Chương trình khoa học và công nghệ phục vụ phát triển bền vững vùng Tây Bắc: Một số thành tựu và định hướng hợp tác

Phiên 5: Cơ hội cho hợp tác

Chương trình khoa học và công nghệ phục vụ phát triển bền
vững vùng Tây Bắc: Một số thành tựu và định hướng hợp tác
Mai Trọng Nhuận, Trương Vũ Bằng Giang, Nguyễn Thị Hoàng Hà

HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC

Cơ quan
Đại học Quốc gia Hà Nội

224

Vùng trung du và miền núi phía Bắc (gọi tắt là vùng Tây Bắc) thuộc phạm
vi chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Tây Bắc gồm 12 tỉnh (Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái,
Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hoà Bình, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Phú
Thọ, Tuyên Quang) và 21 huyện phía tây của hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ
An, với tổng diện tích là 115.153,4 km2, chiếm 35% diện tích tự nhiên cả
nước.
Vùng Tây Bắc có tiềm năng, lợi thế để phát triển nông, lâm nghiệp, thủy
điện, khoáng sản, du lịch và kinh tế cửa khẩu. Đây là địa bàn sinh sống
của hơn 11,6 triệu người thuộc hơn 30 dân tộc anh em, trong đó khoảng
63% là đồng bào các dân tộc thiểu số. Dù có vị trí chiến lược quan trọng,
tiềm năng to lớn và đa dạng nhưng Tây Bắc vẫn là vùng đặc biệt khó khăn
về mọi mặt, tỷ lệ hộ nghèo cao nhất cả nước, hệ thống giao thông chưa
phát triển đồng bộ và thường xuyên chịu tác động của tai biến, thiên tai.
Nguyên nhân của thực trạng trên là do các nguồn lực phát triển bền vững
của vùng Tây Bắc chưa thực sự được khơi dậy và phát huy đúng mức, có
hiệu quả, trong đó có nguồn lực khoa học và công nghệ.
Xuất phát từ các thực tiễn trên, năm 2012 Thủ tướng Chính phủ đã chuẩn
y đề xuất của Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) và Ban Chỉ đạo Tây Bắc

tổ chức triển khai Chương trình Khoa học và Công nghệ (KH&CN) cấp nhà
nước “Khoa học và Công nghệ phục vụ phát triển bền vững vùng Tây Bắc”
(gọi tắt là Chương trình Tây Bắc) nhằm thực hiện các nghiên cứu tổng
hợp, liên ngành để cung cấp các luận cứ và giải pháp khoa học góp phần
giải quyết trực tiếp các vấn đề đang đặt ra hướng đến phát triển nhanh,
toàn diện và bền vững vùng Tây Bắc.
Đến tháng 11 năm 2017, Chương trình Tây Bắc đã và đang triển khai 54
đề tài và 3 dự án cho bốn nhóm mục tiêu, hướng tới phát triển bền vững
(PTBV) vùng Tây Bắc. Các đề tài và dự án đã tập trung vào các mục tiêu:
(i) Cung cấp các luận cứ khoa học phục vụ xây dựng, điều chỉnh các


chiến lược, quy hoạch và kế hoạch PTBV, đảm bảo quốc phòng, an
ninh vùng Tây Bắc;
(ii) Xác định luận cứ khoa học cho các mô hình phát triển kinh tế - xã
hội phù hợp đặc thù các tiểu vùng, liên vùng, góp phần cải thiện và
từng bước nâng cao mức sống của đồng bào các dân tộc vùng Tây
Bắc;
(iii)Đề xuất, chuyển giao các giải pháp khoa học và công nghệ phù hợp
nhằm sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường,
phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai; phát triển hạ tầng giao thông và
thông tin; phát huy, bảo tồn các giá trị văn hóa, góp phần đảm bảo
quốc phòng, an ninh vùng Tây Bắc;
(iv)Xác định nhu cầu đào tạo nhân lực và đề xuất giải pháp đào tạo phù
hợp cho phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu PTBV vùng Tây
Bắc.
Việc triển khai các đề tài thu hút được sự quan tâm, tham gia và phát huy
được đóng góp của các nhà khoa học đến từ nhiều tổ chức nghiên cứu
mạnh trong và ngoài ĐHQGHN. Cụ thể, đã có:
• Nhiều tổ chức, cá nhân đăng ký tham gia chủ trì thực hiện đề tài

đến từ các tổ chức khoa học công nghệ và trường đại học, các viện
nghiên cứu và doanh nghiệp trong cả nước.
• 82 tổ chức tham gia phối hợp thực hiện, trong đó có các sở ngành
thuộc các tỉnh vùng Tây Bắc (Sở Khoa học và Công nghệ của 14 tỉnh
thuộc vùng Tây Bắc; Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch các tỉnh: Lào
Cai, Lai Châu, Phú Thọ, Điện Biên, Tuyên Quang, Hà Giang, Hòa
Bình; Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Hà Giang; Sở Nội vụ tỉnh Sơn La;
Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn các tỉnh: Sơn La và Yên Bái;
Sở Công thương các tỉnh Yên Bái, Cao Bằng và Lào Cai).
Các nhiệm vụ đã và đang triển khai nghiên cứu vừa có tính vĩ mô gắn với
bài toán chung của toàn vùng, liên vùng và tiểu vùng, vừa tập trung giải
quyết vấn đề cụ thể của một số địa phương vùng Tây Bắc.
Giai đoạn 2013-2015, Chương trình tập trung xây dựng các luận cứ khoa
học, nhu cầu đào tạo và nghiên cứu, triển khai mô hình thí điểm tại các
địa phương:
• Các đề tài xây dựng cơ sở dữ liệu liên ngành, liên vùng trong đó tài
nguyên đất, rừng, nước, khoáng sản, dược liệu, du lịch..; rà soát
chính sách (chương trình mục tiêu xóa đói và giảm nghèo, chương
trình mục tiêu quốc gia giáo dục và đào tạo, Quyết định số 79/2005/

NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN

Phiên 5: Cơ hội cho hợp tác

225


HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC

Phiên 5: Cơ hội cho hợp tác

226

QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ,...) nghiên cứu, thu thập dữ liệu
của toàn bộ 14 tỉnh vùng Tây Bắc, có tính vĩ mô cao;
• Các đề tài đề xuất chính sách và giải pháp nâng cao chất lượng đào
tạo, bồi dưỡng cho cán bộ địa phương và đào tạo nghề phục vụ
phát triển bền vững;
• Các đề tài phát triển dược liệu khoanh vùng nghiên cứu ở một và
một số địa phương: cây thuốc Tam thất, Ô đầu, Đan sâm, Ý dĩ tại Hà
Giang và Lào Cai; nghiên cứu dược liệu táo mèo, hà thủ ô đỏ, cốt khí
củ tại Lai Châu, Lào Cai,...; nuôi trồng đông trùng hạ thảo tại Sơn La,
Điện Biên, Lai Châu; xử lý ô nhiễm môi trường nước thí điểm tại khu
mỏ chì kẽm Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn; triển khai thử nghiệm mô hình
du lịch sinh thái tại Hòa Bình, Lào Cai; xây dựng chuỗi cung ứng sản
phẩm nông lâm đặc sản xuất khẩu của các tỉnh khu vực Tây Bắc...
Giai đoạn 2016 - 2018, Chương trình tập trung vào tăng cường các nghiên
cứu ứng dụng đưa các kết quả khoa học và công nghệ vào thực tiễn với
các ưu tiên như sau:
• Nghiên cứu xây dựng cơ sở khoa học phục vụ xây dựng các tiêu chí,
các hướng, các giải pháp trong điều chỉnh, đề xuất và triển khai
chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển, thực hiện nghị quyết
đại hội Đảng bộ các địa phương, các tiểu vùng, liên vùng thuộc vùng
Tây Bắc;
• Nghiên cứu, đề xuất, chuyển giao các giải pháp và các sản phẩm
khoa học và công nghệ đặc thù để phát triển kinh tế, hạ tầng giao
thông, thông tin, văn hóa, xã hội, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên
nhiên và bảo vệ môi trường, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai vùng
Tây Bắc;
• Thiết kế, thử nghiệm và chuyển giao một số mô hình phát triển kinh

tế, phát triển cộng đồng như sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, tích
hợp nông -lâm nghiệp, các mô hình phát triển bền vững tổng hợp
(như mô hình tích hợp kinh tế-môi trường-sinh thái và di dan...) và
bền vững đối với nông, lâm, thủy sản, thủy điện, khoáng sản toàn,
an ninh môi trường vùng Tây Bắc và cấp tỉnh, huyện; các dự án sản
xuất thử nghiệm nhà nước và doanh nghiệp cùng đầu tư, có sự gắn
kết hữu cơ, đồng bộ, phù hợp với điều kiện tự nhiên, tài nguyên,
môi trường, văn hóa và trình độ phát triển của các địa phương, giải
quyết các vấn đề khoa học và công nghệ chủ yếu phục vụ cho việc
phát triển các sản phẩm, nhóm sản phẩm chủ lực, ưu tiên, mũi nhọn
có tác động và có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội.


Phiên 5: Cơ hội cho hợp tác

Các kết quả nghiên cứu của Chương trình được tách chiết để chuyển giao
các tỉnh thông qua việc góp ý Báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ 14 tỉnh
thuộc vùng Tây Bắc; báo cáo trong các hội nghị, hội thảo khoa học và trong
các buổi làm việc với lãnh đạo các địa phương; báo cáo khuyến nghị; các
mô hình ứng dụng thực tế tại các địa phương, doanh nghiệp…
Các hoạt động của Chương trình đã góp phần giúp địa phương dần thay
đổi nhận thức, coi việc lựa chọn ứng dụng khoa học và công nghệ là khâu
đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; được các địa
phương đánh giá cao và mong muốn hợp tác sâu rộng với Chương trình
và ĐHQGHN, góp phần thiết thực mở rộng quan hệ hợp tác giữa ĐHQGHN
với các địa phương.
Kết quả nghiên cứu của Chương trình khoa học và công nghệ phục vụ phát
triển bền vững vùng Tây Bắc là cơ sở quan trọng để phục vụ đầu tư và
quản lý, không chỉ đối với quốc gia, các bộ ngành mà còn với các tỉnh và là
nhu cầu bức thiết đối với nước ta trong thời kỳ đổi mới hiện nay.

Trong quá trình thực hiện, việc phối hợp giữa ĐHQGHN, Bộ Khoa học
và Công nghệ, Ban Chỉ đạo Tây Bắc và Ban Chủ nhiệm Chương trình rất
hiệu quả. ĐHQGHN cũng đã xây dựng mạng lưới các cộng tác viên khoa
học tham gia hỗ trợ hiệu quả cho Chương trình, đã làm cầu nối tích cực
giữa nhóm thực hiện đề tài và Ban Chủ nhiệm Chương trình. Ngoài ra, do
có những điểm chung về mục tiêu và nội dung, các kết quả nghiên cứu,
chuyển giao có tính bổ trợ lẫn nhau, vì vậy, Chương trình Tây Bắc đã chủ
động phối hợp với các Chương trình Tây Nam Bộ, Tây Nguyên và Nông
thôn mới để phát huy có hiệu quả nguồn lực của các Chương trình, phục
vụ phát triển bền vững kinh tế - xã hội nói chung và xây dựng nông thôn
mới gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp nói riêng ở các vùng.

NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN

Các kết quả nghiên cứu của Chương trình đã bám sát mục tiêu đã đề xuất.
Bên cạnh các nghiên cứu cung cấp luận cứ khoa học phục vụ xác định
chiến lược, kế hoạch phát triển và các khâu đột phá của vùng và các địa
phương vùng Tây Bắc, Chương trình cũng đã đạt được một số kết quả cụ
thể, thực tiễn về ứng dụng khoa học và công nghệ để nâng cao giá trị các
sản phẩm hàng hóa và các mô hình tăng trưởng; phát triển giáo dục - đào
tạo và nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; phát triển văn
hóa - xã hội, phát triển sinh kế bền vững cho đồng bào các dân tọc và bảo
đảm an ninh quốc phòng.

227


HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC

Phiên 5: Cơ hội cho hợp tác

228

Các định hướng phối hợp cụ thể với các chương trình, dự án trong và
ngoài nước cùng triển khai trên địa bàn vùng Tây Bắc là:
• Chia sẻ thông tin, dữ liệu, kết quả nghiên cứu của mỗi bên;
• Tổ chức thực hiện các nhiệm vụ phối hợp nghiên cứu giữa các bên
hướng đến ứng dụng khoa học, phát triển công nghệ, đề xuất đổi
mới chính sách để phát triển bền vững vùng Tây Bắc, phát triển bền
vững từng ngành, sinh kế và khởi nghiệp bền vững gắn với nâng cao
đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào các dân tộc; bảo vệ môi
trường, sử dụng bền vững tài nguyên, giảm nhẹ rủi ro thiên tai v à
ứng phó biến đổi khí hậu.
• Phối hợp tổ chức các hội nghị, hội thảo, triển khai, phổ biến thông
tin, nâng cao năng lực, chuyển giao kết quả ở các địa phương vùng
Tây Bắc, các bộ ngành liên quan.