Thực trạng săn bắt các loài động vật hoang dã và sinh kế của người dân vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế

KHOA H C CÔNG NGH

THIC TR NG SYN B T CÁC LOÀI GNG V]T
HOANG DÃ VÀ SINH K CKHU B O TaN THIÊN NHIÊN PHONG I N,
TfNH THeA THIÊN - HU
Nguy n V n Minh1, Hoàng Huy Tu5n
Tu5n1
TÓM T T
Nghiên cbu này nhwm $ánh giá thành ph^n loài và s. l %ng $)ng v;t hoang dã ( VHD) b s n b t trái phép
bCi ng Ui dân $ a ph ng C vùng $8m Khu B6o t@n Thiên nhiên (KBTTN) Phong i n $3 $ xu5t các gi6i
pháp b6o t@n tài nguyên VHD b n v?ng t i KBTTN Phong i n, t/nh ThXa Thiên - Hu<. Tpng s. 105
ng Ui bao g@m cán b) ki3m lâm, ng Ui dân $ a ph ng và $Bc bi8t là các th% s n $ã $ %c lFa ch2n $3 ph•ng
v5n các thông tin v các loài mà h2 s n b t $ %c hoBc bituyVHD $ã $ %c c)ng $@ng s n b t php biloài cá, trong $ó có nhi u loài $ %c x

t<. Kh6o sát thFc $ a theo tuycao v#i tpng s. 111 cá th3 $ %c ghi nh;n, chivà s. l %ng s n b t t;p trung ch" yi n. ThFc tr ng các qu^n th3 c"a các loài VHD h^u h$ %c $ánh giá còn ít, m)t s. loài $ã trC nên hi$ %c $ xu5t nhwm b6o t@n các loài VHD C khu vFc nghiên cbu.
TX khóa: S n b t, th% s n, $)ng v;t hoang dã, qu^n th3, b6o t@n.

1.

TV N

10

Khu B6o t@n Thiên nhiên (KBTTN) Phong i n
$ %c thành l;p vào n m 2003 có tpng di8n tích 41.488
ha, thu)c $ a bàn hai huy8n Phong i n và A L #i,
t/nh ThXa Thiên - Hu<, trong $ó có 9 xã vùng $8m.
Nwm trong vùng sinh thái thu)c dãy Trung Tr Ung
S n, KBTTN Phong i n $ %c xác $ nh có sF $a
d ng sinh h2c cao v thành ph^n các loài $)ng v;t
hoang dã, bao g@m 43 loài thú, 171 loài chim và 53
loài l ‚ng c -bò sát (Lê Tr2ng Tr6i và cs, 2001), $Bc
bi8t $ %c xác $ nh là khu vFc quan tr2ng c"a nhi u
loài thú l#n nh Sao la (Pseudoryx nghetinhensis),
Mang l#n, Mang th Ung, Mang Tr Ung S n
(Muntiacus vuquangensis, M. muntjak, M.
truongsonensis), Nai (Rusa unicolor), L%n rXng (Sus
scrofa), Hp ông D ng (Panthera tigris), G5u
ngFa, G5u chó (Ursus thibetanus, Helarctos
malayanus) (Lê Tr2ng Tr6i và cs, 2001; Dickinson và
V n Ng2c Th nh, 2006; Bng Ng2c C^n và cs., 2008;
Nguy n V n Minh và cs., 2012). Ng Ui dân C vùng
$8m KBTTN Phong i n ch" y
1

và $Bc bi8t ng Ui dân t)c thi3u s. nh Pacô, C Tu,
Tà Ôi, Pahy, Vân Ki u có cu)c s.ng phK thu)c chBt
chJ vào tài nguyên rXng, trong $ó s n b t $)ng v;t
hoang dã ( VHD) là m)t trong nh?ng ho t $)ng
chính c"a ng Ui dân n i $ây. Do áp lFc s n b t trái
phép và các ho t $)ng tiêu cFc m)t cách mãnh li8t
bCi ng Ui dân $ a ph ng nên nhi u VHD $ã b suy

gi6m nghiêm tr2ng v thành ph^n loài và tr? l %ng
qu^n th3 C nh?ng khu vFc này, $Bc bi8t là các loài
thú l#n vì $ây là nh?ng loài mKc tiêu s n b t c"a th%
s n, là $.i t %ng r5t nh y c6m v#i tác $)ng c"a con
ng Ui crng nh nh?ng biCác nghiên cbu tr #c $ây ch" ytr ng phân b. và b6o t@n các loài VHD nói chung
(Dickinson và V n Ng2c Th nh, 2006; Bng Ng2c
C^n và cs., 2008; Nguy n V n Minh và cs., 2012).
Tuy nhiên, các thông tin chi tivà s. l %ng VHD b s n b t trái phép bCi ng Ui dân
$ a ph ng sinh s.ng C vùng $8m KBTTN thì v9n
còn r5t ít. MKc tiêu c"a nghiên cbu này là $ánh giá
thành ph^n loài và s. l %ng VHD b s n b t trái
phép bCi ng Ui dân $ a ph ng C vùng $8m KBTTN
Phong i n nhwm góp ph^n làm c sC khoa h2c $3

Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

133


KHOA H C CÔNG NGH
$ xu5t các gi6i pháp b6o t@n tài nguyên VHD b n
v?ng t i KBTTN Phong i n, t/nh ThXa Thiên - Hu<.
2. PH NG PHÁP NGHIÊN C U
2.1. Khu vF
vFc nghiên cb

cbu
KBTTN Phong i n có 9 xã vùng $8m, bao g@m
6 xã C huy8n A L #i và 3 xã C huy8n Phong i n,
t/nh ThXa Thiên - Hu<. Trong nghiên cbu này ch2n 2
xã là H@ng Vân và H@ng Kim thu)c huy8n A L #i $3
tiKBTTN Phong i n, ng Ui dân n i $ây ch" yng Ui Pa Cô, Tà Ôi có cu)c s.ng phK thu)c chBt chJ
vào tài nguyên rXng và $ %c báo cáo có nhi u th%
s n nh5t so v#i các xã vùng $8m khác.
2.2. Ph

ng pháp ph•
ph•ng v5
v5n chuyên sâu

Tpng s. 105 ng Ui bao g@m 4 cán b) UBND xã
H@ng Vân và H@ng Kim, 6 nhân viên ki3m lâm c"a
H t Ki3m lâm huy8n A L #i và KBTTN Phong i n,
6 tr Cng thôn, 30 ng Ui dân có kinh nghi8m và hi3u
bich2n $3 ph•ng v5n các thông tin v các loài mà h2
s n b t $ %c hoBc bic"a qu^n th3, khu vFc s n b t, các ph ng thbc và
mùa vK s n b t. Bên c nh $ó, nhwm t ng tính chính
xác trong quá trình ph•ng v5n, hình 6nh nh;n d ng
các loài VHD, các lo i b9y $ %c sL dKng $3 ki3m
tra thông tin thu $ %c sau khi $ã $ ngh ng Ui $ %c
ph•ng v5n mô t6 v các loài mà h2 s n b t $ %c hay
bi

d5u hi8u nghi ngU, sJ til^n n?a $3 ki3m tra tính xác thFc c"a thông tin.
Thêm vào $ó, nhóm nghiên cbu còn thFc hi8n ky
n ng ki3m tra chéo các thông tin dFa vào thông tin
thu $ %c tX ng Ui $ %c ph•ng v5n. Ngoài ra, còn kh%p ph•ng v5n chính thbc và không chính thbc sJ
làm t ng mbc $) chính xác và ch5t l %ng thông tin
thu $ %c.
2.3. Ph

ng pháp $i u tra thF
thFc $ a theo tuy<
tuy
MKc $ích c"a vi8c thiC thFc $ a nhwm thu th;p thông tin và xác $ nh thFc
tr ng và nh?ng loài VHD $ %c khai thác và sL
dKng php bithôn g@m Ta Lo, A H., A N m thu)c H@ng Vân và
Atia 2, Atia 3, Dut 5 thu)c xã H@ng Kim $3 ti$i u tra vì $ây là các thôn giáp ranh v#i KBTTN
Phong i n. Trong 6 thôn này, ch2n 5 tuykhe A Lung, su.i A Lin, tuyvà su.i ABia $3 ti
134

$ %c thic)ng $@ng và là tuys n b t. – các cLa rXng thu)c 5 tuy

rXng c"a các th% s n), $ã tinh;n trFc ti

mŠi ngày, bao g@m các loài $ %c s n b t, s. l %ng,
#c tính kh.i l %ng c"a các loài $ %c s n b t…Trên
các tuytXng tuy2017 v#i tpng s. thUi gian là 120 ngày. MŠi tháng có
10 ngày $i u tra và mŠi tuyngày/tháng/tuy$2.4. XL
XL lý
lý và phân tích s.
s. li8u
nh lo i thú theo Francis (2008). Tên khoa h2c
và h8 th.ng phân lo i thú theo Bng Ng2c C^n và cs.
(2008) và Nguy n V n Minh và cs. (2016). S. li8u tX
ph•ng v5n và $i u tra theo tuyph^n m m Excel 2007. Thông tin $ nh tính và $ nh
l %ng $ %c phân tích k$3 minh h2a cho ks6n l %ng s n b t và xu h #ng qu^n th3 c"a các loài
b s n b t…
3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU!N
3.1. Thành ph^n
ph^n loài $)ng v;t hoang dã
dã $ %c s n
b t bCi ng Ui dân $ a ph ng

Hình 1. Thành ph^n

ph^n các loài $)ng v;t hoang dã
dã $ %c
s nb t
Kcho th5y tpng c)ng 32 loài VHD (b6ng 1, hình 1) $ã
$ %c c)ng $@ng s n b t php big@m có 21 loài thú, chis n b t; 8 loài l ‚ng c và bò sát chi25,0%; 1 loài chim chi(hình 1). S. l %ng loài $)ng v;t b s n b t php biH@ng Vân và H@ng Kim chiloài $ã ghi nh;n $ %c t i $ây và các vùng lân c;n.

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

13
14
15
16
177
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

B6ng 1. Danh lKc và tình
tình tr ng b6o t@n các loài $)ng v;t hoang dã
dã $ %c s n b t php biS VN
Ngh
CITES
IUCN
Tên Vi8t Nam
Tên khoa h2c
2007

$ nh 32
2015
2017
Nai
Rusa unicolor
VU
VU
Mang th Ung
Muntiacus muntjak
LR
Mang l#n
Muntiacus vuquangensis
VU
IB
I
CR
Mang Tr Ung S n
Muntiacus
DD
IB
DD
L%n rXng
Sus scrofa
LR
C^y giông
Viverra zibettha
IIB
LR
C^y l•n tranh
Herpestes javanicus

III
LR
Ch@n vàng
Martes flavigula
LR
Ch@n b c má
Melogale personata
DD
Dúi m.c
Rhizomys sp.
LR
Cu li nh•
Nycticebus pygmaeus
VU
IB
II
VU
Kh/ mBt $•
Macaca arctoides
VU
IIB
II
VU
Kh/ $uôi l%n
Macaca leonina
VU
IIB
II
VU
Kh/ vàng

Macaca mulatta
LR
IIB
II
LR
Tê tê
Manis sp.
EN
IIB
II
CR
Nhím $uôi ng n
Hystrix brachyura
LR
on
Atherurus macrourus
LR
Sóc bay trâu
Petaurista philippensis
LR
Sóc
Callosciurus sp.
Chu)t
Ratus sp.
D i qu6 l Ci dài
Eonycteris spelaea
Gà rXng
Gallus gallus
LR
Rùa $^u to

Platysternon megacephalus
EN
IIB
II
EN
Rùa $5t
Cyclemys sp.
LR
T c kè
Gekko gecko
K¥ nhông
Calotes sp.
R n hp mang
Naja kaouthia
VU
IIB
II
LR
R n c p nong
Bungarus fasciatus
VU
IIB
LR
R n ráo
Ptyas korros
VU
ªch nhái
Cá chu.i
Channa sp.

32

Cá ch ch

TT

Misgurnus anguillicaudata

MBc dù s. l %ng loài VHD b s n b t là th5p
h n so v#i m)t s. khu vFc khác trong n #c, chˆng
h n nh C KBTTN Takóu (t/nh Bình Thu;n) có 54
loài b s n b t (Tr nh Th My Dung, 2011), tuy nhiên
s. l %ng loài thú b s n b t t i KBTTN Phong i n
(21 loài) l i nhi u h n so v#i C KBTTN Takóu. Vì
v;y, b #c $^u có th3 khˆng $ nh thú là nhóm loài
mKc tiêu $ %c s n b t C khu vFc nghiên cbu.
Trong s. các loài VHD $ %c ng Ui dân s n b t
php bi(2007), g@m 2 loài thu)c nhóm nguy c5p EN
(Endangered), 8 loài thu)c nhóm sJ nguy c5p VU

(Vulnerable), 2 loài thu)c các nhóm ít nguy c LR
(Lower risk) và thiloài nwm trong Sách $• Th< gi#i IUCN (2017), g@m 2
loài thu)c nhóm r5t nguy c5p CR (Critically
endangered), 1 loài thu)c nhóm nguy c5p EN
(Endangered), 4 loài thu)c nhóm sJ nguy c5p VU
(Vulnerable), 16 loài thu)c nhóm nguy c th5p LR
(Lower risk) và nhóm thideficient). Có tpng s. 3 loài VHD thu)c nhóm c5m

khai thác vì mKc $ích th ng m i (IB) và 8 loài thu)c
nhóm h n ch< khai thác vì mKc $ích th ng m i
(IIB) theo Ngh $ nh s. 32/2006/N -CP. Có 9 loài

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

135


KHOA H C CÔNG NGH
có tên trong Công #c Qu.c t< CITES (2015) g@m 1
loài nwm trong phK lKc I, 7 loài thu)c phK lKc II và 1
loài thu)c phK lKc III (b6ng 1).
3.2. S.
S. l %ng $)ng v;t hoang dã
dã b s n b t và
thFc
thFc tr ng qu^n th3

3.2.1. S. l %ng $)ng v;t hoang dã b s n b t
Kcá th3 c"a mŠi loài $ %c s n b t thông qua kh6o sát
tX thFc $ a tX tháng 01/2017 $hi8n C b6ng 2. Tpng s. có kho6ng 23 loài VHD b
s n b t bCi các th% s n $ %c ghi nh;n và quan sát
trFc ti

b t $ %c c)ng $@ng báo cáo. Trong $ó, có tpng s. 16
loài thú chiVHD khác $ %c ghi nh;n trFc ti

B6ng 2. S. l %ng $)ng v;t hoang dã

dã b s n b
Tháng
1
2
3
4
5
Loài
Nai
1c
Mang th Ung
1c
Mang Tr Ung S n
L%n rXng
2c
C^y l•n tranh
2c
1c
Ch@n vàng
1c
1c
C^y giông
1c
Dúi m.c
8c
2c
1c
2c
1c
Kh/ mBt $•

1c
Kh/ $uôi l%n
Nhím $uôi ng n
2c
1c
on
3c
Sóc bay trâu
1c
Sóc
3c
2c
2c
3c
1c
Chu)t
5c
1c
3c
D i qu6 l Ci dài
10c
Gà rXng
2c
1c
2c
1c
R n hp mang
1c
1c
Rùa $5t

1c
T c kè
5c
8c
4c
K¥ nhông
4c
5c
ªch nhái
4k
2k
2k
Cá
1k
1k
2k
3k
∑ thú có GTKT
21c
2c
4c
2c
3c

loài l ‚ng c và bò sát, 1 loài chim và còn l i là m)t
s. loài cá.
Thú là m)t trong nh?ng loài mKc tiêu s n b t
c"a nhi u c)ng $@ng $ a ph ng sinh s.ng C vùng
$8m c"a các khu b6o t@n và v Un qu.c gia bCi vì các
loài này th Ung có giá tr sL dKng và giá tr kinh t<

cao và $ %c th tr Ung a chu)ng, $Bc bi8t là các loài
thú l#n (thú l#n: có kh.i l %ng >5 kg). Qua kkh6o sát thFc $ a, trong s. các loài thú $ %c ghi
nh;n có 13 loài thú có giá tr kinh t< cao bao g@m các
loài Nai, Mang, L%n rXng, C^y/Ch@n, Dúi, các loài
Kh/, Nhím/ on và Sóc bay trâu v#i tpng s. 111 cá
th3 $ %c ghi nh;n chiVHD b s n b t (b6ng 2). Các loài VHD khác có
giá tr sL dKng và giá tr kinh t< cao $ %c s n b t
g@m R n, Rùa, T c kè và K¥ nhông.
t $ %c ghi nh;n tX thFc $ a trong n m 2017
6
7
8
9
10
11
12
2c

1c

1c

1c

3c

2c
1c

2c
1c
1c

1c
2c

1c
1c
7c
3c
7k
1k
3c

1c
2c
2c
10c
1c

1c
5c
1c

4c
1c

1c
2c

1c
3c

2c

3c
1c

1c
2c

2c

1c

1c

1c
2c
4c

2c
4c

1k
15c

13c

1c
2c
2c
5c

3c

2c
1c

2c
3k
4c

2c
1c
2c

1c
1c
2c
1c
1c
1c
2c
1c

4k
1k
7c

1c
1c
2c

2c
2c
1c
2c
7c

1c
4c
3c
8k
1k
15c

3c
4k
20c

Tpng
3c
3c
1c
8c
12c
7c
7c

39c
4c
3c
10c
12c
2c
22c
18c
20c
12c
4c
3c
32c
28c
31k
14k
111c

Ghi chú: c: $ n v cá th3; k: $ n v kg; ∑ thú có GTKT: Tpng s. các loài thú $ %c s n b t có giá tr kinh
t< $ %c ghi nh;n tX thFc $ a (g@m các loài Nai, Mang th Ung, L%n rXng, C^y l•n tranh, Ch@n vàng, C^y dông,
Dúi m.c, Kh/ mBt $•, Kh/ $uôi l%n, Nhím $uôi ng n, on, Sóc bay trâu).

136

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH
M)t s. kmùa s n b t thông th Ung là vào mùa m a trong

n m, tuy nhiên m)t vài n i mùa s n b t l i di n ra
quanh n m (Roberton và cs., 2003). Kph•ng v5n c"a ng Ui dân $ a ph ng và các th% s n
cho th5y rwng mùa s n b t VHD C KBTTN Phong
i n ch" y(kho6ng tháng 9 $cbu, các tháng s n b t trong n m di n ra ch" ytháng 9 $$ a v s6n l %ng s n b t theo các tháng trong n m
crng hŠ tr% cho quan $i3m này, $Bc bi8t là $.i v#i
các loài thú l#n có giá tr kinh t< cao ví dK nh Nai,
Mang, L%n rXng, C^y/Ch@n, Dúi, các loài Kh/,
Nhím/ on (b6ng 3). S. l %ng các cá th3 s n b t tX
tháng 9 $trong khi C các tháng còn l i s. l %ng th5p h n và
Tháng

Mùa s n b t

1

2

dao $)ng 2-7 cá th3/tháng. Các loài
th Ung $ %c s n b t quanh n m.

VHD khác thì

S6n l %ng s n b t cao tX tháng 9 $n m sau có th3 liên quan $

ph•ng v5n cho th5y ng Ui dân khá b;n r)n v#i mùa
tr@ng, c5y và thu ho ch tX tháng 2 $tháng 9 (thu ho ch lúa n #c) (b6ng 3). ThUi gian tX
gi?a tháng 9 $nhi u h) gia $ình $i vào rXng $3 thu hái lâm s6n
ngoài gŠ (LSNG), bao g@m c6 VHD. Qua kph•ng v5n, các th% s n cho rwng vào mùa m a
(tháng 9-12) sJ d dàng s n b t h n vì lá cây rXng
#t cho phép các th% s n ho t $)ng yên t’nh h n.
MBc dù tháng 1 hàng n m m a không nhi u, l %ng
thú b s n b t là cao nh5t có th3 liên quan $c Ung s n b t c"a các th% s n $3 phKc vK nhu c^u v
th t thú rXng cao trong d p l t
B6ng 3. Mùa s n b t php bi3
4
5
6
7

8

9

10

11

12

Thú l#n
Thú nh•, chim
Bò sát, cá

Canh tác

S n
Lúa r9y
Lúa n #c
Ngô, $;u $p

ThUi ti
Nhi8t $) (0C)
L %ng m a (mm)

P
P
17
70

P

P

P

P
H

P

18
50

21
65

23
170

Ghi chú: P: C5y; H: Thu ho ch.
3.2.2. ThFc tr ng qu^n th3 các loài $)ng v;t
hoang dã b s n b t
Trong s. các loài $ %c báo cáo th Ung b s n
b t bCi ng Ui dân $ a ph ng thì thông qua $i u tra
ph•ng v5n trung bình có kho6ng 52,6% s. th% s n
khˆng $ nh $ã tXng s n b t hoBc biCách $ây h n m Ui n m, trong s. VHD s n b t
$ %c thì kho6ng 50% $ %c sL dKng làm thbc n,
d %c li8u, trong khi 50% còn l i $ %c bán cho các
th ng lái. Tuy nhiên trong nh?ng n m g^n $ây,
ngoài m)t s. loài $)ng v;t nh• nh Chu)t, Sóc, Cá
nh•, Gà rXng $ %c dùng $3 n thì xu h #ng th ng
m i hóa cho th5y g^n nh 100% các loài VHD b
s n b t $ %c $em bán cho các th ng lái (b6ng 4).
Ktr ng các qu^n th3 c"a các loài có giá tr kinh t< b
s n b t $ang có xu h #ng gi6m nhi u so v#i 10 n m

P

P
H/P

P
H

H

H

24
240

25
220

25
170

24
190

H

H
23
410

21
950

20
750

H

17
330

tr #c $ây. Theo $ánh giá c"a các th% s n, h^u hcác qu^n th3 c"a các loài có giá tr kinh t< là còn ít,
trong $ó các loài nh Mang l#n, Nai, Mang th Ung,
Mang Tr Ung S n, Tê tê, C^y/Ch@n, Rùa các lo i
$ang trC nên r5t ít. Nguyên nhân suy gi6m $ %c
c)ng $@ng và các th% s n xác nh;n là do s n b t quá
mbc $3 bán và do m5t sinh c6nh rXng. Theo $ánh
giá c"a c)ng $@ng, trên $ a bàn nghiên cbu có
tuyth"y $i8n $ang trong quá trình xây dFng $ u nwm
trong di8n tích rXng c"a xã H@ng Vân và KBTTN
Phong i n $ã làm suy gi6m v s. l %ng và tr?
l %ng c"a nhi u loài VHD. Các th% s n cho rwng
10 n m tr #c $ây khi ch a làm tuynhi u loài thú l#n v9n $ %c s n b t xung quanh
rXng d2c theo tuys. l %ng các loài này còn r5t ít.

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

137


KHOA H C CÔNG NGH
B6ng 4. Tình
Tình hình s n b t và sL dKng s6n phmm m)t s. loài VHD có giá tr kinh t<
Nhóm
$)ng v;t
Nai

Sinh c6nh
RXng già, non

Mang th Ung RXng già, non
Mang Tr. S n RXng già
L%n rXng
RXng, n ng r9y
C^y, Ch@n
RXng, n ng r9y
Dúi
RXng, n ng r9y
Kh/
RXng già
Nhím, on
RXng già, non
Rùa các lo i
RXng già, su.i
R n hp mang
RXng

Trung bình

S. th% s n
khˆng
$ nh (%)
39,0
45,8
25,4
96,6
40,0
100,0
40,0
81,4
10,0
20,0
52,6

TP ph^n sL dKng
SL dKng
(%)
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
10,0
0,0
0,0
0,0

1,1

Bán
(%)
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
90,0
100,0
100,0
100,0
98,9

Tr #c
2007

Hi8n
t i

Nguyên nhân
suy gi6m

++

+

SB, MSC

++
++
+++
+++
++++
+++
+++
++
+++
+++

+
+
++
+
+++
++
++
+
++
++

SB, MSC
SB, MSC
SB
SB
SB
SB, MSC
SB

SB
SB

Ghi chú: Xu h #ng qu^n th3 c"a mŠi loài $ %c $ánh giá theo 4 mbc: ++++: Nhi u/phong phú; +++: Trung
bình; ++: Ít/th5p; +: R5t ít/hic6nh.
3.3. Ph ng thbc
thbc s n b t, khu vFc s n b t và
thành ph^n
ph^n th% s n

3.3.1. Ph

ng thbc s n b t

Nhìn chung, hình thbc $ánh b9y là hình thbc
s n b t ch" yH@ng Kim. Kth% s n sL dKng các lo i b9y khác nhau, g@m b9y
trBc, b9y trBc có hàng rào, b9y k‰p, b9y s;p và b9y
h., trong $ó b9y trBc là khá php bihàng rào và b9y k‰p ch" ythú có kích th #c vXa và nh•, trong khi b9y trBc và
b9y h. dùng $3 b9y các loài thú l#n, ví dK nh Nai,
L%n rXng, Mang. V;t li8u làm b9y ch" yphanh xe máy, xe $ p, nan hoa xe máy, xe $ p.
Nhóm th% s n dùng b9y th Ung $i tX 3 $và m)t l^n $i h2 $Bt 50-100 b9y, thUi gian C trong
rXng là tX 4 $1-2 ngày, sau $ó h2 trC v nhà kho6ng 2 ngày r@i trC

l i $i ki3m tra b9y.
Theo thông tin thu th;p $ %c thì trong c)ng
$@ng c"a 6 thôn là A H., Ta Lo, A N m, Atia 2, Atia 3
và Dut 5 thu)c l^n l %t xã H@ng Vân và H@ng Kim
v9n còn kho6ng tX 4 $dùng $ n hoa c6i). Ktháng 7 n m 2017, $ã ghi nh;n 2 cá th3 loài Sóc bay
trâu (Petaurista philippensis) b th% s n b n $ %c
bwng súng s n. Sóc bay trâu là loài sinh v;t s.ng ch"
y
138

trên tán các cây gŠ l#n và ch/ có th3 dùng súng m#i
s n $ %c loài này.

3.3.2. Khu vFc s n b t
Các tuycánh rXng thu)c xã H@ng Vân và H@ng Kim nh ng
thFc t< là tuythu)c KBTTN Phong i n qu6n lý, n i hi8n tr ng
rXng v9n còn t.t và $ %c cho là có nhi u loài thú l#n
h n so v#i các cánh rXng thu)c khu vFc xã H@ng Vân
và H@ng Kim. Kph•ng v5n và kh6o sát thFc $ a cho th5y h n 70% s.
l %ng các loài VHD $ %c s n b t là tX KBTTN
Phong i n, trong $ó t5t c6 các loài thú l#n g@m 42
cá th3 $ %c s n b t bCi th% s n c"a 6 thôn trên là tX
các cánh rXng già thu)c phân khu b6o v8 nghiêm
ngBt c"a KBTTN Phong i n, trong khi các loài thú

vXa và nh• và các loài $)ng v;t khác còn l i $ %c s n
C các cánh rXng C $ Ung 71, Khe A Lung, Su.i A Lin,
Thác A Nôr, Su.i ABia thu)c xã H@ng Vân, H@ng
Kim và các cánh rXng giáp ranh thu)c KBTTN
Phong i n.

3.3.3. Thành ph^n th% s n và xu h #ng s n b t
Kki3m lâm cho th5y h^u ht %ng h) nghèo, thiyth% s n ngoài c)ng $@ng (3 $tX xã A Ngo, B c S n, H@ng Trung thu)c huy8n A

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH
L #i, trong khi các ch" buôn hoBc ng Ui thu mua
trung gian là ng Ui Kinh $thu)c các vùng khác nhau trong huy8n A L #i. Vi8c
s n b9y là công vi8c c"a $àn ông, ch" yniên và trung niên tX $) tupi 20 $Theo Roberton và cs. (2003), th% s n $ %c phân
chia thành 2 lo i là th% s n chuyên nghi8p và th% s n
bán chuyên nghi8p. Th% s n chuyên nghi8p là nh?ng
th% s n có quan h8 buôn bán v#i các th ng lái C xã
hoBc C huy8n và s n b t là ngu@n thu nh;p chính c"a
h2, trong khi $ó th% s n bán chuyên nghi8p là nh?ng
ng Ui $i s n vào nh?ng thUi $i3m nh5t $ nh trong

n m khi nhàn rŠi và $i s n ch" yt< (Roberton và cs., 2003). C n cb theo phân chia c"a
Roberton và cs. (2003), các th% s n C H@ng Vân và
H@ng Kim $ %c phân thành 2 lo i là th% s n chuyên
nghi8p và bán chuyên nghi8p, trong $ó th% s n
chuyên nghi8p là 15 ng Ui và th% s n bán chuyên
nghi8p là 44 ng Ui. Theo $ánh giá c"a các tr Cng
thôn và các th% s n, trong kho6ng 10 $l i $ây, s. l %ng th% s n $ã gi6m kho6ng 50%. Lý do
bCi vì hi8n nay tài nguyên VHD ngày càng hithUi gian $3 tìm kivà ph6i $i xa h n r5t nhi u nên chi phí thFc phmm và

v;t li8u c^n thih n 80% các th% s n khi $ %c h•i $@ng ý s¢n sàng
chuy3n sang ngh khác ns.ng $3 nuôi $" gia $ình h2.
3.4. Giá tr kinh t< và t^m quan tr2ng c"a $)ng
v;t hoang dã
dã $.i v#i sinh k< c"a
c"a ng Ui dân $ a
ph ng

3.4.1. Giá tr kinh t<
3 tính toán giá tr kinh t< c"a các loài mà c)ng
$@ng s n b t, sL dKng kl %ng s n b t C b6ng 5 và giá c6 ch c ch n c"a m)t
s. loài thông qua ph•ng v5n. Tùy thu)c vào loài $ %c
s n b t, trung bình m)t h) phK thu)c vào tài nguyên
$)ng v;t rXng thu nh;p bình quân là tX 240.000 $

330.000 $@ng/ngày (B6ng 5), so v#i công lao $)ng
thuê m #n 200.000 $Nh v;y, n$ %c tính bwng s. ti n mà ng Ui dân thu $ %c tX vi8c
bán tài nguyên DSH - ti n công lao $)ng $3 khai
thác lo i tài nguyên $ó v#i $ n v là ngày (Martin,
2002), thì giá tr thFc c"a tài nguyên DSH là r5t
th5p.

B6ng 5. Giá tr kinh t< c"a m)t s. loài $)ng v;t hoang
hoang dã $ %c s n b t ($ n v 1.000 $@ng)
Thu nh;p/
Tpng s.
Giá bán/kg
Tpng thu
Loài
Tpng s6n l %ng
ngày công
ngày công
L%n rXng
8 con (200 kg)
100
150
30.000
300,0
Nai
3 con (105 kg)
54
170
17.850

330,6
Mang th Ung
3 con (60 kg)
30
150
9.000
300,0
Mang Tr Ung S n
1 con (12 kg)
7
150
1.800
257,1
C^y/ch@n
26 con (130 kg)
156
350
45.500
291,7
Nhím/ on
22 con (110 kg)
110
300
33.000
250,0
Dúi
39 con (43 kg)
39
250
10.750

275,6
Kh/
7 con (56 kg)
35
150
8.400
240,0
R n
4 con (6 kg)
12
500
3.000
250,0
Rùa
3 con (9 kg)
7
200
1.800
257,1

3.4.2. T^m quan tr2ng c"a $)ng v;t hoang dã $.i
v#i kinh t< c"a c)ng $@ng
Trên c sC $i u tra các h) th Ung s n b t và
không s n b t VHD qua phân tích kinh t< h), kqu6 cho th5y rwng s n b t VHD là ngu@n thu
nh;p chính $.i v#i các h) là th% s n chuyên
nghi8p và quan tr2ng $.i v#i các h) là th% s n bán
chuyên nghi8p C 2 xã H@ng Vân và H@ng Kim, $ây
là k< sinh nhai c"a h2, $Bc bi8t là các th% s n
chuyên nghi8p (b6ng 6). Trong khi ngu@n thu

nh;p quan tr2ng c"a các h) không s n b t $)ng
v;t hoang dã là tX tr@ng tr2t và rXng tr@ng. SC d’
ngu@n thu nh;p tX lâm s6n ngoài gŠ (LSNG) c"a
t5t c6 các h) $ %c kh6o sát C xã H@ng Kim cao h n
$áng k3 so v#i xã H@ng Vân có th3 liên quan ch5t
l %ng và sF phân b. c"a rXng tF nhiên. – xã H@ng
Kim, ch5t l %ng rXng tF nhiên v9n còn t ng $.i
t.t, di8n tích l#n và $ %c phân b. g^n v#i khu dân
c nên vi8c ti

h n so v#i xã H@ng Vân.

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

139


KHOA H C CÔNG NGH

Ngu@n thu
S n b t VHD
Tr@ng tr2t
RXng tr@ng
LSNG
Ch n nuôi

B6ng 6. C c5u thu nh;p c"a xã
xã H@ng
H@ng Vân và H@ng Kim (%)
Xã H@ng Vân

Xã H@ng Kim
Th% s n
Th% s n
H) gia
Th% s n
Th% s n
CN
bán CN
$ình
CN
bán CN
65,3
28,5
0,0
64,5
26,4
14,4
30,5
39,2
11,4
27,0
10,1
22,8
31,3
5,6
16,5
1,0
3,0
8.0
11,0

14,6
9,2
15,2
21,5
7,5
14,5

H) gia
$ình
0,0
35,5
29,1
17,0
18,4

Ghi chú: CN=Chuyên nghi8p
3.5.
xu5t m)t s. gi6i pháp qu6n lý
lý b6o
b6o t@n các
loài $)ng
$)ng v;t hoang dã
dã

ng trình tu^n tra và giám sát
VHD trong lâm ph;n c"a Khu BTTN Phong i n:

- T ng c Ung công tác ki3m tra, ki3m soát và
thFc thi pháp lu;t: LFc l %ng ki3m lâm sC t i và
KBTTN Phong i n c^n ph.i h%p v#i chính quy n

$ a ph ng, tp tu^n tra rXng c)ng $@ng $3 t ng
c Ung n ng lFc, nhân lFc ki3m tra, ki3m soát, tihành tháo g‚ các lo i b9y, $Bc bi8t là vào mùa m a,
t ch thu súng, xL lý nghiêm kh c các $.i t %ng vi
ph m là gi6i pháp u tiên hi8n nay.

Xây dFng và thFc hi8n m)t ch ng trình giám sát
nhwm qu6n lý b n v?ng tài nguyên VHD, tr #c m t
c^n t;p trung giám sát $ánh giá hi8n tr ng các loài có
giá tr kinh t< và b6o t@n ngu@n gien, u tiên cho
nh?ng loài thú l#n nh Mang l#n, Mang Tr Ung S n,
thú linh tr Cng, Tê tê…

- C^n xây dFng ngay c ch< chia s‡ l%i ích tài
nguyên rXng v#i ng Ui dân s.ng g^n rXng C phân
khu phKc h@i sinh thái $3 gi6m thi3u ho t $)ng s n
b t VHD C phân khu b6o v8 nghiêm ngBt c"a
KBTTN Phong i n, g n l%i ích kinh t< c"a ng Ui
dân v#i các ho t $)ng qu6n lý b6o v8 rXng. @ng
thUi, c^n tilý tài nguyên VHD dFa vào c)ng $@ng.

- C6i thi8n sinh k< c"a ng Ui dân $ a ph

ng: 3

gi6m tác $)ng lên tài nguyên VHD, KBTTN Phong
i n c^n ph.i kVân, H@ng Kim và UBND huy8n A L #i trong vi8c rà
soát, quy ho ch vùng s6n xu5t cây công nghi8p, nông

nghi8p $3 có th3 c5p $5t cho các $.i t %ng s n b t
VHD, t ng thêm kinh phí xây dFng các mô hình
s6n xu5t nông nghi8p, ch n nuôi hi8u qu6 và b n
v?ng. Bên c nh $ó, c^n titri3n các mô hình lâm s6n ngoài gŠ thay th< t i xã
H@ng Vân nh nuôi l%n rXng, dúi, k¥ nhông, cá su.i,
v.v…$3 gi6m tác $)ng lên tài nguyên VHD.

- Nâng cao nh;n thbc c)ng $@ng v vai trò c"a
VHD $.i v#i $a dang sinh h2c: KBTTN Phong
i n c^n ph.i h%p v#i chính quy n và lFc l %ng ki3m
lâm sC t i $3 xây dFng k< ho ch tuyên truy n nâng
cao nh;n thbc cho ng Ui dân $ a ph ng v vai trò c"a
VHD $.i v#i $a dang sinh h2c, $Bc bi8t c^n t;p trung
vào các $.i t %ng là th% s n, th% rXng và h2c sinh.

140

- Xây dFng ch

4. K T LU!N
Tpng c)ng có 32 loài VHD $ã $ %c c)ng $@ng
s n b t php bivà bò sát, 1 loài chim và 2 loài cá. Kh6o sát thFc $ a
ghi nh;n 23 loài VHD b s n b t, trong $ó có 13 loài
thú có giá tr kinh t< cao v#i tpng s. 111 cá th3 $ %c
ghi nh;n, chib s n b t. Mùa s n b t và s6n l %ng s n b t t;p
trung ch" y$ %c s n b t tX KBTTN Phong i n. ThFc tr ng các

qu^n th3 c"a các loài VHD h^u hs n b t $3 bán, m5t sinh c6nh và $ %c $ánh giá còn
ít, m)t s. loài $ã trC nên hiMang l#n, Tê tê. Nâng cao công tác thFc thi pháp
lu;t, xây dFng c ch< chia s‡ l%i ích tài nguyên rXng
v#i ng Ui dân s.ng g^n rXng, t o sinh k< c"a ng Ui
dân $ a ph ng, xây dFng k< ho ch tuyên truy n
nâng cao nh;n thbc cho ng Ui dân $ a ph ng v vai
trò c"a VHD $.i v#i $a dang sinh h2c, tu^n tra và
giám sát VHD là các gi6i pháp b6o t@n c^n thihi8n nay.
TÀI LI#U THAM KH O
1. B) Khoa h2c và Công ngh8, 2007. Sách •
Vi8t Nam (Ph^n I. )ng v;t). NXB Khoa h2c TF
nhiên và Công ngh8, Hà N)i.
2. Chính ph" n #c CHXHCN Vi8t Nam, 2006.
Ngh $ nh s. 32/2006/N -CP ngày 30/3/2006 c"a
Th" t #ng Chính ph" v : Qu6n lý thFc v;t rXng,
$)ng v;t rXng nguy c5p, quý hi
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH
3. Francis, C. M., 2008. A Guide to the Mammals
of Southeast Asia. Princeton University Press, USA.
4. CITES, 2015. Appendices I, II and III. Valid
from 14 June 2006. International Environment
House.
5. Dickinson C. and Van Ngoc Thinh, 2006. An

assesment of the Fauna and Flora of the Green
Corridor Forest Landscape, Thua Thien - Hue
province, Vietnam. Technical Report No.7: Green
Corridor Project, WWF Greater Mekong & Vietnam
Country Programme and FPD Thua Thien - Hue
Province, Vietnam.
6.
Bng Ng2c C^n, Hideki Endo, Nguy n
Tr Ung S n, Tatsuo Oshida, Lê Xuân C6nh, Bng
Huy Ph ng, Darrin Petter Lunde, Shin-Ichiro
Kawada, Akiko Hayashida, Motoki Sasaki, 2008.
Danh lKc các loài thú hoang dã Vi8t Nam,
Shoukadoh, Kyoto.
7. Tr nh Th My Dung, Hoàng Minh bc, L u
H@ng Tr Ung và Vr Ng2c Long, 2011. )ng v;t
th Ung b khai thác t i Khu b6o t@n thiên nhiên
Takóu. H)i ngh khoa h2c toàn qu.c v sinh thái và
tài nguyên sinh v;t l^n thb 4, Hà N)i.
8. IUCN, 2015. IUCN Red List of Threatened
Species, <www.iucnredlist.org/>.

9. Martin G. J., 2002. ThFc v;t dân t)c h2c. NXB
Nông nghi8p.
10. Nguy n V n Minh (ch" biên), Tr^n Th Thúy
Hwng, 2016. Bc $i3m nh;n d ng, sinh thái và tình
tr ng b6o t@n thú linh tr Cng C Vi8t Nam. NXB
i
h2c Hu<, ThXa Thiên - Hu<.
11. Nguyen Van Minh, Nguyen Huu Van, and
Yuzuru Hamada (2012). Distribution of macaques

(Macaca spp.) in central Vietnam and at the Central
Highlands of Vietnam. Vietnamese Journal of
Primatology, 2 (1): 73-83.
12. Roberton S., Tr^n Chí Trung và Momberg F.,
2003. Thay $pi sinh k<: Nghiên cbu tình hình khai
thác buôn bán VHD C VQG Pù Mát, Ngh8 An, Vi8t
Nam. DF án Lâm nghi8p Xã h)i và B6o t@n Thiên
nhiên Ngh8 An (SFNC), Ngh8 An, Vi8t Nam.
13. Le Trong Trai, Tran Hieu Minh, Tran Quang
Ngoc, Tran Quoc Dung and Hughes R., 2001. An
Investment Plan for the Establishment of Phong
Dien Nature Reserve, Thua Thien - Hue Province,
Vietnam. BirdLife International Vietnam Programme
and the Forest Inventory and Planning Institute,
Hanoi, Vietnam.

STATUS OF WILDLIFE HUNTING
HUNTING AND LOCAL PEOPLE’S
PEOPLE’S LIVELIHOOD IN THE BUFFER ZONE OF
PHONG DIEN NATURAL RESERVE,
RESERVE, THUA THIEN - HUE PROVINCE
Nguyen Van Minh1, Hoang Huy Tuan1

1

University of Agriculture and Forestry, Hue University
Summary

The present study aimed to assess the species composition and number of wild animals hunted by local
people in the buffer zone in order to recommend effective conservation measures of wildlife in Phong Dien

Natural Reserve, Thua Thien - Hue province. A total of 105 people, including forest rangers, local people,
and hunters, were selected for the interview in order to collect information about the species hunted. The
field surveys were conducted on 5 sites to determine the species and number of individuals of each species
hunted. The results showed that 32 species of wildlife were hunted by the community, including 21 species
of mammals, 8 species of amphibians and reptiles, 1 species of bird, and 2 species of fish, in which many
species were listed from vulnerable to endengre in national and international levels. The results of the field
surveys also recorded 23 species of wildlife hunted, in which 13 species of mammals within a total of 111
individuals were identified to have the high economic values and account for the majority of the hunted
species. The hunting season and yield of hunting mainly focused on the rainy season. The large mammal
species were mostly hunted from Phong Dien Nature Reserve. The populations of wildlife species were
mostly reduced because of hunting for sale and habitat loss, and estimated low. Some species have become
rare or very rare, such as Muntiacus vuquangensis and Manis sp. Five group measures are recommended
to conserve wildlife species in the reseach area.
Keywords: Hunting, hunter, wildlife, population, conservation.

Ng Ui ph6n bi8n: PGS.TS. @ng Thanh H6i
Ngày nh;n
nh;n bài: 24/11/2017
Ngày thông qua ph6n
ph6n bi8n: 25/12/2017
Ngày duy8t
duy8t $ ng: 4/01/2018

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

141