Chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở trung quốc sau đại hội XVIII đến nay và hàm ý chính sách đối với việt nam

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN HỒNG VIỆT

CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC PHÁT TRIỂN KINH
TẾ Ở TRUNG QUỐC SAU ĐẠI HỘI XVIII ĐẾN NAY
VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI VIỆT
NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN HỒNG VIỆT

CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC PHÁT TRIỂN KINH
TẾ Ở TRUNG QUỐC SAU ĐẠI HỘI XVIII ĐẾN NAY
VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI VIỆT
NAM

Ngành:

Kinh tế quốc tế

Mã số:

9.31.01.06

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn
2. TS. Hoàng Thế Anh

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu thu
thập, trích dẫn, xử lý từ các nguồn chính thức và riêng của tác giả. Kết quả nêu
trong luận án là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình
nào khác.

Tác giả luận án

Trần Hồng Việt


LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án “Chuyển đổi phương
thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc sau Đại hội XVIII đến nay và hàm ý
chính sách đối với Việt Nam”, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, tạo điều

kiện của tập thể lãnh đạo, các nhà khoa học, cán bộ, giảng viên Học viện Khoa
học xã hội nói chung và Khoa Quốc tế học nói riêng. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn
chân thành về những sự giúp đỡ quý báu đó.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn và TS.
Hoàng Thế Anh, những người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, tâm
huyết trong suốt quá trình tôi nghiên cứu và hoàn thành luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè và đồng nghiệp cơ quan nơi tôi công tác, các
đồng nghiệp tại các một số cơ sở nghiên cứu, Ban Tuyên giáo Trung ương, Ban
Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ đã quan tâm, hỗ trợ và tạo mọi điều
kiện trong quá trình học tập và thực hiên luận án tiến sĩ.
Cuối cùng, tôi cũng xin cảm ơn bạn bè và gia đình đã luôn cổ vũ, động viên tôi
những lúc khó khăn để có thể vượt qua và hoàn thành tốt luận án này.
Xin trân trọng cảm ơn!

Nghiên cứu sinh

Trần Hồng Việt


MỤC LỤC
MỞ

ĐẦU…………………………………………………...……………………….

1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CHUYỂN ĐỔI
PHƯƠNG THỨC PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở TRUNG QUỐC….…….……...

8

1.1. Các nghiên cứu về bối cảnh và tính tất yếu của chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế……….……………….…………………………………………

8

1.1.1. Nghiên cứu trong nước ………………………………………………………

8

1.1.2. Nghiên cứu ở nước ngoài…………………………………………………….

10

1.2. Các nghiên cứu về chính sách và biện pháp thực hiện chuyển đổi phương
thức phát triển kinh tế…………………………………………….………………

14

1.2.1. Nghiên cứu trong nước ………………………………………………………

14

1..2. Nghiên cứu ở nước ngoài ………………………..…………………………….

17

1.3. Khoảng trống nghiên cứu và khung phân tích của luận án …….………….

23

1.3.1. Khoảng trống nghiên cứu..…………………...………………………………

23

1.3.2. Khung phân tích của luận án ………………………………………………...

25

Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC 26
PHÁT TRIỂN KINH TẾ CỦA TRUNG QUỐC …………….………………………
2.1. Những vấn đề chung về phát triển kinh tế và chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế…………………….……...
……………………………………...
2.1.1. Một số khái niệm cơ bản…………………….….…………………….…………

26

2.1.2. Những điểm chung và kinh nghiệm của một số quốc gia thực hiện chuyển
đổi phương thức phát triển kinh tế …..
……………………………………………………
2.2. Cơ sở lý luận về chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc

35

2.2.1. Những nội dung cơ bản về thể chế kinh tế thị trường ở Trung Quốc …………

40

2.2.2. Quá trình hình thành và phát triển quan điểm lý luận về chuyển đổi phương
thức phát triển kinh tế của Trung Quốc…………………………………………………..

44

2.2.3. Những nhân tố tác động đến tư duy lý luận về chuyển đổi phương thức phát
triển kinh tế của Trung Quốc……………………………………………………………….

50

2.2.4. Mục tiêu và những yêu cầu cụ thể của chuyển đổi phương thức phát triển
kinh tế
…………………………………………………………………………………………
Chương 3: QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC PHÁT TRIỂN

52

26

40

60

KINH TẾ Ở TRUNG QUỐC TỪ SAU ĐẠI HỘI XVIII ĐẾN NAY…………...
3.1. Thực trạng nền kinh tế Trung Quốc trước khi chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế…………………………………………………………………..

60

3.1.1. Bối cảnh quốc tế, tình hình trong nước tác động đến chính sách phát triển
kinh tế của Trung Quốc …………………………………………………………….

60

3.1.2. Những hạn chế của phương thức tăng trưởng theo chiều rộng sau 30 năm
cải cách mở cửa……………………………………………………………………..

64

3.2. Các biện pháp thực hiện chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của
Trung Quốc sau Đại hội XVIII ………………………………………………..….

72

3.2.1. Cải cách thể chế kinh tế, giải quyết mối quan hệ giữa Nhà nước với thị trường

72

3.2.2. Nâng cấp và tối ưu hóa cơ cấu ngành nghề………………………………………

76

3.2.3. Điều chỉnh kết cấu thành thị - nông thôn………………………………….………

80

3.2.4. Điều chỉnh kết cấu phân phối thu nhập…………………………………….……..

85

3.2.5. Phát triển kinh tế các-bon thấp………………………………………………...…..

89

3.2.6. Đẩy mạnh phát triển sáng tạo khoa học kỹ thuật…..…….………………………

92

3.2.7. Đẩy mạnh kinh tế đối ngoại và thực thi chiến lược “đi ra ngoài”.……………

97

3.3. Một số kết quả bước đầu thực hiện chuyển đổi phương thức phát triển
kinh tế và những vấn đề còn tồn tại…………………………………………...….

100

3.3.1. Kết quả chuyển đổi trong phát triển kinh tế……………………………………… 101
3.3.2. Kết quả chuyển đổi trong phát triển xã hội………………………………………. 104
3.3.3. Kết quả chuyển đổi trong phát triển xanh………………...…………………….... 106
3.3.4. Kết quả chuyển đổi trong phát triển sáng tạo……….…………………………… 108
3.3.5. Một số vấn đề còn tồn tại của chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế và
triển vọng …………………………………………………………………………...

112

Chương 4: CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC PHÁT TRIỂN KINH TẾ CỦA
TRUNG QUỐC TRONG BỐI CẢNH MỚI VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ĐỐI 119
VỚI VIỆT NAM ……………………………………………………………...…...

4.1. Chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc trong bối
cảnh mới ………………………………..………………………………………….

119

4.1.1. Bối cảnh mới tác động đến chính sách phát triển kinh tế của Trung Quốc.…

121

4.1.2. Biện pháp chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc trong
bối cảnh mới ……………………………………………………………………….
………...
4.2. Một số vấn đề về chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam

125
131

giai đoạn hiện nay …………………………………………………………………
4.2.1. Những điểm tương đồng, khác biệt trong chính sách phát triển kinh tế Việt
Nam – Trung Quốc…………………………………………………………………………

131

4.3.2. Mục tiêu chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam giai đoạn

134


hiện nay ………………………………………………………………………………………
4.3. Chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc: Bài học kinh 138

nghiệm, hàm ý chính sách và kiến nghị, đề xuất …….…………………………..
4.3.1. Bài học kinh nghiệm từ chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc 138
4.3.2. Hàm ý chính sách đối với Việt Nam……………………………………….………. 141
4.3.3. Một số kiến nghị, đề xuất…………………………………………………….. 146
KẾT

LUẬN…………………………………………………………………………

DANH MỤC CÁC
GIẢ……………

CÔNG

TRÌNH

ĐÃ

CÔNG

BỐ

CỦA

150

TÁC 152

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………

153

DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Tiếng Việt

Tiếng Anh

ADB

Ngân hàng phát triển Châu Á

The Asian Development
Bank

ACFTA

Hiệp định Thương mại hàng hóa
ASEAN – Trung Quốc

ASEAN-China Free
Trade Area

ASEAN

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

Association of South East

Asian Nations

AIIB

Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng
Châu Á

The Asian Infrastructure
Investment Bank

ARF

Diễn đàn khu vực ASEAN

ASEAN Regional Forum

BRI

“Vành đai và Con đường”

Belt and Road Initiative

BRICS

Nhóm các nền kinh tế lớn mới nổi

-

CPTPP

Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ
xuyên Thái Bình Dương

-

DNNN

Doanh nghiệp nhà nước

-

EU

Liên minh Châu Âu

European Union

FTA

Hiệp định thương mại tự do

Free trade agreement

FDI

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

Foreign Direct
Investment

FTAAP

Khu vực thương mại tự do châu Á –
Thái Bình Dương

Free Trade Area of the
Asia Pacific

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

Gross Domestic Product

GNP

Tổng sản lượng quốc gia

Gross National Product

IMF

Quỹ Tiền tệ Quốc tế

International Monetary
Fund

KIBS

Ngành dịch vụ trí tuệ chuyên sâu

Knowledge Intensive


Service
NDB

Ngân hàng Phát triển mới

The New Development
Bank

NDT

Đồng Nhân dân tệ

Renmin Bi

PTKT

Phát triển kinh tế

-

PPP

Sức mua tương đương

Purchasing power parity

R&D

Nghiên cứu và Phát triển

Research & Development

RCEP

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện
Khu vực

Regional Comprehensive
Economic Partnership

TPP

Hiệp định Đối tác xuyên
Thái Bình Dương

Trans-Pacific Partnership
Agreement

USD

Đồng Đô-la Mỹ

United State Dollar

WTO

Tổ chức Thương mại Thế giới

World Trade
Organization

WB

Ngân hàng Thế giới

World Bank


DANH MỤC CÁC BẢNG
Nội dung

Trang

Bảng 3.1: Mức đóng góp và sức ảnh hưởng đối với GDP của tiêu dùng,
đầu tư và xuất khẩu

65

Bảng 3.2: Lao động phân theo khu vực kinh tế và tỷ lệ tương ứng

68

Bảng 3.3: Tiêu thụ năng lượng của Trung Quốc giai đoạn 1991 - 2009

70

Bảng 3.4: So sánh kết quả chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế
giai đoạn 2011 - 2015 và 2016 - 2018 trên một số lĩnh vực

103

Bảng 3.5: Chỉ tiêu chất lượng môi trường trung bình giai đoạn 2011 2015 và 2016 - 2018 tại một số tỉnh, thành phố Trung Quốc

107

Bảng 3.6: Tình hình nghiên cứu phát triển khoa học tại Trung Quốc

109

Bảng 3.7a: Xếp hạng đổi mới sáng tạo của Trung Quốc so với một số
quốc gia (theo Bloomberg’s list of World’s Most Innovative Countries)

109

Bàng 3.7b: Xếp hạng đổi mới sáng tạo của Trung Quốc so với một số
quốc gia (theo Global Innovation Index)

109

Bảng 3.8: Top 10 doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư cho R&D năm 2017

111

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Nội dung

Trang

Hình 3.1: Tăng trưởng GDP của Trung Quốc giai đoạn 2000 - 2015

64

Hình 3.2: Tỷ lệ vốn đầu tư và xuất khẩu trên GDP của Trung Quốc

66

Hình 3.3: Tình hình phân bổ đầu tư R&D theo lĩnh vực giai đoạn 2007 2011

93

Hình 3.4: So sánh tỷ lệ đầu tư cho 3 lĩnh vực R&D của Trung Quốc và
một số nước phát triển

94

Hình 3.5: Đầu tư của doanh nghiệp Trung Quốc cho R&D nội bộ giai
đoạn 2004 - 2017

110


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong ba thập niên cuối của thế kỷ XX, nhiều quốc gia đang phát triển đã
tiến hành chuyển đổi kinh tế theo mô hình kinh tế thị trường, chuyển dịch cơ
cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tích cực hội nhập kinh tế

khu vực và trên thế giới. Trong quá trình thực hiện các chính sách phát triển kinh
tế đó, một số quốc gia đã thành công, đưa đất nước từ một nền kinh tế nghèo
nàn, lạc hậu, chậm phát triển trở thành một nền kinh tế hiện đại, năng động, có
vị thế trong cục diện kinh tế toàn cầu. Trong số đó, Trung Quốc là ví dụ điển hình.
“Sự phát triển thần kỳ” của Trung Quốc chính thức bắt đầu từ cuộc cải cách
mở cửa năm 1978. Chỉ trong 30 năm (1978 - 2008), Trung Quốc từ vị trí thứ 40
trong bản đồ kinh tế thế giới đã vươn lên trở thành cường quốc kinh tế, lần
lượt vượt qua các nền kinh tế lớn như Pháp, Anh, Đức. Năm 2010, Trung Quốc
chính thức vượt qua Nhật Bản, trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Bước sang thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, tác động của cuộc khủng hoảng
tài chính - kinh tế toàn cầu ngày càng lan rộng; những khó khăn và vấn đề trong
tầng sâu của nền kinh tế Trung Quốc càng bộc lộ rõ, khiến sự phát triển của quốc
gia này chuyển sang xu hướng tăng chậm lại. Mô hình phát triển theo chiều
rộng, tức là dựa vào nguồn vốn đầu tư ồ ạt từ nước ngoài, thị trường hàng hóa
xuất khẩu và nhân công lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên thô và tiêu hao năng
lượng lớn, đã không thể giúp duy trì tốc độ tăng trưởng cao một cách đáng
ngưỡng mộ trong thời gian dài. Xét về tổng thể, mặc dù đã vươn mình trở thành
nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, nhưng Trung Quốc vẫn là nước có trình độ sản
xuất còn thấp, trình độ khoa học kỹ thuật phát triển không cao, khoảng cách với
các nước phát triển khác trong khu vực (Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore) vẫn còn
khá xa; xã hội vẫn tồn tại mâu thuẫn giữa nhu cầu về văn hóa, vật chất của người
dân với sức sản xuất lạc hậu của nền kinh tế. Chênh lệch về trình độ phát triển
giữa các khu vực, vùng miền vẫn chưa được cải thiện, dân số gia tăng kèm xu
hướng già hóa dân số đang gây ra áp lực lớn đối với các chính sách an sinh xã hội
và giải quyết việc làm. Trong bối cảnh đó, vào tháng 11 năm 2012, Trung Quốc tiến
hành Đại hội Đảng lần thứ XVIII với những yêu cầu cấp bách về cải cách toàn diện
để phát triển bền vững thực sự. Sau đó 1 năm, vào tháng 11 năm 2013, Hội nghị
Trung ương 3 Khóa XVIII đã bàn về các chính sách quan trọng liên quan đến cải
1

cách và phát triển, thống nhất ban hành “Quyết định của Trung ương Đảng Cộng
sản Trung Quốc về một số vấn đề trọng đại đi sâu cải cách toàn diện”. Hội nghị
này đã chỉ ra những yêu cầu, nhiệm vụ

2


quan trọng, cụ thể trong đi sâu cải cách toàn diện về 6 lĩnh vực: Kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội, văn minh sinh thái và quốc phòng - quân đội, trong đó kinh tế
chiếm vị trí đầu tiên, có nội dung nhiều nhất [188]. Tháng 5 năm 2014, Tổng Bí
thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lần đầu tiên đề cập đến khái niệm “trạng
thái bình thường mới”, đánh dấu bước chuyển chiến lược về phương thức phát
triển kinh tế của Trung Quốc trong giai đoạn mới. Nền kinh tế trong trạng thái
bình thường mới lấy phát triển để thúc đẩy tăng trưởng, coi trọng phát triển toàn
diện xã hội hơn là tập trung vào tăng trưởng GDP, lấy giá trị thay cho giá cả làm cơ
chế hạt nhân của thị trường, coi mục tiêu cải cách mở cửa là sự phát triển bền
vững của nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa [89]. Có thể nói, chuyển đổi
phương thức phát triển kinh tế sau Đại hội XVIII Đảng Cộng sản Trung Quốc
được coi là khởi đầu cho “cuộc cải cách kinh tế lần thứ hai” tại Trung Quốc.
Tại Việt Nam, nền kinh tế nước ta cũng đang phải đối mặt với những vấn đề
tương tự như Trung Quốc trong quá trình phát triển. Sau 30 năm đổi mới, việc
duy trì quá lâu mô hình tăng trưởng dựa vào khai thác tài nguyên và sản xuất gia
công giá trị thấp đã được Đảng ta sớm nhận thức và tìm giải pháp khắc phục. Tại
Đại hội lần thứ XI (năm 2011), Đảng ta đã chủ trương đổi mới mô hình tăng
trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao chất lượng, hiệu quả, phát triển kinh
tế nhanh, bền vững; khẳng định rõ ràng việc cần phải tiến hành chuyển đổi mô
hình tăng trưởng kinh tế từ “chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển
hợp lý giữa chiều rộng và chiều sâu, vừa mở rộng quy mô vừa chú trọng nâng
cao chất lượng, hiệu quả, tính bền vững” [24]. Tháng 01 năm 2016, tại Đại hội lần

thứ XII, Đảng ta một lần nữa nhấn mạnh sự cần thiết “kết hợp có hiệu quả
phát triển chiều rộng với chiều sâu, chú trọng phát triển chiều sâu, nâng cao
chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh” [25]. Những thay đổi này đã phản ánh
quan điểm và tư duy chiến lược của Đảng ta trong đổi mới phương thức lãnh
đạo về kinh tế, nhằm thực hiện hiệu quả mục tiêu đổi mới mô hình tăng trưởng,
cơ cấu lại nền kinh tế, phát triển nhanh và bền vững, bảo đảm nâng cao rõ rệt
thực lực đất nước và đời sống của nhân dân.
Thế giới đang bước vào một kỷ nguyên phát triển với nhiều thách thức. Việc
phương Tây tiếp tục bị suy yếu do hệ quả kéo dài của khủng khoảng kinh tế, Mỹ bị
sa lầy ở Trung Đông, Mỹ và EU đối đầu với Nga, Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác
xuyên Thái Bình Dương TPP, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung bùng nổ và chưa
có dấu hiệu hạ nhiệt, EU bị phân hóa sau sự kiện Brexit,… đã đem đến nhiều cơ hội
và thách thức cho các nền kinh tế. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) đã
3


trở thành trào lưu với những tác động sâu sắc, có thể làm thay đổi căn bản
phương thức sản xuất kinh doanh và tiêu dùng, thúc đẩy sự phát triển của khoa
học - công nghệ,

4


chuyển biến kinh tế thế giới sang nền kinh tế tri thức. Trong bối cảnh đó, cả Trung
Quốc và Việt Nam đều đang nỗ lực đổi mới mô hình tăng trưởng và chuyển đổi
phương thức phát triển cho phù hợp với xu thế vận động của thế giới. Việt Nam
và Trung Quốc là hai quốc gia láng giềng có quan hệ chặt chẽ lâu đời, lại có
nhiều điểm tương đồng cả về thể chế chính trị và con đường phát triển; hai nước
đều đã trải qua quá trình đổi mới và đã đúc kết được nhiều bài học kinh nghiệm.
Vì vậy, là nước đi sau, Việt Nam có thể tham khảo, học tập những kinh nghiệm

của Trung Quốc. Mặt khác, Trung Quốc cũng là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới,
các quyết sách của nước này có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến khu vực và quốc tế.
Vì vậy, vừa là quốc gia láng giềng, vừa là đối tác thương mại lớn nhất của Việt
Nam, việc nghiên cứu những thay đổi trong chính sách phát triển kinh tế của
Trung Quốc có ý nghĩa quan trọng nhằm kịp thời đánh giá và dự báo về xu hướng
phát triển của nền kinh tế này, từ đó đưa ra đối sách phù hợp để có thể vận dụng
những tác động tích cực, giảm thiểu những tác động tiêu cực do nó mang lại; mặt
khác đưa ra những đề xuất, gợi ý về mặt chính sách để vận dụng sáng tạo vào
thực tế nước ta, giúp giải quyết bài toán phát triển kinh tế nhanh và bền vững, hội
nhập quốc tế.
Với những ý nghĩa lý luận và thực tiễn nêu trên, nghiên cứu sinh lựa chọn
chủ đề “Chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc sau Đại hội
XVIII đến nay và hàm ý chính sách đối với Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho
luận án của mình. Với mục tiêu hy vọng luận án này sẽ góp phần bổ sung những kết
quả nghiên cứu mới về lý luận và thực tiễn vào hệ thống các nghiên cứu về kinh tế
Trung Quốc, giúp các nhà nghiên cứu, các cơ quan tham mưu tại Việt Nam có thêm
thông tin tham khảo trong quá trình tham mưu, hoạch định chính sách, phục
vụ công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn của
quá trình chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc. Trên cơ sở
phân tích bối cảnh, thực trạng nền kinh tế Trung Quốc sau hơn ba thập niên cải
cách mở cửa, luận án sẽ đi sâu tìm hiểu các biện pháp Trung Quốc thực hiện
chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế từ sau Đại hội XVIII đến nay; đánh
giá kết quả thực hiện chuyển đổi trên các mặt kinh tế, xã hội của Trung Quốc,
đồng thời dự báo xu hướng chuyển đổi trong bối cảnh mới. Từ đó, luận án đưa ra
một số hàm ý về mặt chính sách để Việt Nam có thể tham khảo, vận dụng dựa
5

trên cơ sở thực trạng và bối cảnh đặc thù trong nước.

6


2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận án tập trung giải quyết
các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
- Hệ thống hóa, làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn, quan điểm
của Đảng Cộng sản Trung Quốc về chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế.
- Làm rõ thực trạng nền kinh tế Trung Quốc sau hơn 30 năm cải cách mở cửa
và những vấn đề đặt ra của phương thức tăng trưởng khiến vấn đề chuyển
đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc trở nên cấp thiết.
- Phân tích, đánh giá thực trạng triển khai, những nội dung, biện pháp
mà Đảng, Chính phủ Trung Quốc đã thực hiện trong quá trình chuyển đổi phương
thức phát triển kinh tế từ sau Đại hội XVIII đến nay.
- Trên cơ sở nhũng phân tích, nghiên cứu đã thực hiện, luận án thực
hiện đánh giá kết quả chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc,
chỉ ra bài học kinh nghiệm thu được có thể áp dụng vào Việt Nam trên cơ sở phù
hợp với tình hình thực tế trong nước.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án những vấn đề lý luận và thực tiễn
chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc từ sau Đại hội XVIII đến
nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: Trên cơ sở những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển
đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc, luận án tập trung nghiên
cứu một cách tổng quan các biện pháp Trung Quốc đã thực hiện chuyển đổi

phương thức phát triển kinh tế sau Đại hội XVIII; làm rõ các nội dung mới trong
chính sách đẩy mạnh cải cách kinh tế của Trung Quốc trong giai đoạn hiện nay.
- Phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu vấn đề chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế của Trung Quốc từ sau Đại hội XVIII (năm 2012) đến nay.
- Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu nội dung, biện pháp chuyển đổi
phương thức phát triển kinh tế tại Trung Quốc lục địa, không bao gồm Đài Loan,
Hồng Kông, Ma Cao. Chương 3 luận án có một số nội dung về những điểm mới
trong chính sách chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc sau
Đại hội XIX (năm 2017), đề cập đến kinh tế đối ngoại và chiến lược “đi ra ngoài”
7


của Trung Quốc, lúc này phạm vi nghiên cứu sử dụng không gian rộng toàn cầu.

8


4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Phương pháp luận
Luận án sử dụng các lý thuyết về tăng trưởng và phát triển kinh tế của kinh
tế học phương Tây để giải thích sự hình thành tư tưởng kinh tế thị trường đặc
sắc Trung Quốc. Trên cơ sở đó, xây dựng khung phân tích về vấn đề chuyển
đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc sau Đại hội XVIII thông qua
việc nghiên cứu chiến lược, chủ trương, quan điểm và chính sách và biện pháp
thực hiện chuyển đổi phương thức phát triển của Trung Quốc.
Luận án sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để xem
xét các hiện tượng trong mối liên hệ với các hiện tượng khác, trong sự vận
động, biến đổi và phát triển. Về mặt lý luận, hệ thống lý luận của Đảng Cộng sản
Trung Quốc về chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế được xem xét trên cơ sở
so sánh với các lý thuyết tăng trưởng và phát triển kinh tế của kinh tế học

phương Tây, từ đó chỉ ra được mối liên hệ, sự kế thừa và phát triển của Đảng
Cộng sản Trung Quốc. Về thực tiễn, đánh giá một cách khách quan và khẳng định
vai trò lịch sử của “chuyển đổi phương thức tăng trưởng kinh tế” cho đến
“chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế” và “đẩy nhanh chuyển đổi phương
thức phát triển kinh tế” trong từng gian đoạn. Đó là sự phủ định biện chứng, cái
mới ra đời thay thế cho cái cũ một cách khách quan, có tính kế thừa khi mà cái cũ
đã không còn phù hợp, đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình. Từ đó, luận án
cố gắng cho thấy được các đặc điểm về “tính tất yếu khách quan”, “tính phổ
biến”, “tính kế thừa” về cả mặt lý luận và thực tiễn của chiến lược chuyển đổi
phương thức phát triển kinh tế.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, luận án sử dụng xen lẫn các phương pháp
nghiên cứu và kết hợp chặt chẽ với cơ sở lý luận của Trung Quốc, cụ thể:
- Phương pháp thống kê mô tả: Luận án sử dụng nhiều nguồn số liệu
thống kê được thu thập từ các tài liệu trong và ngoài nước. Các tài liệu này được
nghiên cứu sinh tập hợp, phân tích và mô tả nhằm làm rõ thực trạng nền kinh
tế Trung Quốc trong chương 2 và thực tiễn triển khai, kết quả thực hiện các
biện pháp chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc ở chương 3.
- Phương pháp phân tích hệ thống: Luận án sử dụng phương pháp này
trong chương 1 để hệ thống hóa các công trình khoa học liên quan đến
chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc và đổi mới mô hình
9


tăng trưởng kinh tế của Việt Nam; thực hiện quy nạp, phân tích tài liệu và hình
thành cơ sở lý luận, khung phân tích của luận án.

1
0

- Phương pháp phân tích tổng hợp: Luận án sử dụng phương pháp này
trong chương 2 để tìm hiểu những lý thuyết về phát triển kinh tế và phân tích
những quan điểm, chủ trương mới của Đảng và Chính phủ Trung Quốc về chuyển
đổi phương thức phát triển kinh tế. Trong các chương còn lại, luận án cũng sử
dụng phương pháp phân tích tổng hợp để đi sâu nghiên cứu các giải pháp, biện
pháp và nội dung triển khai chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung
Quốc.
- Phương pháp so sánh: Do chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế là
một vấn đề có tính toàn cầu, là nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới, chuyển đổi
phương thức phát triển của Trung Quốc không chỉ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng
dưới góc độ là một cường quốc kinh tế, mặt khác lại mang tính đặc thù của một
nước xã hội chủ nghĩa. Luận án sử dụng phương pháp so sánh trong chương 4 để
đánh giá tổng quan những điểm chung và khác biệt trong chính sách phát triển
kinh tế của Trung Quốc và Việt Nam, trên cơ sở đó chỉ ra những kinh nghiệm từ
chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc mà Việt Nam có thể
học tập, tham khảo và vận dụng vào điều kiện thực tiễn nước ta.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án có những đóng góp mới về mặt khoa học như sau:
Một là, luận án đã thao tác hóa khái niệm về phương thức phát triển kinh
tế và chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế; làm rõ sự khác biệt giữa chuyển
đổi phương thức tăng trưởng và chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế.
Hai là, luận án đã hệ thống hóa được những vấn đề lý luận cơ bản và
thực tiễn về chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc; làm rõ
tính tất yếu của việc chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế và chỉ ra những
vấn đề hạn chế của nền kinh tế Trung Quốc trước khi thực hiện chuyển đổi.
Ba là, luận án đã phân tích các nội dung, biện pháp mà Trung Quốc đã thực
hiện để chuyển đổi phương thức phát triển; đồng thời đánh giá kết quả thực
hiện chuyển đổi trên các mặt kinh tế, xã hội, môi trường của Trung Quốc.
Bốn là, luận án đã chỉ ra bối cảnh mới (chiến tranh thương mại Mỹ - Trung;

kinh tế toàn cầu giảm tốc; các vấn đề an ninh phi truyền thống;…) tác động đến
chính sách phát triển kinh tế của Trung Quốc; nhận diện xu hướng chuyển đổi
phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc trong bối cảnh mới; đưa ra một
số hàm ý chính sách đối với Việt Nam.
6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận án
6


Về ý nghĩa lý luận, luận án đã hệ thống hóa hệ thống lý luận về tăng trưởng
kinh tế và phát triển kinh tế, so sánh sự tương đồng, khác biệt giữa phương
thức

7


tăng trưởng kinh tế, phương thức phát triển kinh tế nói chung và ở Trung Quốc
nói riêng. Luận án đã thao tác hóa khái niệm và nội hàm chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế ở Trung Quốc. Luận án còn có ý nghĩa lý luận ở việc đi sâu phân
tích, làm rõ quan điểm lý luận về thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa
đặc sắc Trung Quốc và quá trình phát triển quan điểm tư duy lý luận về chuyển đổi
phương thức phát triển kinh tế của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Đồng thời,
luận án xây dựng khung phân tích về chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế
ở Trung Quốc kể từ sau Đại hội XVIII.
Về ý nghĩa thực tiễn, luận án đã chỉ ra các biện pháp chuyển đổi và góp phần
nhận diện, đánh giá bước đầu về kết quả thực hiện chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế ở Trung Quốc. Luận án cũng đánh giá vấn đề chuyển đổi phương
thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc trong bối cảnh mới và gợi mở một số kinh
nghiệm đối với đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam trong giai đoạn
hiện nay.
Chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở Trung Quốc vẫn đang là một

vấn đề thời sự và hiện chưa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu, đầy đủ
tại Việt Nam. Còn tại Trung Quốc, đề tài này vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu
một cách toàn diện, sâu sắc trong bối cảnh Đảng Cộng sản Trung Quốc xác định
chủ nghĩa xã hội đặc sắc ở Trung Quốc đã bước vào thời đại mới và nền kinh tế
Trung Quốc đã bước vào “trạng thái bình thường mới”. Vì vậy, kết quả nghiên
cứu của luận án sẽ có giá trị tham khảo cho những nhà nghiên cứu quan tâm đến
chủ trương, chính sách về cải cách và phát triển kinh tế của Trung Quốc giai đoạn
hiện nay.
7. Kết cấu luận án
Luận án ngoài phần mở đầu, kết luận và các nội dung theo quy định,
được kết cấu thành 4 chương nội dung chính, như sau:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về chuyển đổi phương thức phát
triển kinh tế ở Trung Quốc.
Chương 2: Một số vấn đề lý luận về chuyển đổi phương thức phát triển kinh
tế của Trung Quốc.
Chương 3: Quá trình chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế ở Trung
Quốc từ sau Đại hội XVIII đến nay.
Chương 4: Chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc trong
bối cảnh mới và hàm ý chính sách đối với Việt Nam.
8


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VỀ CHUYỂN ĐỔI PHƯƠNG THỨC PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở TRUNG QUỐC

Đi sâu cải cách toàn diện, gắn với “chuyển đổi phương thức phát triển kinh
tế” (sau đây gọi tắt là “chuyển đổi phương thức PTKT”) vừa là vấn đề trọng tâm,
vừa là chiến lược then chốt nhằm thực hiện chính sách phát triển đất nước thời
đại mới mà Đảng Cộng sản Trung Quốc đề ra tại Đại hội XVIII. Vì vậy, đây là chủ đề

được đông đảo giới học giả nước này cũng như học giả Việt Nam và trên thế giới
quan tâm nghiên cứu. Trong luận án, nghiên cứu sinh sẽ thực hiện tổng quan
tình hình nghiên cứu về chuyển đổi phương thức PTKT của Trung Quốc chia theo
hai tuyến vấn đề sau: (i) Các nghiên cứu về bối cảnh và và tính tất yếu chuyển
đổi phương thức PTKT; (ii) Các nghiên cứu về chính sách và biện pháp chuyển
đổi phương thức PTKT.
1.1. Các nghiên cứu về bối cảnh và tính tất yếu chuyển đổi phương thức
phát triển kinh tế
1.1.1. Nghiên cứu trong nước
Lê Văn Sang (2009) trong bài viết “Chuyển đổi mô hình và phương thức
phát triển kinh tế mới của Trung Quốc - Những gợi ý cho Việt Nam”, đã phân tích
làm rõ những nhân tố cơ bản buộc Chính phủ Trung Quốc phải đề cao vấn đề
chuyển đổi phương thức PTKT, đồng thời đánh giá các mặt thuận lợi, khó khăn
trong quá trình chuyển đổi phương thức phát triển của nền kinh tế này.
Trong nghiên cứu này, tác giả đã đề cập đến nội hàm của vấn đề chuyển đổi
phương thức PTKT ở Trung Quốc; đặc biệt nhấn mạnh đến các giải pháp
thượng tầng (chủ trương, quyết sách) mà Trung Quốc đề cao thực hiện nhằm
đảm bảo cho phương thức phát triển mới thành công. Đây có thể coi là nghiên
cứu tổng quát đầu tiên của học giả Việt Nam, cung cấp một cái nhìn tổng thể về
nội hàm và tính tất yếu của vấn đề chuyển đổi phương thức PTKT của Trung Quốc.
Hoàng Thế Anh (2012) trong cuốn “Những vấn đề kinh tế - xã hội nổi bật
của Trung Quốc trong 10 năm đầu thế kỷ XXI và triển vọng đến năm 2020” đã đi
sâu phân tích bối cảnh kinh tế - xã hội Trung Quốc trước thềm thế kỷ XXI, trong đó
phương thức tăng trưởng kinh tế theo chiều rộng gặp phải không ít vấn đề, đòi
9


hỏi

10