hệ với Trung Quốc, Mỹ
nhằm mục đích đảm bảo năng lượng, tài nguyên thiên nhiên và mở rộng quyền
lực mềm [159]. Đây sẽ là tài liệu tham khảo khi nghiên cứu về chính sách ngoại
giao kinh tế của Hàn Quốc dành cho Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Bên cạnh đó, công trình nghiên cứu của tác giả Marta Czarnecka-Gallas,
The Role of Economic Diplomacy in Enhancing National Competitiveness,
Warsaw School of Economics, Institute of World Economy, tháng 01 năm 2012
trình bày các vấn đề ngoại giao kinh tế từ góc độ kinh tế trong khuôn khổ cạnh
tranh quốc gia. Tác giả kết hợp các khung lý thuyết khác nhau để có được một
mô hình mới về ngoại giao kinh tế. Tác giả phân tích ngoại giao kinh tế trước
đây đã bị lạm dụng và chỉ giới hạn ở các yếu tố kinh tế vĩ mô. Ngày nay, ngoại
giao kinh tế hoạt động trong mối quan hệ chặt chẽ với các yếu tố kinh tế vi mô
nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia. Nghiên cứu này là cơ sở tham
khảo khi phân tích vai trò của ngoại giao kinh tế trong việc nâng cao năng lực

cạnh tranh quốc gia [139].
Học giả Jaehyon Lee của Viện Nghiên cứu Chính sách Asan, Viện nghiên
cứu hàng đầu của Hàn Quốc cũng có công trình nghiên cứu về chính sách hướng
Nam mới của Tổng thống Moon Jae-in đó là cuốn Korea’s New Southern Policy
towards ASEAN: Context and Direction, Asean Institute for Policy Studies, năm
2018. Nội dung của nghiên cứu xoay quanh chính sách hướng Nam mới của Hàn
Quốc. Moon Jae-in là Tổng thống Hàn Quốc đầu tiên đưa ASEAN trở thành một
trong những ưu tiên ngoại giao quan trọng nhất của Hàn Quốc. Mặc dù cựu Tổng
thống Kim Dae-jung cũng đã đạt được những tiến bộ lớn trong quan hệ ASEANHàn Quốc, tuy nhiên Tổng thống Kim Dae-jung đã không chính thức công bố
ASEAN là một trong những trọng tâm chính của chính sách đối ngoại Hàn


7

Quốc. Ba tổng thống Hàn Quốc kế tiếp sau thời kỳ Kim Dae-jung cũng quan tâm
nhiều hơn đến Đông Bắc Á, bán đảo Triều Tiên và bốn cường quốc lớn xung
quanh Hàn Quốc. Do đó, ASEAN hiện đang nhận được nhiều chú ý từ phương
tiện truyền thông và công chúng ở Hàn Quốc. Với chính sách này, nhiều cam kết
đã được thực hiện trong quan hệ đối tác ASEAN - Hàn Quốc. Chính phủ Hàn
Quốc tập trung cho xuất khẩu hoặc đa dạng hóa thương mại khi Hàn Quốc tăng
trưởng kinh tế nhanh. Tổng thống Moon đã nhấn mạnh cần thiết phải đa dạng
hóa ngoại giao trong bối cảnh hiện nay. Đây là thời điểm để Hàn Quốc vượt ra
ngoài khuôn khổ địa chính trị và địa kinh tế của khu vực Đông Bắc Á, bán đảo
Triều Tiên và bốn đối tác lớn [133]. Cuốn sách này là tài liệu hữu ích khi nghiên
cứu về chính sách hướng Nam mới của Tổng thống Moon dưới góc nhìn của học
giả Hàn Quốc.
Nhìn chung, một số bài nghiên cứu của các tác nước ngoài được nêu tên ở
trên là những cơ sở tham khảo hữu ích khi phân tích chính sách ngoại giao kinh
tế của Hàn Quốc dành cho Việt Nam.
2.2. Tình hình nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam

Nhóm thứ nhất: Về phương diện lý luận và thực tiễn ngoại giao kinh tế
trong quan hệ quốc tế
Riêng về lý luận ngoại giao kinh tế, ở Việt Nam chưa có nhiều học giả
nghiên cứu sâu, cũng rất ít các tài liệu dịch. Cuốn giáo trình “Ngoại giao kinh tế”
của Học viện Ngoại giao do tác giả Nguyễn Văn Lịch chủ biên, được Nhà xuất
bản Lao động – Xã hội phát hành quý III năm 2018 là cuốn giáo trình đầu tiên ở
Việt Nam viết về lĩnh vực ngoại giao kinh tế. Cuốn giáo trình đã chọn lọc, cập
nhật nhiều thông tin và tài liệu trong và ngoài nước cũng như đã tham khảo kinh
nghiệm công tác ngoại giao kinh tế của nhiều cơ quan đại diện Việt Nam ở nước
ngoài và một số địa phương đã làm tốt công tác ngoại giao kinh tế. Cuốn giáo
trình nghiên cứu những vấn đề lý luận về ngoại giao kinh tế, phân tích đường lối,
chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam về ngoại giao kinh tế và thực trạng


8

công tác ngoại giao kinh tế của Việt Nam. Đồng thời, cuốn giáo trình cũng đề
cập đến những kinh nghiệm của một số nước trên thế giới, cụ thể là ngoại giao
kinh tế của Mỹ và Trung Quốc. Đây là tài liệu tham khảo có giá trị khi phân tích
và luận giải những vấn đề xoay quanh ngoại giao kinh tế.
Bên cạnh đó, tác giả Trần Thọ Quang đã có một số nghiên cứu về chủ đề
ngoại giao kinh tế. Điển hình như bài viết về “Khái niệm ngoại giao kinh tế”,
Tạp chí Nghiên cứu Châu Âu, số 8 năm 2014 và “Ngoại giao kinh tế”, Tạp chí
Lý luận chính trị, số 10 năm 2014 đã đi sâu phân tích lịch sử khái niệm về ngoại
giao và nội hàm xung quanh khái niệm “ngoại giao kinh tế”. Các bài viết “Ngoại
giao kinh tế phục vụ lợi ích quốc gia”, Tạp chí Cộng sản số 864, tháng 10 năm
2014; “Ngoại giao kinh tế - Xu thế tất yếu trong quan hệ quốc tế”, Tạp chí
Nghiên cứu châu Âu, số 1-2015 đều dựa trên nghiên cứu cụ thể từ thực tiễn
trường hợp Trung Quốc để phân tích. Vì vậy, nghiên cứu về ngoại giao kinh tế,
cụ thể là về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc vẫn còn là mảng trống

khoa học mà luận án cần nghiên cứu và giải quyết.
Nhóm thứ hai: Về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với
Việt Nam.
Nghiên cứu về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt
Nam là một mảng đề tài mới. Ở Việt Nam, chưa có công trình nghiên cứu nào về
chủ đề này. Các công trình nghiên cứu về quan hệ Việt Nam – Hàn Quốc sẽ là
nguồn tài liệu chủ yếu để tác giả chọn lọc, phân tích ở khía cạnh chính sách
ngoại giao kinh tế.
Cuốn sách tiêu biểu viết về chính sách ngoại giao của Hàn Quốc và quan hệ
hợp tác giữa Việt Nam và Hàn Quốc đó là cuốn Việt Nam - Hàn Quốc: Một phần tư
thế kỷ chia sẻ cùng phát triển của tác giả Lee Han Woo và Bùi Thế Cường do NXB
ĐHQG Tp Hồ Chí Minh năm 2015 phát hành và được dịch sang tiếng Việt bởi
nhóm dịch giả: Đỗ Ngọc Luyến, Nguyễn Thị Hiền. Cuốn sách đã đề cập khá toàn
diện, đầy đủ về mối quan hệ hợp tác trên tất cả các lĩnh vực giữa Việt Nam và


9

Hàn Quốc kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1992 cho tới thời điểm năm
2015. Cuốn sách phân tích chi tiết hoàn cảnh lịch sử quan hệ Việt Nam – Hàn
Quốc với quá trình giao bang và triển khai quan hệ hợp tác Việt Nam – Hàn
Quốc và không đi sâu phân tích chính sách đối ngoại của Hàn Quốc. Cuốn sách
dành phần lớn nội dung viết về việc tăng cường giao lưu văn hóa xã hội Việt
Nam – Hàn Quốc cùng với việc phát triển giảng dạy, nghiên cứu Hàn Quốc học ở
Việt Nam và giao lưu nhân dân, nâng cao hiểu biết lẫn nhau giữa người dân hai
nước. Nội dung về quan hệ hợp tác kinh tế giữa hai quốc gia cũng đã được đề
cập đến trong cuốn sách với việc đẩy mạnh hợp tác kinh tế Việt Nam – Hàn
Quốc thông qua các giao dịch thương mại, đầu tư và hỗ trợ phát triển chính thức.
Cuốn sách Quan hệ Việt Nam - Hàn Quốc từ năm 1992 đến nay và triển
vọng phát triển đến năm 2020, được xuất bản bởi NXB Chính trị quốc gia - Sự

thật năm 2011 của nhóm tác giả Nguyễn Hoàng Giáp, Nguyễn Thị Quế, Hoàng
Văn Dương cũng cho người đọc một cái nhìn tổng thể và toàn diện về bối cảnh
quốc tế và mối quan hệ Việt Nam - Hàn Quốc. Nội dung cuốn sách tập trung
phân tích những nhân tố chủ yếu tác động đến quan hệ Việt Nam – Hàn Quốc,
bao gồm: tình hình thế giới và khu vực, chính sách đối ngoại của Việt Nam và
Hàn Quốc sau Chiến tranh lạnh, thực trạng quan hệ Việt Nam – Hàn Quốc trên
các lĩnh vực: chính trị - đối ngoại, kinh tế và văn hóa, giáo dục, khoa học – công
nghệ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao từ tháng 12 năm 1992 đến năm
2009. Cuốn sách không phân tích chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc
dành cho Việt Nam. Tuy nhiên, một số nội dung và dữ liệu (cập nhật đến năm
2009) sẽ là tài liệu tham khảo đối với những vấn đề liên quan của luận án.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu như các cuốn sách, các bài nghiên
cứu được công bố, luận án“Republic of Korea-Vietnam Strategic Cooperative
Partnership and the Way forward in the new Context of Global Governance
st

Change in the 21 Century” của tác giả Park Noh Wan (2015) là một trong số ít
luận án tiến sĩ về quan hệ Việt Nam - Hàn Quốc. Luận án đã nghiên cứu, đánh


10

giá khá toàn diện về quan hệ Hàn Quốc - Việt Nam từ góc độ ảnh hưởng của thay
đổi hệ thống quản trị toàn cầu. Luận án đa ̃ cung cấp một cách hệ thống những
vấn đềcơ bản về quản trị toàn cầu như: khái niệm, tính hữu dụng trong phân tích,
bối cảnh chuyển đổi và đặc điểm của quản trị toàn cầu. Các xu hướng thay đổi
quản trị khu vực tại Đông Á cũng đã được trình bày rõ ràng trong luận án. Luận
án đã phân tích các chính sách ứng phó của Hàn Quốc và Việt Nam trên ba bình
diện chủ yếu là: thay đổi quản trị toàn cầu, khủng hoảng kinh tế toàn cầu và thay
đổi quản trị khu vực. Tác giả đã chỉ ra nhiều kết quả tích cực từ những chính

sách ứng phó của hai nước Việt Nam - Hàn Quốc, cũng như những vấn đề còn
tồn tại cần được giải quyết. Luận án đã chỉ ra được tầm quan trọng của ứng phó
tích cực với những thay đổi toàn cầu của Hàn Quốc là ngoại giao đa phương, cân
bằng và đối với Việt Nam là đổi mới, chính sách ngoại giao thực tế, linh hoạt, đa
dạng hóa, đa phương hóa. Tuy nhiên, luận án lại chưa đi sâu nghiên cứu về vấn
đề lý luận ngoại giao kinh tế, chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối
với Việt Nam cũng như hoạt động ngoại giao kinh tế giữa hai nước.
Tổng hợp tình hình nghiên cứu liên quan đến chủ đề luận án, tác giả đưa
ra một số nhận xét như sau:
Nhìn chung, liên quan đến chủ đề luận án được lựa chọn nghiên cứu, đã có
một số công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước. Điều đó cho
thấy mức độ quan tâm của giới nghiên cứu đối với vấn đề này. Các nghiên cứu
của học giả nước ngoài cung cấp một số vấn đề lý luận có giá trị là cơ sở quan
trọng để vận dụng trong phân tích chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc.
Một số nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hàn Quốc rất hữu ích trong việc
định hướng, cung cấp thông tin, tư liệu cụ thể hơn về bối cảnh, những thay đổi
trong chính sách đối ngoại của Hàn Quốc nói chung. Nghiên cứu về quan hệ Việt
Nam – Hàn Quốc là mảng đề tài đã có nhiều công trình được công bố bởi các
học giả Việt Nam. Đây là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho luận án khi phân
tích những thành tựu đạt được trong quan hệ giữa hai nước. Tuy


11

nhiên, những nghiên cứu này mới chỉ ở mức mô tả quá trình phát triển quan hệ
và những thành tựu đạt được trên các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực hợp tác kinh
tế. Nghiên cứu về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam
vẫn là mảng đề tài bị “bỏ ngỏ”, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập trực
tiếp tới chủ đề này.
Vì vậy, luận án sẽ đi sâu phân tích chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn

Quốc đối với Việt Nam trên nền tảng lý luận và thực tiễn về ngoại giao kinh tế
nói chung và chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc nói riêng. Trên cơ sở
phân tích quá trình triển khai chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với
Việt Nam, đánh giá những thuận lợi, khó khăn, những thành tựu và tác động trên
các lĩnh vực, luận án sẽ đưa ra một số dự báo và khuyến nghị dành cho Việt Nam
nhằm triển khai hiệu quả chính sách này, góp phần thúc đẩy mối quan hệ hợp tác
giữa hai nước sớm nâng cấp lên thành đối tác hợp tác chiến lược toàn diện trong
thế kỷ XXI.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về ngoại giao kinh tế và chính sách đối
ngoại của Hàn Quốc, luận án làm rõ chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc
đối với Việt Nam kể từ năm 1992 đến năm 2018. Từ đó, luận án đưa ra một số dự
báo, kịch bản và khuyến nghị đối với Việt Nam cho giai đoạn 2025, tầm nhìn
2030, nhằm tận dụng hiệu quả hợn nữa chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn
Quốc, góp phần nâng cấp mối quan hệ hợp tác giữa hai nước lên thành “đối tác
hợp tác chiến lược toàn diện” trong thế kỷ XXI.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu, luận án đặt ra những nhiệm vụ
nghiên cứu sau: Thứ nhất, phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn của ngoại
giao kinh tế trong quan hệ quốc tế nói chung và Hàn Quốc nói riêng; Thứ hai,
nghiên cứu quá trình hình thành và trình triển khai chính sách ngoại giao kinh tế


12

của Hàn Quốc đối với Việt Nam từ sau Chiến tranh lạnh đến nay (năm 2018);
Thứ ba, dự báo về chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam,
dự báo một số kịch bản và đưa ra một số khuyến nghị đối với Việt Nam nhằm
triển khai hiệu quả chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc, góp phần phát

triển mối quan hệ đối tác hợp tác chiến lược giữa Việt Nam và Hàn Quốc trong
bối cảnh mới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu:
Luận án nghiên cứu chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với
Việt Nam từ năm 1992 đến năm 2018 trên cơ sở lý luận và thực tiễn về ngoại
giao kinh tế và chính sách đối ngoại của Hàn Quốc.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi thời gian nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu chính sách
ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc đối với Việt Nam từ năm 1992 (thời điểm thiết
lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hàn Quốc) đến hết năm 2018. Luận án chọn
mốc dự báo 2025, tầm nhìn 2030, bởi đến năm 2025 Việt Nam sẽ trở thành một
mắt xích quan trọng của nền kinh tế trực tuyến ASEAN với lực lượng dân số đạt
mốc 100 triệu dân, và đến năm 2030 GDP bình quân đầu người của Việt Nam
ước tính sẽ đạt 18.000USD [70]. Đối với Hàn Quốc, theo dự báo của Viện nghiên
cứu toàn cầu McKinsey (MGI) Hoa Kỳ, đến năm 2025, Hàn Quốc sẽ trở thành
nước có nền kinh tế lớn thứ 6 thế giới [107]. Hàn Quốc đang hướng tới mục tiêu
hình thành một liên minh châu Á với hai tầm nhìn quan trọng: (a) thành lập một
thị trường thống nhất vào năm 2025 và (b) hệ thống hóa hợp tác chính trị châu Á
đến năm 2030 [156].
Phạm vi không gian và nội dung nghiên cứu: Luận án nghiên cứu cơ sở
hình thành và quá trình triển khai chính sách ngoại giao kinh tế của Hàn Quốc
đối với Việt Nam trên cơ sở mối quan hệ Việt Nam - Hàn Quốc kể từ khi thiết lập
mối quan hệ ngoại giao đến hết năm 2018; Đồng thời, luận án nghiên cứu bối