Mối liên quan giữa mô mềm mũi - môi - cằm trên phim sọ nghiêng của người Việt bằng phân tích sơ đồ lưới

Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

MỐI LIÊN QUAN GIỮA MÔ MỀM MŨI - MÔI - CẰM
TRÊN PHIM SỌ NGHIÊNG CỦA NGƯỜI VIỆT
BẰNG PHÂN TÍCH SƠ ĐỒ LƯỚI
Lữ Minh Lộc*, Ngô Thị Quỳnh Lan**

TÓM TẮT
Mục tiêu: Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích sơ đồ lưới nhằm đánh giá các góc độ và tỉ lệ giữa các
cấu trúc mô mềm mũi- môi-cằm của người Việt Nam trên phim sọ nghiêng, qua đó ứng dụng trong chẩn đoán và
lập kế hoạch điều trị chỉnh hình.
Đối tượng và phương pháp: Phim sọ nghiêng của 144 đối tượng (61 nam và 83 nữ, từ 16 đến 25 tuổi)
được chọn lựa.Sơ đồ lưới được xây dựng dựa trên phim sọ nghiêng định vị theo tư thế đầu tự nhiên tùy thuộc vào
chiều cao tầng mặt trên và chiều dài nền sọ trước của mỗi đối tượng. Xác định vị trí của mỗi điểm chuẩn trong hệ
trục tọa độ bằng phần mềm AutoCAD 2010. Qua đó đo đạc các số đo góc, khoảng cách và tỉ lệ theo từng giới.
Kiểm định T cho 2 mẫu độc lập được sử dụng để so sánh dữ liệu theo giới.
Kết quả: Mối liên quan giữa mũi-môi-cằm được thiết lập trong hình chữ nhật có đường chéo đi qua Pn và
Pog’. (Nam có độ dày môi dưới độ dày cằm, chiều cao tầng mặt dướilớn hơn nữ có ý nghĩa với p<0,05, p<0,01 và
p<0,001. Tuy nhiên, không có sự khác biệt có ý nghĩa về các số đo góc vàsố đo tỉ lệ ở hai giới (p>0,05).Góc tạo hợp
đường E với mặt phẳng đầu tự nhiên tại vị trí Pnkhông khác biệt theo giới:70,65o± 2,9o. Tỉ lệ hình chiếu chiều dài
môi trên (Sn-Ls), độ dàymôi đỏ hai môi (Ls-Li) và chiều dài môi dưới (Li-Pog’) lên mặtphẳng đứng dọc đầu tự
nhiên là 1: 1,17: 1,27.
Kết luận: Các số đo góc và tỉ lệmô mềm mặttrong nghiên cứu này có thể là tiêu chuẩn tham chiếu cho các đối
tượng có sai khớp cắn, giúp xác định vùng bất hài hòa của khuôn mặt.
Từ khóa: Phim sọ nghiêng, sơ đồ lưới, mặt phẳng đầu tự nhiên, mũi, môi, cằm.

ABSTRACT
MESH DIAGRAM ANALYSIS OF THE PROPORTIONATE RELATIONSHIP AMONG SOFT TISSUE
FACIAL STRUCTURES (NOSE-LIP-CHIN) FROM THE VIETNAMESES’ CEPHALOGRAPHS

Lu Minh Loc, Ngo Thi Quynh Lan * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 2- 2018: 38 - 47
Objectives: The purpose of this study was to evaluate the proportions and relationships among soft tissue
facial structures (nose- lip- chin) of Vietnamese population, by proportionate mesh diagram analysis typically
used for orthodontics diagnosis and treatment planning.
Materials and methods: Lateral cephalometric radiographs of 144 subjects (61 males and 83 females, aged
between 16 to 25 years-old) were selected. The mesh diagram is constructed on the cephalometric radiograph
oriented in the natural head position due to the individual upper facial height and anterior cranial base. The
location of each landmark in coordinate system was plotted with AutoCAD 2010 software. Numerous angles,
distances, and ratios were then measured for both genders. To compare data between males and females, a
Student’s independent t-test was used.
Results: The relationship among nose-lip-chin of soft tissue profile was established in rectangular grid
*Bộ môn CHRM, Khoa Răng Hàm Mặt, ĐH Y Dược, TP. Hồ Chí Minh
**Bộ môn NKCS, Khoa Răng Hàm Mặt, ĐH Y Dược, TP. Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: ThS. Lữ Minh Lộc
ĐT: 0913614126

38

Email:

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

Nghiên cứu Y học

constructed by the location of Pn and Pog’. The lower lip thickness (p<0.05) and soft tissue chin thickness
(p<0.01), the height of lower face (p<0.01) were significantly increased in males compared with females. There
were no distinct gender differences regarding all angular measurements and facial proportions in vertical,

horizontal dimension of the rectangle. Angular measurements formed by E-line with natural head position plane:
70.65o ± 2.9o. Vertical proportions in profile view (defined in natural head plane), Sn-Ls: Ls-Li: Li-Pog’ratio is 1:
1.17: 1.27.
Conclusion: The soft tissue values in the present study can be used as standards in comparison of subjects
with malocclusions, and then indicating areas of facial disharmony in the relationship among nose-lip-chin.
Keywords: Cephalometric radiograph, Mesh diagram, natural head plane, nose, lip, chin.

MỞ ĐẦU

ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU

Quan niệm điều trị chỉnh hình ngày nay có
nhiều thay đổi. Thẩm mĩ, sự cân đối của khuôn
mặt được đánh giá trước tiên.Genecov(1) nhấn
mạnh: cấu trúc mô mềm mặt và tỉ lệ tương đối
giữa các cấu trúc tạo nên đường nét của khuôn
mặt, là cơ sở để đánh giá sự cân đối và hài hòa
khuôn mặt của một cá thể. Vị trí và hình tháicủa
mũi, môi, cằm là những yếu tố chính tạo nên
đường nét khuôn mặt khi nhìn nghiêng.
Burston(5) đánh giá vị trí của môi theo chiều
trước-sau qua độ nhô của môi so với đường
thẳng vẽ từ điểm tham chiếu Subnasale đến
Pogonion mô mềm. Rickett(9) sử dụng đường E là
đường thẳng đi từ đỉnh mũi đến điểm nhô nhất
của cằm để đánh giá tương quan của ba thành
phần này.

Mẫu nghiên cứu

Chỉnh hình răng mặt nhằm thay đổi tương
quan răng, xương ổ răng, xương hàm trên và
xương hàm dưới. Những thay đổi này có thể ảnh
hưởng ít nhiều đến tương quan mũi, môi cằm
bên trên. Do vậy, những số liệu và đặc biệt mối
tương quan về tỉ lệ giữa các thành phần này sẽ
giúp người bác sĩ dễ dàng đánh giá thẩm mỹ của
nét mặt nhìn nghiêng.
Nhằm mục đích bổ sung thêm những số liệu
cần thiết để đưa ra tiêu chuẩn hài hòa của khuôn
mặt người Việt, từ đó làm cơ sở định hướng cho
việc chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị chỉnh
hình, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài“ Mối
liên quan giữa mô mềm mũi- môi- cằm trên
phim sọ nghiêng của người Việt trưởng thành
bằng phân tích sơ đồ lưới”.

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt

Mẫu nghiên cứu gồm phim sọ nghiêng của
144 đối tượng (61 nam và 83 nữ) từ 16-25 tuổi.
Bao gồm phim của các đối tượng có gương
mặt hài hòa trong nghiên cứu của Hồ Thị
Thùy Trang(2), phim của các đối tượng là các
học sinh thuộc nguồn hồ sơ lưu trữ của nhóm
nghiên cứu tham gia chương trình “theo dõi
và chăm sóc răng miệng đặc biệt trong 15 năm
(1996-2010)” do bộ Y tế quản lý, được thực
hiện tại Khoa Răng Hàm Mặt, Đại Học Y Dược
TP.HCM và các phim sọ nghiêng chẩn đoán

thường quy của bệnh nhân đến khám chỉnh
hình tại khu điều trị thuộc Khoa Răng Hàm
Mặt, ĐH Y Dược TP.HCM.

Tiêu chuẩn chọn mẫu
Ông bà, cha mẹ là người Việt Nam, dân tộc
Kinh.
Tuổi từ 16 đến 25 (giai đoạn tuổi xương xác
định theo đốt sống cổ từ CS6 trở lên)(3).
Không có tiền sử điều trị chỉnh hình răng
mặt.
Không có dị dạng hàm mặt.
Tương quan xương hàm hạng I.
Mức độ chen chúc, thiếu chỗ: ≤ 4mm.
Nét mặt nhìn nghiêng (đo trên phim sọ
nghiêng) chấp nhận được (môi trên: -0,9 ± 1,63
mm và môi dưới: 0,83 ± 1,56 mm so với đường
thẩm mỹ E khi đánh giá qua phim sọ
nghiêng)(2).

39


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

Phương pháp nghiên cứu

Thiết kế nghiên cứu

Cắt ngang mô tả và phân tích
Phương pháp đo đạc trên phim

Kỹ thuật chụp phim
Các đối tượng nghiên cứu được chụp phim
theo mặt phẳng tham chiếu Frankfort.

Tất cả các phim và hình được chụp bởi một
kỹ thuật viên nhiều kinh nghiệm tại bộ môn tia
X, Khoa Răng Hàm Mặt, ĐHYD TP HCM.
Các phim đạt yêu cầu nghiên cứu được vẽ
nét và scan vào máy vi tính Chuẩn hóa hình
ảnh đã được scan theo tỉ lệ 1/1 so với bản vẽ nét.
Để chuyển đổi từ mặt phẳng Frankfort thành
mặt phẳng đầu tự nhiên, áp dụng công thức(6)

Na’Sn-mp đầu tự nhiên=0,665×Na’Sn-mp Frankfort – 0,347×Pog’’Pn-mp Frankfort+55,488
tứ giác “lõi” trong sơ đồ lưới. Na được xem là
Xác định các điểm chuẩn
điểm chuẩn chính trong sơ đồ này:
Điểm Gla’ (Glabella mô mềm): điểm nhô ra
nhất của mô mềm trán

- Tứ giác “lõi” (hình 2) gồm:

Điểm Na’ (Nasion mô mềm): điểm sau nhất
của mô mềm vùng khớp trán-mũi theo mặt
phẳng dọc giữa.

Đường thẳng đứng thứ nhất đi qua Na

(đường thẳng này vuông góc với mặt phẳng
Frankfort hoặc mặt phẳng ngang thật sự).

Điểm Pr (Pronasale): điểm trước nhất trên
đỉnh mũi.

Đường ngang thứ nhất đi qua Na (đường
này vuông góc với đường (1)).

Điểm Sn (Subnasale): điểm giao nhau ngay
dưới chân mũi và môi trên, nằm trên mặt phẳng
dọc giữa.

Đường ngang thứ hai (3) đi qua ANS và
song song với đường (2).

Điểm Ls (Labrale superius): điểm nhô trước
nhất của đường viền môi trên, nằm trên mặt
phẳng dọc giữa.
Điểm Sto (Stomion): rãnh giữa môi trên và
môi dưới.
Điểm Li (Labrale inferius): điểm nhô trước
nhất của đường viền môi dưới trên mặt phẳng
dọc giữa.

Đường thẳng đứng thứ hai (4) song song với
đường (1) đi qua S’(S’được xác định với khoảng
cách NS’=NS).
- Tứ giác “lõi” có 4 cạnh: cạnh ngang và
cạnh đứng được chia thành hai phần bằng

nhau. Kích thước của ½ cạnh ngang là a và ½
cạnh đứng là b.

Điểm B’ (supramentale): rãnh môi cằm.
Điểm Pog’ (Pogonion mô mềm): điểm trước
nhất của mô mềm vùng cằm trên mặt phẳng dọc
giữa.
N hay Na (Nasion): điểm trước nhất trên
đường khớp trán mũi theo mặt phẳng dọc giữa.
S (Sella): là điểm giữa hố yên, nằm trên mặt
phẳng dọc giữa. Đây là điểm cấu trúc.
ANS (Anterior Nasal Spine): điểm gai mũi
trước trên mặt phẳng dọc giữa.
Thiết lập sơ đồ lưới(4,6)

(1)

Hình 2. Tứ giác lõi của sơ đồ lưới. Jacobson A. (2006)
Radiographic Cephalometry from basics to videoimaging(4)

Chiều cao tầng mặt trên (Na-ANS) và chiều
dài nền sọ trước (Na-S) được dùng để xác định

40

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

Nghiên cứu Y học

Hình 1. Các điểm mốc Jacobson A. (2006) Radiographic Cephalometry from basics to 3-D imaging, 2nd ed, by Quintessence
Publishing Co, Inc(4).

- Từ tứ giác “lõi”, vẽ một đường thẳng đứng
phía trước và một đường thẳng đứng phía sau
tứ giác với khoảng cách là a; vẽ một đường
ngang phía trên và ba đường ngang phía dưới tứ
giác với khoảng cách là b. Như vậy sơ đồ lưới
gồm có 5 đường thẳng đứng đánh số từ 1-5 và 7
đường ngang đánh theo thứ tự A, B, C, D, E, F,
G, và khối sọ-mặt sẽ được nằm trong một sơ đồ

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt

lưới gồm 24 ô hình chữ nhật bằng nhau (hình
2) một hệ thống lưới được phát triển để bao
quanh các thành phần của hệ thống sọ mặt và từ
đó thiết lập một hệ trục tọa độ theo hai chiều
trong không gian .
- Chọn góc tọa độ là góc trên bên phải của
từng ô chữ nhật nhỏ trong sơ đồ lưới (để thuận
tiện cho việc đo đạc). Xác định tọa độ các điểm

41


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

chuẩn trong hệ trục tọa độ nhỏ này (gồm hai giá
trị hoành độ và tung độ) bằng cách chiếu vuông
góc lên hai cạnh góc vuông của hình chữ nhật
nhỏ. Giá trị điểm chuẩn được tính theo tỉ lệ các
cạnh của hình chữ nhật nhỏ.

được hình chữ nhật bao phủ các thành phần
môi, đỉnh mũi và phần nhô nhất của cằm. Vẽ lần
lượt các hình chiếu của các điểm Sn, Ls, Sto, Li,
B’trên hai cạnh của hình chữ nhật.

Từ Pn, Pog’ vẽ các đường thẳng song song
với trục hoành và trục tung của sơ đồ lưới, ta

Hình 3. Sơ đồ lưới gồm 24 ô chữ nhật bằng nhau. Điểm Pn có giá trị (X%, Y%) trong hệ trục tọa độ là hai cạnh
góc vuông của hình chữ nhật có chứa điểm Pn.

(a)

(b)

(c)

Hình 4. (a): hình chữ nhật đi qua Pn, Pog’ với cạnh ngang song song với mặt phẳng đầu tự nhiên (b): góc giữa
mặt phẳng đầu tự nhiên và đường E: i; góc mũi môi (Pn-Sn-Ls): ii; góc môi-cằm (Li-B’-Pog’): iii(c): cạnh dài Ls:
khoảng cách từ Ls đến cạnh ngắn hình chữ nhật (kí hiệu Ls-y); cạnh ngắn Ls: khoảng cách từ Ls đến cạnh dài
hình chữ nhật (kí hiệu Ls-x)

42

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

Nghiên cứu Y học

nam (p<0,01) hay mũi nam nhô cao về phía trước
hơn nữ khi nhìn nghiêng trong mối tương quan
mũi-cằm (Bảng 1).

Dùng phần mềm SPSS tìm mối tương quan
giữa các điểm tham chiếu, hình chiếu của các
điểm trên mô mềm trong hình chữ nhật vừa tạo
trên 2 nhóm nam và nữ người Việt có nét mặt
hài hòa.

Số đo các góc mũi- môi, góc môi-cằm và góc
mặt phẳng đầu tự nhiên và đường E không có sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa nam và nữ.
Đặc biệt số đo góc mặt phẳng đầu tự nhiên và
đường E gần như giống nhau giữa nam và nữ
(70,65 độ) và độ lệch chuẩ cũng tương đương
nhau (Bảng 2).

Sử dụng kiểm định Student T-test trong SPSS
16.0 để so sánh giá trị tọa độ và vị trí tỉ lệ của các
điểm chuẩn trên mô mềm giữa nam và nữ. Khác

biệt có ý nghĩa khi p<0,05.

KẾT QUẢ

Vị trí các điểm tham chiếu theo chiều ngang
hay chiều trước- sau khi xét theo mặt phẳng đầu
tự nhiên gần như giống nhau, trừ các vị trí môi
dưới và đỉnh mũi của nam nhô ra trước so với
nữ có ý nghĩa thống kê (Bảng 3).

Các số đo kích thước chiều dài và chiều rộng
của hình chữ nhật giữa nam và nữ có sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê. Cạnh dài của hình chữ
nhật của nam dài hơn của nữ hay chiều dài tầng
dưới mặt của nam dài hơn nữ (p<0,001). Cạnh
ngắn của hình chữ nhật của nữ ngắn hơn của

Bảng 1. Các số đo khoảng cách chiều dài và chiều rộng của hình chữ nhật (đơn vị tính: mm)
Độ dài
Pn (cạnh ngắn)
Pog’ (cạnh dài)

Chung
TB
ĐLC
21,88
3,33
62,66
4,95

Nam
TB
ĐLC
22,73
3,3
65,1
4,89

Nữ
TB
21,25
60,86

ĐLC
3,23
4,19

Giá trị p

Mức khác biệt

0,008
0,000

**
***

Bảng 2. Các số đo góc mũi-môi (Pn-Sn-Ls), góc môi cằm (Li-B’-Pog’), góc mặt phẳng đầu tự nhiên và đường E
(đơn vị tính: độ)
Độ dài

Góc Pn-Sn-Ls
Góc Li-B’-Pog’
Góc mp đầu tự nhiên
và đường E

Chung
TB
ĐLC
113,70
9,3
130,48
13,41
70,65
2,9

Nam
TB
113,83
128,9
70,47

Nữ
ĐLC
10,28
14,78
2,88

TB
113,56
131,63

70,78

ĐLC
8,58
12,28
2,92

Giá trị p

Mức khác
biệt

0,89
0,23
0,53

-

Bảng 3. Độ dài hình chiếu các điểm Sn, Ls, M, Li, B’, Pog’ lên cạnh đứng (chiều dài) hình chữ nhật (đơn vị tính:
mm)
Độ dài
Sn chiều ngang
Ls chiều ngang
M chiều ngang
Li chiều ngang
B’ chiều ngang
Pog’ chiều ngang

Chung
TB

7,99
11,9
4,66
7,70
1,0
21,88

Nam
ĐLC
2,89
2,46
2,08
1,81
1,63
3,33

TB
8,13
12,34
5,0
8,07
1,02
22,73

Nữ
ĐLC
3,17
2,67
2,37
1,80

1,81
3,3

TB
7,88
11,57
4,41
7,43
0,98
21,21

ĐLC
2,69
2,25
1,80
1,78
1,50
3,15

Giá trị P

Mức khác biệt

0,60
0,06
0,09
0,04
0,89
0,006

*
**

Bảng 4. Độ dài hình chiếu các điểm Sn, Ls, M, Li, B’, Pn lên cạnh ngang (chiều rộng) hình chữ nhật (đơn vị tính:
mm)
Độ dài
Sn chiều dọc
Ls chiều dọc
M chiều dọc

TB
10,67
25,83
33,78

Chung
ĐLC
1,86
2,98
3,17

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt

Nam
TB
10,96
26,81
35

Nữ

ĐLC
1,95
2,78
3,05

TB
10,45
25,12
32,88

ĐLC
1,77
2,92
2,97

Giá trị P

Mức khác biệt

0,1
0,001
0,000

**
***

43


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

Nghiên cứu Y học
Li chiều dọc
B’ chiều dọc
Pn chiều dọc

43,40
49,07
62,66

4,60
4,14
4,95

45,34
50,83
65,09

4,24
3,90
4,85

41,98
47,77
60,87

4,36
3,84
4,2

0,000
0,000
0,000

***
***
***

điểm tham chiếu trên mô mềm của tầng mặt
dưới của nam nằm ở vị trí thấp hơn so với nữ,
hay tầng mặt dưới của nam dài hơn nữ (Bảng 4).

Vị trí các điểm tham chiếu theo chiều đứng
khi đánh giá theo mặt phẳng đầu tự nhiên gần
như khác nhau có ý nghĩa giữa nam và nữ, trừ
các vị trí chân mũi Sn (p>0,05). Như vậy, các

Bảng 5. Tỉ lệ các điểm chuẩn theo cạnh ngang (chiều rộng) và cạnh đứng (chiều dài) của hình chữ nhật trong
phân tích sơ đồ lưới
Độ dài
Sn chiều ngang/chiều rộng
Ls chiều ngang/chiều rộng
M chiều ngang/chiều rộng
Li chiều ngang/chiều rộng
B' chiều ngang/chiều rộng
Sn chiều dọc/chiều dài
Ls chiều dọc/chiều dài
M chiều dọc/chiều dài
Li chiều dọc/chiều dài
B' chiều dọc/chiều dài

Chung
TB
0,36
0,54
0,21
0,35
0,04
0,17
0,41
0,54
0,69
0,78

Nam

ĐLC
0,09
0,07
0,08
0,07
0,07
0,03
0,03
0,03
0,05
0,03

TB
0,35

0,54
0,22
0,36
0,04
0,17
0,41
0,54
0,70
0,78

Khi xét về tỉ lệ của độ dài các hình chiếu của
các điểm tham chiếu lên cạnh ngắn và cạnh dài
của hình chữ nhật, bảng kết quả cho thấy: tất cả
các điểm tham chiếu đều không thấy sự khác
biệt giữa nam và nữ. Điều này hoàn toàn khác
biệt với kết quả từ bảng 4. Như vậy, có sự khác
biệt giữa sử dụng các số đo và sử dụng tỉ lệ để

Nữ
ĐLC
0,10
0,08
0,09
0,06
0,08
0,03
0,03
0,03
0,05
0,03

TB
0,36
0,54
0,20
0,35
0,04
0,17
0,41
0,54
0,69
0,78

Giá trị p Mức khác biệt
ĐLC
0,08
0,07
0,07
0,07
0,07
0,03
0,04
0,03
0,06
0,04

0,42
0,85
0,36
0,61

0,91
0,45
0,91
0,62
0,45
0,52

-

đánh giá mức độ hài hòa của các cá thể. Nét mặt
nhìn nghiêng là một tổng thể, có được do sự kết
hợp về vị trí của các điểm tham chiếu, do đó
không thể sử dụng các số đo riêng lẽ để đánh giá
từng thành phần mũi, hay môi, cằm, mà chúng
ta cần phải đánh giá sự tương quan giữa chúng
với nhau (số đo tỉ lệ).

Bảng 6. Độ dài và tỉ lệ hình chiếu của môi trên, môi dưới và cằm trong tương quan cạnh đứng hình chữ nhật
Độ dài
Hình chiếu Ls-Sn
(1)
Hình chiếu Li-Ls
(2)
Hình chiếu Pog’-Li (3)
Hình chiếu Pog’-Sn (4)
Ls-Sn(1)/Pog’-Sn (4) (a)
Li-Ls(2)/Pog’-Sn (4) (b)
Pog’-Li(3)/Pog’-Sn (4)(c)

Chung

TB
15,17
17,57
19,26
52
0,29
0,34
0,37

ĐLC
2,45
3,56
3,65
4,5
0,04
0,07
0,06

Khi đánh giá tầng mặt dưới theo chiều đứng,
ngoại trừ Pog’-Li, độ dài các hình chiếu Ls-sn, LiLs và Pog’-Sn đều có sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê giữa nam và nữ (p<0,01). Tuy nhiên,

44

Nam
TB
15,85
18,52
19,77
54,14

0,29
0,34
0,37

ĐLC
2,35
3,33
3,47
4,73
0,03
0,06
0,05

Nữ
TB
14,67
16,87
18,89
50,42
0,29
0,34
0,37

ĐLC
2,37
3,59
3,76
3,91
0,04
0,07

0,07

Giá trị
p

Mức
khác biệt

0,004
0,005
0,151
0,000
0,75
0,5
0,35

**
**
***
-

khi đánh giá về mặt tỉ lệ trên trục đứng Pog’-Sn,
các tỉ lệ này hoàn toàn giống nhau giữ nam và
nữ.

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

Sn
Ls

Hình chiếu của Sn-Ls
Hình chiếu của Ls-Li

Li
Hình chiếu của Li-Pog’

Nghiên cứu Y học

Hình 3. Hình chiếu của Sn-Ls, Ls-Li
và Li-Pog’ lên cạnh dài của hình
chữ nhật hay mặt phẳng đứng dọc
đầu tự nhiên

Pog’

BÀN LUẬN
Phân tích mô mềm, về cơ bản là những ghi
nhận những đường nét mô mềm quan sát được
bằng mắt thông qua việc thăm khám bệnh nhân.
Theo Moorrees(6), để đánh giá mức độ hài hòa
của nét mặt nhìn nghiêng, đầu của các cá thể
phải được chuẩn hóa ở cùng một tư thế. Theo tác
giả, đầu được định hướng làm mặt phẳng tham
chiếu đầu tự nhiên có nhiều ưu điểm nhất khi
đánh tính thẩm mỹ của nét mặt nhìn nghiêng.
Mặc dù, chưa có sự thống nhất nét mặt nhìn
nghiêng như thế nào là lý tưởng, tuy nhiên các

tác giả Steiner(10), Ricketts(9), Merrifield(7) đã đưa
ra những đường tham chiếu giúp đánh giá mức
độ hài hòa của nét mặt nhìn nghiêng như đường
S, E. Các đường tham chiếu này vẫn được sử
dụng đến ngày nay. Theo các tác giả này, sự
thăng bằng của mặt theo chiều trước sau phụ
thuộc các thành phần mũi, môi, cằm khi nhìn
nghiêng.
Do đó, trong nghiên cứu này, chúng tôi xây
dựng một hình chữ nhật (hình 2) bao quanh mũi,
môi, cằm được vẽ từ đỉnh mũi (Pn) và cằm
(Pog’), với các cạnh song song và vuông góc với
mặt phẳng đầu tự nhiên. Mối tương quan về số

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt

đo, góc độ, tỉ lệ giữa các thành phần này trên
những cá thể có nét mặt bình thường sẽ giúp cho
chúng ta có thể đánh giá mức độ hài hòa của các
cá thể chính xác, và dễ dàng hơn.
Đường E (đường thẩm mỹ theo Ricketts) là
đường thẳng đi qua 2 điểm Pn và Pog’, đã được
Ricketts(9) đã sử dụng để đánh giá mối tương
quan của mũi, môi, cằm khi nhìn nghiêng. Theo
nghiên cứu của Hồ Thị Thùy Trang(2) , trên nhóm
người Việt có nét mặt hài hòa, vị trí của môi trên
so với đường E là -0,9 ± 1,69 và môi dưới 0,83 ±
1,56 khi đánh giá qua phim sọ nghiêng. Dựa vào
giá trị này, các bác sĩ chỉnh hình sẽ cố gắng thay
đổi độ nhô của môi cho phù hợp với vị trí của

mũi và cằm. Tuy nhiên, khi một trong hai thành
phần mũi hay cằm quá nhô hay quá lùi, nếu can
thiệp để thay đổi độ nhô của môi cho phù hợp có
thể gây ra hậu quả nghiêm trong về thẩm mỹ
cho tầng mặt dưới hay tổng thể nét mặt nhìn
nghiêng. Trong trường hợp này, đôi khi chúng ta
cần phải chỉnh sữa độ nhô của cằm hay mũi cho
phù hợp với hai thành phần còn lại.
Merrifield(7) đã sử dụng góc Z là góc hợp bởi
mặt phẳng Frankfort và và đường thẳng đi qua
Pog’ và điểm nhô nhất của môi trên hay môi
dưới. Theo tác giả, về mặt lý tưởng, môi trên nên

45


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018

tiếp xúc với đường này, còn môi dưới có thể tiếp
xúc hoặc lui sau nhẹ. Số đo trung bình của góc
này là 80o ± 9o. Số đo trung bình của góc Z có độ
lệch chuẩn khá cao, nên khi sử dụng số đo góc
này làm giá trị tham chiếu cho các chẩn đoán vị
trí bình thường của môi và cằm của một cá thể sẽ
gặp nhiều khó khăn.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, góc hợp bởi
mặt phẳng đầu tự nhiên và đường E có giá trị
trung bình là 70,65o ± 2,9o. Gíá trị góc này cũng

tương đương nhau giữa nam và nữ có nét mặt
hài hòa. Vậy đây là một trị số vững ổn, có ý
nghĩa trong chẩn đoán sự hài hòa của nét mặt
nhìn nghiêng. Để đánh giá mức độ hài hòa khi
nhìn nghiêng, thông thường, chúng ta xác định
đường E, rồi đánh giá vị trí môi xem có bình
thường hay không, nếu bất thường thì cố gắng
điều trị chỉnh hình hay phẫu thuật để đưa vị trí
môi về trị số bình thường so với đường E. Trong
trường hợp cằm quá lui sau, công việc điều
chỉnh môi trên và dưới theo đường E sẽ làm tăng
độ lồi của mặt, dẫn đến thiếu sự hài hòa tổng thể
giữa các tầng mặt. Do đó việc xác định góc giữa
đường E và mặt phẳng đầu tự nhiên sẽ cho một
ý tưởng về vị trí tương đối của độ nhô của mũi
và cằm, sau khi kết hợp với giá trị trung bình
giữa vị trí môi và đường E, ta sẽ đưa ra một chẩn
đoán phù hợp về vị trí của mũi, môi, cằm ở cá
thể đó. Từ đó, một điều trị chỉnh hình thông
thường nhằm thay đổi độ nhô của răng để thay
đổi độ nhô của môi, hay một phẫu thuật cắt
cằm,… sẽ được quyết định.
Góc mũi môi (Pn-Sn-Ls) giống nhau ở nam
và nữ, có số đo xấp xỉ 113o, hay mối tương quan
giữa môi trên và vị trí đỉnh mũi giữa nam và nữ
không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê. Mũi,
môi của nam luôn ở vị trí ra trước so với nữ, do
đó, số đo này cho ta thấy hình ảnh của môi trên
và mũi của nam chính là hình ảnh tịnh tiến ra
trước của hai thành phần này của nữ. Số đo góc

môi cằm (Li-B’-Pog’) tương tự như số đo góc mũi
môi không có sự khác biệt giữa nam và nữ. Tuy
nhiên, độ lệch chuẩn của hai số đo này quá lớn 9
độ (góc mũi môi), 13 độ (góc môi cằm), nên các

46

giá trị này khó có thể sử dụng làm các trị số tham
chiếu cho chẩn đoán, lập kế hoạch điều trị.
Từ kết quả bảng 6, các số đo kích thước như
khoảng cách từ chân mũi đến môi trên (Ls-Sn)
khác biệt có ý nghĩa thông kê giữa nam và nữ,
độ dầy của môi trên và môi dưới ở nam nhiều
hơn ở nữ (p<0,01), chiều dài tầng mặt dưới Pog’Sn có sự khác biệt giữa nam và nữ. Tuy nhiên,
khi so sánh các khoảng cách nói trên với chiều
dài cạnh đứng hình chữ nhật, kết quả cho thấy
không có sự khác biệt có ý nghĩa giữa nam và nữ
trong các tỉ lệ (a), (b) và (c) hay mặc dù môi trên
dầy hơn ở nam so với nữ khi phân tích số đo
nhưng khi so sánh theo tỉ lệ các thành phần của
khuôn mặt theo chiều đứng thì cá thể nam
không có sự khác biệt với nữ. Điều này nhấn
mạnh rằng: các số đo kích thước có thể giúp so
sánh giữa cá thể này và cá thể khác, tuy nhiên sẽ
có thể sai lầm khi dùng để đánh giá sự hài hòa
giữa các thành phần trong cùng một cá thể.
Khi thực hiện phép tính tỉ lệ giữa 3 nhóm (a),
(b), (c) ở bảng 6, chúng tôi tìm được một tỉ lệ đặc
biệt giữa 3 thành phần này: (a): (b): (c) = 1: 1,17:
1,27. Sự khác nhau giữa nam và nữ không có ý

nghĩa thống kê ở tỉ lệ này cho thấy đây là một tỉ
lệ vững ổn trên cấu trúc mô mềm mặt người Việt
có nét mặt bình thường. Tỉ lệ này rất hữu ích
trong việc định lại ví trí lí tưởng của môi trên và
môi dưới dựa trên mối tương quan theo chiều
đứng của hình chữ nhật. Đồng thời giúp xác
định chiều dài bình thường của môi trên Sn-Ls
trên mỗi cá thể, từ đó các bác sĩ lâm sàng có thể
xác định môi trên của cá thể là ngắn hay dài hơn
bình thường, nhằm giúp đánh giá nguyên nhân
cười hở lợi là do môi trên cá thể ngắn hay cá thể
có sự tăng trưởng quá mức xương ổ răng hàm
trên. Trên cơ sở đó các bác sĩ phẫu thuật sẽ đưa
ra phương pháp điều trị thích hợp.

KẾT LUẬN
Thẩm mỹ của nét mặt nhìn nghiêng phụ
thuộc rất nhiều vào mối tương quan theo chiều
trước sau của mũi-môi-cằm. Các phân tích về số
đo của các cấu trúc sọ mặt giúp người nghiên

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018
cứu có thể so sánh giữa cá thể này với cá thể
khác. Tuy nhiên để đánh giá sự hài hòa của các
thành phần này trên một khuôn mặt thì phân
tích so sánh theo tỉ lệ và số đo các góc có nhiều
ưu điểm hơn. Theo kết quả nghiên cứu trên, đối

với những cá thể có nét mặt hài hòa được chọn,
về mặt số đo kích thước, chiều dài tầng mặt dưới,
độ nhô cao của mũi ở nam lớn hơn nữ. Tuy
nhiên, góc hợp bởi mặt phẳng đầu tự nhiên và
đường thẫm mỹ E lại tương đương nhau 70,65o±
2,9o. Bên cạnh đó, tỉ lệ đặc biệt ổn định của các
hình chiếu chiều dài môi trên (Sn-Ls), độ dầy hai
môi (Ls-Li) và chiều dài môi dưới (Li-Pog’) lên
phẳng đứng dọc đầu tự nhiên là 1: 1,17: 1,27, sẽ
giúp các nhà nhân trắc học, bác sĩ phẫu thuật,
chỉnh hìnhcó thêm nhiều dữ liệu tham chiếu cho
những đánh giá mức độ hài hòa của khuôn mặt
nhìn nghiêng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

2.

Genecov JS, Sinclair PM, Dechow PC (1990). “Development of
the nose and soft tissue profile”, Angle Orthodontist, 60(3),
pp.191-198.
Hồ Thị Thùy Trang, Hoàng Tử Hùng (2000). “Những đặc
trưng của khuôn mặt hài hòa qua ảnh chụp và phim sọ

Chuyên Đề Răng Hàm Mặt

3.

4.

5.
6.

7.
8.
9.
10.

Nghiên cứu Y học

nghiêng: nghiên cứu trên sinh viên ĐH Y Dược TP.HCM”,
Tạp chí Y học TP.HCM, tập 4.
Hồ Thị Thùy Trang, Hoàng Tử Hùng (2013). “Xác định giai
đoạn trưởng thành xương đốt sống cổ bằng phương pháp
định lượng: nghiên cứu trên phim sọ nghiêng độ tuổi 7-18
tuổi”, Tạp chí Y học TP.HCM, tập 17 (2), tr.223.
Jacobson A. (1995),“Radiographic Cephalometry from basics to
videoimaging”. By Quintessence Publising Co, Inc, pp.175-215.
Legan HL, Burstone CJ. (1980). Soft tissue cephalometric
analysis for orthognathic surgery. J Oral Surg; 38:744-751.
Lữ Minh Lộc, Ngô Thị Quỳnh Lan (2015). “Khảo sát mối
tương quan giữa hai mặt phẳng đầu tự nhiên và Frankfort
trong phân tích sơ đồ lưới”. Tạp chí Y học TP.HCM, tập 19 (2),
tr.316.
Merrifield LL (1966). “The profile line as an aid in critically
evaluating facial esthetics”. Am J orthod; 52:804-822.
Moorees CFA, Lebret L (1962). “The mesh diagram and
cephalometrics”. The Angle Orthodontics, 32, pp.214-231.
Ricketts RM. (1961), “Cephalometric analysis and synthesis”.
Angle Orthod; 31:141-156.

Steiner CC (1960). “The use of cephalometrics as an aid to
planning and assessing orthodontic treatment”. Am J
orthod;46: 721- 735.

Ngày nhận bài báo:

27/01/2018

Ngày phản biện nhận xét bài báo:

15/02/2018

Ngày bài báo được đăng:

15/03/2018

47