BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ HỒNG
TRÍ TUỆ XÃ HỘI
CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM MẦM NON
Chuyên ngành: Tâm lý học chuyên ngành
Mã số: 9.31.04.01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC
HÀ NỘI 2018
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học:
1.
2.
GS.TS Nguyễn Quang Uẩn
PGS.TS Trần Thị Mỵ Lương
Phản biện 1: GS.TS Trần Thị Minh Đức
Trường Đại học KHXH&NV – Đại học Quốc Gia Hà Nội
Phản biện 2: PGS TS Nguyễn Văn Bắc
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế
Phản biện 3: PGS.TS Phan Thị Mai Hương
Viện Tâm lý học
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp: Trường
họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
vào hồi ……...giờ ……… ngày … tháng…. năm 2018
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia
DANH MỤC
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
1.
Nguyễn Thị Hồng (2017), Nhận thức xã hội trong trí tuệ xã hội
của sinh viên sư phạm mầm non, Tạp chí Giáo dục và xã hội,
2.
(11), tr.118 120.
Nguyễn Thị Hồng (2017), Trí tuệ xã hội và mô hình cấu trúc trí
tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non, Tạp chí khoa học
trường Đại học Văn hóa Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, (1),
3.
tr.03 09.
Nguyễn Thị Hồng (2018), Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên
4.
sư phạm mầm non, Tạp chí Tâm lý học xã hội, (1), tr.65 74.
Nguyễn Thị Hồng (2018), Phát triển trí tuệ xã hội của sinh viên
trong đào tạo khối ngành nghệ thuật, Kỷ yếu Hội thảo khoa học
quốc tế “Đào tạo các lĩnh vực Văn hóa Nghệ thuật, Thể thao và
5.
Du lịch trong bối cảnh hội nhập”, NXB Thế giới, tr.101 107.
Nguyễn Thị Hồng (2018), Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến
trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non, Tạp chí Tâm lý học
xã hội, (6), tr.70 78.
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiểu một cách đơn giản, trí tuệ xã hội là năng lực hoàn thành các
nhiệm vụ trong hoàn cảnh có tương tác với người khác. Nó liên quan đến
nhận thức xã hội và năng lực giải quyết vấn đề một cách thông minh
trong các hoạt động giao tiếp ứng xử hoặc tương tác cùng người khác.
Nghiên cứu về trí tuệ xã hội (SI Social Intelligence) và mối quan hệ của
nó đối với sự thành công trong nghề nghiệp và cuộc đời của một con
người là một hướng nghiên cứu mới được các nhà khoa học trên thế
giới rất quan tâm. Hiện nay ở Việt Nam, trí tuệ xã hội là một vấn đề
mới, có nhiều ứng dụng nhưng chưa có nhiều tác giả nghiên cứu, đặc
biệt là trong lĩnh vực đào tạo sư phạm mầm non.
Để các sinh viên sư phạm mầm non trở thành những giáo viên đáp
ứng được nhu cầu giáo dục trí tuệ xã hội cho trẻ thì bản thân các em
ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường phải được nghiên cứu về
TTXH và phải được giáo dục trí tuệ xã hội một cách phù hợp. Hơn nữa,
để mang lại hiệu quả cao trong việc giáo dục và hình thành trí tuệ xã
hội cho trẻ mầm non thì bản thân người giáo viên mầm non tương lai
phải là người có trí tuệ xã hội tốt.Tuy nhiên, hiện nay chưa có một công
trình nào nghiên cứu về vấn đề này. Xuất phát từ những yêu cầu của
thực tiễn, chúng tôi chọn đề tài: “Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm
mầm non”.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng trí tuệ xã hội
của sinh viên sư phạm mầm non, luận án đề xuất các biện pháp tâm lý
sư phạm tác động để góp phần rèn luyện phát triển trí tuệ xã hội ở sinh
viên sư phạm mầm non.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Biểu hiện và mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm
non.
3.2. Khách thể nghiên cứu
2
Sinh viên sư phạm mầm non, giảng viên và chuyên gia về trí tuệ xã
hội.
4. Giả thuyết khoa học
Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non được biểu hiện
không đồng đều, trong đó, năng lực nhận thức xã hội được biểu hiện rõ
nhất, năng lực giải quyết hiệu quả các tình huống trong các tương tác
đặc trưng biểu hiện kém nhất. Mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non là chưa cao. Có sự khác biệt ý nghĩa ở mức độ, biểu
hiện trí tuệ xã hội giữa các tham số nghiên cứu như năm học và học
lực.
Trí tuệ xã hội ở sinh viên sư phạm mầm non chịu ảnh hưởng của
nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Trong đó, tính tích cực hoạt động,
rèn luyện và lòng yêu nghề, yêu trẻ là hai yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất.
Có thể nâng cao mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm
mầm non bằng cách tăng cường tổ chức các hoạt động rèn luyện nghiệp
vụ sư phạm và tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho sinh viên.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non: làm rõ các hướng nghiên cứu trí tuệ và trí tuệ xã hội;
xây dựng khái niệm công cụ; chỉ ra các thành tố của trí tuệ xã hội của
sinh viên sư phạm mầm non; các biểu hiện và mức độ trí tuệ xã hội của
SV SPMN; các yếu tố ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non.
5.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên
sư phạm mầm non, những yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng
đến thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non.
5.3. Đề xuất và thực nghiệm tác động biện pháp tâm lý sư phạm góp
phần rèn luyện, phát triển trí tuệ xã hội cho sinh viên sư phạm mầm
non.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Giới hạn về khách thể nghiên cứu: 511 sinh viên sư phạm mầm
non hệ đại học và 40 giảng viên dạy chuyên ngành sư phạm mầm non,
chuyên gia về trí tuệ xã hội.
3
Giới hạn về đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu biểu hiện, mức
độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non.
Giới hạn nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu trí tuệ xã hội thông
qua giao tiếp trong học nghề và hoạt động trong học nghề của sinh viên
sư phạm mầm non.
Giới hạn về địa bàn nghiên cứu: Đề tài được thực hiện ở 02
trường Đại học Hồng Đức và trường Đại học sư phạm Hà Nội.
Thời gian: 3 năm. Từ năm 2015 2018.
7. Các nguyên tắc tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Các nguyên tắc tiếp cận
Nguyên tắc hoạt động.
Nguyên tắc hệ thống.
Nguyên tắc phát triển
7.2. Các phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản.
Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.
Phương pháp quan sát.
Phương pháp phỏng vấn sâu.
Phương pháp giải bài tập tình huống.
Phương pháp phân tích chân dung tâm lý điển hình.
Phương pháp thực nghiệm tác động sư phạm.
Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học.
8. Đóng góp mới của luận án
8.1. Về mặt lý luận tâm lý học
Luận án đã xây dựng được các khái niệm: trí tuệ xã hội, trí tuệ xã
hội của sinh viên sư phạm mầm non; xác lập được mô hình cấu trúc trí
tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non; các biểu hiện trí tuệ xã hội
của sinh viên sư phạm mầm non góp phần làm rõ bản chất của trí tuệ
xã hội ; xây dựng được các thang đo phù hợp để đo lường mức độ và
biểu hiện trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non ; nêu được các
yếu tố chủ quan và khách quan cơ bản ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội
của sinh viên sư phạm mầm non.
8.2. Về mặt thực tiễn
4
Luận án đã chỉ ra được thực trạng về trí tuệ xã hội của sinh viên
sư phạm mầm non ; các yếu tố ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội của sinh
viên sư phạm mầm non , đề xuất và thực nghiệm biện pháp tác động
góp phần nâng cao mức độ trí tuệ xã hội cho sinh viên sư phạm mầm
non.
9. Cấu trúc của luận án
Luận án gồm: mở đầu, 3 chương, kết luận và kiến nghị, danh mục
các công trình đã công bố, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
5
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRÍ TUỆ XÃ HỘI
CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM MẦM NON
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề trí tuệ xã hội
Nghiên cứu về trí tuệ xã hội là vấn đề thu hút sự quan tâm rất lớn
của các nhà tâm lý học ở trong và ngoài nước. Đây là hướng nghiên cứu
mới trong tâm lý học, có nhiều ứng dụng trong cuộc sống. Tuy nhiên
chưa có một công trình nghiên cứu nào đề cập đến trí tuệ xã hội của
sinh viên sư phạm mầm non. Vì vậy, nghiên cứu này đi sâu tìm hiểu về
mức độ và biểu hiện trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non,
dưới góc độ tâm lý học.
1.2. Một số vấn đề lý luận tâm lý học về trí tuệ xã hội
1.2.1. Trí tuệ
Trí tuệ là phức hợp các năng lực nhận thức, khả năng sáng tạo và
khả năng làm chủ cảm xúc của con người trong xã hội, được hình thành
và phát triển trong hoạt động, do những điều kiện văn hóa, lịch sử quy
định, đảm bảo cho sự tác động qua lại phù hợp với hiện thực của cuộc
sống con người.
1.2.2. Trí tuệ xã hội
Trí tuệ xã hội là năng lực phức hợp bao gồm năng lực nhận thức
xã hội, năng lực thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã hội, năng lực
hòa nhập, năng lực thích ứng với hoạt động trong môi trường xã hội và
khả năng giải quyết hiệu quả các tình huống trong sự tương tác xã hội
với người/ nhóm người khác.
1.3. Sinh viên sư phạm mầm non và một số đặc điểm tâm lý của
sinh viên sư phạm mầm non
* Sinh viên sư phạm mầm non
Sinh viên sư phạm mầm non là những người đang theo học tại
khoa giáo dục mầm non của các trường Đại học, Cao đẳng sư phạm.
Ngoài việc được tiếp thu hệ thống tri thức cơ bản, chuyên ngành, sinh
viên sư phạm mầm non còn học những kiến thức mang tính nghiệp vụ
về công tác giáo dục trẻ mầm non sau này.
* Một số đặc điểm tâm lý của sinh viên sư phạm mầm non
6
Sinh viên sư phạm mầm non có một số đặc điểm tâm lý như: tự ý
thức, tự đánh giá bản thân và định hướng giá trị.
1.4. Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non
1.4.1. Khái niệm
Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non là tổ hợp các năng
lực nhận thức xã hội, nhận thức bản thân, trẻ mầm non, phụ huynh và
bạn bè, thầy cô,có năng lực thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã
hội,hòa nhập,thích ứng với sự thay đổi của môi trường giáo dục mầm
non và năng lực giải quyết phù hợp, có kết quả các tình huống xã hội để
đạt được mục đích nhất định.
1.4.2. Cấu trúc trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non
Gồm 5 thành tố là:
Năng lực nhận thức xã hội.
Năng lực thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã hội.
Năng lực hòa nhập môi trường giáo dục mầm non.
Năng lực thích ứng với môi trường giáo dục mầm non.
Năng lực giải quyết các tình huống xã hội trong các tương tác đặc
trưng.
1.4.3. Biểu hiện trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non
Một là, năng lực nhận thức xã hội bao gồm:
(1) Hiểu biết xã hội là khả năng của sinh viên sư phạm mầm non
hiểu được ý nghĩa và giải thích tâm trạng bên trong cũng như các biểu
hiện bên ngoài của đối tượng giao tiếp (bạn bè, thầy cô, trẻ mẫu giáo,
phụ huynh trẻ…) trong các tình huống tương tác xã hội.
(2) Kiến thức xã hội: Hiểu rõ môi trường xã hội mà sinh viên đang
sinh sống.
Hai là, năng lực thiết lập và duy trì các quan hệ xã hội có các
biểu hiện sau:
+ Tạo ra các mối quan hệ mới với phụ huynh, ban giám hiệu,
đồng nghiệp, trẻ mầm non, bạn bè và cộng đồng xã hội…
+ Thiết lập quan hệ rộng rãi và tích cực tham gia hoạt động để trở
thành một nhân tố đắc lực.
Ba là, năng lực thích ứng trong hoạt động giáo dục mầm non
có các biểu hiện sau: Tích cực tìm hiểu và chuẩn bị cho nghề
7
nghiệp tương lai; điều chỉnh bản thân; hoàn thành tốt các yêu cầu
mới; tự giác, tích cực rèn luyện các kỹ năng nghề nghiệp.
Bốn là, năng lực hòa nhập môi trường giáo dục mầm non có
các biểu hiện sau: Chủ động làm quen với mọi người ở môi trường
mới; có khả năng làm việc nhóm.
Năm là, năng lực giải quyết hiệu quả các tình huống xã hội
trong các tương tác đặc trưng có các biểu hiện như: Nhanh chóng xác
định được vấn đề khi xảy ra tình huống và kịp thời xác định được
những biện pháp thích hợp để xử lý các tình huống trên; Ứng xử một
cách linh hoạt, mềm dẻo, khéo léo.
1.4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non
Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non chịu ảnh hưởng
của nhóm yếu tố khách quan (nội dung, chương trình đào tạo, Giảng
viên giảng dạy tại trường, giáo viên hướng dẫn thực tập, hoạt động tập
thể ở khoa, trường, lớp và môi trường sống, yếu tố văn hóa) và nhóm
yếu tố chủ quan (tố chất nghệ thuật, tính tích cực hoạt động, rèn luyện,
yêu nghề, mến trẻ và vốn kinh nghiệm sống của sinh viên).
Tiểu kết chương 1
Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non được hiểu là tổ
hợp năng lực nhận thức xã hội, nhận thức bản thân, trẻ mầm non, phụ
huynh và bạn bè, thầy cô; có năng lực thiết lập và duy trì các mối quan
hệ xã hội; hòa nhập, thích ứng với sự thay đổi của môi trường giáo dục
mầm non và năng lực giải quyết phù hợp, có hiệu quả các tình huống xã
hội để đạt được mục đích nhất định. Trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố chủ quan (như tố
chất nghệ thuật, tính tích cực hoạt động, rèn luyện, yêu nghề, yêu trẻ,
vốn kinh nghiệm sống) và các yếu tố khách quan (như nội dung, chương
trình đào tạo, giảng viên, hoạt động tập thể).
8
Chương 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Khái quát về địa bàn và khách thể nghiên cứu
2.2. Tổ chức nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện qua các giai đoạn: Xây dựng cơ sở lý
luận, thiết kế công cụ đo lường mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non, nghiên cứu thực trạng biểu hiện và mức độ trí tuệ xã
hội của sinh viên sư phạm mầm non, thực nghiệm biện pháp tác động
tâm lý sư phạm rèn luyện phát triển trí tuệ xã hội của sinh viên mầm
non.
2.3. Mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non
Bảng 2. 1
: Mức độ đánh giá trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm
non
Mức độ
Biểu hiện
SV thực hiện sự tương tác một cách dập khuôn, máy
Thấp
móc hoặc tương đối dập khuôn, máy móc, không có sự
sáng tạo trong việc thể hiện các biểu hiện của trí tuệ xã
hội.
SV thể hiện các biểu hiện của trí tuệ xã hội không có
hoặc ít có sự tương tác với mọi người xung quanh.
SV thể hiện sự tương tác một cách khó khăn, lúng
túng, hoàn toàn không ổn định, không bền vững.
Trung bình SV thể hiện các biểu hiện của trí tuệ xã hội còn máy
móc, đôi lúc có sự sáng tạo, nhưng còn đơn giản.
SV thể hiện các biểu hiện của trí tuệ xã hội có sự
tương tác vừa phải với mọi người xung quanh.
SV thể hiện sự tương tác lúc khó khăn, lúc dễ dàng,
lúc ổn định, lúc không ổn định, không bền vững.
SV thể hiện các biểu hiện của trí tuệ xã hội tương
Cao
đối mềm dẻo, có sự sáng tạo ở mức độ nhất định trở
lên.
SV thể hiện các biểu hiện của trí tuệ xã hội có sự
tương tác với mọi người xung quanh ở mức độ nhất định
trở lên.
9
SV thể hiện sự tương tác tương đối dễ dàng hoặc dễ
dàng, ít lúng túng hoặc không lúng túng, tương đối ổn
định, bền vững hoặc rất ổn định, bền vững.
2.4. Phương pháp nghiên cứu
2.4.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản
Hệ thống hóa, làm rõ các xu hướng, quan điểm ở nước ngoài và
trong nước về các vấn đề có liên quan đến trí tuệ, trí tuệ xã hội, trí tuệ
xã hội của sinh viên sư phạm mầm non; Xây dựng mô hình trí tuệ xã hội
của sinh viên sư phạm mầm non; Phân tích các biểu biện của trí tuệ xã
hội của sinh viên sư phạm mầm non; làm rõ các yếu tố chủ quan và
khách quan ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm
non.
Xây dựng cơ sở lý luận, tổng quan của luận án.
2.4.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
2.4.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Nhằm tìm hiểu mức độ trí tuệ xã hội sinh viên sư phạm mầm non, từ
đó tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm
mầm non.
Bảng 2. 2
: Độ tin cậy của thang đo
TT
Thang đo
Hệ số tin
cậy
Toàn thang đo
0,824
1. Nhận thức xã hội
0,927
2. Thiết lập và duy trì các mối quan hệ
0,812
3. Hòa nhập
0,726
4. Thích ứng
0,783
5. Giải quyết các tình huống XH
0,735
2.2.4.2. Phương pháp quan sát
+ Kiểm tra lại kết quả trả lời của sinh viên ở phiếu trưng cầu ý kiến
xem có phù hợp với hoạt động và giao tiếp các em thực hiện ở trường
hay không.
+ Thu thập thêm các thông tin thực tiễn bổ sung cho các tài liệu thu
được từ các phương pháp nghiên cứu khác.
10
+ Các thông tin thu được từ phương pháp này góp phần làm rõ các
biểu hiện, các mức độ của trí tuệ xã hội, từ đó có bức tranh đầy đủ hơn
về thực trạng trí tuệ xã hội.
2.2.4.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
Tiến hành phỏng vấn các chuyên gia về trí tuệ xã hội, các giảng
viên giảng dạy chuyên ngành sư phạm mầm non theo bảng câu hỏi
phỏng vấn nhằm thu nhận những thông tin trực tiếp về tầm quan trọng,
những biểu hiện, mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non
và các biện pháp rèn luyện trí tuệ xã hội cho các em.
2.2.4.4. Phương pháp giải bài tập tình huống
Xây dựng thang đo bài tập tình huống để đo lường các biểu hiện
cụ thể về trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non trong các hoạt
động ở trường sư phạm. Trên cơ sở đó chỉ ra những điểm mạnh và điểm
yếu trong trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non. Có 20 tình
huống chia đều cho 5 biểu hiện của trí tuệ xã hội, mỗi biểu hiện có 4 bài
tập tình huống đánh giá sinh viên tương tác trong hoạt động và giao tiếp
ở trường sư phạm.
2.2.4.5. Phương pháp phân tích chân dung tâm lý điển hình
Chỉ ra các biểu hiện tâm lý đặc trưng về trí tuệ xã hội của sinh
viên, làm cơ sở đánh giá, kiểm chứng một cách chính xác, khách quan
các biểu hiện tâm lý cơ bản và các mức độ biểu hiện về trí tuệ xã hội
của sinh viên mà luận án đã xác lập. Qua đó, khẳng định tính đúng đắn
của những luận điểm về xác lập mô hình cấu trúc trí tuệ xã hội của
sinh viên sư phạm mầm non.
2.4.3. Phương pháp thực nghiệm tác động sư phạm
Nhăm khăng đinh tính c
̀
̉
̣
ần thiết và tính hiệu quả của các biện pháp
rèn luyện trí tuệ xã hội trong học tập cua sinh viên s
̉
ư pham m
̣
ầm non,
gop phân nâng cao k
́
̀
ết quả học tập nghề nghiệp của các em.
2.4.4. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học
Đề tài có sử dụng toán thống kê để xử lý số liệu bằng phần mềm
SPSS phiên bản 20.0 để xử lý các dữ kiện thu được phục vụ cho việc
phân tích số liệu trong quá trình nghiên cứu nhằm xử lý các số liệu thu
được từ việc khảo sát thực trạng và sau thực nghiệm.
11
Tiểu kết chương 2
Quy trình tổ chức nghiên cứu luận án được thực hiện theo
ba giai đoạn: Nghiên cứu lý luận, nghiên cứu thực tiễn và tổ chức thực
nghiệm. Phương pháp nghiên cứu bao gồm phương pháp nghiên cứu tài
liệu văn bản, phương pháp điều tra viết, phương pháp phỏng vấn sâu,
phương pháp quan sát, phương pháp phân tích chân dung tâm lý điển
hình, phương pháp thực nghiệm, phương pháp giải bài tập tình huống.
Các số liệu thu được xử lý theo phương pháp định lượng và định tính
một cách khoa học và tường minh với sự hỗ trợ của phần mền xử lý số
liệu SPSS phiên bản 20.0.
12
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG TRÍ TUỆ XÃ
HỘI CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM MẦM NON
3.1. Đánh giá chung thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm
mầm non
3.1.1. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non qua
thang đo tự đánh giá
3.1.1.1. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non qua
thang đo tự đánh giá (xét trên toàn mẫu)
Bảng 3. 1
. Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non xét trên
toàn mẫu
Lĩnh vực
Kết quả
Thứ
TT
Thành tố
ĐTB ĐLC bậc
biểu hiện
1 Nhận thức xã hội
Giao tiếp
3,87
0,74
Hoạt động
3,54
0,76
.
ĐTB
3,71
0,75
1
2 Thiết lập và duy trì các Giao tiếp
3,58
0,79
Hoạt động
. mối quan hệ
3,36
0,82
ĐTB
3,47
0,80
2
3 Hòa nhập
Giao tiếp
3,26
0,81
Hoạt động
3.07
0,85
.
ĐTB
3.16
0,83
4
4 Thích ứng
Giao tiếp
3.61
0,87
Hoạt động
3.29
0,78
.
ĐTB
3,45
0,83
3
5 Giải quyết các tình huống Giao tiếp
2.65
0,75
Hoạt động
2,58
0,93
. XH
ĐTB
2,62
0,84
5
3.28
0,81
ĐTBC
Ghi chú: ĐTB mức thấp < 2,47; 2,47 ≤ mức TB < 4,09; mức cao ≥ 4,09
Trong 5 biểu hiện được khảo sát thì biểu hiện “Nhận thức xã hội” và
“Thiết lập và duy trì các mối quan hệ” được thể hiện ở mức cao hơn với
mức ĐTB lần lượt đạt: 3,71 và 3,47 xếp thứ nhất và xếp thứ hai. Biểu
13
hiện “Thích ứng với hoạt động giáo dục mầm non” ĐTB đạt: 3,45 giá xếp
thứ bậc 3. Tuy nhiên, khả năng “hòa nhập môi trường giáo dục mầm non”
của sinh viên sư phạm mầm non chưa cao, ĐTB đạt: 3,16, xếp thứ 4; Khả
năng “Giải quyết các tình huống xã hội trong tương tác đặc trưng” ở mức
thấp nhất với điểm TBC: 2.62, độ lệch chuẩn = 0,84 xếp thứ 5. Vì vậy,
mà cần thiết những biện pháp nhằm hoàn thiện, bồi dưỡng khả năng giải
quyết các tình huống xã hội trong tương tác đặc trưng cho sinh viên sư
phạm mầm non.
3.1.1.2. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non xét
theo các tham số
a. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non theo cơ
sở đào tạo
Bảng 3. 2
: Trí tuệ tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non theo
cơ sở đào tạo
TT
Thành tố
1
.
2
.
3
.
4
.
5
.
Nhận thức xã hội
Thiết lập và duy trì mối
quan hệ xã hội
Hòa nhập môi trường giáo
dục mầm non
Thích ứng với hoạt động
trong giáo dục mầm non
Giải quyết các tình huống
xã hội
Chung
Cơ sở đào tạo
Kiể
Đại học sư Đại học Hồng m
phạm Hà Nội
Đức
định
T
ĐTB ĐLC
ĐTB
ĐLC
3,72
0,77
3,69
0,73
0,83
3,48
0,79
3,46
0,82
0,56
3,12
0,82
3,21
0,84
1,35
3,48
0,78
3,42
0,88
0,74
2,64
0,87
2,59
0,82
1,18
3,29
0,80
3,27
0,82
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội có điểm trung bình là 3,29 cao
hơn điểm trung bình của trường Đại học Hồng Đức (3,27). Điều này
có thể giải thích bằng việc điểm đầu vào của trường Đại học Sư
14
phạm Hà Nội cao hơn so với trường Đại học Hồng Đức, Qua quá trình
khảo sát, mặt biểu hiệu nhận thức xã hội ở trường Đại học Sư phạm
Hà Nội có điểm số cao nhất với 3,72, thấp nhất là mặt biểu hiện giải
quyết các tình huống xã hội với điểm trung bình 2,64, mặt biểu hiện
thiết lập và duy trì các mối quan hệ và thích ứng với hoạt động GDMN
có điểm số bằng nhau là 3,48.
b. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non theo
năm đào tạo
Bảng 3. 3
: Biểu hiện trí tuệ xã hội theo năm đào tạo
Các thành tố
1. Nhận thức xã hội
Năm đào tạo
Kiể
Năm 1
Năm 2
Năm 3
Năm 4
m
ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC định
F
3,29 0,81 3,62 0,71 3,87 0,73 4,03 0,77
5,16*
*
2. Thiết lập và duy trì
3,27 0,76 3,42 0,86 3,54 0,91 3,66 0,69 4,17*
mối quan hệ xã hội
3. Hòa nhập
6,63*
2,83 0,81 3,19 0,85 3,30 0,84 3,35 0,81
*
4. Thích ứng
5. Giải quyết tình
huống xã hội
ĐTBC
3,17 0,82 3,43 0,82 3,60 0,86 3,61 0,80
2,40 0,86 2,53 0,89 2,79 0,80 2,76 0,81
5,31*
*
6,74*
*
2,99 0,81 3,24 0,83 3,42 0,83 3,48 0,78
Kết quả cho thấy, mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm
mầm non ở cả 4 năm đạt ở mức trung bình. So sánh biểu hiện trí tuệ xã
hội theo năm học của sinh viên sư phạm mầm non cho thấy: Tình huống
xã hội của sinh viên tỉ lệ thuận với năm học. Cụ thể: sinh viên năm thứ
1 có mức độ TTXH thấp nhất (ĐTB = 2,99), sinh viên năm thứ 4 có mức
độ trí tuệ xã hội cao nhất (ĐTB = 3,48).
c. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non (theo
học lực)
15
Bảng 3.4: Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non (theo học
lực)
TT
Thành tố
Lĩnh vực
biểu hiện
1 Nhận thức xã Giao tiếp
Hoạt động
. hội
ĐTB
2 Thiết lập và duy Giao tiếp
. trì mối quan hệ Hoạt động
ĐTB
Giao tiếp
3 Hòa nhập
Hoạt động
.
ĐTB
Giao tiếp
4 Thích ứng
Hoạt động
.
ĐTB
5 Giải quyết các Giao tiếp
. tình huống xã Hoạt động
hội
ĐTB
ĐTBC
Học lực
Kiểm
TB, TBK
Khá, giỏi
định T
ĐTB ĐLC ĐTB ĐLC
3,54
0,95 4,19 0,53
3,27
0,85 3,81 0,67
3,41
0,90 4,00 0,60 4,98**
3,28
0,83 3,88 0,75
3,15
0,86 3,57 0,78
3,22
0,85 3,73 0,77 4,15*
3,17
0,76 3,35 0,85
2,91
0,97 3,23 0,73
3,04
0,87 3,29 0,79 3,93*
3,32
0,95 3,90 0,79
3,16
0,82 3,41 0,74
3,24
0,89 3,66 0,77 3,85*
2,59
0,73 2,71 0,76
2,48
1,02
2,67
0,84
2,54
3,09
0,88
0,87
2,69
3,47
0,80
0,74
3,76*
Kết quả so sánh dựa trên trung bình tổng điểm trí tuệ xã hội cho
thấy, nhóm sinh viên có học lực trung bình, trung bình khá có điểm trung
bình thấp hơn ở mức 3,09 (SD = 0,87), nhóm sinh viên có học lực khá,
giỏi có ĐTB cao hơn ở mức 3,47 (SD= 0,74). Như vậy, có sự tương
quan thuận giữa kết quả học tập với điểm số của trí tuệ xã hội của sinh
viên sư phạm mầm non. Cụ thể: Sinh viên có kết quả học tập càng cao
thì trí tuệ xã hội cũng cao và ngược lại. Như vậy, kết quả khảo sát ở
trên cho phép kết luận, yếu tố học lực có ảnh hưởng theo chiều thuận
đến trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non.
3.1.1.3. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non biểu
hiện qua các thành tố
a. Thành tố nhận thức xã hội
16
Khả năng “Hiểu được các tín hiệu phi ngôn ngữ của trẻ trong giao
tiếp” được sinh viên thể hiện tốt nhất với ĐTB 4,02; tiếp theo là khả
năng “lí giải các hành vi khác nhau của trẻ” với ĐTB 3,95 xếp thứ 2 và
khả năng “có thể nhận ra sự thay đổi tâm trạng của các thầy cô giáo đối
với sinh viên” với ĐTB 3,93 xếp thứ 3, tiếp theo là “có thể dự đoán khá
chính xác cảm xúc của cha mẹ trẻ” xếp thứ 4 với ĐTB 3,91.
b. Thành tố thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã hội
Kết quả cho thấy: Kỹ năng thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã
hội của sinh viên sư phạm mầm non ở mức trung bình. Thiết lập và duy
trì các mối quan hệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non được thể
hiện qua giao tiếp trong học nghề (ĐTB = 3,58) tốt hơn so với hoạt
động trong học nghề (ĐTB= 3,36).
c. Thành tố hòa nhập môi trường giáo dục mầm non
Trong giao tiếp trong học nghề để hòa nhập môi trường giáo dục
mầm non, sinh viên có thể thực hiện tốt hơn ở các nội dung “chủ động
làm quen với trẻ và cha mẹ của các trẻ” với ĐTB = 3,48 xếp thứ 1; “Tự
tin và thoải mái trong giao tiếp với cha mẹ trẻ” xếp thứ 2 với ĐTB =
3,36; “Chủ động trao đổi với giáo viên ở trường mầm non” với ĐTB =
3,34. Khó khăn lớn nhất của sinh viên là trong vấn đề giao tiếp với trẻ
mầm non và với bạn bè trong nhóm thực tập (ĐTB =2,93 và 3,15).
d. Thành tố thích ứng với môi trường giáo dục mầm non
Trong giao tiếp trong học nghề, mức độ thích ứng tốt nhất được
biểu hiện ở khả năng “dễ dàng làm quen với trẻ” (ĐTB = 3,84), xếp thứ
bậc 2 là khả năng “giao tiếp, ứng xử với cha mẹ trẻ” (ĐTB = 3,76), xếp
thứ bậc ba là khả năng “kết nối với bạn học để thực hiện các hoạt động
ở trường” (ĐTB = 3,59). Các biểu hiện được đánh giá ở mức thấp hơn
là: “Quen dần với các cuộc giao lưu thực tế trong mỗi lần đi thực tế,
thực tập” với ĐTB = 3,57, “Kết nối với các thầy cô giáo để thực hiện
các hoạt động ở trường ngày càng tốt hơn” ĐTB = 3,52, “Tích cực giao
tiếp, trao đổi với các cán bộ, giáo viên của trường thực tập” được đánh
giá thấp nhất với ĐTB = 3,38.
e. Thành tố giải quyết các tình huống xã hội
17
Bảng 3. 5
: Mức độ giải quyết các tình huống xã hội
Thứ
TT
Các biểu hiện
ĐTB ĐLC
bậc
Giao tiếp
1.
Với trẻ mầm non
2,83 0,77
1
2.
Với cha mẹ trẻ
2,45 0,74
4
3.
Với bạn học
2,50 0,69
3
4.
Với thầy cô
2,80 0,84
2
ĐTB
2,65 0,75
Hoạt động
1
Học tập
2,37 0,95
4
2.
Rèn luyện nghiệp vụ sư
2,72 0,85
1
phạm
3.
Thực tập sư phạm
2,55 1,00
3
4.
Hoạt động tập thể
2,59 0,91
2
TBC
2,58 0,93
Nhìn bảng trên, chúng tôi thấy, sinh viên sư phạm mầm non có kỹ
năng giải quyết các tình huống xã hội trong tương tác đặc trưng ở mức
trung bình. Trong đó, khả năng giải quyết tình huống trong giao tiếp trong
học nghề (ĐTB = 2,65) tốt hơn trong hoạt động trong học nghề (ĐTB =
2,58).
g. Tương quan giữa các thành tố trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non
Xem xét tương quan giữa các thành tố trong trí tuệ xã hội của sinh
viên sư phạm mầm non, chúng ta thấy: Cả 5 thành tố: nhận thức xã hội,
thiết lập và duy trì các mối quan hệ, hòa nhập môi trường giáo dục
mầm non, thích ứng với hoạt động giáo dục mầm non, giải quyết các
tình huống xã hội trong tương tác đặc trưng đều có mối tương quan
thuận trung bình với trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non vớí r
= 0,563; 0,457; 0,438; 0,492; 1. Kết quả hồi quy cho thấy, tất cả 5 thành
tố đều có ảnh hưởng đến trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm
non.
3.1.2. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non qua
thang đo bài tập đo nghiệm
18
3.1.2.1. Thực trạng trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non qua
thang đo bài tập đo nghiệm
Bảng 3. 6
: Tổng hợp kết quả giải bài tập tình huống
T
Các thành tố
Lĩnh vực
ĐTB
ĐLC
Thứ
T
biểu hiện
bậc
1. Nhận thức xã hội
Giao tiếp
2,21
0,46
Hoạt động
2,21
0,44
ĐTB
2,21
0,45
1
4. Thiết lập và duy trì Giao tiếp
2,21
0,41
MQH
Hoạt động
2,13
0,44
ĐTB
2,16
0,43
2
7. Hòa nhập
Giao tiếp
2,09
0,52
Hoạt động
2,06
0,41
ĐTB
2,08
0,47
3
10 Thích ứng
Giao tiếp
2,02
0,45
.
Hoạt động
1,90
0,47
ĐTB
1,96
0,46
4,5
13 Giải quyết tình huống Giao tiếp
1,89
0,45
.
XH
Hoạt động
2,02
0,44
ĐTB
1,96
0,45
4,5
ĐTBC
2,07
0,45
Trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non qua thang đo bài
tập đo nghiệm ở mức trung bình. (ĐTB = 2,07). Với kết quả như trên
có thể khẳng định đa số sinh viên sư phạm mầm non có trí tuệ xã hội ở
mức trung bình, số sinh viên đạt mức cao không nhiều. Xét theo các
thành tố thành phần, mức độ 5 thành tố có sự khác nhau. Cụ thể: “Nhận
thức xã hội” và “Thiết lập và duy trì các mối quan hệ” sinh viên thực
hiện tốt hơn so với thành tố “Hòa nhập môi trường giáo dục mầm non”,
(ĐTB = 2,21 và 2,16 so với 2,08), “Thích ứng với hoạt động giáo dục
mầm non” và “Giải quyết các tình huống xã hội trong tương tác đặc
trưng” là khó khăn hơn cả đối với sinh viên (đều có điểm số thấp nhất
với ĐTB = 1,96).
3.1.2.2. Thực trạng biểu hiện các thành tố trí tuệ xã hội qua thang đo
giải bài tập tình huống
a. Thành tố nhận thức xã hội
19
Sinh viên sư phạm mầm non có khả năng hiểu được các cảm xúc
của người khác (ĐTB = 2,27) tốt hơn so với khả năng hiểu suy nghĩ,
điều khiển cảm xúc của người khác (ĐTB = 2,15). Trong hoạt động,
chúng tôi đưa ra 2 bài tập 7 và 15 (ĐTB = 2,20) nhằm đo khả năng nhận
thức xúc cảm của sinh viên. Khả năng nhận thức xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non trong hoạt động và giao tiếp là bằng nhau (đều = 2,21).
b. Thành tố thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã hội
Bảng 3.7: Kết quả thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã hội
Thành tố
Lĩnh vực
Bài
ĐTB ĐLC Thứ
biểu hiện
tập
bậc
Thiết lập mối quan hệ xã hội
Giao tiếp
11
2,24
0,39
1
13.2
2,13
0,46
2
Thiết lập và duy trì Hoạt động
ĐTB
2,19
2,43
các mối quan hệ xã
Duy trì mối quan hệ xã hội
hội
Giao tiếp
2.1
2,18
0,43
1
Hoạt động
6
2,07
0,41
2
ĐTB
2,13
0,42
ĐTBC
2,16
0,43
Nhận xét:
Khả năng thiết lập mối quan hệ xã hội (ĐTB = 2,19) cao hơn khả
năng duy trì mối quan hệ (ĐTB = 2,13) và đều ở mức trung bình. Điều
này cũng dễ hiểu bởi thiết lập mối quan hệ thuộc giai đoạn đầu tiên,
mới chỉ dừng ở mức độ cơ bản, xã giao còn để duy trì được mối quan
hệ đó là ở giai đoạn sau, yêu cầu cao hơn, phải có sự tương tác qua lại,
hiểu nhau và có sự gắn bó. Khả năng thiết lập và duy trì các mối quan
hệ xã hội được sinh viên thể hiện trong giao tiếp tốt hơn trong hoạt
động.
c. Thành tố hòa nhập môi trường giáo dục mầm non
Bảng 3. 8
: Kết quả hòa nhập môi trường giáo dục mầm non
Thành tố
Lĩnh vực
biểu hiện
Giao tiếp
Bài
tập
2.4
9
ĐTB
ĐLC
2,12
2,05
0,49
0,55
Thứ
bậc
1
2
20
ĐTB
Hoạt động
Hòa nhập
ĐTB
ĐTBC
3
10
2,09
2,03
2,08
2,06
2,08
0,52
0,38
0,44
0,41
0,47
1
2
Nhận xét:
Mức độ hòa nhập môi trường giáo dục mầm non của sinh viên sư
phạm mầm non qua thang đo Bài tập đo nghiệm ở trung bình (ĐTB =
2,08). Cụ thể: Khả năng hòa nhập môi trường giáo dục mầm non được
sinh viên thể hiện trong giao tiếp (ĐTB = 2,09) tốt hơn trong hoạt động
(ĐTB = 2,06). Tuy nhiên, mức độ hơn không đáng kể và đều ở mức
trung bình.
d. Thành tố thích ứng với hoạt động giáo dục mầm non
Bảng 3. 9
: Thích ứng với hoạt động giáo dục mầm non
Thành tố
Lĩnh vực
Bài
ĐTB
ĐLC
Thứ
biểu hiện tập
bậc
Thích ứng với
Giao tiếp
12
2,06
0,47
1
2.5
1,98
0,43
2
hoạt động giáo
ĐTB
2,02
0,45
dục mầm non
Hoạt động
14
1,95
0,52
1
13.1
1,84
0,41
2
ĐTB
1,90
0,47
ĐTBC
1,96
0,46
Nhận xét:
Khả năng thích ứng môi trường giáo dục mầm non được sinh viên
thể hiện trong giao tiếp (ĐTB = 2,02) tốt hơn trong hoạt động (ĐTB =
1,90), đều ở mức trung bình. Mức độ hòa nhập môi trường giáo dục
mầm non của sinh viên sư phạm mầm non qua thang đo Bài tập đo
nghiệm thấp hơn trong thang đo tự đánh giá (ĐTB = 1,96 so với 3,45).
e. Thành tố giải quyết các tình huống xã hội trong tương tác đặc
trưng
Bảng 3. 10
: Kết quả giải quyết các tình huống xã hội
Thành tố
Lĩnh vực
Bài
ĐTB
ĐLC Thứ
21
Giải quyết tình
huống xã hội
biểu hiện
Giao tiếp
ĐTB
Hoạt động
ĐTB
ĐTBC
tập
2.2
2.3
4
5
1,97
1,80
1,89
2,05
1,98
2,02
1,96
0,39
0,51
0,45
0,45
0,42
0,44
0,45
bậc
1
2
1
2
Nhận xét:
Khả năng giải quyết các tình huống xã hội của sinh viên sư phạm
mầm non được xếp ở mức trung bình (ĐTB=1,96). Trong đó, giải quyết
tình huống trong hoạt động nghề nghiệp tốt hơn trong giao tiếp (ĐTB=
2,02 so với 1,89). Mức độ giải quyết tình huống qua thang đo bài tập đo
nghiệm thấp hơn thang đo tự đánh giá. Điều này chứng tỏ, sinh viên
đánh giá về TTXH của mình cao hơn hiện thực các em có.
g. Tổng hợp kết quả khảo sát mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư
phạm mầm non
Bảng 3.11: Mức độ TTXH chung của sinh viên sư phạm mầm non
Stt
Thành tố
Dưới TB
TB
Cao
SL
%
SL
% SL
%
2.
Nhận thức xã hội
77
15
394 77
40
8
3.
Thiết lập và duy trì 82
16
400 78
29
6
mối quan hệ
4.
Hòa nhập
94
18
385 75
33
6
5.
Thích ứng
84
16
397 78
31
6
6.
Giải quyết các tình 104
20
383 75
25
5
huống xã hội
TBC
88
17
392 77
31
6
Nhận xét:
Mức độ trí tuệ xã hội của sinh viên sư phạm mầm non có sự phân
hóa rõ rệt, chủ yếu ở mức trung bình chiếm 77%, mức dưới trung bình
đạt 17% và mức cao đạt 6%. Đây là con số đáng lo ngại, cần tìm các
biện pháp nhằm nâng cao mức độ TTXH cho sinh viên.