Nghiên cứu và giảng dạy Lịch sử chủ nghĩa tư bản thế kỷ XX trong các trường đại học: Một cách tiếp cận mới

MCH sCr vdi N H A TRUdNG
-'

_»

NGHIEN CUU VA GIANG DAY LICH SUCHU NGHIA TUBAN THE KY XX
TRONG CAC TRUfiTNG DAI HOC: M O T CACH TIEP CAN M A I

TRAN THI VINH*

T

he' gidi ngay nay da va dang thay
ddi vdi td'c do bd't sQc n h a n h chdng,
di d i u la cae nQdc tQ ban phat trien. Trong
bdi canh dd, cdng tac nghien cQu va giang
day lich sQ phat trien cua chu nghia tQ
ban, hdn luc nao he't ddi hdi phai cd sQ
chuyen ddi cung nhQ sQ thich Qng e i n thid't
vdi thQc tien. Chu nghia tQ ban, vdi tQ each
la mot he thd'ng kinh te - chinh tri, xa hdi
vdi be day lich sQ g i n nam the' ky, da trd
thanh mot trong nhQng chu the quan trong
trong tien trinh phat trien cua lich sQ n h a n
loai. ThQc te' cho t h i y , vdi each tid'p can
giao dieu, duy y chi chung ta se khdng the
hidu dQdc ban c h i t va ly giai dQdc sQ p h a t
trien cua chu nghia tQ ban cung vdi nhQng
chuyen ddi quan trong cua nd dQdi tac ddng
cua cude each mang khoa hoc va cdng nghe.
Cdng cude ddi mdi cua d i t nQdc da di dQdc

chang dQdng mdt p h i n tQ the' ky, tuy
nhien, cdng tac nghien cQu va giang day
cac nganh khoa hoc xa hdi, dac biet la
giang day ve chu nghia tQ ban cho dd'n nay
v i n chQa theo kip yeu c i u thQc td'. Bai vid't
nay se tap trung vao phan tieh thQc trang
tinh hinh va de x u i t mdt each tid'p can mdi

trong nghidn cQu va giang day lich sQ chu
nghia tQ ban trong eae trQdng dai hoe nQdc
ta.
1. NhiJng v a n de dat ra t r o n g nghien
cdfu v a g i a n g day ljch sii chii nghia tQ
b a n t h e ky XX t r o n g cac trQdfng dai
hoc
Trong chQdng trinh lich sQ the' gidi can
hi?n dai thudc cac nganh khoa hoc xa hoi d
eae trQdng dai hoc, lich sQ phat tridn cua
chu nghia tQ ban the' ky XX chid'm mot vi
tri dac biet quan trong. Nhin lai lich sQ cd
the t h i y , cude each mang tQ san d i u tidn
tren the' gidi - each mang tQ san H i Lan
giQa thd' ky XVI, da md d i u mot thdi dai
mdi trong hch sQ n h a n loai - thdi can dai.
Lich sQ the' gidi can dai tren thQc te gan
lien vdi lich sQ hinh t h a n h va phat trien
cua chu nghia tQ ban. Trai qua nhQng bQde
phat trien thang t r i m , chu nghia tQ ban da
va dang trd thanh mdt trong nhQng chu the
quan trong n h i t quye't dinh tidn trinh phat

trien cua Uch sQ n h a n loai. Cho dd'n ngay
nay, chung ta khdng the phu n h a n mdt sQ
that la, chu nghia tQ ban hidn dai la mdt he

'PGS.TS. Khoa Lich sQ, TrQdng Dai hoc Su pham Ha Noi


Rghign curu va gidng day ljch si3r...
thdng ngay cang mang tinh toan ciu.
Trong lich sQ p h a t trien cua minh, chu
nghia tQ ban da mang tinh the' gidi ke tQ
sau khi eae cuoc each mang tQ san hoan
thanh va chu nghia tQ ban xae lap d chau
Au va Bic My. Tuy nhien, ke tQ thap nidn
90 cua the' ky trQdc, khi chu nghia xa hdi d
Lien Xd va Ddng Au sup do, chQa bao gid
chu nghia tQ ban lai mang tinh the' gidi d i y
du va toan v?n nhii ngay nay, khi nd thvfc
sQ chi phdi va bao trum nhieu qud'c gia d
cac trinh do phat trien khac nhau, khdng
loai trQ mot Itic dia nao. Chu nghia tQ ban
vdi tQ each la mot chu the ldn, cd vi tri ngay
cang cao trong nen kinh te' the' gidi cung
nhQ trong cac linh vQc cua quan he qud'c td'.
Trong bdi canh dd, cdng tac nghidn cQu va
giang day lich sQ ehu nghia tQ ban the' ky
XX trong cac trQdng dai hoc nQdc ta, mac
du da cd nhQng ddi mdi n h i t dinh, nhQng
tren thQc te' cdn nhieu bat cap va chQa dap
Qng d i y du yeu c i u cua tinh hinh mdi.

NhQng bat cap dQdc the hidn trdn cac linh
vQc ly thuye't va phQdng phap tid'p can
trong nghien cQu va giang day ve chu
nghia tQ ban thd'ky XX.
Ve mat ly thuye't, cd the tha'y mot thQc
trang kha phd bid'n la each tid'p can giao
dieu, duy y chi ve chu nghia tQ ban. Cach
tie'p can giao dieu ve sQ phat tridn cua chu
nghia tQ ban da khien cho ngQdi hoc khdng
nhan thQc va ly giai dQdc mot each khoa
hoe cac v i n de dat r a trong lich sQ phat
trid'n ctia chu nghia tQ ban thd' ky XX. Sii
phat trien cua chii nghia tQ ban hidn dai
trong nQa sau thd' ky XX, dac biet la trong
hai thap nien cud'i the' ky XX da dat ra
nhQng thach thQc dd'i vdi cac ly thuyet
mang tinh kinh dien trQdc day cua Chu
nghia Mac - Ldnin ve chu nghia tQ ban.
Cac luan diem cd ban eua Mac ve cac giai
c i p trong xa hoi tQ ban, ve quan he sd hQu

75

tQ ban chu nghia, ne'u ddi chie'u vdi sQ phat
trien cua chu nghia tQ ban ngay nay se
t h i y rd nhQng ddi thay cd ban. Luan thuyet
cua Mac ve giai c i p vd san trong Tuyen
ngdn cua Ddng egng sdn (1848) da de cap
de'n giai c i p vd san cdng nghiep vdi sQ
menh lich sQ la "ngQdi dao md chdn chu

nghia tQ ban" va "giai c i p vd san se pha
huy hd't thay nhQng gi tQ trQdc den nay v i n
bao dam va bao vd eho giai c i p tQ san" (1).
Trdn thQc td', toan bo nhQng nghien cQu
cua Mae ve chu nghia tQ ban, ve quan he
giQa cac giai c i p trong xa hpi tQ ban x u i t
phat tQ vide quan sat va phan tieh sQ van
ddng cua chu nghia tQ ban trong thd' ky
XIX. Tinh hinh da ddi khac trai qua nhiing
bid'n thidn eua lich sQ trdn 160 nam qua ke
tQ khi Tuyen ngdn cua Ddng cdng sdn ra
ddi.
S Q phat trien cua chu nghia tQ ban ciing
vdi nhQng t i e ddng cuoc each mang khoa
hoc va cdng nghe nQa sau the ky XX da d i n
dd'n nhQng bie'n ddi sau s i c va toan dien
ddi vdi nen kinh td' tQ ban chu nghia ciing
nhQ cd c i u giai cap xa hoi, dac biet la sQ
hinh thanh giai c i p cdng n h a n hidn dai.
Nd'u nhQ giai c i p cdng n h a n truyen thd'ng,
theo each goi cua Mac la "giai c i p vd san
cdng nghiep", nhQng cdng n h a n dQng may
trong cac n h a may, xi nghi?p (factory
workers), la h? qua quan trong nha't ciia
cuoc each mang cdng nghi?p thdi can dai
thi giai c i p cdng n h a n hi?n dai la h$ qua
eua cuoc each mang khoa hoc va cdng nghe
nQa sau thd' ky XX. Trong bdi canh vai trd
cua khoa hoc cdng ngh?, cua lao ddng tri dc
ngay cang ldn, giai ca'p cdng n h a n hi?n dai

cd nhQng dac diem mdi khac vdi nhQng dac
trQng cua giai c i p cdng n h a n truyen thd'ng.
Ve kinh te', xa hoi, giai c i p cdng n h a n hi?n
dai cd trinh do van hda, chuydn mdn
nghiep vu cao hdn ban, ddng thdi mQc sd'ng


76

cung cd nhQng thay ddi cd ban. Do n h a n
thQc vai trd ngay cang trd nen quan trong
cua ngudn n h a n iQc ddi vdi nen kinh te',
ehinh phu cac nQdc tQ ban ngay cang quan
tam hdn dd'n eac ye'u td' c i u t h a n h gia tri
hang hda sQc lao ddng b^ng each nang cao
c h i t iQdng cude sd'ng ciia ngQdi lao ddng.
Tinh hinh dd da d i n de'n nhiing thay ddi
ldn ve t h a n h p h i n v i dac trQng cua giai
cip cdng nhan hidn dai so vdi giai ca'p vd
san cdng nghiep trong thdi dai cua Mac.
Theo cac nha nghien cQu xa hdi hoc
phQdng Tay, giai c i p cdng nhan hidn dai
trong cac nQdc tQ ban phat trien da phan
hda thanh cac giai t i n g khac nhau nhQ:
cdng nhan cd t r i n g (white-collar worker),
cdng nhan cd vang (yellow-collar worker),
cdng n h a n ed xanh (blue-coUar worker),
cdng n h a n cd hdng/tim (pink collar-worker).
Tieu chi de phan loai dQa tren trinh do hoc
v i n , ky nang, tinh chuydn nghiep, cdng

vide dam n h a n va mQc thu nhap hang nam.
Cdng nhdn cd trdng (hay cdn goi la cdng
nhan ed cdn) la t h u a t ngQ dung de ehi t i n g
Idp nhQng ngQdi ed trinh do hoc v i n trdn
dai hoc hoac dai hoc, ed ky nang chuydn
mdn nghiep vu eao, ehu ydu lam vide trong
cac van phdng vdi ty 1? lao ddng tri de, lao
ddng sang tao cao, cd mQc thu nhap hang
nam tQ 62.500 USD dd'n trdn 100.000 USD.
Cung vdi sQ phat trien cua each mang khoa
hoe va cdng nghe, so' iQdng cdng n h a n cd
t r i n g ngay cang tang. Cdng nhan ed t r i n g
va cdng n h a n cd vang chiem khoang 60%
iQc iQdng lao ddng trong cac nQdc tQ ban
phat trien. Cdng n h a n ed t r i n g dQdc xd'p
vao t i n g Idp trung iQu (middle class), trong
dd cd khoang 15% dQ(?e xd'p vao t i n g Idp
trung iQu bae cao (upper middle class) vdi
cude sd'ng kha gia, dn dinh va cd sd hQu
dQdi dang cd phid'u (2).

Rghi6n curu Lich sJr. sg 8.2010
Cdng nhdn cdvdng \k t h u a t ngQ dung de
chi nhQng ngQdi cd trinh d? dai hoc, cao
d i n g hoac td't nghiep cac trQdng ky thuat,
day nghe\.. cd ky nang lao ddng va tay
nghe cao, ed mQc t h u nhap hang nam tQ
32.500 USD de'n 62.500 USD. Theo each
phan loai cua cac n h a xa hdi hoc My nam
2007 thi cdng n h a n cd vang bao gdm: phi

cdng, dieu khien vien, ky t h u a t vidn, ky sQ
cd khi, dien tQ, ky t h u a t vien mang, may
tinh, y si... Cdng n h a n cd vang dQdc xep
vao t i n g Idp trung iQu bac dQdi (lower
middle class). Cdng nhdn cd xanh \k thuat
ngQ dung de chi nhQng ngQdi lao dpng
trong cac n h a may, xi nghi?p, h i m md,
cdng trQdng xay dOng, p h i n ldn la lao dgng
chan tay, khdng ddi hdi ky t h u a t cao, p h i n
ldn dQdc tra iQdng theo gid (trong khi cdng
nhan cd vang va cd t r i n g dQdc tra iQdng
theo nam hoac theo t h i n g ) vdi mQc thu
nhap hang n a m tQ 16.000 USD den 32.500
USD. Da sd' cdng n h a n cd xanh cd trinh do
van hda tha'p, thQdng la td't nghi?p trung
hoc phd thdng hoac eae trQdng day nghe.
Cdng n h a n ed xanh chiem khoang 30% iQc
iQdng lao ddng va dQdc xd'p vao t i n g Idp
nhQng ngQdi lao ddng (working class).
Cdng nhdn cd tim Ik t h u a t ngQ diing de
chi nhQng ngQdi lao ddng gian ddn, cd trinh
do van hda t h i p , chu ydu lam vide trong
linh vQc vd sinh mdi trQdng, lau chiii, qudt
don... nhQng cdng vi?c ma theo quan ni?m
truyen thd'ng trQdc day chi danh cho phu
nQ. Cdng n h a n ed tim dQdc tra iQdng theo
gid, thu nhap hang nam dQdi 16.000 USD,
cd mQc sd'ng t h i p , nghdo khd va dQdc xep
vao t i n g Idp dQdi day xa hdi (lower class).
Ty 1$ cdng nhan cd tim chid'm khoang 10%

lijte iQdng lao ddng trong cae nQdc tQ ban
phat trien (3). Cung vdi sQ p h a t trien manh
me cua khoa hoc va cdng ngh?, sd' iQqJng
cdng nhan cd xanh va cd tim dang cd chieu


Rghign ciru va giing day l|ch sic..
hQdng sut giam. Ddng thdi, mdt trong
nhQng nguyen nhan quan trong cua sQ
giam sut nay la do xu hudng thud mUdn
nhan cdng tQ ben ngoai (outsourcing), chu
ye'u tQ eac nQde dang phat trid'n vdi gia
nhan cdng re, dang ngay cang trd ndn phd
bien ddi vdi cac nQdc tQ ban phat trien.
Nhin chung, nhiing chuyen bid'n quan
trong trong sQ phan t i n g giai c i p cdng
nhan hidn dai, dac biet la sQ hinh t h a n h va
phat trien t i n g Idp trung iQu mdi (cdng
nhan cd t r i n g va cdng n h a n ed vang) trong
sd nhQng ngQdi lao ddng ddi hdi chung ta
phai ed mot each nhin mdi ve cd c i u giai
cip cdng nhan trong xa hdi tQ ban hien dai.
Dd'i vdi giai c i p tQ san, thQc te lich sQ
cho thiy, ndi bd giai c i p tQ san ciing dien
ra nhQng thay ddi to ldn ve quan he sd hQu.
Trong chu nghia tQ ban ngay nay, khai
nidm sd hQu khdng chi gidi b a n trong vide
sd hQu tQ lieu san x u i t nhQ trQdc d i y ma
quan trong la sd hQu gia tri, sd hQu vd'n
dQdi nhQng hinh thQc da dang. Nd'u nhQ

trong thdi dai eua Mac, quyen sd hQu,
quyen sQ dung tQ lieu san x u i t g i n lien vdi
nhau, thd'ng n h i t l i m mot trong mot chii sd
hQu thi ngay nay chQc nang sd hQu ngay
cang tach rdi chQc nang quan ly. Quan ly
trdn thQc te' da trd t h a n h mot nghe quan
trong trong xa hdi tQ ban, tao ra mdt t i n g
Idp ky tri chdp bu bao gdm nhQng nhan
vidn quan ly ca'p cao cua cac cdng ty ldn,
ddng thdi thu nhap cua ho mot p h i n dang
ke la do dia vi chu sd hQu trQc tid'p cd p h i n
cua cdng ty. Day la t i n g Idp d i u sd tai
chinh mdi ed anh hQdng ldn ve kinh td', cd
thd' iQc ve chinh tri d trong niidc va trdn
quy md toan c i u . NhQng bid'n ddi neu trdn
ddi hdi chung ta phai cd mot each tid'p can
mdi trong nghidn cQu va giang day ed e i u
gigd c i p xa hdi cua chu nghia t u ban the ky
XX.

77

Hoc thuyd't cua V.Lenin ve chu nghia de
qud'c trong t i e p h i m ndi tieng "Chu nghia
de qud'c, giai doan tot ciing eua chu nghia
tu ban" (xuit ban nam 1916) ciing gap phai
nhQng thach thQc trQdc thQc tien phat
trien eua chu nghia tQ ban nQa sau the ky
XX. Trdn ed sd quan sat thQc tien van dpng
cua chu nghia tQ ban trong thdi dai de qud'c

ehu nghia trong nhQng nam cudi the ky
XIX, d i u thd' ky XX, trong t i c p h i m nay,
Ldnin da tdng kd't n a m dae trQng cd ban
cua chu nghia de' qud'c, ddng thdi k h i n g
dinh r i n g , chu nghia de' qud'c la chu nghia
tQ ban doe quyen, la chu nghia tQ ban giay
chet, thdi nat, la ddm trQdc eua each mang
vd san. Trdn thQc te, quan diem cua Ldnin
da dQdc lich sQ kiem chQng b i n g t h i n g ldi
cua Cach mang xa hdi chu nghia T h i n g
MQdi Nga nam 1917, b i n g thQc tien cua
phong trao each mang the gidi sau Cach
mang Thang MQdi cung nhQ t h i n g ldi cua
chu nghia xa hdi va phong trao giai phdng
dan tdc sau Chid'n t r a n h thd' gidi thQ Hai.
Tuy nhien, nhQng bid'n chuyen to ldn cua
chu nghia tQ ban ke tQ sau thap nidn 1970
dQdi t i e ddng cua cude each mang khoa
hoc- cdng nghe va dae bi?t la sQ sup do cua
chu nghia xa hdi d Ddng Au va Lidn Xd
trong thap nidn 1990 da khieii cho khdng it
ngQdi ban khoan ve sd' p h a n cung nhQ trien
vong lich sQ cua ehu nghia tQ ban. Nhieu
ngQdi dat ra cau hdi, vi sao "chu nghia tQ
ban giay mai ma khdng chd't", "dem trQdc
cua cich mang vd san se cdn kdo d i i den

khi nao"?.
Ve phUcfng phdp tie'p can, cd the t h i y
mdt thQc trang k h a phd bie'n la each tid'p

can ddn chieu trong cdng t i c giang day lich
sQ chu nghia tQ ban thd'ky XX. ThQc td'cho
t h i y , trong mpt thdi gian dai, cdng tac
giang day lich sQ the gidi d eac trQdng dai
hoc nQdc ta chiu anh hQdng nang ne tQ h?


73

thd'ng hoc t h u a t eiia Lien Xd cu ve ca ndi
dung va phQdng phap giang day. Vide
giang day lich sQ chu nghia tQ ban the' ky
XX khdng n i m ngoai thQc trang nay. Mac
du dpi ngu cae chuydn gia, cie n h i nghien
cQu da d i u tQ nhieu cdng sQc de bien soan
lai he thd'ng giao trinh, sieh chuyen khao,
sach giao khoa ve lich sQ the' gidi, tuy
nhidn chung ta v i n cdn t h i y day dd, trong
mot sd' giao trinh, s i e h giio khoa nhQng
quan diem giio dieu, cQng n h i c , thidu sQc
thuyd't phuc ve ehu nghia tQ ban hidn dai,
ching b a n nhQ khai nidm ve "chu nghia tQ
ban muc rudng, thdi nat", hay quan diem
ve "tdng khung hoang cua chu nghia tU
ban" ma Stahn dQa ra tQ giQa thd' ky trUdc.
Ddng thdi, sinh vien cua chung ta cdn thieu
hut nhQng hieu bid't cd he thd'ng cac hoc
thuyd't kinh te' chinh tri ve chu nghia tU
ban, cung nhU nhQng thdng tin da chieu ve
lich sQ chu nghia tQ ban thd' ky XX. Tinh

hinh dd ddi hdi mdt each tid'p can mdi ddi
vdi nhQng ngQdi lam cdng tac nghien cQu
va giang day lich sQ chu nghia tQ ban the'
kyXX.
2. Can CO niQt e a c h t i e p can mdi trong
n g h i e n cufu va gi^ng day chii nghia tQ
hkn the ky XX dr cac trQdrng dai h o c
TrUdc he't, e i n cd mot cich tid'p can
khach quan, mang tinh phat trien, tinh
sang tao trong cie v i n de ly luan ve ehu
nghia tQ ban. Trong mot thd' gidi dang ddi
thay tQng ngay, tQng gid, nhQng each tid'p
can mang tinh giio dieu, cQng n h i c , duy y
chi cung nhQ sQ cham tre trong chuyen ddi
se khdng the dem lai kd't qua mong mud'n,
tham chi cdn phan t i e dung. V i n de dat ra
ddi vdi nhQng ngQdi lam cdng t i c nghien
cQu va giang day chu nghia tQ ban hidn dai
la c i n phai dQa trdn nen tang ly luan ciia
Chu nghia Mac - Ldnin, can cQ vao tinh
hinh thQc tien de dQa ra nhQng phan tich

RghiSn curu Lich sJr. sg 8.2010
phu hdp vdi thQc te' khach quan. NhQng
luan thuye't ciia Mac va Lenin ve chu nghia
tQ ban hoan toan chinh xae va da dUde thQc
te kiem chQng trong sudt the' ky XIX va
trong p h i n ldn thdi gian cua the' ky XX.
Tuy nhien, ca Mac va Lenin khdng the
ganh vie dQdc nhiem vu dQa ra cau tra ldi

s i n cho nhQng v i n de nay sinh sau khi cac
dng qua ddi 50 nam, 100 nam hay nhieu
hdn the' nQa. Nhiem vu dat ra cho cac the'
he h a u sinh la phai tim r a nhQng each tie'p
can mdi de n h a n thQc va ly giai cac v i n de
tren cd sd nen tang phUdng phap lu^n ciia
cac t i c gia kinh dien cua Chu nghia MacLenin.
Ban than cac n h a kinh dien cung khdng
coi ly thuye't cua minh nhQ mot cii gi do da
hoan thien, b i t bie'n ma ludn ddi hdi cd sQ
bd sung, van dung va phat trien sang tao
trong nhQng dieu kien lich sQ cu the. Bdi
le, ly luan mau xam, cdn cay ddi mai mai
xanh tQdi" va ngay ca cac nha ly luan ciing
khdng bao gid coi hoc thuye't cua minh la
nhQng cau tra ldi van nang cho moi tinh
hudng cua cuoc sd'ng. Sau khi Tuyin ngdn
cua Ddng cdng sdn dQdc cdng bd' l i n d i u
tien nam 1848, trong ldi tQa vid't cho ban
tie'ng DQc xua't ban nam 1872, Mac va
Anghen da chi ra r i n g bat cQ d dau, b i t cQ
luc nao vide i p dung nhQng nguydn ly
eung phai tuy theo h o i n canh lich sQ eu the
va do dd khdng nen qua cau n? vao nhQng
bi?n phap each mang ndu ra d cudi chQdng
II (cua Tuyen ngdn). Hai dng cung cho
r i n g , ngay ca luc nay, nd'u phai vid't lai thi
ve nhieu mat cung phai vie't k h i c di vi dai
cdng nghiep da cd nhQng bQde tid'n he't sQc
ldn trong vdng 25 nam qua. Cie n h i kinh

dien da ly giai ly do eac dng khdng sQa lai
la vi Tuyen ngdn \k mot tai lieu ma chung
tdi khdng cd quyen sQa lai (4). Nam 1895,
trong ldi d i n cud'n Ddu tranh giai cdp d


Rghign curu va giing day Hch siJr...
Phdp, khi ndi dd'n quan die'm "chu nghia tQ
ban se hi qudt sach r i t nhanh" da dUa ra tQ
trQdc cuoc each mang nam 1848, Angghen
cho r i n g , lich sQ eho t h i y , chung ta va t i t
ca nhiing ai ed cung suy nghi vdi chung ta
deu khdng dung ea. Lich sQ cho t h i y rd
rang, tinh hinh phat trien kinh te' cua lijc
dia chau Au luc ba'y gid edn xa mdi chin
mudi tdi mQc cd the quet sach nen san x u i t
tQ ban chu nghia (5). Ngay ca cac nha kinh
dien ddi khi eung cd nhQng d i n h g i i khdng
phu hdp vdi tinh hinh thQc td', nhQng v i n
de la d chd ho da n h a n h chdng nhin nhan
lai va ludn ludn tin tQdng vao xu the' p h a t '
trien t i t ye'u eua lich sQ.
Lich sQ cho tha'y, chii nghia tQ ban da
hdi sinh tQ "cdn giay chd't" m i Ldnin chi ra
trong nhQng nam d i u the' ky XX. B i n g kha
nang dieu chinh dung luc va dung each,
b i n g nhQng chuyen ddi quan trong ve
phUdng phap quan ly, ve dan ehu va phap
che', chu nghia tU ban c h i n g nhQng da vQdt
qua dQdc "bude dudng cung" ma cdn tim

each kdo dai tudi tho cua minh. Chung ta
ban cdn nhd, ehi hdn 5 nam sau khi Lenin
qua ddi, cuoc dai suy thoai kinh td' thd' gidi
bung nd t h i n g 10-1929 da hoc Id nhQng
mau t h u i n vd'n ed eua ehu nghia tu ban
ddng thdi la mot ldi tuydn eao ve the chd' cu
cua chu nghia tU ban. Trong lich sQ p h i t
trien cua chu nghia tQ ban, khung hoang
chu ky la hidn tQdng thQdng xuydn x u i t
hidn nhQng cuoc dai suy thoii 1929-1933
cho t h i y ly thuye't thi trQdng tQ dieu tid't
cua kinh td' hoe truyen thd'ng eua giai c i p
tQ san da m i t hidu iQc, ddi hdi phai tim ldi
thoit mdi. Trong bdi canh dd, sU dieu chinh
cin thie't n h i m tang cUdng sQ can thiep
cua ehinh phu vao nen kinh te, ma My la
nQde di d i u vdi Chinh sach mdi (New Deal)
ciia Tong thdng F. Roosevelt, da giup cho
chu nghia tQ ban vUdt qua dQdc cuoc khung

79

hoang tdi te n h i t trong ljch sQ phat trien
cua minh. Quan diem cua Lenin c i n phai
dUde ly giai trdn cd sd phdp bi?n chQng duy
vat, tren quan diem p h i t trien de t h i y
dUde tinh lau dai, tinh phQc tap cua xu the
phat trien t i t ye'u cua lich sQ.
Vdi each tiep can khach quan, khoa hoc
va mang tinh phat trien, chung ta se nhan

t h i y v i n de m i u chd't trong vide chu nghia
tQ ban vQdt qua dQdc "cdn giay chd't" la sQ
dieu chinh quan trong n h i t trong vide ket
hdp giQa tQ ban doe quyen vdi ehinh quyen
nha nQdc. Day ddng thdi cung la dac trQng
cd ban cua chu nghia tQ ban ddc quyen nha
nQdc. S Q kd't hdp nay da md rdng chQc nang
quan ly xa hdi cua n h a nQde tQ san, khie'n
cho ehinh phu trd t h a n h trong tai sidu giai
cip, ddng thdi tang cQdng kha nang duy tri
sQ dn dinh cua xa hdi tQ ban. Ne'u nhQ
trong cac giai doan trQdc day cua chu nghia
tQ ban, nha nQdc chi ddng vai "ngQdi gac
cd'ng", gidi b a n trong vi?c bao v? cac dieu
kidn ben ngoai cua phQdng thQc san x u i t
tQ ban chu nghia, khdng can thiep vao kinh
td', thi dd'n nay nha nQdc da t h a m gia vao
vi?c dieu tid't nen kinh td' va md rdng chQc
nang quan ly xa hdi. S Q can thiep cua nha
nQdc da lam eho ehu nghia tQ ban, ngoai
"ban tay vd hinh", edn ed them "ban tay
hQu hinh" de lam diu di nhQng mau t h u i n
giai c i p xa hdi. Trong linh vQc phan phdi,
thdng qua vide xay dQng ehinh sach thue,
che' do phuc ldi xa hdi va h? thd'ng bao hiem
xa hdi, trong mot chQng mQc n h i t dinh da
lam cho nhQng ngQdi t h i t nghidp, nhQng
ngQdi sd'ng dQdi mQc ngheo khd ed dQdc sQ
dam bao tdi thieu cho cuoc sd'ng. Trong linh
vQc chinh tri, the chd' dan chu tQ san da tao

ra mot chid'c 'Van giam ap" khie'n eho
nhQng b i t man xa hdi ed dieu kien dQdc bdc
Id de tranh sQ tich tu mau t h u i n d i n tdi
nhQng cuoc bung nd xa hdi.


80

ThQ hai, c i n cd cich tie'p can da chieu
de hieu ban c h i t va ly giai dQdc sQ phat
trren cua chii nghia tQ ban the ky XX. Khao
sat thQc td' eho t h i y , sinh vidn khoa Lich sQ
cac trQdng dai hoe cdn tbid'u h u t kid'n thQc
ve nhQng hoc thuye't kinh te' chinh tri cd
ban ve chu nghia tQ ban. Khdng it sinh
vien dai hoc, t h a m chi hoc vien cao hoc khi
hoc ve lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ
ban ma khdng bid't dd'n Adam Smith, cha
de eua ly thuyet kinh te' hoe ed ban cua ehii
nghia tQ ban cung nhQ nhQng ly thuye't cd
ban nha't cua kinh td' hoc tQ san hi?n dai ve
chu nghia tQ ban. Ben canh kinh td' chinh
tri hoc mac xit, de hieu quy luat van h a n h
va phat trien cua chu nghia tQ ban, ngQdi
hoc c i n phai n i m dQdc nhiing luan thuyet
kinh te' hoc cd ban ciia Adam Smith, ly
thuye't cung-ciu cua J o h n Ma5Tiar Keynes,
trQdng phai kinh te' ao va chu nghia tQ do
mdi... NhQng thdng tin mdt chieu cung vdi
each tid'p can giio dieu se khdng the giup

cho chung ta xay dQng cd sd ly thuyd't cd
tinh phQdng phap luEln de tim hieu ban
c h i t eua chu nghia tQ ban trong bdi canh
hang loat va'n de mdi nay sinh chQa cd ldi
giai dap.
Trong thdi dai bung nd eua cdng nghe
thdng tin va internet, b i t cQ ai cung cd the
iQdt web h a n g ngay va truy cap nhQng
thdng tin da chieu ve nhiing v i n de quan
t i m . Vdi tQ khda capitalism (chu nghia tQ
ban) khi truy cap Google, chi trong vai
giay, chung ta se cd trdn 28 tridu kd't qua cd
lien quan. Rieng ddi vdi tQ capitalism in
XX century (chu nghia tQ ban thd' ky XX),
cd tdi trdn 8 trieu kd't qua. Trong sd' dd,
h i n g loat cie cdng trinh nghien cQu cua cie
n h i khoa hoe d eic trQdng dai hoe danh
tieng d chau Au va B i c My da chi ra nhQng
mat tich cQc va ca nhQng mat tidu cQc ve
lich sQ p h i t trien eua chu nghia tQ ban:

RghiSn cum Lich sJr. sg 8.2Q1Q
Giio sQ Roger B. Butter, Dai hoc Nebraska
- Lincoln la mdt thi di^. Trong chuydn de
nghien cQu Gidng dgy vi lai nhudn cda chii,
nghia tu bdn (Teaching the Benefits of
Capitalism), trong khi dQ b i o r i n g vdi td'c
d? phat trien nhQ hien nay, chu nghia tQ
ban cd the xda bd hoan toan nghdo ddi vao
nam 2100, Butter ddng thdi v i n cho r i n g

lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ ban la
"nhQng gi x i u xa n h i t trong lich sii nhan
loai, dd la vide sQ dung lao ddng tre em,
phan biet chung tdc, chie'n tranh va d
nhiem mdi trQdng" (6). Dd cung chinh la
x u i t p h a t diem cua cie cdng trinh nghidn
cQu cua dng ve chu nghia tQ ban. Trong sd
b i n g chuc trieu trang tQ lieu dd ed khdng it
nhQng chuyen khao, bao cao, bai vid't phan
anh khach quan, khoa hoc nhiing v i n de
cdt ldi trong sQ phat trien ciia chu nghia tQ
ban. Trong tinh hinh dd, v i n de dat ra ddi
vdi cdng t i e giang day d dai hoe khdng the
la b a n che' hay bQng bit thdng tin, ma la
hQdng d i n phQdng p h i p xQ ly thdng tin va
dinh hQdng cho sinh vien de ho hieu rd va
ly giai dQdc thQc cha't cua chu nghia tQ
ban.
ThQ ba, c i n x i y dOng mdt website v l
nghien cQu v i giang day chu nghia tQ ban
cho cie trQdng dai hoe. Muc tieu cua trang
web n i y l i n h i m eung ca'p cac ngudn thdng
tin da chieu, cap n h a t nhQng v i n de va ket
qua nghidn cQu ve ehii nghia tQ ban d trong
va ngoii nQdc. ThQc te'cho t h i y , de tr^ giup
eho cdng t i e nghien cQu va giang day lich
sQ trong cac trQdng hoe tQ cac c i p phd
thdng dd'n dai hoc p h i n ldn cie nQdc trong
khu vQe va trdn the' gidi, h a n g loat cac
trang web da dQdc thie't lap, md rdng v i

phat huy hidu qua tich cQe. Cac trang web
nay dQdc ket ndi vdi hang ngan website
khac nhau giup cho hang trieu lUdt ngUdi
cd the truy cap b i t cQ lue nao, d ba't ky dau


Rghign curu va giing day lich sJr...
ve nhQng v i n de lich sQ ma minh quan
tam. Trang web Teaching History
with
Technology ciia cae trQdng dai hoe d Hoa
Ky la mot trong sd' dd. Khi truy cap vao dia
ehi nay, chung ta cd the khai t h i c nhQng
ngudn tQ lieu vd cung phong phu tQ cae t i i
lieu gd'c, cac chuydn khao, bai bao, cdng
trinh nghien cQu ve lich sQ the' gidi ndi
chung va lich sQ chii nghia tQ ban ndi
ridng. Dae biet, trang web nay dQdc kd't ndi
vdi trdn 1000 trang web ve giang day lich
sijt. Giao vidn lich sQ cd the khai thac tQ
trang web nay mot ngan hang khdng Id cie
bai giang, giao an sQ dung cdng nghe thdng
tin ve cie linh vQc lich sQ the" gidi va lich sQ
chu nghia tQ ban cung nhQ lich sQ nQdc My
ndi ridng (7). Vide xay dQng mdt website ve
nghien cQu giang day lich sQ chu nghia tQ
ban se tao dieu kidn t h u a n ldi trong vide hd
trd va dinh hQdng eho cdng t i c giang day
ve chu nghia tQ ban trong cac trQdng dai
hoc d nQdc ta. Cdng vide nay ddi hdi sQ

tham gia va cdng sQc eua cie chuydn gia,
can bd giang day, n h a khoa hoc va ca cac
the he sinh vidn trong cie trQdng dai hoe.
ThQ tu, vi phQdng phap, cd the t h i y ,
giang day lich sQ chu nghia tQ ban la mdt
v i n de khd va phQc tap, n h i t la trong bdi
canh hien nay. PhQdng phap giang day qua
n h i n manh vao ghi nhd kien thQc se d i n
den tinh trang thu ddng, nang ve ghi chdp
vdi muc tidu ehinh la nhd lai nhQng thdng
tin da hoc khi lam bai thi. Vide giang day
chu nghia tQ ban b i n g phQdng phap ldi
thdi, mang tinh ap dat, tbid'u tinh khoa
hoc, nang ve tuyen truyen se khdng the
mang lai ke't qua mong mud'n. Tren cd sd
nhQng ddi mdi ve ndi dung giang day ve
chu nghia tQ ban, e i n sQ dung eic phQdng
phap nghien cQu va giang day theo hudng
hidn dai hda va mang tinh hieu qua eao,
giup eho ngUdi hoc cd mQc do lUu giQ kie'n

81

thQc cao n h i t , k h a nang tid'p can va xQ ly
thdng tin, kha nang s i n g tao va thich Qng
vdi thQc tien dang thay dd'i hang ngay hang
gid. Vdi phQdng phap tiep can mdi, e i n
hQdng d i n de ngQdi hoc p h i t huy nang iQc
ehu ddng trong vide n h a n thQc mdt cich
t o i n dien ca mat tich cQc va tidu cQc, ca

tiem nang va gidi b a n cua chu nghia tQ
ban. Lich sQ chu nghia tQ ban cho thiy,
chu nghia tQ ban cd kha nang dieu chinh
de thich Qng vdi nhQng chuyen bie'n ben
trong va bdn ngoai, sQc sd'ng cua nd khdng
the d i n h g i i t h i p . Ddng thdi, cung c i n
phai nhan thQc dQdc r i n g , kha nang dieu
chinh thich Qng cua chu nghia tQ ban la cd
dieu kien va khdng phai la vd ban. Vi?c
danh gii qua eao hoac phdng dai qua mQc
nang iQc eua ehu nghia tQ ban la sai l i m ,
tham chi cd hai.
Ngay nay, cang hdi nhap s i u v i o the
gidi, cdng cude cdng nghi?p hda, hi?n dai
hda d i t nQdc cang ddi hdi nhQng hieu bid't
sau sic, rdng ldn hdn ve the' gidi, ve chu
nghia tQ ban cung nhQ xu the" p h i t trien
cua thdi dai. Trong bdi canh hidn nay,
chung ta phai cha'p n h a n mot thQc td' la chu
nghia tQ ban van chiein va se tiep tue
chie'm Qu the tren nhieu linh vQc ciia nen
kinh te va ehinh tri toan c i u . Lich sii p h i t
trien cua chu nghia tQ ban the ky XX cho
tha'y, chu nghia tQ ban cd kha nang dieu
chinh, thich Qng vQdt qua suy thoii, khiing
hoang de tiep tuc p h a t trien. Chung ta da,
dang v i se cdn phai sd'ng chung lau dM vdi
cae nQdc tQ ban chu nghia. Trong mdt thd'
gidi toan c i u hda, vide nghien cQu, tham
khao va t a n dung kinh nghi?m cua cie

nQde tQ ban phat trien, nhQng nQdc da di
trQdc chung ta hang t r a m nam trong q u i
trinh cdng nghi?p hda, l i mot trong sd'
nhQng vi?c lam c i n thiet. Ddng thdi, cung
c i n n h a n thQc rd nhQng thudc tinh tidu


82

Rghign ciiru Lich sJr. sg 8.2010

cQc cung nhQ nhQng gidi h a n cua chii
nghia tQ ban. Chi cd n h a n thQc mot each
khoa hoc, toan dien, da chieu ve chu nghia
tQ ban mdi ed the cd cich Qng xQ dung d i n

CHU

ddi vdi chu nghia tQ ban, vdi tQ each la
mot he thd'ng kinh td'-chinh tri ddng vai
trd quan trong trong nen kinh te, ehinh tri
thd'gidi.

THICH

(1). C.Mac va Ph. Angghen. Tuyen ngdn ciia
sdn.

(4). C.Mac va Ph.Angghen. Todn tap. Tap 18.
Nxb. Chfnh trj Quoe gia. Ha Ngi, 2002, tr. 128.

(2). William Thompson, Joseph Hickey. Society

(5). C.Mac. Ddu tranh giai cdp d Phdp.
/>
Ddng

Cgng

/>
in Focus. Boston, MA: Allyn&Bacon. Pearson
(2005), tr. 47, 49.

(6). Roger B. Butter. Teaching the Benefits of
Capitalism.

(3). Danis Gilbert. American Class Structure:
In an Age of Growving Inequality. Belmont, CA.
Wadsworth,
2002.
Http://en.wikipedia.org/wiki/American_lower_class

University

of

Nebraska-Lincoln

/>m/Page_628
(7). Teaching

History

with

Technology.

NHIN LAI QUAN HE P H A P - VIET NAM - TRUNG QUOC.
(Tie'p theo trang 15)
(18). P.Vial: Les premieres annees au
Paris 1889, tr. 366.

Tonkin.

(19). Tham khao Ch. Fourniau: Sdd. tr. 92.
(20). Bg ho sd nay dugc lUu giut tai Bg Ngo^i
giao Phap va Trung tam LUu trii Dong DUdng
(Archives central de I'lndochine) cl Ha Ngi. Sau nam

1954, ho sd ve bien gi6i cl Ha Ngi dUdc chuyen ve
Trung tam Lifu trut hai ngoai (Centre des archives
d'Outre mer) cua Phap cl Aix en Provence. Ngay nay,
mgt phfin ho sd nay con dugc lUu giii b Trung tam lUu
trii ngo^ giao cl Nantes (Centre des archives
diplomatiques de Nante). NSm 1997, ta sifu tim them
mgt so' manh ban do ho^ch djnh va cim moc bien gidi.