Ebook Những chấn thương tâm lý hiện đại: Phần 2

PHẦNTHỨHAI
1.NHỮNGDƯÂMCỦATHỜIXAVẮNG
Khicúmgàcònđanglàcâuchuyệndaidẳngđiểmquatrongcácbảntin
hàngngàythìchungquanhcáinạndịchnàyđãnảysinhnhữngchuyệnđáng
gọilàbihài.Cólầnthấytiviquayđượccảnhngườitabămnhữngcongàbị
bệnhchogàcònsốngăn,đãghêcảngười.Lầnkhác,lạitingàởTrungQuốc
bịcúmgiárẻdùcónămngànmộtcânđượcmangvềtràtrộnvớigànộiđịa
vốnđãlênđếnbốnnămchụcngànmộtcân,bánrộngrãiởHàNội.Cóvụ
dân xông vào cướp gà bị thiêu hủy đến mức người thi hành công vụ bảo
nhau,từnayphảicócônganbảovệkhihànhsự.
-MộttờbáođưatintuyếnđườngmớimởtừđườngHoàngQuốcViệtđi
CầuGiấymensôngTôLịchchiphí54tỉbịchặnvìmộtngôinhà.Cảdựán
dừnglạihàngnửanăm,phếtháiđổngậpcảđườngnhựa,tuyếnđườngnhiều
chỗthànhmộtbãirác.
-Cònđây mộttincũ,liênquan đếndân ởThạchBàn (vốnthuộc ngoại
thành,nayđãthuộcvềquậnLongBiên).Hàngngàyxetảichởcátlàmcầu
VĩnhTuyđiquavùngnàylàmbụibặmbẩnthỉuvàhỏnghếtnhàcửa.Người
dân kiến nghị mãi không được, bèn phản đối bằng cách mang giường ghế
chặnkhôngchoxequalại.Bêncầnvậnchuyểncátkhôngchịu,choquânđổ
cảthuốctrừsâutrướcnhàngườitađểngănđe.Điềuquatiếnglạimãinayđã
đượcgiảiquyết,songyênhẳnchưathìkhôngaidámchắc.
Đặtnhữngtinnàycạnhnhau,thấygợilênđủcảmgiáclẫnlộn,vừabực
bội,vừaxótxa.Cáccơquanlàmănđãvôtráchnhiệmmàdâncũnghưquá
đi.Cảhaiđềulàcáchsốngcủathờihỗnmangquânhồivôphèng,chảaibảo
đượcai.
Lạicónhữngtinnghetưởngnhưkhôngđâu,màkhiđiểmlạitrongđầu
vẫnthấyrờnrợn:ởmộtgócrấtnhỏtrênbáo,thấycótinởmộttỉnhnọ,có
những em bé vị thành niên chót dại chửa đẻ, và người ta đã dùng que để
chọcchonhữngthainhibấthợpphápđó“rụng”ramớithôi.Chuyệnnghe
rùngrợnnhưhồitrungcổ,vàcóthểnóilàhiếmhoi,khôngphổbiến!Thế
nhưngnhẹhơnmộtchútchỉgầnđếnmứcnhưvậythìnhiềulắm.Mộtanh

bạntôikểlàởvùngquêgầnHàNội,đếnnhiềunhàthấycócạnhnhữngđứa
trẻmườilămmườibảybịxíchvàobêncổng,tớibữabốmẹmangcơmcho
ăn.Thìrađólànhữngđứatrẻnghiện.Ngườikểlưuýthêmlàchỗbịxích
thườngđượcđặtngaychỗđivệsinhđểkhiconchúngkhỏigàolênđòigiải
quyết...
Nhữngchuyệnbénhỏlặtvặtấytưởnglànóđãxalămlắmmànóvẫnở


ngaybêncạnhta.Nhưnhữngconđườngkhóixeđenđặcmàhàngngàyta
phảichenchúcđểđilàm.Nhưnhữngvỉahèđenngòmnướccốngmàtavẫn
phảingồiănsángngaybêncạnh.
Đâynữa,mộtcâuchuyệnliênquanđếngiớivănnghệcủatôi,cũngtưởng
không đâu vào đâu nhưng trong đầu vẫn cứ thấy vương vướng. Đơn giản
lắm,anhembênđiệnảnhkểrằnglàmphimnhiềukhiphảidùngđếnôtô.
Màôtônàothìcũngcóbiểnsố,ghinhậnrằngnóđăngkýởmộttỉnhnàođó.
Điềukhốnkhổlàởchỗcứđưaxenàolênphim,màcóchuyệngìkhônghay
mộtchút,thìlậptứcíthômsaunhậnđượccôngvănbiệnbácrằngtỉnhtôi
khôngcónhữngxelàmchuyệnđó,đềnghịkhôngdùngloạixenhưvừaqua,
đểtỉnhtôikhỏimangtiếng.Chaoôi,bâygiờmàchúngtacònquanniệmvề
phimảnhnhưthếư?Lầnnàythìđíchthựclànhữngdưâmcủathờixavắng,
chứcòngìnữa?!Khôngkhíxavắngômtrùm,đâumàchẳnggặp.

2.TỪĐÔIDÉPĐẾNCHIẾCMŨBẢOHIỂM
CácbạncòntrẻhiệnnaycólẽítaibiếtrằngởnôngthônViệtNamcũ
người ta phần lớn đi đất. Giầy dép là một thứ xa xỉ. Không ai nghĩ tới
chuyệnlàmrachúngnữa.Saumộtngàylàmănlamlũchiềuvềcũngchỉrũ
chân qua loa. Chế giễu ai, người ta bảo người đó là loại dân “ba xoa hai
đập”.Thếlàthếnào?Tứclàtrướckhiđingủthìlấyhaichânxoavàonhau
vàicáichobụirãra,rồicuốicùngphủinốtbụibằngcáchđậpthậtmạnhhai
bànchânvàonhaumộthaicái.Coinhưxong!Ởnôngthônxưanhiềunhà

mùarétchỉnằmổrơm(tụcngữcócâuNocơmtấmấmổrơm).Khôngsợ
chânđiđấtthìlàmbẩnchăn,sựtiệnlợicủaviệcđiđấtlạicóthêmmộtlýdo
đểduytrì.
Thóiquencoithườnggiầydépcònlạiđếnngàynay.Chỉcònnhìnvàocái
màđôithânngườitađangmangvàtháiđộngườiđóvớigiầydépnóichung,
tôibiếtđượcmộtphầnmứcđộngườiđóvănminhlịchsựđếnđâu,làmchủ
conngườimìnhđếnđâu.
Khôngphảilàtôiracáiđiềucầukỳ,muốnmọingườihọcđòichơibờiăn
diện.Ýtôichỉmuốnđềnghịchúngtaphảinghĩthêmvềnhữngchuyệnnhỏ
nhặt,vìnóliênquanđếntrìnhđộlàmngườicũngnhưcáisựsẵnsàngtựđiều
chỉnhđểthíchứngvớicuộcsốngđangbiếnchuyểnrấtcầnchochúngtahôm
nay.
HàngngàyvàolúcmờsángtôithườngcódịpquacầuLongBiên.Đâylà
lúccácloạirauquảgàvịtđưavềHàNội.Đâycũnglàthờiđiểmđểcácxe
đạpthồđưathansangthànhphốphụcvụviệcđunnấucủacáchộnghèobắt
đầuhoạtđộngmạnh.
Khỏiphảinóilànhữngngườiđạpxeđưathannàyvấtvảnhưthếnàorồi.


Xe thì cũ, than thì ướt, lại tham chở nhiều. Mà lấy đâu ra xe tốt bây giờ,
những xe này may lắm chỉ được đôi vành cứng, ngoài ra “không phanh
khôngchuôngkhônggácđờbu”,làcáigiáđỡbiếtđi,chứđâucònlàxenữa.
Lúctôihiểurằnghọkhôngchỉđiềukhiểnxebằngđôitaymàbằngcảsự
vặnvẹocủathânhìnhvàđôichân,thìcũnglàlúctôinhậnrahọchỉcóđôi
déprấttồi.Dépkhôngcóquaihậu.Lạinátlạihỏng.Mộtmặttôikhâmphục
sựnhẫnnạicủahọ.Mặtkháctôibănkhoăn:Tạisaohọkhôngnghĩđếnviệc
kiếmlấymộtđôigiầychochắcchắn?Saohọcứbámlấyđôidéplêcàtàng
vậy?Mộtđôigiầyvảithìcóđắtđỏgì?Màsaohọrađểnhữngđôidépnát
vắtkiệtthêmsứclực?
PhốphườngHàNộihàngngàyđượclấpđầybằngvôsốngườitừnông

thônlên.Cóbaonhiêungườibánrongthìbấynhiêungườichỉkéolêtrên
đườngbằngnhữngđôidépcàkhổ.Chỉcầnnhìnvàođâyđủhiểutrìnhđộđô
thịhóacủadânta.
Tôinhắclạichuyệnnhữngđôidépđểliênhệtớimộtviệcbâykhác,bây
giờmớithànhnếp,nhưnglúcđầutrầytrậtmãi:độimũbảohiểm.
Tại sao cái việc đơn giản, ai cũng thấy phải, nước nào cũng làm, mà ở
mìnhlạiphảicómộtcuộcvậnđộngrồithànhnghịquyếtvàtổchứcrađủ
mọilựclượngkiểmtracũngnhưxửphạtnhưvậy?
Ởđâycólýdonằmtrongtâmlýconngườihậuchiến.Đãtừngvàosinh
ratử,ngườitadễcoithườngcáichết.Rồicólýdocủacáinếpsốngquentự
do,khôngmuốncógìbậnvàomình.
KhiSàiGònmớigiảiphóngtôicùngvớicácđồngnghiệpởtạpchíVăn
NghệQuânđộithuộcbiênchếcủaTổngcụcchínhtrịvàmộtthờigiancùng
sốngtrongcănnhà61LýTựTrọng.Tôicònnhớmộtchuyệnhơikỳ:mặc
dầu các phòng đều có toa-lét, nhưng nhiều người cứ thích ra cái bể nước
côngcộng,ởđấyngườitađượcvừatắmvừakháonhauchuyệnnọchuyện
kia,rồidộinướcàoào.
Tôichỉthựchiểurađiềunày,khinhớlạilà,phầnlớnđồngđộicủatôilà
nhữngngườinôngdân.Mộtkhúcsôngtựnhiênhoangsơ,mộtcáiđầmlàng
bátngát,hoặcmộtcáigiếngthơi...,đólànhữngchỗtắmquencủachúngtôi
trướckhivàođây.Từnơitắmcủađếncáimũtrênđầu,bấtkỳcáigìgòbóvà
gâycảmgiácchậtthôi,chúngtađềungại.
Sauhếttôimuốntrởlạicâuchuyệnnóitrên,vềnhữngđôidép.Bướcra
từ xã hội của nền kinh tế tiểu nông ta quen gặp đâu hay đấy thế nào cũng
xong.Tabằnglòngvớisựcẩuthả.Tacótâmlýbảothủ,khótừbỏnhững
thóiquencũcũngnhưngạithíchứngvớicáimới.Tấtcảnhữngbiểuhiện
củamộtquanniệmsốnglạchậumàtôiđãchứngminhquaviệccoithường
nhữngđôidéplạithấyxuấthiệntrongsựlầnchầnkhôngchịukiếmngaycái
mũcầnthiếtmỗikhiđilạitrênnhữngconđườnglớn.
Vàichụcnămnữa,sựkiệnnàysẽđượcnhắclạivớinụcườimỉm:chúng

tađãtừngngâythơnhưthế,trênconđườngđitớixãhộihiệnđại.

3.CÁINGHÈODAIDẲNG
NgườitathườngchỉnhớtớilàcácđầulĩnhcaiquảnPMU18nhưnhững
quáikiệtvungtiềnnhànướclàmbậyvàđuanhauănchơihưởngthụ.Lẽra,
tôinghĩ,phảikếttộihọ-cũngnhưcácđồngnghiệphưhỏngcủahọtrong
ngànhgiaothôngvậntải-ởmộtkhíacạnhquantrọnghơn:vìsựkémcỏivà
thiếuhiệuquảcủatoànngànhmàkhigianhậpWTO(=hòamạngvớinền
thươngmạitoàncầu),chúngtađangcómộthệthốnggiaothôngthuộcloại
cổlỗnhấtthếgiới.Hậuquảxảyratrôngthấynhãntiền.Cácvùngsâuvùng
xavẫnsốngnhưnhữnghoangđảo.Cáccôngtynướcngoàikhôngthểlênđó
đầutư.Thếmạnhcủakinhtếthịtrườngkhôngpháthuytácdụng.Nôngthổ
sảncủatừngvừngdừnglạiởdạngtựcungtựcấp.Màngườidânvùngđóđại
kháixưathếnàonayvẫnthế.Họđãbịtướcđicơhộithamgiavàocuộccạnh
tranhlànhmạnhtrongphạmvicảnước.
Nhữngsuynghĩđóđếnvớitôi,khiđọclạibàitạpbútCáicốcbamươi
năm trong tập Giấc mơ ông thợ dìu do nhà xuất bản Hội nhà văn cho in,
2006.Trongbàinày,TôHoàikểchuyện,cólầnđếnmộtvùngnúi,vùngđất
quánghèo,cómỗichuyệnlonướcănởsinhhoạtcũngchậtvật,mấylầntỉnh
huyệnvềgiúpcũngkhônglàmnổi.Ghévàomộtgiađìnhxinnước,TôHoài
đưachoôngcụchủnhàmộtđôicốcthô,loạicốcthủytinhcầmđitừmột
cửahàngbia.Vậymàbachụcnămsau,điquathìđóvẫnlàmộtvùngthiếu
nước.Tạicácchợvẫnthấybánloạichậugỗ,cácgiađìnhmuavề,vogạorửa
thịtkhô,rửachâncũngchậunướcấy.Giađìnhthayđổi,ôngcụgiàxưađã
chết,ngườicontraingồiđấytrôngcũngnhangnhácnhưôngbốngàytrước,
vàgiữađốnggọilàtàisảngiađìnhvẫnđôicốcxưa,nhưmộtcủagiabảo.
HaimốcthờigianmàTôHoàikểlànhữngnămsáumươivàchínmươi
củathếkỷtrước.Giờđâythìsao?BảntinVTVItối24.4.2007chothấy:dân

MèoVạcthiếunước.CácbểnướcdoUNICEFtàitrợđãbétímàvẫncạn
khô.Dâncảtuầnmớiđượctắmmộtlần.Họcsinhphảibỏhọcđigùinước.
Quýcôgiáolắmthìsansẻchocômấybát.
Cònbaonhiêubảnmiềnnúiphảisốngtrongcảnhtươngtự,chứđâuphải
riêngMèoVạc?
Tưởngnhưcóbuôngbaonhiêulờioántráchđốivớinhữngngườitham
nhũngtronggiaothôngcũnglàkhôngđủ.Vìhọmộtphầnmàtrongxãhội
sựkhácbiệtgiữangườigiàuvàngườinghèo,giữacácvùngđôthịngàycàng
tăng lên. Và đứng ngoài mà nói thì cả xã hội có lỗi. Nếu chưa đến nỗi vô
cảmdửngdưngthìchúngtacũngđangbấtlựctrướcmọiđaukhổtưởngnhư
khôngcòntrongthờiđạihiệnnay.


Thếlàlanmanlạinhớsangnhữngđợtlàmtừthiệnxãhộivẫnphátđộng.
Khôngphảiđợiđếnnhữngkỳlũlụtmàhàngngàychúngtavẫnnghecósự
kêu gọi giúp đỡ người nghèo. Cái cảnh người đứng xếp hàng bỏ phong bì
vào hòm kính để quyên góp đã thành quen thuộc trên các chương trình
truyền hình. Mấy tháng trước, còn nghe có chính sách cho các hộ nghèo
đượcvayvớimứclãi0%,điềukiệnđượcvaylàphảithậtnghèo,tổnggiátrị
tàisảnkhôngquábatriệuđồng,cốnhiênphảicóhọphànhbìnhtuyểnxác
minhtrướckhichovaychínhthức.
Thếnhưngthửhỏichúngtađãcóthểantâmvớicáiviệcđóchưa?Đáng
lẽphảilođườngsáchođànghoàngđểđưakhoahọckỹthuậtvànềnnếplàm
ănmớitớinhữngvùngđó.Đánglẽphảilomởtrườngđưaconemđồngbào
đihọc.Đánglẽphảigiúpđểngườidânđịaphươngcóthểtựtrưởngthành
lên, tự lo lấy đời sống của mình và với thế mạnh tiềm tàng, đóng góp vào
hoạt động chung của đất nước... Đáng lẽ phải như thế! Đó là trách nhiệm
chungmàchínhđómớilàsựgiúpđỡnhauthiếtthực.Nhữngviệccơbảnđó,
tađãlàmđượcbaonhiêu?
Nếuxemxétsựviệctheokiểuấythìchắcchắncònlâuchúngtamớicó

thểantâmvớilòngtừthiệnmàchúngtađangtựhào,mộtthứtừthiệnđắp
điếmtạmthờihơnlàcóýnghĩalâudài.Đàibáolạicòntốcáonhiềunơiquỹ
từthiệnquảnlýlỏnglẻo,ngườitaxàxẻongayvàosốtiềnthuđượctừquỹ
trướckhiđưanótớicácđịachỉcầntới.Liệucóphảicácsángkiếnloạiđó
chỉcótănglênchứkhônggiảm?Rồicòntrườnghợpcáccôngtythamgia
quyêngópcốtđểquảngcáotiếpthịnữachứ.Nghĩalàhọchỉlấycớlàmtừ
thiệnđểtrụclợi.Từhồi1936-1939,trongVỡđê,VũTrọngPhụngđãnóitới
cảnh mỗi lần làm từ thiện là một dịp để con cái các ông quan huyện quan
tỉnhtrưngdiện,lăng-xênhữngmốtquầnáomới,vàkhoekhoangvềmộtnếp
sống xa hoa vừa du nhập từ nước ngoài về. Sáu bảy chục năm qua đi mà
lòngngườicókhácđượcbaonhiêu?

4.BỮAĂNNGOÀICHỢ
Miếng ăn quá khẩu thành tàn, người xưa có lúc đã nói như vậy, ngụ ý
đừng quá coi trọng chuyện ăn uống. Nhưng cũng không ai xem thường
chuyệnnàyđược.ChữHáncócâuDĩthựcvithiên,ngụýcáiăntonhưông
trời. Dân gian ở ta đọc trệch đi thành Dĩ thực vi tiên, vẫn giữ được cái ý
chính,coicáiănlàquantrọnghàngđầu.
Quanniệmvềănuốngcủamộtcộngđồngvốnkhôngmấykhiđượcnói
ra, song nó vẫn ổn định với thời gian và làm nên chứng tích của một giai
đoạncụthể.
Đọclạivănchươnghồitrước,thấycáiănluônđượcmôtảởcậncảnhrất


đángbuồn.TrongvănNguyễnCôngHoancócảnhmộtthằngbélangthang
bịcảchợđuổiđánhchỉvìăncủabàhaixubúnriêurồi...quỵt,bỏchạy.Nam
CaocótruyệnMộtbữanokểvềcáichếtcủamộtbàgiàquáđói.Sâusắchơn
nữa,NamCaotảngaycáiđóicủanhữngngườicósuynghĩnhưnhàvăncòm
nọ, với đám bạn mê thịt chó của anh ta. Nhân vật chính trong một truyện
ngắncủaNguyênHồngngủnhờnhàbạnđangđêmđóiquákhôngngủđược,

trởdậylụccơmnguộiănvộivàđâylàmộttrongnhữngđoạnvănhaynhất
củatácgiảnày.ỞKimLânđầuđuôimốitìnhcủanhânvậtTràngvớingười
vợnhặtcủagãlàởcâuví“Muốnăncơmnắmvớigiò-Lạiđâymàđẩyxe
bòvớianh”.
Những chuyện ăn uống như thế này biết nói về chúng ta không kém gì
mọichuyệnquantrọngkhác.
Nhữngchitiếtđómấyhômnayvừatrởlạivớitâmtrítôi.Đólàcáilầntôi
ngồixembảntinthờisự,thấycácphóngviêntruyềnhìnhchĩaốngkínhvào
bữaăncủamấyngườibánhàngngoàichợ.Bànàycầmsuấtcơmchạyvộivề
nơimìnhngồi,bànọtayvừacầmvàoconcátrongchậunướcvẩnđục,đã
cầmngayvàocáithìa.Côkialúngbúngvừanhaivừagỡrasợitóctrongbát
canhtrướcmắt.
Chảlàdạonàyđangcódịchbệnh.Banđầumọingườichỉnghĩđếnmột
vàitácnhângâybệnhcụthể,saumớihiểurằngvấnđềlàtoànbộcáchăn
uốngcủachúngta,từđómớicóchuyệnđưamấycảnhănuốngnóitrênlên
mànảnhnhỏ.
Tôixemmàgiậtmình.
-Ănuốngnhưthế,thìlàmsaotránhkhỏidịchbệnhchođược?
Chắc mọi người cũng như tôi, cảm tưởng đầu tiên đến với chúng ta là
vậy.
Phầntôichỉmuốnbổsungởđâykhôngchỉcóvấnđềvệsinhmàcònmột
cái gì lớn hơn, nó cho tôi thấy thực chất cuộc sống quanh mình mà hàng
ngàymìnhquanliêu,xaonhãng.
Mấychụcnămnaycuộcsốngđãbaothayđổi.Đườngphốchậtxeôtô.
Các khu chung cư mọc lên san sát. Nhìn vào nhà nào cũng ti vi màu. Các
mốtquầnáocủanướcngoàitrànngậpphốxá.
Giákểcónhắctớichuyệnăn,thìtrênmànảnhtoànthấytiệctùnghoành
tráng,nhữngngườithắtcơ-ra-vátchúcrượunhau,vàthịtcáthìêhềtrêncác
bàn.
Thế nhưng thử nghĩ lại, có phải người nghèo còn quá đông, cảnh sống

nhếchnháccònphổbiến,vànhữngbữacơmănvộiănvàngnhưvừathấy
trêntivivẫnlàcuộcsốnghàngngàycủarấtnhiềungười?
Chẳngphảiđóchínhlàcuộcsốngtrầntrụicủachúngtađósao?
Chưa nói những vùng lũ lụt miền Trung, ngay trong đám đông những
ngườidânnghèothànhthịhômnay,mọichuyệnănuốngbaolâunayvẫnđại


kháivậy.Vàđằngsaunhữngthứtaăn,cáicáchhiểucủachúngtavềbữaăn
lại càng là một sự lặp lại. Chúng ta chỉ có một cuộc sống “tự nhiên nhi
nhiên”chuồitheothóiquen.Chúngtasốngchoquangày.Chúngtakhông
baogiờchủđộngđượctrongcáiviệclớnhàngngàylàviệcnuôithânmình.
Chúngtasốngđếnđâuhayđếnđấy.Sựnguyhiểmrìnhrậpkhôngphảilàta
khôngbiết,nhưngkhôngcócáchlựachọn,âulàtặclưỡilàmliềuchoxong...
Từnhữngcảnhvẫnxảyrahàngngày,thấyhiểuthêmnhữngvấnđềchung
củađờisốngchung.
Lâunaythấychuyệnbàconsẵnsàngbáncácloạiraucóphuncảthuốc
trừ sâu, cả những con gà dịch bệnh cho người mua, nói chung là các loại
hàngkhôngrõnguồngốc,tôithườngthắcmắcđơngiảnsaomàngườimình
ẩu,vôtrách nhiệmvới nhauđếnthế. Nhưnghôm naynhìnlại bữaăn trưa
củahọthìhiểungay.Vớichínhmiếngănđưavàobụngmình,ngườitacòn
khônglonổi,làmsaolochomọingườibâygiờ?
TrongtruyệnngắnPhiênchợtết,NguyễnMinhChâukể:Saumấychục
nămxaquêtrởvềlàng,ôngcảmthấymấyngườibánhàngởchợhìnhnhư
vẫnlàngườicócònsốngsót.Sauhỏiramớibiếthọlàconcáicủangườibán
hàngngàyxưa.Hômquamẹbánởchỗnàomặthànggìthìhômnayconvẫn
chỗấy,mặthàngấy.Sựtrìtrệcủađờisốngđãđượcnhàvănmiêutảđầyấn
tượng.
Bữaănvàcáicáchăncủamấyngườingoàichợhômnaycũnggợichotôi
nhữngấntượngtươngtự.Vềsựngưngđọngcủađờisốngvàsựdaidẳngcủa
cáicũ.

5.HIỆNĐẠIĐẤYMÀCỔLỖĐẤY
“Đichậmthôi!Đừngcóphóng!NhớlàconnhàcôMơđãbịdậpsọvìxe
bịrảiđinhtrênđườngtừcầuThăngLonglênNộiBàiđấythôi!”.
Buổichiềumộtngàycuốinămâmlịch,vợtôingồisauxemáyluônmồm
nhắctôinhưvậy,khichúngtôiđitheoconđườngcaotốctừHàNộilênBắc
NinhđểvềquêĐôngHồ.
Vì muốn đi nhanh, nên lần đầu chúng tôi chọn con đường này. Đường
vắng.Xepháothưathớt.Nhưngchỉmộtlúcthìthấyngầnngại.Hóaracái
điềumàconngườitatừngướcao,lúcđốimặtlạithoángquamộtchútrợn
ngợp,vàcólúcnhưlàhãisợ.Mìnhthuộcvềnhữngconđườngmấpmamấp
môvàxecộchenchúc,còibópinhỏicơ?Chứmìnhkhôngsinhrađểđitrên
conđườngnày.
TừmạnTâySơntrởlên,bắtđầuthấycónhữngchiếccầuvượtbắcngang.
Dướichâncầu,hiệnranhữnghàngràolưathưađanbằngdâythépgai.Đã
đoánđượclàcầnlàmthếđểngănkhôngchodânlợidụngmởquánbánhàng
(?),songbọntôivẫncứthấychươngchướngthếnào.Dâythépgaigợimột
thờirấthungdữvàrấthoangdại,chẳngnhẽkhôngcógìthaythếchăng?Cả
conđườngcònlàmđược,saokhônglàmnốtíttấmchắnbảovệ?
ĐãđếnkhuvựcngoạiôBắcNinh,trướcmộtcâycầubắcngang,chúng
tôitìmbiểntrỏđườngvềCầuHồkhôngthấy,đànhphóngđộnửacâysốlên
câycâuphíatrước.Đếnđâymớilạithấybảngchỉdẫnlàcầusaunàyđivề
PhảLại.Tứclàđánglẽphảirẽlêntừcâycầuđãbỏqua.Đànhquayngược
xetìmđườngcũ.Màcóđơngiảnđâuphảilêncầungangrồirẽtheođường
xuống,sangconđườngxuôivềHàNội.Rồilạiquacâycầuvượtthứhaimới
tớiđườngrẽvềHồ.Lòngvòngmộthồi,tínhramấthơnnửatiếngđồnghồ,
nghĩalàbaonhiêuýđịnhđitheoconđườnghiệnđạichonónhanh,hóara
hỏnghết.
Rútkinhnghiệmđợtđi,lầnra,chúngtôiđitheoconđườngtrêntỉnh,từ

ĐôngCôiquaDâuKeo,đổvềđường5.Vìcónhiềucôngtrườngmớimở,
đườngbụimù.Vàcũngvìbịxecôngtrườngchởcátsanlấpmặtbằngquần
suốtngày,đườngđầyổgà.Suýtnữavìmuốntránhmộtđoạnổgàđó(đúng
hơn là ổ trâu), xe tôi đã húc phải một xe tải. Lúc này, mới thấy nhớ đoạn
đườngcaotốcbuổisáng,vàtựnhủkhôngchừngbậnsaumìnhsẽvẫnđicon
đườngấyítralàmộtlượt.
Câuchuyệnmộtngàytrênđườngcũnglàcáitâmtrạngcủabọntôitrước
nhiềuvấnđềxãhội.
Từlâutôiđãbịámảnhbởicáithànhkiếnlàởxứmình,chẳngbaogiờcó
cáigìhiệnđạichođượctriệtđể.Chẳngnóiđâuxa,cầuThăngLongtồntại
đãtừngấynămnhưngriêngđoạnđườngtừđêsôngHồnglêncầuvẫnnhư


dangdở,cátcóchỗtừđườngđấttrànratậnđườngnhựathahồbốcbụi.Cái
tìnhtrạngnửachừngxuânấy,chỗnàolàchẳngcómặt.
Cáimớibaogiờcũngđòihỏimộtquátrìnhthíchứng.Nghedântìnhđồn
đạilàmộtvàingườiHàNộicótiềnlầnđầusangchâuÂu,đếnvớinhững
Venise,Milan,Madrid,thấyxalạquá,khócđòivề.Chắclúcấyhọcũngở
vào cái tâm trạng của chúng tôi trên đường cao tốc hôm ấy. Sống quá lâu
trong cái cổ lỗ thô sơ, làm sao người ta quen ngay với những cái hiện đại
kia!Muốntheokịpnhữngvănminhtiếnbộấy,phảicótrìnhđộ,chúngtôi
đâucóaibảođểhọc,vàgiákểcóaibảohọcthìcũngviệncớđãmệtmỏi
quárồitìmcáchthoáithác.
Trướcmọicáimới,lòngngườitựnhiênngầnngại,vàtrongthoángchốc
chợtnhậnramộtướcaomơhồ,giákểquayvềquákhứthìthích.
Nhưnglàmgìcóquákhứmàvề!Cuộcsốngthôsơhômquađâucóđứng
nguyênnhưchúngtavốnnghĩ.Mànóđangtrongtìnhtrạngthoáihóa.Như
con đường trở ra chúng tôi đã đi. Cũ càng. Mục nát. Đầy tai vạ. Sở dĩ cái
hiệnđạihômnaynhamnhởnhếchnhác,thìcũngvìnólàconđẻcủacáitình
trạngthôsơđãthahóađó.

Mọi sự quyến luyến vừa nói ra đã thấy vô lý. Ấy vậy mà không gạt bỏ
hẳnnóđiđược,nghĩcũngthấylạcholòngmình.
TrongtruyệnngắnConsovềnhàmẹ,nhàvănThanhTịnhtừngkềtrường
hợpmộtcôgáiđilàmdâuởlàngxa,cứvềnhàchồngthìnhớnhàmẹđẻ,lúc
quayvềnhàmẹđẻlạinhớnhàchồng.Vìcảhainơiđềukhôngphảicuộcđời
dễchịugì.Nơinàocũngquáthấpsovớicuộcđờimàngườita-vớitấtcảsự
biếtđiềuvốncó-tinrằngmìnhđượchưởng.Nênsinhranhữngthấpthỏm
phânvânlưỡnglựrấtbuồncười.Nhiềungườichúngtôihômnaycũngởvào
tâmtrạngnhưvậy,xinđừngcóaicườicả.

6.DÂNNHẬPCƯTRONGVĂNCHƯƠNGVÀBÁO
CHÍ
Người ta thường coi Nguyễn Bính như một nhà thơ có tâm hồn đồng
ruộng và tha thiết kêu gọi trở về với chân quê. Thật ra nhà thơ đã bị hiểu
nhầm.TácgiảLỡbướcsangngangchỉgợilạinhữngkỷniệmvềquêhương
tronglòngngười.Chứtrongthâmtâmôngcũngbiếtrằngcâyđabếnnước
hoặcmốitìnhcủacôhàngxómchỉcònlàkỷniệmtrongtâmtrí.Nóthuộc
hẳnvềquákhứ.Mộtđilàôngkhôngtrởvềvớinónữa,trừphibịbắtbuộc.
Nhìntừgócđộxãhộihọc,NguyễnBínhlàmộthồnthơcủadândicư.Từ
nôngthônrathànhthị,họnhưcáicâybịmangtừmảnhđấtnàysangtrồngở
mảnhđấtkhácvàcuộcđờihọphảichấpnhậnnhiềubikịchtiêubiểuchosố
phậnconngườitrongxãhộihiệnđại.


Suốt thế kỷ XX, làn sóng người dân quê Việt Nam rời bỏ làng xóm ra
thành thị chia thành nhiều đợt dồn dập. Chiến tranh khiến cho người ta
khôngcòncóthểtựdolựachọn.Hếtchiếntranhthìlạinhucầutáithiếtkinh
tế.Sốdânquáđông.Kỹthuậtlàmăncũkỹ.Tìnhtrạnglạchậukhôngphải
bỗngchốcmàđượccảithiện.Dùkhôngmuốnđi,dùbiếtrờiquêlàtrămcay
ngànđắngtrênphươngdiệntìnhcảm,họcứphảitheonhaumàđi.Mộtnhà

vănnhưNguyễnMinhChâuđãthôngcảmvớicáinỗiniềmấyởhọ.Trong
thiêntruyệnNgàytếtvềthămquêinđầu1986,nôngthôntrìtrệđượcông
miêutảdướiconmắtmộtngườixaquêđãlâu.Hàngmấychụcnămcảcon
ngườilẫncáchsốngvùngquênàykhôngđổi.Bởivậyởcuốithiêntruyệnrất
haynhưnglạiítngườibiếtnày,nhânvậtcủaNguyễnMinhChâusaucuộc
tròchuyệnvớimộtthanhniêntênKimđãthầmkêulênđauđớn“Kim,Kim,
Kim.Đờicháumaingàysẽrasaonếugắnchặtvớinhữnglàngxómquênhà
yêudấu!”
Haichụcnămnay,dùđãdặndònhaurấtnhiềusongcácvấnđềnôngthôn
chưa được chúng ta đề cập tới đúng như nó cần phải có. Nông thôn ta đã
thayđổirasaotronghiệnđạihóa?Khitìmcáchtrảlờichocâuhỏinày,nhìn
vàovănchương,ngườitakhôngkhỏilúngtúng.
May mà gần đây còn có Cánh đồng bất tận. Tác phẩm này đã đáp ứng
đượcsựchờđợicủanhiềungười.
NhưngnhữngsángtácnhưcủaNguyễnNgọcTưmớinóivềcáibộphận
nông dân ở lại chính mảnh đất cũ. Còn các vấn đề của cái bộ phận “nông
thônrađi”-“nôngthôntừbỏchínhmình”,vẫnítđượcvănchươngbáochí
nhắcnhởtới.Mộtconsốthốngkêchobiếthàngngàycókhoảngnửatriệu
dânnhậpcưsống,làmviệcởmộtđôthịnhưHàNội.Cóngườisángđitối
lạiquayvềvớilàngxómcủahọ.Cóngườilêntheomùa.Ngàycàngcóthêm
nhữngngườilênmộtthờigiandàivàmỗinămchỉlaivãngvềquêvàilần.
Songhọmớilàdânđôthịmộtnửa.Sinhhoạtcủahọcócáigìchắpnốivá
víutạmbợ.
HọcầncómộtNguyễnNgọcTưcủahọ.
Vàtrướcmắthọcầnđượcthôngcảmcủatoànxãhội,đượcnhắctớivà
chiasẻtrongcácphươngtiệnthôngtinđạichúng.
Nhữngýnghĩtrênlâunayvốnđãlởnvởntrongđầuóctôi,càngdộilên
nhưámảnhtrongnhữngngàytết.Lúcnày,HàNộinhưvắngđi,tàuxekhó
khănvìngườivềquê.Cònsautết,cótinnhiềukhucôngnghiệpởcáctỉnh
phíaNam,côngnhânkhôngchịulênlàmviệctiếp.Thếlàngườitalạinháo

lênbànbạc.Chínhsáchcầnthayđổithếnào,ngoàilươngthìcònphảilocho
đờisốnghàngngàycủahọrasao,trongcâuchuyệnbênbữacơmởcácgia
đình,nhiềungườiđãcónhắcnhở.
Nhưngsovớichuyệnthịtrườngchứngkhoán,chuyệncúmgàcúmvịt,thì
cáccâuchuyệntươngtựrộlênđượcítngàyrồilạilọtthỏmđi.


Có lần, tôi đọc được một mẩu tin ngắn trên mạng: Việt Nam cần giải
quyếttìnhtrạngdicưgiatăng.ĐólàkhuyếnnghịcủaQuỹDânsốLiênhợp
quốc(UNFPA)tạiViệtNamđưaratronghộithảovềvấnđềdicưtổchức
hômnayởHàNội.
Cholàchủđềquantrọng,tôiđitìmtiếp.Nhưngtìmsuốtlượtcáctờbáo
chính chỉ thấy có một ít tờ đưa tin này, và cách đưa thì hết sức sơ lược,
chẳnghềnóihộithảođãdiễnravớisựthamdựcủanhữngai,cóbáocáo
nàoxuấtsắc,đâulàvấnđềtiếptheocầnkhaithác.Tómlạilàtinđưakhông
mấymặnmànhưnhữngtinvềcôcasĩnàycóbầuhoặchoahậukiathaymốt
ănmặc.
Nghĩramàthấycámcảnhquá!

7.HỒNTRƯƠNGBA,DAHÀNGTHỊT
ĐườngphốHàNộitrướctoànxeđạpnaytoànxemáy-nhiềukháchnước
ngoàitừngquathămViệtNamnhiềulầncónhậnxétnhưvậy.CáiviệcViệt
Namtrởthànhmột“xemáyquốc”,thìdântaaicũngbiếtrồi.Điềupháthiện
gần đây của nhiều người chỉ là chúng ta thường đi xe máy bằng chính cái
tâmlýtừngđixeđạphômqua.Khirúlênphóngthậtnhanh,khiđậnđàlàm
dángđiệubộtrênđường.Hoặcnếugặpđoạntắcmàcácnhàgầnđấykhông
chiếmdụngvỉahèlàmchỗbánhàng,thìsẵnsànglaolênluồnláchchomau.
Lại còn những kiện hàng to tướng người ta thường buộc sau xe nữa, nó
khiếnchonhữngconđườngnhựacũkỹởHàNộihiệnrachẳngkhácnhau
baonhiêusovớinhữngconđườnglàngmấpmô.Vàđóchínhlàđặcđiểm

củagiaothôngởcácđôthịhiệnnay.
ConđêvensôngHồngmàngàynàotôicũngđiquavốnlàconđườngđể
hànghóangoạitỉnhtrànvềHàNội.Ngoàiraucỏ,trongcácthứhàngmang
lênbaogiờcũngcógàvịt.Vàtrongsốnhữngkỷniệmvuivuitừmườinăm
trước,tôinhớthườngcócảnhnhữngxeđạpchởvịtđangđibỗngdừnglại.
Mộtítbánhđúcđượclôira.Ngườitadangrộngmỏvịtđểnhồimớbánhđúc
ấyvàochochúngthậtđầydiều,nhồichođến“lòitùvà”mớithôi.Rồisang
chợLongBiêncânkẹovớinhau,sốcânconvịtsẽgồmcảcáiđốngbánhđúc
mớitọngđó.Cólầnthấytôingạcnhiên,cácbàbánvịtcườixòa,nghềcủa
chúngtôinóthế,từđờicáccụxưađãtruyềnlại,aicũngphảilàm,ngồitọng
bánhđúcchovịtthếnàycònhơnchốcnữalênmặccảvớiđámláingồisẵn
trênchợ.
Mộthainămnaychuyệnnhồibánhđúchômquakhôngcònnữa.Đámlái
cáctỉnhmangvịtlênHàNộiđãchuyểnquađixemáycả.Songcáitâmlý
làmănkiểuấyvẫnđanghiệnrathiênhìnhvạntrạng.Ngaytrongcáclôhàng
xuấtđicácnước,dânmìnhcũngcónhiềuchiêuthứctươngtự,khiếnngười


takhóchịu,cókhibịtrảvềvìkhôngđạttiêuchuẩn.Trongtômcódưthừa
lượng kháng sinh không được phép. Hàng thủ công chất lượng kém. Sức
mạnhcủathóiquenthậtghêgớm.Tôichợttưởngtượnggiácóaiđếntậncác
cơsởsảnxuấtmàhỏi,thìchắccũngthấymấyngườiphụtráchcườixòa,các
cụxưađãtruyềnlại,aicũngphảilàm,nhiềukhiđãbiếtlàsaimàkhôngbỏ
được. Vậy là cái tâm lý của người quen nhồi vịt vẫn đang chi phối những
ngườilàmhàngxuấtkhẩu.
Nhiều huyện cũ của Hà Nội nay lên quận, các xã được gọi là phường.
Cũngnhưởcáctỉnh,nhiềuhuyệnlỵnhỏtrởthànhthịtrấn,thịxãthànhra
thànhphố.Mộtquátrìnhđôthịhóacũngđếnvớichúngta,nhưởnhiềunước
khác.Chỉcóđiềuởnhữngđôthịmớiấy,phốxáthườngvẫncongqueoxệch
xạc-chẳngquanólàconđườnglàngđượcđổbê-tôngmàthành.Sovớicác

khuphốcũthìlượngxeởcác“phốlàng”nàycóíthơn,vàsuốtngàythấycó
nhiều người đi bộ hơn. Quan sát kỹ hơn thì thấy người ta - cả trẻ con lẫn
ngườilớn-thườngvẫnđibộnghênhngangratậngiữađường.Tạixưanay
vẫn đi vậy một phần. Nhưng cũng tại những căn phố mới này phần lớn
khôngcóvỉahè,muốntrởthànhngườithànhphốđitheovỉahècũngkhông
cóchỗmàđi.
Những thói quen cũ còn có mặt trong mọi sinh hoạt gia đình. Bên Gia
Lâmtôi,hồisốtđất,nhiềunhàcóvàitrămméttựnhiênthànhtỷphú,xây
nhàbatầngbốntầng,nhàcũngchialàmnhiềuphòngkiểucáchnhưcácbiệt
thự.Nhưngtốitốinhìnvàonhiềunhà,thấyngườitachỉquanhquẩnphòng
kháchdướinhà.Ởđó,concáihọcbài,bốmẹxemtivihoặctròchuyệnvới
hàngxóm.Cảnhàcứphảisốngbêncạnhnhau,chứkhôngaitínhchuyệnvề
phòng riêng làm việc một mình. Vỏ là dân thành phố, nhưng ruột vẫn là
ngườinôngdânthờicũ,ngaytrongnếpsống.
Thờinàothìtrongconngườicũngcócàichencảmớilẫncũ.AnhTrương
Bachết,nhưnghồnkhôngchịuchết,cứtồntạitrongcáivỏanhhàngthịt.
Bi kịch riêng của con người hiện đại chúng ta chỉ bắt đầu từ chỗ nhập
nhèmsauđây:
-Bởibiếtrằngcáicũkhôngbaogiờthayđổinổi,nênmặcdầuđãngán
ngẩmnólắmrồi,songlạiquayralýtưởnghóanó.
- Còn với cái mới, biết rằng không bao giờ đạt tới, liền lờ đi coi như
khôngcó,chỉcốtsaocócáidanhhãolàđượcrồi.
Cũmớinhậpnhèm,trôngcũngbuồncười.Nhưngvìaicũngthế,cảmình
cũngthế,nênkhôngdámcườinữa.

8.ẢOTƯỞNG,ĐÂUDỄTỪBỎ
Giữabaonhiêuvụbêbốiđươngthời,thìvụbánđộtrongbóngđánăm


2004chỉlàmộtcáigìrấtnhỏ.Saukhiđiềutratrêndiệnrộng,vàcólẽchỉcó

mộtsốnhỏngườicóliênquanlàcóáncụthể.Songtôinghĩcáisốngười
không có án, số đó mới đáng sợ. Nghĩ tới họ ta hình dung ra cả một tình
trạnglầmlỗitrànlanvớinhữngbiểuhiệnmuônmàumuônvẻ.
Đã có những con người hư hỏng, cậy chút tài năng để buông thả, và
thườngxuyênđầucơlòngyêumếncủangườihâmmộ.Đãcónhữngcánbộ
phụtráchlàmănvớixãhộiđenđểkiếmchác.Đãcónhữngtậpthểcùngnhất
tríđưatiềnđihốilộ.Đãcónhữngthànhtíchcóđượcdođixinđichạy.Đã
cólốisốngbàibạctraigáirủrênhaulàmbậyrồiphảnbộinhau,ănchặntiền
côngcủanhau.Đãcónhữngcuộcchạylàng.Đãcólìlợmchốiquanh,ngoan
cố cãi chày cãi bửa sau khi bị cơ quan điều tra phát hiện. Tóm lại, đã có
những tội lỗi mà lâu nay chúng ta chỉ đọc trong sách vở, hoặc xem trong
phimảnh,naytrongthựctếcònbẩnhơn,ghêhơn.Khônggìxalạvớichúng
tacả.
Đấy,cáichínhlàmchongườitanghĩngợinhânchuyệncáđộbóngđálà
ởchỗấy:Nókhôngphảilàmột“hiệntượngcábiệt”nhưchữtahaydùng.
Nótiêubiểuchomộtxuthếthấyởnhiềungành,nhiềuđịaphương.Chẳng
qua,nhữngngànhnhữngđịaphươngđóquantrọng,lôirathìxấuhổchung
nênngườitaỉmđi.Cònthểthaoư,thểthaocóvẻchẳnglàgìcả,nênngười
tacho“bớitung”ranhưvậy.Dẫusao,nó-cáihiệntượngtiêucựcchung,
cũngđãcódịpđượcbộclộ,vàaicũngthấyđâykhôngphảilàchuyệnriêng
củamộtngànhthểthao.
Nhânđâytôinhớlạimộtmẩuchuyệncũ.
NhàthơThợRèncólầnkểvớitôi:CụTuân(tứcnhàvănNguyễnTuân)
mang tiếng là hay thắc mắc chứ thật ra nhiều khi cũng ngây thơ lắm. Đâu
mấynămđầuhòabình1954,chínhcụđãcólầnkêutướnglênrằngnaylà
lúcaicũngtốtcả,vậythìcácloạinhàtùnhưHỏaLòcầngiảitánđichứđể
làmgìnữa.Saunàynghĩlại,chínhNguyễnTuâncũngthấybuồncườicho
mình.
Nhắclạichuyệnấyđểthấyngayởnhữngnhânvậtxuấtsắccủaxãhội,
trongsựsuynghĩnhiềukhicũngcóảotưởng.Màcáiảotưởnglớnnhấtlà

lầmtưởngrằngchúngtacómộtxãhộikháchẳnmọixãhộikhác.Xấuxađê
tiệnhưhỏngtànác...khôngcóđấtsống.Cóthểcònnghèonhưng“đóimà
sạchráchmàthơm”.Mọingườiđều“trênmứctuyệtvời”.Aicũngthànhchủ
nhânchânchínhcủađấtnước.Aicũngđángyêu.Vâng,kỳlạ,ngớngẩn,ảo
tưởng,bốcthếđấy!Cóngườicònngờvựcchưatinư?Chỉcầngiởsáchgiáo
khoamàhọcsinhcáccấpđanghọc.Chỉcầngiởcácsángtácvănthơ“kinh
điển”ra,nhữngcâukiểunhư“Gặpmỗimặtngườiđềumuốnghémôihôn”
(ChếLanViên)nhannhản,nólàbằngchứngcủamộtcáchnghĩđãthuộcvề
quákhứ.
“Răngkhôngcôgáitrênsông-Ngàymaicôsẽtừtrongrangoài-Thơm


nhưhươnglụyhoanhài-Sạchnhưnướcsuốibanmaicửarừng...”
ĐólàmấycâutrongbàiTiếnghátsôngHươngcủaTốHữumànhiềuthế
hệhọcsinhnửathếkỷnayphảihọcthuộclòng,vànếutôikhônglầmthìai
cũng thấy đúng. Ngày mai sẽ hơn ngày nay, còn gì đúng hơn thế nữa?
Nhưngnaynghĩlại,nókhôngphảilàảotưởngthìcònlàmộtcáigìkhác?
Ảo tưởng mãi mãi nẩy sinh là vì thế, nó thuộc về tất cả chúng ta, khi
chúngtachưatrưởngthành.Vànókhóvượtqua,làvìkhiđãnẩysinhrồithì
cứlàmngườitaquyếnluyếnmãi.
Năm2006cóvụtựtruyệnLêVânyêuvàsốngbịnhiềungườiphảnđối.
Nhiềungườikhôngthểchấpnhậnchuyệnmộtngườicongái-ởđâylàmột
diễnviênnổitiếng-mangkểtungnhữngchuyệnriêngtronggiađìnhmình
chomọingười cùngnghe. Mộtmặtngười tatỏ ýthạođời: “Aichả biết!”.
Mặtkhácngườitavẫncholànhiềuđiềuchẳnghayhogìấynhấtthiếtkhông
đượcđưalêntranggiấy,khôngđượccholớptrẻđọc.
Quaviệcnàytôinhậnthấythóiquensốngtrongảotưởngvốnđãtrởnên
thâmcăncốđếnơinhiềungườilạicóthêmcáchbộclộmới.Ảotưởngrằng
nếutanhắmmắtkhôngmuốnnhìnmộthiệntượngxấunàođóthìrồitựkhắc
nósẽbiếnđi.Nhấtlàảotưởnglàchúngtamuốnnhàonặnlớptrẻthếnào

cũngnên,muốnnóidốinhữngcôngdântươnglaiđóthếnàocũngđược.
Trênnguyêntắcthìaicũngbiếtphảidámnhìnthẳngvàosựthật.Nhưng
trongthựctếthìđãbaolâunaylốisợkhuyếtđiểm,sợsựthựckéodài,dẫn
tớichegiấuchonhauvànhiềukhicảđámđônghùavàocùngbảonhauche
giấu. Người nọ sợ người kia biết. Cấp dưới sợ cấp trên biết. Người già sợ
thanhniênbiết.Ngườiphụtráchsợdânbiết...Thoạtđầulàthànhtâm,làcó
dụngýtốt.Nhưngdođãkéoquádàinênnhữngđộngcơtốtđẹpấykhôngđủ
đểbiệnminhchobaonhiêutaihạitiếpnối.

9.TẤTCẢĐÃCÓTRONGLỊCHSỬ
TrầnKhánhDư(khôngrõnămsinh,mấtnăm1339),thườngđượcbiếttới
như một trong những công thần trong cuộc kháng chiến chống Nguyên
Mông. Có điều ông cũng rất giỏi tham lam vơ vét. Khi làm trấn thủ Vân
Đồn,tụcở đấyquần áođồdùng cònbắt chướcngườiTrong Quốc,ông ra
lệnhchoquânkhôngđượcđộicácnónkiểuphươngbắcmàphảiđộinóncủa
mộtlànggầnđấygọilànónmalôiđểphânbiệt.Nghethìcóvẻrấtnghiêm!
Cóbiếtđâu,trướcđóôngđãsaingườinhàmuasẵnnónvềbán,mỗichiếc
giáđắtgầnbằngmộttấmvải,nhờthếcũngcóđượcmột“chiếncôngtưng
bừng”trênphươngdiệnkiếmlợibỏtúi.
CâuchuyệntrênkhôngthấyghitrongcácbộsửhiệnđạikểcảViệtNam
sử lược, tôi chỉ biết được nhờ mấy hôm buồn tình lấy bộ Lịch triều hiến


chươngloạichícủaPhanHuyChúrađọc.ĐếnkhitìmlạiĐạiViệtsửký
toànthưthấycóthêmmộtchitiếtcósứctốcáomạnhhơn.Cólầnngườidân
đãkiệnTrầnKhánhDưđếntậntriềuđình,nhưngôngkhôngsợmàcòncông
khaituyênbố: “Tướnglà chimưng,dân línhlà vịt,dùngvịt đểnuôi chim
ưngcógìlàlạ?”.
CâuchuyệnvềTrầnKhánhDưtrướctiênmanglạichotôimộtsựanủi,
hóaranhiềuchuyệnđờinaychỉlàphóngchiếunhữngchuyệnđờixưa.

Vềthamnhũng,ĐạiViệtsửkýtoànthưghi,khôngphảiđếnthờivuaLê
chúaTrịnh,màngaytừđờiLêNhânTôn(sauLêTháiTổvàLêTháiTôn,
trướcLêThánhTôn)tứckhivươngtriềuthịnhtrị,đãcóhiệntượng“trênthì
tểtướng,dướithìtrămquan,hốilộbừabãi”.
Vềnhữngdễdãitrongviệcbanquantước,sáchLịchtriềuhiếnchương
loạichícủaPhanHuyChúghi:“TriềuTâySơnphongtướcquálạm,đếncả
phuquétchợ,línhđẩyxecũngđềutraochotướchầutướcbá.Danhkhítồi
đếnnhưthế!Muốnchokhỏiloạn,cóthểđượckhông?”
TheonhàtriếthọcB.Russel“Đọcsửđểbiếtnhữngnguxuẩncủaquákhứ,
nhờ thế người ta có thể chịu đựng tốt hơn những ngu xuẩn của hiện tại”
(tríchlạitừgiáosưHàVănTấn).Ngheracóvẻđauđớnchuaxót,nhưng
thựcrađómớilàđộngcơđủsứcthúcđẩyngườita“đitìmthờigianđãmất”.
Mấynămnayởtacóhiệntượngđiểmsửcủacáchọcsinhtrongcáckỳ
thitrunghọckémmộtcáchthảmhại.Vànóirộnghơn,lớptrẻhiệnnayngán
cácbàisửởtrườngđếntậnmangtai,bấtđắcdĩphảihọcsử,lúchọclêncó
khôngbiếtthivàotrườngnàokhácmớichịuthivàosử.
Tạisaonhưvậy?Nhiềungườinóilàcácgiáoviênchúngtakhôngbiết
dạy.Cóngườidámviếtrằngđãgọilàlịchsửthìbaogiờcũngnhàmchán
khôkhan,khóhiểu,lặpđilặplại.Họtínhchuyệntăngtínhhấpdẫncủamôn
sử bằng tranh vẽ với lại phim ảnh, bởi tin rằng chỉ các biện pháp kỹ thuật
thậtxịnấymớigiúpchomônhọcđỡngấy.
Nếuchúngtabiếtrằngởcácnước,lịchsửvẫnđượcngườitacoilàmột
mônhọcsinhđộngvàcósứclôicuốnbậcnhấtvớihọcsinh,thìcóthểthấy
đầumốicâuchuyệnkhôngphảilàởchỗấy.Lịchsửsaolạinhàmcháncho
được?!
Việchọcsinhvàngườidânởtangánsử,theotôicónhiềunguyênnhân
khácnhau.
Cácbàisửđượcgiảngkhôcứngtẻnhạtthiếuhẳnchitiếtthựctế.Chuyện
ngàyxưađượckểlạimàcứnhưchuyệnngàynay.Ngôntừvàcáchnóicủa
lịch sử thiếu vắng. Cũng như thiếu hẳn cảm giác về một thời gian đã qua,

vừaxalạvừagầngũi.Thếthìaimàthíchđược?
Vỏ đã vậy còn ruột thì sao? Một môn học chỉ hấp dẫn khi người ta tạo
chongườihọccảmtưởngởtrongđócórấtnhiềubímật,kểcảnhữngchuyện
có thực mà không một đầu óc nào tưởng tượng nổi. Nó mời gọi người ta


khámphá,chứngkiến,lýgiải.
Cáihồnnàycủasửởtakhôngcó.Ngượclại,ngườiviếtsửchỉchothấy
mộtthứlịchsửtrênsơđồ,lịchsửđãchưngcấtphụcvụchomộtmụcđích
giáodụcđúngđắnnhưngquáđơnđiệu.ThídụnóiđếnnhàTrầnđánhquân
NguyênchỉtoànchothấymấylầnvuatôibànnhauquyếttâmSátThát,nói
đếnvuaQuangTrungchỉnóiđếnchiếnthắngĐốngĐa,NgọcHồi...ởtrung
họccũngvậy,màlênđạihọccũngvậy.Cònchuyệnnhữngngườicầmquân
vàlàmviệcnướclúcấyquanhệvớinhaurasao,suynghĩcụthểnhưthếnào
tronghànhđộng,cónhữngchínhsáchcụthểrasaosauchiếnthắng-tương
tựnhưhaimẩuchuyệntôivừađọcđược-thìkhôngbaogiờchohọcsinh
biếtvàgợichochúngcầnbiết.
Saukhihọcquachụcnămởtrườngphổthôngđámtrẻthôngminhhiện
naylúcvuiđùathườngmangnhữngcôngthứcmàchúnghọcđượctrongcác
giờsửragiễucợt:nào“cóápbứccóđấutranh”,nào“tinhthầnyêunướcvà
cămthùgiặcđãtạonênsứcmạnh”.
Khi cảm thấy không được tôn trọng, không cảm thấy cái thiêng liêng
trongkiếnthứcmàvẫnbuộcphảihọc,ngườitakhôngcócáchphảnứngnào
khác.
Muốimàkhôngmặncòngìlàmuối,sửmàkhôngcócáiphậpphồngcủa
đờisốngconngườitrongquákhứ,làmsaogọilàsửđược?


10.MỘTLẦNLỖTẤNNỔICÁU
NguyễnHiếnLê,trongcuốnSửTrungQuốc,cókểlạimộtmẩuchuyện

nhỏ.Khoảng1920,nhàtriếthọcAnhBertrandRusselltớithamquancảnh
TâyHồởHàngChâu.Trờinắnggắt,bọnphukhiêngkiệuchoôngleonhững
đường dốc hiểm trở để lên một ngọn núi. Thấy họ vất vả ông tỏ ý thương
hại.Nhưngônglấylàmlạlàđếnlúcngồinghỉ,họliềnlấythuốcrahútrồi
cườiđùaầmỹ,tưởngnhưđờihạnhphúclắm.Vàôngkhenngợi,cholàhọ
biếtsống.
Ngheđượcchuyệnnày,LỗTấnbựclắm,trướctiênlàvìnhữnglờikhen
củaôngbạnngoạiquốc.
LỗTấnmaimỉa:“Tôikhôngrõkhikhenvậy,ôngấymuốnnóigì.Vàtác
giả AQ bày tỏ ý muốn nhìn thấy ở những người phu kiệu cách phản ứng
khác:“Tôichỉbiếtmộtđiềulànếunhữngtênphuđóbiếtđauđớnvềthân
phậncủamìnhthìTrungHoađãthoátkhỏicảnhđiêuđứngtừlâurồi.”
Aiđãtừngranướcngoàiđềubiết,ghélạiđấtnướcnàođóítngày,phải
cốýtránhchomìnhmọiphiềnphức.Cáilốibanphátlờikhenvôtộivạ,do
đó,làrấtphổbiến,vì“cómấtgìcủabọđâumàbọtiếc”.Mộtsựnghingại
nhưcủaLỗTấnkhôngphảilàvôlý.
Tuynhiênphảinhậnaicũngthấycáicáchphớtlờnhữngchuyệnkhông
đượcnhưý,vuitươitrướcmọivấtvả,càngkhổcàngcườimạnh,đấylàmột
cáchnghĩthôngthườngđãcótừngànđờinay.Khôngnhữngnócóởphương
ĐôngmàcócảởphươngTây.Nóchỉlàmộtphươngthứcgiúpngườitatự
vệ.Aichưacócũngmuốnhọc!
Thànhthửtôicũngkhôngdạigìmàbàibácnhữngtiếngcườithỏahiệp
hiệnđangkháphổbiến.
Chỉcóđiềutrongthựctếhiệnnay,khôngphảimọingườidừnglạiởchỗ
ấy.Hìnhnhưchúngtađangmảicườiquá.Cườiđểkhỏiphảinghĩ.Cườiđể
lảngtránhthựctếnóđangkhôngđượcnhưtamongmuốn.Cườiđểcàobằng
haydởtốtxấu,xíxóamọichuyện.Cườiđể“racáiđiều”mìnhbấtcầnđời.
Tiếngcườitrongnhiềutrườnghợpđãtrởthànhmộtthứhànhđộngvôcảm.
Vàvôtráchnhiệmnữa.
TớilúcnàythìtôilạithấyLỗTấnlàrấtcólý.

Sinh thời Lỗ Tấn vốn nổi tiếng với tinh thần phê phán xã hội. Không
nhữngôngphêphángiaicấpthốngtrịmàphêphánluôncảđạichúngnữa.
CáctàiliệunghiêncứuvềxãhộivàconngườiTrungQuốchiệnđạiđềughi
nhậnLỗTấnlàngườiđiđầutrongviệcchỉraquốcdântínhđángchêtrách
của người Trung Quốc. Liên quan tới đám đông, bộ phận dưới đáy của xã
hội,tháiđộcủaôngthugọnlạitrongcôngthức“áikỳbấthạnhnộkỳbất
tranh”,hàmýôngthôngcảmvớinhữngđauđớncủahọ,nhưnggiậnvìhọ


nhát,hèn,khôngdámtranhđấu.
SựbựcbộimàNguyễnHiếnLêkểlạinóitrênnhưvậylànằmtrongcái
mạchxửthếnhấtquáncủaLỗTấn.
Cầnnhắclạicâuchuyệntrênvìcóvẻnhưđếnnaynóvẫncònýnghĩa.Sự
bấtmãntrướcthựctếvốnkhôngphảilàđộcquyềncủaconngườibấtcứthời
đạinàoxứsởnào.Thậmchícòncóthểnóilàxãhộicàngđilênthìngườita
càngcảmthấysựkhônghoànthiệncủanó.Tìnhtrạngmệtmỏinhanhchóng
xảyra.
Một thời để mất (1995) là tên một cuốn sách viết về Nguyên Hồng của
nhàvănBùiNgọcTấn.HiệnlêntrongsáchlàmộtNguyênHồngvềgiàđau
khổtrướcbaođiềuchướngtaigaimắtvàsựbấtlựccủabảnthâncũngnhư
chung quanh. Không phải ông không biết như thế là chưa hoàn thành sứ
mệnh của một nhà văn, nhưng làm cách nào để thay đổi thì ông chịu. Bùi
NgọcTấnđặtvàođoạnkếtmộtkỷniệm.LầnấytácgiảBỉvỏđếnthămông,
đang nằm trên giường đọc sách, bỗng nhổm dậy vì một câu nói trúng ý
mình:
-Tấnơi!Làmgìđấy.Ngheđãnhé.ĐâylàcâukếtmộtvởkịchBaLan.
Nhânvậtchínhquayranóivớikhángiả:“Cácbạncóbiếtvìsaongườitanói
dối không? Có hai lý do. Thứ nhất: Người ta sợ nói khác mọi người. Thứ
hai:Ngườitamệtquárồi”.
Sựmệtmỏiđãlàmộtthứbạnđồnghànhbấtđắcdĩmàcònsốngtacòn

phảichịuđựng.
Khibịđẩyđếnmứccaonhất,sựmệtmỏithườngxuyênnàytrởnênmột
tácnhânlàmthahóaconngười.Ngườitahoặclànóidốinhưtrongvởkịch
BaLannóitrên,hoặclàchỉcònbiếtcười,cườiđểlảngtránh.
Mộtmặtphảichấpnhậnrằngnó-sựthahóanày-cũnglàmộtcáigìtự
nhiên,mộtphảnứngnhânbản,vớinghĩanólàđiềuởđâuconngườicũng
tìmlấychomìnhđểyêntâmvàsốngsót.
Nhưngmặtkhác,sẽlànhânbảnhơn,nếuchúngtađặtvấnđềyêucầucao
ởconngườikhôngđểthựctếkéomìnhthấpxuống,duytrìlấysựbấtmãn
chínhđángvàtìmtớinhữngsuynghĩvàhànhđộngthíchhợp,tứcphấnđấu
chomộtcuộcsốngtốtđẹphơn.Đấymớichínhlàcáchvượtlêntrênsựmệt
mỏivàtiêuhóanómộtcáchhiệunghiệmnhất.Cườilàcầnnhưngcáisuy
nghĩsauđólạicòncầnkíphơnhẳnmộtbậc.

11.ĐỘCĐÁOVỚIBẤTCỨGIÁNÀO!
Hồi còn chuyên mục Gặp nhau cuối tuần, VTV3 từng cho diễn một
chươngtrìnhkháthúvịmangtênHộiơilàhội!Chuyệnkểvềmộtlàngnọ
cócáitênlàlàngCựPháchlàmhội.Làmnhưthếnào?Nóinômnalàkhông


cócũngvẽramàlàm,cáigìsẵncóthìtưởnglàmìnhđãquátài,làmliềulàm
ẩu,làmmộtcáchbôibác.Còncáigìkhôngcóthìbảonhaubắtchướcngười
khác(aiđóđạovăn,đạonhạcthìởđâyngườitasẵnsàngđạohội).Nhưthấy
cáclàngkháccóchọitrâuchọigàthìnghĩraviệc...chọilợn.Đếnlàlắmtrò
nhốnhăng,khôngainhịncườinổi!
Ngaysautiếngcười,cốnhiên,mànkịchcũnglàmchongườitaphảinghĩ.
Thấy có chút gì nhoi nhói trong lòng. Thấy thoáng qua một chút xấu hổ.
TrongkhôngkhíViệtNamgianhậpWTO,đivàohộinhậpvớithếgiới,có
thểtừvởkịchđọcravàinéttâmlýhiệnthời.
Saunhữngnămthángbaocấp,ngủdàitronguểoải,nayaicũngtrởnên

cực kỳ năng động, không ai bảo ai cùng cuống cuồng lên cả một lượt, mê
mảisốngmêmảihưởngthụ.Thayđổivớibấtcứgiánào.Nhanhnhảuđến
mứcgiảtạo. Mamãnh đủtrò.Đắp điếmvay mượnđủkiểu. Miễnsao gây
đượcsựchúý,miễnsaothuvềtiềnbạc.
Trong cơn say kiếm ăn, người ta mang quá khứ ra để làm thương mại.
Khôngphảitếtnhấtcũngnấubánhchưng.Vàkhôngcóđỗthìlấyngôlấy
khoai,khôngcónhânthịtlợnthìlấythịttrâuthịtchuột.Nhândanhmộtmục
đíchtốtđẹp,tựchorằngcógiandốimộttírồithầnphậtcũngthabổngcho
hết.
Khitiếpxúcvớinướcngoài,khôngchịuchuẩnbịnghiêncứukỹcàng,mà
quenlốiláuvặthọcđòi,nhiềukhibênguyênxivềmìnhnhữngcáirấtxalạ,
màvẫnkhôngthấychướngvàcànglạcàngcoilàhay.Nhưtrênđãnói,trong
kịchcócảnhmấyngườiphỏngtheolốiđấubòởTâyBanNha,tổchứcđấu
lợn.Đấuthếnào?Ngườirađấungồixổmtrênmặtđấttaycầmmiếngvảiđỏ
khiêukhíchlợn,taykiacầmcáigìnanánhưcáikhiênđểtựcheđỡ.
Tậntrongtâmlýsâuxa,rõlàconngườiởđâyẩngiấurấtnhiềumặccảm.
Cáisựlàmliềuởđâyvốnđượcbắtđầutừmộtnguyệnvọngcóvẻrấtchính
đáng.Đólàkhitiếpxúcmuốngâyấntượngvớingười.Songdochỗtrong
thâmtâmthừabiếtmìnhkémsẵn,vàkhôngbaogiờcóthểbằngngười,nên
chỉcòncáchcốýtạorasựlậpdị,nóichệchđilàđộcđáo.Rồinhậnrađâylà
ngónvõcóvẻhiệuquả,ngườitacònhùanhaunângnó-cáisựđộcđáoấy
lênthànhlýtưởng,sùngbáinó,chonólàquantrọngnhấttrênđời.
Sự độc đáo hay bản sắc vốn không xa lạ với con người hiện đại. Nó
thường được lưu ý khi người ta tìm cách phân biệt các cộng đồng. Nhưng
theocácnhàxãhộihọccóđộcđáohayvàđộcđáodở,độcđáođángtriển
khaitiếptụcvàđộcđáonhưmộtcụcbướuđángcắtbỏđi.Chỉkhiđằngsau
cái bản sắc đó, thấy toát lên ý nghĩa phổ biến, người ta mới cảm thấy gần
gũi,vàcoiđólàcáibảnsắcchânchính.
Mộtđiềuquantrọngnữalàtựnóđộcđáotrongbảnsắcsẽđếnchứkhông
cầnđitìm.Đểtựnóđếnthìnósẽtựnhiên.Lấynólàmụcđích,tìmsai,tìm

nhầm,rồilạitôvẽchonó,thìsẽgâynhiềuphảncảm.


Khôngthểnóirằngchỉcầnđộcđáolàcógiátrị.Trongviệcnàydânvăn
chương bọn tôi cũng có một ít kỷ niệm. Hồi đó là vào khoảng đầu những
nămsáumươi,ởHàNội,mộtsốbạntrẻmớitậpviết,trongkhaokhátmuốn
tựkhẳngđịnh,cũngcócáilốiđitìmbằngđượcsựđộcđáođểgâyấntượng
vàcoiđólàsángtạo.Maymàcácbậcđànanhđãsớmnhắcnhở.Nhàthơ
XuânDiệu“đả”mạnhnhất.Vớilốinóiriếtróngvốncó,ôngbảonênnhớlà
hai con lợn khác nhau cũng mỗi con một cá tính, nghĩa là chẳng con nào
giốngconnào;vậyđừngcólẫncátínhvớicátật...Sựđộcđáochỉđếnqua
conđườnghọchỏikhổluyệnhòanhậpvớichungquanh,rútratừkẻkhác
nhữngđiềutinhtúyvàphùhợpđểtựlàmgiàuthêmbảnthân.
Nóichovui,khôngchừngcáilàngCựPhạmtrongchươngtrìnhHộiơilà
hội!đãănphảiđũabọntậptọnghọcnghềchúngtôimấychụcnămtrước.
Nhưnghồiấychúngtôilàmthếvìsốngtrongmộtxãhộikhépkín,tìmtòi
khôngcóđườngranênphảitựmìnhlừamình.Nayđãsangmộtthờibuổi
khác, cuộc sống lúc nào cũng trình ra trước mắt bạn bè xa gần, chẳng lẽ
chúngtakhôngrútđượcítkinhnghiệm?
Đọctindulịch,thấycóhiệntượngkháchnướcngoàivàoViệtNam,một
sốbỏcuộcsớmvàhầuhếtkhôngtínhchuyệnquaylại.Lúcđầuthắcmắc,
naythìtôiđãhiểu.Khôngchỉbịkéovàođámhộitươngtựnhưtrongchương
trìnhtruyềnhìnhnọ,màhọcònvấpphảicảmộtcáchnghĩấutrĩ,xuấthiệnở
bấtcứnơinàocóthể.Rahọcócáilýcủahọ!

12.MỘTNGÀNLÝDOĐỂ…MÃIMÃILÃNGPHÍ
Bên cạnh sọt rác, các gia đình Hà Nội trước đây thường có thêm thùng
nướcgạođểchứacácloạithứcănthừa.Sẽcóngườiđếnđấylấyđểvềnuôi
lợn.Bùlại,ngườitanộpchochủnhàmỗithángvàicáichổi.Bâygiờthứcăn
thừanhiềuhơn,nhưngởnhiềugiađình,mộtchỗđểcáitúinylôngrácđã

khó,nóichithùngnướcgạo.Nếukhôngphảitốngxuốngcốngthìcũngvứt
vàoráchết.Cólẽcácbạntrẻnhìnđâylàchuyệnbìnhthường,nhưngvớilớp
giàchúngtôi,nhìncơmthừacanhcặnlẫnvớirácrúthấyghêghê.Lạinhớ
cáicâucáccụhồitrướcvẫndạy,mộthộtcơmrơicũngphảinhặtvàomột
chỗ, người không ăn thì con gà con lợn nó ăn, vứt đi phải tội. Ngày nay
chẳngaicònnghĩthếnữa.
TruyệnngắnGiáaichocháumộthàocủaNguyễnCôngHoankểvềmột
đứanhỏđiăncắpbịgiảivềquê.Nóthanthởmỗilầnnhưthếnày,nhànước
tốnvềnócóđếnbảytámđồngbạctrongkhiđógiácóaichonómộthàolàm
vốn,nócóđôithùngđigánhnướcthuê,thìcũngchẳngđiăncắplàmgì.Đại
ýtácgiảmuốnnói:dotiếcnhữngmónnhỏngườitalãngphínhữngmónrất
tomàkhônghaybiết.


CónhiềuhiệntượngcóthểlàmchứngchonhậnxéttrênđâycủaNguyễn
CôngHoan.Mộttrongnhiềuloạiquàtặngmànhữngngườilàmnghềnhưtôi
haynhậnđượclànhữngcáicặpđựngtàiliệu.Mỗingàycặplạiđượccảitiến
chođẹphơn.Chỉtộimộtnỗinhiềukhicặpcònđẹpmàkhóađãhỏng.Phải
vứtcảcáicặpđiluônvìbâygiờloạithợnhậnchữacặpkhóakhôngcóvà
nếucóthìhọcũngchỉlàmquấylàmquáđểmìnhvứtđisớm.
-Saoanhtoànnóinhữngchuyệnbébằngmắtmuỗithế?Cònbaonhiêu
chuyệncáccơquannhànướclàmănlãngphíhàngtỉtỉtiền,saoanhkhông
ghivàođâymàtoànnóimấycáiphéc-mơ-tuyavớilạithùngnướcgạo?
-Vângnhữngchuyệnlãngphítàyđìnhaicũngbiết,nhưngtôivẫnmuốn
nhắcnhữngchuyệnnhỏnhặtkia,vìtừcáinọsinhracáikia.ÔngLýQuang
DiệucủaSingaporecólầnviếttronghồiký:điềulàmôngngạcnhiênlàqua
HànQuốc,ngayởcácphòngkháchdànhchonguyênthủquốcgia,ngườita
cũngghirõlàxinquývịtiếtkiệmđiện.Cònởta,giáaibànlàmthế,hẳnsẽ
bịchêlàbủnxỉn.Lãngphíđanglàmộtnéttâmlýthờiđại.Vìsao?Vìban
đầucủacôngthahồvungvít,lãngphíthànhmộtthóiquen,khôngkiềmchế

nổinữa.Vìnghèolâuquávàchẳngbaogiờgiàubằngngườinênthíchlãng
phí để ra cái điều mình xài sang không kém ai. Vì lúc nào cũng thích làm
dángkhoetàikhoegiỏivớinhau,kểcảracáiđiềuhưhỏnghơnngườicũng
thấyvuisướng.Vìkhôngtiêuphaphíphạmthìcủacảicũngchẳngthuộcvề
mình.Vàmộtngàncớkhácnữa...trongđócócáicớquantrọngnày:mình
cótiếtkiệmcũngvônghĩa,chungquanhthiênhạcóaitiếtkiệmđâumà“
gáigóaloviệctriềuđình”.
CáckháchsạnởSingaporethườngtổchứcnhữngbữaănsángtheokiểu
tiệcđứng,nghĩalàthứcănđểthànhtừngloại,ngườivàoăntùythích,người
tachỉviếtthêmbằngtiếngAnhmấychữkhuyênkháchnêntiếtkiệm,chỉlấy
đủdùng.NhưngtạimộtsốnơikháchViệtNamqualạiluôn,cóthêmmột
dòng chữ bằng tiếng Việt: Lấy thừa không ăn hết sẽ bị phạt tiền. Nhiều
ngườiViệtthắcmắchọlàmnhụcmìnhquá!Nhưngcóngườicãilại,trông
kìađúnglàcácbàncủakháchViệtNamvẫnđểthừathật.Chẳngquathấy
dânmìnhpháquennênhọphảilàmthế.Biếtnhụcmàsửamớiraconngười,
chỉsợcáusườnvàihômrồisauvẫncứchứngnàotậtấy,vàcáithói“nghèo
màhaylãngphí”,trởthànhkhôngthểsửachữa,thìmớilàcảmộtnỗiđau
lớn.

13.ẨNKÍNMỘTTRIẾTLÝCHUNG
Cáp quang dưới biển bị ăn cắp. Nước tương có thửa chất gây ung thư
cũngđượcbàybán.Hànghóaxuấtranướcngoàikémphẩmchấtbịtrảvề.
Hơnhaingànhọcsinhbịđìnhchỉtrongkỳthitốtnghiệpphổthông.Những


sựviệcấynốitiếpvàocácvụviệctiêucựcbấylâuchúngtavẫnnghe-như
phárừng,lấnbiểnbừabãi,ăncắpnguyênvậtliệutrongxâydựng,gọilàcải
tạonhưngthựcrapháhoạimôitrườngvàtànphádisản...-khiếnchonhiều
ngườiphẫnnộ,vàcôngthứcchungđểgiảiquyếtvẫnlàphảithậtnghiêmkhi
xétxửcùnglàtuyêntruyềngiáodụcnângcaoýthứccủaconngười.

Tôicũngthấythế,songtrongbụngkhôngkhỏithoángquamộtchúthoài
nghi.Nhiềuhiệntượngcứnốitiếptheokiểu“chémđầunàymọcđầukhác”.
Muốnchữatậngốc,cầnđitìmcộirễcủasựviệctrongtâmlýxãhộivàtrong
từngconngười.
Trongcáchànhđộngvừakể,cócáicoinhưđãphạmphápvàsẽbịtruy
tố,cócáicóvẻkhôngsao,tabiếtđểrồibảonhau.Tuynhiênnhìnchungthì
naylàlúckỷcươnglỏnglẻovàconngườibuôngthảtuỳtiện.Trênđạithểcó
thểhìnhdunglàtrướckhihànhđộng,ngườitathườngtựnhủcuộcsốnglà
mộtcanhbạc.Đượclàmvuathualàmgiặc.Thoátthìgiàuto,thànhngười
đàng hoàng, không thoát đành chịu. Không có luật pháp, không có lương
tâmtựtrọnggìhết.Việcgìkiếmratiềnlàcóquyềnlàm.
Tứclàcócảmộttriếtlýđứngđằngsaucáchànhđộngnóitrên.
Theocáchhiểuthôngthườngthìtriếtlýlàmộtthứsợichỉxuyênsuốttoát
ra qua các hành động của con người. Việc hiểu triết lý rút ra trong trường
hợpnàysẽgiúpchongườitahiểuthêmcáctrườnghợpkhác.
Tuynhiênđiềuđángnóilàởtahiệnnaynhữngtriếtlýđóchỉxuấthiện
dướidạngmộtthứ“tậpmờ”,mộtthứcảmgiácmônglungthứkhôngđềlên
thànhnhữngluậnthuyếtchặtchẽ.Vàtalầmtưởnglàtachỉsốngtheobản
năngtựnhiênchứcó“triếtlýtriếthọc”gìđâu,nênlạicàngdễbịcuốntheo
nó.
Tôi muốn kết nối những hiện tượng trên với những vấn đề căn bản của
đờisốngmấychụcnămnayởmộtđấtnướcchiếntranh.
Cònnhớhồiấy,ởmiềnBắc,nhucầuđộngviênthanhniênđibộđộilàrất
cao.Nhiềuhọcsinhđangngồitrênghếnhàtrườngkhicầncũngđượcgọiđi.
Vàđểgiúpngườiđithêmyênlòng,cóhẳnmộtchủtrươnglànhữngthanh
niênnhưvậydùkhônghọcxongcấpIIIcũngchotốtnghiệp.Hơnthếnữadù
trướcđóhọcólànhữngthanhniêncànquấyđinữathìviệchọtựnguyệnra
điđãxóasạchtấtcả.Họđượccoilànhữngngườicóhạnhkiểmtốt.Sựcó
mặtởchiếntrường-nóirộngra,sựđónggópchocuộcchiếnđấuchung-đã
làcáitiêuchuẩnlớnnhấtđểđánhgiáconngười.

Liên hệ với những trường hợp khác, tôi tạm rút ra một kết luận: chiến
tranhchophéplàmtấtcảmiễnlàchiếnthắng.
Hơnbachụcnămnay,kinhtếđóngvaitròmặttrậnchính.Nhucầucủa
đấtnướclàpháttriểnsảnxuấtđểthêmnhiềucủacảihànghóa,làxâydựng,
làlàmhàngxuấtkhẩulàhộinhập...Tronghoàncảnhmộtđấtnướccònquá
nghèo,hàngnúichiphíbầyratrướcmắt,thìtấtcảcáchoạtđộngđadạngđó


nóinômnarútlạilàlàmsaođểcótiền.Lýtưởngnhấtlàmỗiđịaphương
mỗiđơnvịcơquanbớtngửatayxintrênmàtựlàmthêmratiềnđểtựnuôi
vànếunộpchonhànướcthìcàngtốt.
Khảnăngsinhlợiđượccoilàkhảnănglớnnhấtmàcấptrênđòihỏiởcấp
dưới,nhànướcđòihỏiởngườidân.Nólàtưtưởngmàcũnglàđạolýtrong
thờiđạimới.
Mộtxuthếsuynghĩđangthịnhhành,đóngvaimộtthứluậtmiệng,người
tahiểungầmvớinhau.Anhcóthểđibuôndùchứcnănganhkhôngphảilà
buôn; anh có thể chạy chọt xin xỏ, anh có thể có những sáng kiến kỳ cục,
miễnlàanhgâyđượcmộtthànhtựucótiếngvangtrongxãhội...Tronghoàn
cảnhmộtđấtnướcmàluậtlệcònmơhồvàsơhở,gầnnhưtấtcảđềuđược
phép,miễnsaonảysinhlợinhuận,vàgópthêmnănglượngchocáibộmáy
chungđanghoạtđộng.
Vậylàmộttrongnhữngquyluậtchủyếucủachiếntranhđangđượctiếp
tục.Chiếntranhtưởngđãlùixamàdưâmcònvangvọng.Tinhthầncủanó
cómặttrongnhiềuhànhđộngcủachúngtahômnay.
Mộtmặtaicũngrõtronghoàncảnhhiệnnay,thứtriếtlýnàykhôngnên
tiếptục.Nókhôngbảođảmchosựpháttriểnbềnvững.Tứckhônggiúpcho
sựpháttriểnlànhmạnhcủaconngười.Khổmộtnỗi,nólạigắnliềnvớiquá
khứvinhquangcủachúngta.Hơnthếnữa,nóchỉchochúngtaconđường
dễmàđi.Giữalúckhókhăn,nómởrachochúngtanhữngthànhtựutheolối
“ănxổiởthì”,tómlạilànóvevuốtnịnhbợchúngta.Từgiãsaonổi?

14.NGHĨMÌNHCÔNGÍTTỘINHIỀU
Chiến tranh cần đến sự có mặt của người văn nghệ sĩ ngay ở chiến
trường. Bởi vậy từ hồi ấy, giới văn nghệ chúng tôi có thói quen tôn vinh
nhữngngườilàmnghềdámcómặtngaybêncạnhngườilínhđểviết.Bấtkể
tácphẩmcủahọchấtlượngrasao,riêngsựrađờicủachúngđãđượcxem
nhưnhữngchiếncông.Vàchúngtôidànhchocảngườilẫntácphẩmloạiđó
đủthứưuái,kểcảnhữngdanhhiệucùngnhữngphầnthưởngsangtrọng.
Trongchiếntranhlàmvậycóthểlàđúng.Nhưngtrượtdàitheothóiquen,
chúng tôi kéo nó sang cả thời bình. Các sáng tác được bình giá nhiều khi
khôngphảidochấtlượngmàdongườiviếtranócóvịtrírasaotronggiới.
Từđótạoramộtsựhỗnloạnvềgiátrị.Cũngtừđómuốnhaykhôngmuốn
trong tâm lý nhiều người làm nghề nảy sinh một xu hướng dễ dãi, không
chịukhổcônglaođộngnghệthuậtmàchỉcốtlotạochomìnhnhữnguytín
hão.Thậmchímộtsốcốbámvàonhữngcôngtrạnghômquađểhạchsách
vàđòihỏi.Bềnàomàxétcũngphảinhậnlúcnày,đónggóphômquađãtrở
thànhvậtcảnníukéongườitalại.


Mộttrongnhữngchitiếtgâybấtbìnhtrongvụánsơthẩmxửquanchức
“ănđất”ởĐồSơn:ôngX.giámđốcSởtàinguyênvàmôitrườngthànhphố,
mộttrongnhữngngườichủtrìvụnàyđượccấpủyvàủybanđềnghịmiễn
truycứutráchnhiệm.Lýdođượcgóigọntrongmấychữđạiýôngvẫnlà
ngườicócôngtronghoạtđộngởđịaphươngtừtrướctớinay.
Đãbaonhiêulầntôithấycáchtòaáncáccấpgiảmnhẹtộichonhữngviên
chức có lỗi theo lý do tương tự. Xét vì họ lớn lên trong một gia đình có
truyềnthông...Hoặc,xétvìvốncónhiềuđónggóp...rồiánnặngtrởthành
nhẹ-tiêuphícủanhànướcvàmangvềchovợcontiềntỷ,lúcbịphanhphui,
cũngdễdàngđượcthabổng.
Vềtìnhmàxétthìtrongnhữngtrườnghợpnàycóthểkhôngaicãiđược.

Uốngnướcnhớnguồnlàđạolýdântộc.Nhưngcóphảicóítcônghômqua
rồihômnaymuốnlàmgìthìlàm?Đãrõlàtrongtrườnghợpnày,ngườita
đemcônglaolàmquântẩyđểvôhiệuhóaluậtpháp,cốtìnhkhôngđếmxỉa
đếnsựđổithaytronghoàncảnh,vàlấyhiệntạilàmvậthysinhchoquákhứ.
Cáikhóởđâybắtnguồntừmộtlốiứngxửphổbiếncủaxãhội.Anhcó
công ư? Trước mắt đất nước còn nghèo chưa tính hết đóng góp cho anh
được.Thôichỉcòncóítchứcvụđikèmvớinhữngquyềnhành.Ởđấyanh
cóthểcóđónggópthêm,rồi“khéolàmthìnokhéocothìấm“,anhliệumà
tìmcáchtựbồidưỡng(!).
Nhưngnhưthếlàgìnếukhôngphảilàđẩyngườicócônghômquavào
chỗlộngquyềnvàchongườitalýdođểtựbiệnhộchomìnhkhisavàovũng
bùntộilỗi.
Ca dao xưa “Ăn mày là ai ăn mày là ta - Đói cơm rách áo hóa ra ăn
mày”.TôimuốnsửdụngthêmcảbútphápcủaBútTređểnhạithành
Thamnhùng(nhũng)làai,thamnhùnglàta
Cậycôngcậythếhóarathamnhùng.
TruyệnKiềutừnglàmđaulòngbaongườibởicáikếtcụcthêthảm.Trong
cơnnhớquê,KiềukhuyênTừHảirahàng.RồiHồTônHiếnphảnbộivàTừ
chếtgiữatrậntiền.ChứngkiếncáichếtcủaTừ,Kiềuđaulòngtựtráchmình
rấtnhiều.Lúctỉnhtáonhấtcũnglàlúcnàngsòngphẳngtựđánhgiá“Nghĩ
mìnhcôngíttộinhiều”.
Hơn hai trăm năm đã qua mà nhiều người từng vào sinh ra tử hiện nay
khôngcónổicáitựnhậnthứcsâusắcđóthìcònlàmăngìnữa!


15.CẦNNHỮNGKHÁNGSINHCHONHỮNGCĂN
BỆNHTÂMLÝ
Khinghechuyệncápquangtrênbiểnbịlấytrộmnhiềungườithườngthan
thở.
-Thậtkhôngsaohiểunổitạisaodânmìnhlạicóviệclàmkỳcụcđếnvậy.

Cóngườibổsung:
-Màviệclàmđóđượcchínhquyềnđịaphươngchophépcơchứ!
Tựlýgiảiđểhiểutạisaolạixảyranhữngtrườnghợpnhưthếnàykhông
quákhó:
Vớiconngườihiệnđại,việcgìcũngcóthể.Trongkhaokhátkiếmsống
màlạikhôngđượcchuẩnbị,sựliềulĩnhcủamỗicánhânngàymộtđượcđẩy
xamãisovớigiớihạnchophép.ChỉcầnnhìnnhiềungãtưHàNộinhưngã
tư Bà Triệu - Nguyễn Du thì biết. Người ta bán hoa quả ngay trên lòng
đườngnhựabấtchấpxepháoxếphàngchờđènhiệuvàsựùntắccóthểgây
ratainạnbấtcứlúcnào.TrướckhicóvụPMU18,tôicũngkhôngthểtinlà
cónhữngngườicótráchnhiệmtrongngànhgiaothônglạidámthaylõisắt
bằnglõitretrongnhữngcọctiêuchắnbêncácđườngquốclộ.Cóviệcgìdân
mìnhngánđâu?
Mấyôngchínhquyềnđókhôngtựtrêntrờirơixuống.Họcũngtừdânmà
ra. Bao nhiêu năm nay đã vậy! Còn nhớ là khoảng mấy năm sau 1975, có
những tỉnh cho dân phá rừng để trồng sắn. Nay thiếu gì người cùng làng
cùngxómhoặcanhemhọhànghọlàngưdân,đangkhôngbiếtlàmăntrên
biểnrasao,nhữngngườinàyhàngngàythúcbáchcácôngấychophéplàm
mọi việc miễn sao có tiền. Biết đâu trong số đứng ra lo cái giấy phép này
chẳngcóngườimấynămtrướccũnglàngưdânvàđãtừngđicắtcápquang
mangbán?
Đểhiểuvàđỡbấtngờvềnhữngchuyệncònxảyranữa,hãythửxemlại
quanniệmvềnhữngngườidânthường.
TrongsốcáctruyệnngắncủanhàvănNgaAntonTchekhov(1860-1904),
tôinhớcómộttruyện(hìnhnhưtênlàCáiđinhđóngmóngngựa).Truyện
viếtvềmộtnôngdânNga(màngườitahaygọilàmộtmugich)ratháomột
bùloongtrênđườngsắtđểvềlàmđinhđóngmóngngựa.Đếnkhiđưaratòa
anhtacòncãi.Lýsựcủangườimugichđókháđơngiản.Thiếumộtcáibù
loong,xelửavẫnchạy.Cònthiếuđinhđóngmóngngựa,tôibiếtlàmsaocày
ruộnglấylúamìnuôivợcontôi.

Tôiđãmộtđôilầnnhắctớithiêntruyệnnày,nhưngvẫncứthíchtrởvề
vớinó,bởithấynógầnvớixãhộimình,conngườimìnhhômnayquá.Gần
tớimứcgiácónóidânmìnhbâygiờchẳngkhácdânNgathếkỷXIXcũng
không phải quá. Cả hai, do khổ quá lâu, đều thiếu ý thức đầy đủ về cuộc