Bài giảng điện tử ngữ văn 12 hồn trương ba, da hàng thịt

LƯU QUANG VŨ


I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả

Lưu Quang Vũ (1948-1988)
- Quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại
Phú Thọ trong một gia đình
trí thức.
- Cuộc đời có nhiều thăng trầm

-Là một tài năng đa dạng
- Kịch là đóng góp đặc sắc
nhất với những vở gây
chấn động dư luận, có ảnh
hưởng cả trong và ngoài
nước.

Nhà soạn kịch tài năng nhất
của nền VHNT VN hiện đại


Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)


Tác phẩm tiêu biểu:
- Kịch: + Lời thề thứ 9
- Thơ: + Tiếng Việt
+ Khoảnh khắc và vô tận
+ Mây trắng của đời tôi

+ Tôi và chúng ta


2. VỞ KỊCH HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
- Nhan đề: ngầm chứa đựng một nghịch cảnh
trớ trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu
sắc.
- Sáng tác 1981, công diễn 1984.
- Từ cốt truyện dân gian, tác giả xây dựng

một vở kịch nói hiện đại.
- Đề tài, chủ đề:
+ Suy nghiệm về nhân sinh, hạnh phúc
+ Phê phán một số thói xấu trong xã hội
đương thời
+ Thấp thoáng vấn đề triết học sâu sắc: mối
quan hệ giữa vật chất và ý thức
- Vị trí văn học sử: Một trong những vở kịch
xuất sắc nhất của Lưu Quang Vũ.

Nêu vài nét chính về vở kịch ?


- Tóm tắt vở kịch
CẢNH 1

Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch sổ bừa tên người tới số
chết ở trần gian là Trương Ba, rồi nói với Đế Thích xuống
trần gian mà tìm người đánh cờ cho đỡ buồn.

CẢNH 2

Trương Ba, một người làm vườn, hiền lành, nhân hậu đang
đánh cờ với bạn. Tiên Đế Thích đến giải nước cờ hiểm, rồi kết
bạn với Trương Ba, cho Trương Ba một bó hương, dặn nếu
đốt hương, gọi tên thì ông sẽ xuống trần. Sau đó, Trương Ba
chết đột ngột.


CẢNH 3

Biết tin, Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu bàn nhau sửa sai bằng cách cho
hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt cùng xóm vừa chết. Đế Thích dặn
vợ Trương Ba đến dẫn chồng về.


CẢNH 4

Hàng thịt đã chết bỗng sống dậy nhưng không
nhận vợ con. Vợ Trương Ba đến, Trương Ba đòi
theo về. Hai người vợ giành nhau.


CẢNH 5

Trương Ba giờ đây thay đổi tính nết: ăn nhiều, uống
rượu, cộc cằn, thô lỗ làm vợ, con, cháu rất buồn.
Lí trưởng đến sách nhiễu, buộc Trương Ba phải ở
nhà vợ hàng thịt, đến khuya mới được về.

CẢNH 6

Ban ngày, Trương Ba ở nhà vợ hàng thịt, mổ lợn, được ăn uống no say, vợ
hàng thịt ve vãn, Trương Ba cũng xiêu lòng, rồi giật mình, đau khổ.


CẢNH 7 – ĐOẠN TRÍCH
Trương Ba bị người thân xa lánh.
- Bạn không đánh cờ nữa, vì nước cờ
không còn trong sáng.
- Vợ buồn đau, muốn bỏ đi, trả Trương Ba
cho vợ hàng thịt.
- Cháu nội dứt khoát không nhận ông nội.

- Trương Ba đau đớn tranh luận với cái xác
hàng thịt.

Tóm tắt ý chính của đoạn trích ?


- Trương Ba gọi Đế Thích xuống nói nỗi
khổ của mình, tranh luận về lẽ sống chết.
- Đế Thích đề nghị cho hồn Trương ba
nhập vào xác cụ Tị vừa chết hoặc nhập
vào xác Đế Thích.
- Trương Ba quyết không nhập vào xác ai,
xin được chết, trả xác cho hàng thịt.
- Đế Thích chấp nhận và cho cu Tị sống

lại. Ông quyết ở lại trần gian, vì chán
thiên đình.

MÀN KẾT
- Hồn Trương Ba nhập vào cây cỏ trong vườn,
vẫn nhìn thấy vợ, con. Cây cỏ tiếp tục mọc lên.


3. Đoạn trích
a. Vị trí:
- Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
- Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trinh vận động
kịch.
b. Ý nghĩa:
- Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của
con người.
- Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm.


Sơ lược cảnh trước đoạn trích
Thô lỗ,
phũ phàng

Nhân hậu,
trong sạch,
ngay thẳng
Trú nhờ thể xác
dung tục của
hàng thịt

Trương
Ba
Thú vui tao nhã,
trí tuệ
chơi cờ với nước
đi khoáng hoạt

Uống rượu,
ham bán thịt,
không mặn mà
với chơi cờ

Trương Ba ý thức được điều đó
nhưng không thể giải quyết


c. Kết cấu
Màn đối thoại giữa
hồnTrương Ba và xác hàng
thịt
Kết cấu 4
phần

Màn đối thoại giữa hồnTrương
Ba và người thân
Màn đối thoại giữa
hồnTrương Ba với Đế Thích
Màn kết

-Nghệ thuật tạo xung đột kịch:
liên hoàn và tăng cấp

Hồn Trương Ba gặp gỡ
Đế Thích-> Đấu tranh để
lựa chọn cách sống.

Mọi người trong gia
đình xa lánh-> Hồn
Trương Ba tuyệt vọng
Hồn và Xác đối thoại
-> Hồn đau khổ, bế tắc

Hồn Trương Ba
tự nhận thấy không
thể sống “hồn này
xác nọ”


II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN
Hướng dẫn đọc
Đọc phân vai:
- Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối
- Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin
- Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê
- Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên
- Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với
giọng kể chuyện

1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
xác hàng thịt
Xác hàng thịt
- Xoáy vào hiện thực bi kịch của
hồn: “linh hồn mờ nhạt”, “không
tách ra khỏi tôi được đâu”, “ông đã
biết tiếng nói của tôi rồi, đã luôn
luôn bị tiếng nói ấy sai khiến”
-Khi ông đứng bên cạnh vợ tôi, tay
chân run rẩy, hơi thở nóng rực, cổ
nghẹn lại…, “Chẳng lẽ ông không
xao xuyến”, “Để thỏa mãn tôi,
chẳng nhẽ ông không tham dự chút
đỉnh gì?”
-Đưa ra giao kèo thỏa hiệp để
chung sống

Hồn Trương Ba
Phủ định tiếng nói của Xác: “chỉ
là vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa gì
hết, không có tư tưởng, không có
cảm xúc”.
- Kiên quyết phủ định: “là mày chứ,
chân tay mày, hơi thở mày”.
-

- Bất lực: “Ta… ta đã bảo mày im
đi”, bịt tai lại, than bất lực.

3
m
ó
Nh

Nhóm

Cử chỉ

4

Mục đích

1

N
h
óm

óm
h
N

2

THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn
Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định :

Xưng hô

Giọng điệu,
vị thế


Các phương
diện
Cử chỉ,
net mặt
Xưng hô
Giọng điệu

Mục đích

Vị thế

Hồn Trương Ba
Bịt tai lại; Như tuyệt vọng
->Uất ức, tức giận, bất lực
Ta –Mày
->Khinh bỉ, xem thường
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm
ngùi thấm thiá -> kháng cự yếu ớt,
đuối lý, tuyệt vọng.

Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn
vào xác thịt.
Khẳng định linh hồn luôn trong
sáng

Bị dồn vào thế bị động-> Tạm

thời thua cuộc, trở lại vào xác
hàng thịt

Xác hàng thịt
Lắc đầu; Buồn rầu;
Thì thầm; An ủi.
-> Tỏ vẻ thương hại
Tôi - ông
->Ngang hàng thách thức
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn
rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi- >đặt
nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo
hoạt.
Phủ định sự trong sáng, cao đẹp
của linh hồn.
Khẳng định thể xác có sức mạnh
ghê gớm, có khả năng điều khiển,
làm át đi linh hồn cao khiết.
Nắm thế chủ động -> Tạm thời thắng
thế, buộc được hồn Trương Ba quy
phục mình.


Nhận xét chung
1. Kết quả:Trong cuộc đối thoại này, xác thắng thế.
2. Ý nghĩa:
- Thực ra, đây là cuộc đấu tranh giữa vật chất và ý thức. Hai thứ luôn đối nghịch
song tồn tại song song, không thể tách rời. Nhưng vật chất quyết định ý thức.
Đoạn đối thoại đã phê phán lối sống quá thiên về tinh thần mà quên vật chất.
- Ngoài ra, hồn còn tượng trưng cho phần người, xác là phần con. Phần con và

phần người phải hài hòa nhưg phần con có trước nên nó chiếm ưu thế hơn hẳn.
- Cao hơn đây còn là cuộc đấu tranh giữa cái dung tục, tầm thường và cái cao
khiết. Trong cuộc sống, người ta luôn vươn tới cái cao khiết song phải tìm
được môi trường thích hợp để nuôi dưỡng nó, không thể để nó trong thân xác
dung tục được.
3. Nghệ thuật:
- Kết hợp đối thoại phân thân và độc thoại tạo sự độc đáo cho vở kịch đồng thời
khắc họa sâu sắc tâm lí nhân vật.
- Hình ảnh ẩn dụ: hồn – xác có ý nghĩa lớn


2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
và người thân :
THẢO LUẬN
Trước sự biến đổi của T.Ba
Nhóm 1 Nhóm 2

Phản ứng
của vợ ra
sao ?
Nguyên
nhân ?

Phản ứng
của con
dâu ra sao?
Nguyên
nhân ?

Trước phản ứng của người thân

Nhóm 3

Phản ứng
của cháu
gái ra sao?
Nguyên
nhân ?

Nhóm 4

Tâm trạng
của T.Ba
ra sao ?
Nguyên
nhân ?


NGƯỜI THÂN
MQH

TRƯƠNG BA

Phản
N.nhân
Ôngứng
nội tôi chết
rồi. Nếu ôngTâm
nộitrạng
tôi hiệnN.nhân

về được,
hồn
ôngthấy
nộisựtôi sẽ bóp
cổ
ông...lúc
Vẻ
mặt
:
Buồn
bã,
đau
Nhận
Hiểu
Ông bây giờ còn biết đến ai
ông
chiết
cây cam,
tay giết lợn
của
gãygì
thẩn
thờ,ông làm
khổ,
muốn
thay bàn
đổi của
những
nữa !...đi biệt… để ông
lặng cái

ngắtxẻng,
tiệt
cáibỏchồi
chânvàông
giẫm
chết,
đi, non,
chồng
đau to
khổbè như
mình
đã,
được
thảnh thơi…với
côchồng
hàng thịt…
như tảng
đá. nội
định
nhường
trước
cảnh
đang và
lên nát cả cây sâm quý mới ươm
! Ông
đâu chung
còn là ông nữa ?
chồngÔng
cho
cô

sẽ làm
tôi đời nào
thôsợlỗ,
phũbởi
phàng
-Cửnhư
Con
lắm,
con
chỉ : vậy
tay !
hàng thịt
cho
ôm đầu.
cảm
thấy,
đau
đớn
thấy…mỗi
ngày
người
Con Thông cảm và Thấu hiểu nhưng
thầy mộtđau
đổilòng
khác
dần, mất
mát dần, thân là
-Giọng
dâu
xót thương

nhận
tất cả cứ nhưthấy
lệch
đi, đến
rất tệ hại
điệudần
: nhẫn
bố lạc,
ngàynhòa mờ
nỗi có lúcmột
chính
khôngcầunhậnmặc dù
kháccon cũng nhục,
không hề
cứu
thầy
nữa…
Cháu Quyết liệt và Tâmrahồn
tuổi thơ
muốn.
gái
dữ dội
-> Vô cùng
trong sạch,
không chấp nhận đau đớn, bế
tắc.
sự dung tục
Vợ

Màn đối thọaiSo sánh với tâm
Màn đối thọai
với xác hàng trạng
thịt: và thái độ của với người thân :
tuyệt vọng, bất
Trương Ba ở phần vô cùng đau đớn
lực, cam chịu,
kết màn đối thọai với song kiên quyết,
chấp nhận chung
dứt khóat không
xác hàng thịt ?
sống với xác
sống chung với
thịt dung tục.
xác thịt dung tục.
Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp
mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm
hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu
tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách.