Ebook Kỷ nguyên hỗn loạn: Phần 2 - NXB Trẻ

Chương13
CÁCHÌNHTHÁICỦACHỦNGHĨATƯ
BẢN
GIỮANHỮNGLỜIBÌNHLUẬNcủacácdiễngiảtrongmộtkhánphònglớn,đông
đúctạivănphòngQuỹTiềntệQuốctế,tôicóthểnghethấytiếnghôkhẩuhiệuvànhững
tiếng gào thét phản đối toàn cầu hóa dưới đường phố. Đó là vào tháng 4 năm 2000.
Khoảngtừmườinghìnđếnbamươinghìnsinhviên,cácnhómnhàthờ,nghiệpđoànvà
cácnhàhoạtđộngmôitrườngđãtậphợptạiWashingtonđểphảnđốicuộchọpthườngkỳ
củaNgânhàngThếgiới(WB)vàQuỹTiềntệQuốctế(IMF).Mặcdùcácbộtrưởngtài
chínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngkhôngthểngherõhếtđượcnhữnglờiphảnđối,
cũngkhôngkhólắmđểnhậnrasựphảnđốiđólàgì.Họphảnđốinhữnggìmàhọcholà
sựbấtcôngngàycàngtănglêntrongthươngmạitoàncầu,đặcbiệtlàsựápbứcvàbóclột
người nghèo tại các nước đang phát triển. Lúc đó và đến tận bây giờ tôi vẫn cảm thấy
buồn,bởinếuđámđôngbiểutìnhthànhcôngtrongviệcphábỏthươngmạitoàncầu,thì
tổnhạinhiềunhấtvẫnlàhàngtrămtriệungườinghèo,nhữngngườimàlựclượngphản
đốiđãnhândanhhọđểlêntiếng.
Mặcdùkếhoạchhóatậptrungkhôngcònlàmộthìnhthứcphùhợpchocáctổchức
kinhtế,nhưngcuộcchiếnvềtrítuệđểchuyểnsangcácmôhìnhkinhtếkhác–chủnghĩa
tưbảnthịtrườngtựdovàtoàncầuhóarõràngcònlâumớikếtthúc.Đốivớimườihaithế
hệ,chủnghĩatưbảnđãmanglạihếttiếnbộnàyđếntiếnbộkhác,mứcsốngtănglênvới
tốcđộchưatừngcótrênphầnlớnthếgiới.Tỷlệnghèođóigiảmmạnhvàtuổithọcủa
ngườidânđãtănghơngấpđôi.Cuộcsốngvậtchấtcủangườidânnơiđâyđãtănglên–
thunhậpbìnhquânđầungườiđãtăngmườilầntronghaithếkỷqua–chophéptráiđất
nuôisốngdânsốtănggấpsáulần.Tuynhiên,nhiềungườivẫnkhôngthểchấpnhậnchủ
nghĩatưbản,chứđừngnóiđếnviệchoàntoànđitheochủnghĩatưbản.
Vấnđềnằmởchỗchínhđộnglựccủachủnghĩatưbản,củacạnhtranhthịtrườnglại
đốilậpvớimongmuốncủaconngười:sựổnđịnhvàtươnglaichắcchắn.Thậmchí,một
bộphậnlớncủaxãhộicòncảmthấybấtbìnhđẳngtrongviệcphânbổlợiíchxãhội.Cạnh
tranhtuylàđộnglựclớnnhấtcủachủnghĩatưbảnnhưngluôntạorasựbấtổntâmlý
trongmỗichúngta,đặcbiệtlànỗilomấtviệc.Mộtkhíacạnhkháctựsâuthẳmnỗilosợ
đócònxuấtpháttừsựthayđổiliêntụchiệntrạngvàlốisống,dùtốthayxấu,cũnglàm

chochúngtakhóchịu.Tôichắcchắnrằngnhữngnhàsảnxuấtthéptrongnướclàkhách
hàngcủatôitrongnhữngnăm1950sẽcảmthấyhàilònghơnnếunhữngnhàsảnxuấtthép
NhậtBảnkhôngbiếtcáchcảithiệnchấtlượngvàtăngnăngsuấtlaođộngnhanhchóng
đếnvậy.Ngượclại,IBMchắchẳnsẽcảmthấyrấthạnhphúckhithấymáytínhcủahọđã
thaythếnhữngmáychữSelectricđángkínhnhưthếnào.
Chủnghĩatưbảnđãtạorasứcmạnhcạnhtranhtrongmỗicánhân.Chúngtahoặclà
nhữngnhàquảnlýnăngđộng,hoặclànhữngngườithụđộng–nhữngngườikhôngmuốn
chịuquánhiềusứcéptừcạnhtranhkinhtếmàchỉmuốncàobằng.Tuycạnhtranhcóý
nghĩa quan trọng đối với phát triển kinh tế nhưng không thể nói rằng lúc nào tôi cũng
thích thế. Chẳng thể nào nghĩ tốt cho những đối thủ lúc nào cũng chỉ muốn quyến rũ


kháchhàngcủaCôngtyTownsend-Greenspan.Đểcạnhtranh,tôibắtbuộcphảivươnlên.
Tôibuộcphảicungcấpdịchvụtốthơn.Tôibuộcphảinângcaonăngsuấtlaođộng.Tất
nhiên,đólàđiềutốtchotôi,kháchhàngcủatôicũngnhưcácđốithủcạnhtranh.Tựsâu
thẳm,tôivẫnnghĩđólàthôngđiệpcủachủnghĩatưbản“sựpháhủymangtínhsángtạo”
–phábỏcôngnghệcũvàcáchlàmcũđểmởđườngchocáimới–cáchthứcduynhấtcó
thểtăngnăngsuấtlaođộngvàtăngmứcsốngcủangườidânmộtcáchbềnvững.Lịchsử
đãchứngminhrằngchỉdựatrênvàng,dầumỏhaynguồnlựctựnhiênnàođóđềukhông
bềnvững.
Không thể chối bỏ được thành tích của chủ nghĩa tư bản. Kinh tế thị trường trong
nhiềuthếkỷquađãthànhcôngtrongviệcloạibỏmáymóccũkỹ,thiếuhiệuquảvàđem
lạilợiíchchonhữngaicóthểtiênđoántrướcđượcnhucầucủangườitiêudùng,cókhả
năngsửdụngvốnvàlaođộngmộtcáchhiệuquảnhất.Côngnghệmớilàđộnglựcthúc
đẩyquátrìnhtưbảnhóakhắcnghiệtnàytrênphạmvitoàncầu.Khichínhphủđứngra
“bảovệ”quyềnlợicủamộtbộphậndânchúngtrướcnhữnggìhọcholàáplựccạnhtranh
quákhắcnghiệtthìhọsẽlàmchomứcsốngvậtchấtchungcủangườidânnướchọtrởnên
thấphơn.
Đángtiếclàtăngtrưởngkinhtếkhôngthểmanglạithỏamãnlâudài.Nếuđiềuđólà
đúngthìviệctổngsảnphẩmquốcnộithựcbìnhquânđầungườicủathếgiớităngmườilần

trongvònghaithếkỷquađãlàmchochúngtahạnhphúchơn.Sốliệuchothấyđúnglà
thunhậptăngđãlàmchochúngtahạnhphúchơn,nhưngchỉtrongchừngmựcnàođóvà
trongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Mộtkhicácnhucầucơbảnđượcđápứng,hạnh
phúcchỉlàmộttrạngtháitươngđối,trongdàihạnhầunhưtáchbiệtvớităngtrưởngkinh
tế.Bằngchứngchothấyhạnhphúccóđượctừcáchnhìnnhậnvềcuộcsốngvàthànhquả
trongmốitươngquanvớibạnbècùngtranglứa.Khisựgiàucóđượcnhânrộng,hoặccó
thểlàkếtquảcủasựnhânrộngnày,nhiềungườilosợsựcạnhtranhvàthayđổikhinhững
điềunàyđedọađếnvịthế,lòngtựtrọngcủahọ.Hạnhphúcphụthuộcnhiềuvàothunhập
tươngđốisovớinhữngngườicùngtranglứa,thậmchívớinhữngthầntượngcủahọ,chứ
khôngphảilàcácconsốtuyệtđốinàođó.Khiđượchỏi,phầnlớncácsinhviênHarvard
mớitốtnghiệptrảlờihọsẽcảmthấyhạnhphúchơnkhinhậnđược50.000đôla/nămnếu
nhưcácbạncủahọnhậnđượcnửasốđó,hơnlànhậnđược100.000đôla/nămtronglúc
cácbạncủahọnhậnđượcgấpđôisốđó.Thoạtđầukhimớinghechuyện,tôichỉtặclưỡi
bỏ qua. Nhưng sau đó nó đã gợi lại cho tôi nghiên cứu hấp dẫn của Dorothy Brady và
RoseFriedmannăm1947.
DữliệutrongnghiêncứucủaDorothyBradyvàRoseFriedmanchỉrarằngtỷlệthu
nhậpmàcáchộgiađìnhchitiêuchohànghóavàdịchvụhầunhưkhôngphảidomứcthu
nhậpthựccủagiađìnhđóquyếtđịnh,màdomứcthunhậptươngđốicủagiađìnhsovới
thunhậptrungbìnhcủaquốcgia.Nhưvậynghiêncứunàychỉrarằng:mộtgiađìnhcó
mứcthunhậptrungbìnhcủaquốcgianăm2000sẽchitiêumộttỷlệthunhậpbằngvới
mộtgiađìnhcómứcthunhậptrungbìnhcủaquốcgianăm1900,mặcdùdotrượtgiáthu
nhậpnăm1900chỉbằngmộtphầnnhỏthunhậpnăm2000.Nghiêncứunàyđượclặplại
vớidữliệumớivẫnchokếtquảtươngtự[49].Hànhvicủangườitiêudùngkhôngthayđổi
mấysauhơnmộtthếkỷqua.
Dữliệucũngchothấyrõrằngchitiêuvàtiếtkiệmcủagiađìnhkhôngphảidosức
muathựctếcủagiađìnhđó,màdovịtrítươngđốicủahọtrongthangthunhập,cónghĩa


làthunhậptươngđốicủahọsovớicácgiađìnhkhác[50].Điềuđángchúýlàkếtquảnày
vẫnđúngtrongnửacuốithếkỷ19,khimàcácgiađìnhchitiêunhiềuhơncholươngthực

sovới2004[51].
Tuynhiên,điềunàykhôngcógìđángngạcnhiênđốivớiThorsteinVeblen,nhàkinh
tếngườiMỹ.TrongcuốnsáchmangtênTheTheoryoftheLeisureClass (Lý thuyết về
tầng lớp nhàn nhã) được viết năm 1899, ông đã đưa ra thuật ngữ “ganh đua chi tiêu”.
ThorsteinVeblenđãchỉrarằnghànhvimuasắmhànghóavàdịchvụcủacáccánhâncó
liênquanđếncáiđượcgọilà“cốchobằngchịbằngem”hay“congàtứcnhautiếnggáy”.
NếuKatiecóiPod,Lisacũngphảicómộtcái.TôinghĩrằngVeblencóthểnóihơiquá
trongcácnghiêncứucủaôngấy,nhưngrõràngrằngôngđãchỉramộtnhântốquantrọng
tronghànhvicủaconngười.Dữliệuchỉrarằngchúngtađềurấtnhạycảmvớinhữnggì
mànhữngngườicùngtranglứakiếmđượcvàcáchthứchọsửdụngnó.Họcóthểlàbạn
bè,nhưngtrênhếtlàđốithủcạnhtranhtrongmộttrậttựxãhộinhấtđịnh.Rõràngchúng
tasẽhạnhphúchơnvàítcăngthẳnghơnkhithunhậpcaohơntrongmộtnềnkinhtếtăng
trưởng. Song kết quả điều tra cũng cho thấy người giàu thường hạnh phúc hơn những
ngườicóthunhậpthấptrongxãhội.Cũnglàtâmlýconngườicảthôi.Nhữnghạnhphúc
có được do thu nhập cao hơn sẽ sớm mất đi khi họ thích nghi với mức sống mới. Mức
sốngmớinàynhanhchóngđượccoilà“điềubìnhthường”.Bấtkỳhạnhphúcnàocũng
chỉlàthoángqua[52].
Phảnứngtráingượccủaconngườiđốivớichủnghĩatưbảnđãlàmphátsinhhàng
loạtmôhìnhtưbảnchủnghĩakhácnhautrongnhữngnămhậuchiến,vớimứcđộkiểm
soát của nhà nước khác nhau. Tuy rằng từng cá nhân có những quan điểm khác nhau,
nhưngrõràngxãhộisẽtậphợpxungquanhmộtquanđiểmchung.Mộtmộtchếđộxãhội
sẽcónhữnglựachọnkhácnhau.Tôicócảmgiácrằngđiềunàylàkếtquảcủaviệcaicũng
cónhucầuthuộcvềmộtnhómnàođóđượcxácđịnhbởitôngiáo,vănhóavàlịchsử,ởđó
họluônluôncónhucầutìmranhữngngườiđứngđầu-đứngđầugiađình,bộlạc,bản
làngvàdântộc.Đólàđặcđiểmphổquátphảnánhđòihỏiconngườiphảicónhữnglựa
chọnđểkiểmsoáthànhvihằngngàycủamình.Hầuhếtchúngtađềucảmthấykhôngđủ
tựtinvàtìmkiếmsựgiúpđỡtừtôngiáo,giađìnhhaytuyênbốcủatổngthống.Hầuhết
tấtcảcáctổchứccủaconngườiđềuphảnánhnhucầuthiếtlậpmộttrậttựtônti.Dovậy,
trênthựctế,quanđiểmchungcủabấtkỳxãhộinàocũnglàquanđiểmcủalãnhđạoxãhội
đó.

Nếuhạnhphúcđơnthuầnchỉlàsựgiàucóvềvậtchất,tôiđoánrằngtấtcảcácmô
hình tư bản chủ nghĩa sẽ giống mô hình của Mỹ, mô hình năng động và hiệu quả nhất.
Nhưngđócũnglàmôhìnhgâyranhiềuáplựcnhất,đặcbiệttrongthịtrườnglaođộng.
Nhưđãđượcđềcậpởchương8,ởMỹcókhoảng400.000ngườimấtviệclàmhàngtuần,
và khoảng 600.000 người thay đổi hoặc bỏ việc một cách tự nguyện. Khoảng thời gian
ngườiMỹgắnbóvớimộtcôngviệclà6,6năm,thấphơnnhiềusovới10,6nămcủangười
Đứcvà11,2nămcủangườiNhật.Cácnềnkinhtếđịnhhướngthịtrườngmàhầuhếtcác
nướcđangápdụngđềuphảilựachọnmộtchỗđứngởgiữahaitháicựctượngtrưngbằng
haiđiểmtrênbảnđồ:thunglũngSiliconởmộtcựcvớinăngsuấtcao,áplựclớnvàVenice
thủcựu,ungdungtựtạiởcựcbênkia.
Trênthựctế,đốivớibấtkỳxãhộinào,sựlựachọn,haycóthểcoilàsựđánhđổi
giữasựsungtúcvềvậtchấtvàsựcăngthẳngtâmlýdườngnhưphụthuộcvàolịchsửvăn


hóacủaxãhộiđó.Vănhóaởđâycóthểhiểulàcácgiátrịchunggiữacácthànhviêntrong
mộtxãhội,giátrịđãđượcđịnhhìnhtừthờikỳđầuvàcómặttrongmọikhíacạnhcủa
cuộcsống.
Một số khía cạnh văn hóa của một quốc gia trên thực tế lại có ảnh hưởng lớn đến
tổng sản phẩm quốc nội của quốc gia đó. Chẳng hạn, thái độ chấp nhận sự thành công
trongkinhdoanh,mộtphảnứngmangđậmnétvănhóachínhlàmộtđònbẩykinhtếtrong
nhiều thế hệ. Rõ ràng là một xã hội với thái độ như vậy sẽ cho phép doanh nghiệp có
nhiềutựdotrongcạnhtranhhơnlàmộtxãhộicoicạnhtranhthươngmạilàkhôngcóđạo
đứcvàtạorasựbấtổn.Theokinhnghiệmcủatôi,ngaycảnhữngngườithừanhậnlợithế
vềvậtchấtcủachủnghĩatưbảncạnhtranhcũngbịgiằngxébởihailýdo.Thứnhất,đólà
cạnhtranhvànhữngcăngthẳngdophảigánhchịurủiromàhầunhưmọingườiđềumuốn
tránh.Thứhai,nhiềungườicảmthấymâuthuẫnsâusắctrongtưtưởngvềsựtíchlũycủa
cải.Mộtmặt,củacảilàcáchđượcưathíchđểchứngtỏmình(Veblensẽhiểuđiềunày).
NhưngquanđiểmđóbịchốngđốibởimộtniềmtinănsâubénrễđượcghitrongKinh
thánh“mộtconlạcđàđiqualỗkimcòndễhơnmộtngườigiàuđếnđượcnướcChúa”.Sự
mâuthuẫntrongtưtưởngvềtíchlũycủacảicólịchsửvănhóalâuđờivàvẫncònhiện

hữu trong xã hội cho đến ngày nay. Nó có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của hệ
thốngphúclợimàtrongđómạnglướiansinhxãhộilànềntảng.Cóngườilậpluậnrằng
hành vi chấp nhận rủi ro không bị giới hạn giúp tăng sự tập trung thu nhập và của cải.
Mụcđíchcủahệthốngphúclợilàlàmgiảmsựtậptrungthunhậpvàcủacảinàyphầnlớn
thôngquaphápluật.Cónghĩalàthôngquacácquytắchạnchếhànhvichấpnhậnrủiro,
sửdụngthuếđểgiảmcáclợiíchvềmặttiềnbạcphátsinhtừhànhvichấpnhậnrủiro.
Mặcdùcộirễcủachủnghĩaxãhộilàtínhthếtục,nhưngsựđộtphávềchínhtrịcủa
nócũngtươngđươngnhiềuviệndẫntôngiáoápdụngchoxãhộidânsự,tìmcáchlàmdịu
bớtnỗithốngkhổcủadânnghèo.Việclàmgiàukhixãhộichưacóhệthốngphúclợitừ
lâuvẫnbịcoilàtráivớiđạolý,nếukhôngmuốnnóilàvôđạođức.
Khíacạnhđạođứcphivậtchấtluônlàyếutốkìmnénsựchấpnhậncạnhtranhnăng
độngvàcácthiếtchếtựdocủachủnghĩatưbản.Bảnthânnhiềuhãngcôngnghiệplớn
của Mỹ thế kỷ 19 vẫn có sự giằng xé về đạo đức trong việc giữ lại lợi nhuận khi kinh
doanh,dovậyđãchođirấtnhiềucủacải.Ngàynaydưâmtộilỗivềviệctíchlũycủacải
vẫncòntồntạiâmỉbêndướilớpbềmặtvănhóathịtrường,nhưngmứcđộmâuthuẫn
trong tư tưởng về việc tích lũy của cải cũng như thái độ đối với việc chấp nhận rủi ro
khônggiốngnhautạicáckhuvựctrêntoànthếgiới.LấyMỹvàPháplàcácvídụ,những
giátrịcơbảnnhấtcủacảhainướcđềubắtnguồntừthờiKhaisáng.Nhưngmộtcuộcthăm
dògầnđâychothấy71%ngườiMỹchorằnghệthốngthịtrườngtựdolàmôhìnhđương
thờitốtnhất,trongkhichỉcó36%ngườiPhápđồngývớiýkiếntrên.Mộtcuộcthămdò
khácchothấybaphầntưthanhniênPhápmuốnlàmviệctrongchínhphủ,trongkhichỉcó
ítngườiMỹmuốnnhưvậy.
Những con số nói trên cho thấy sự khác biệt đáng kể trong cách nhìn nhận rủi ro.
NgườiPhápkhôngsẵnsàngchấpnhậnáplựccạnhtranhcủathịtrườngtựdovàluôntìm
kiếmsựantoàntrongcôngviệcnhànước,mặcdùcónhiềubằngchứngchothấyhànhvi
chấpnhậnrủirolàđiềukiệnquantrọngchotăngtrưởngkinhtế.Tôikhôngnóilàchấp
nhậncàngnhiềurủirothìtăngtrưởngkinhtếcàngcao.Tấtnhiên,hànhviđánhbạcthiếu
cẩntrọnggầnnhưchẳngđemlạilợiíchgì.Hànhvichấpnhậnrủiromàtôimuốnnóiđến

ởđâylànhữngquyếtđịnhkinhdoanhđượctínhtoánmộtcáchkỹlưỡng.Thựcsựviệc
hạnchếtựdohànhđộng–vaitròđiềutiếtchínhcủachínhphủ–hayviệcđánhthuếcao
các doanh nghiệp thành công hẳn cũng sẽ làm triệt tiêu sự nhiệt tình tham gia của các
thànhphầnkinhtế.Theotôi,mứcđộsẵnsàngchấpnhậnrủirolàđặcđiểmchínhđểphân
biệtcáchìnhtháitưbảnchủnghĩakhácnhaumàcácnướctheođuổi.Chodùcácmứcđộ
khácnhaunàybắtnguồntừtháiđộáccảmđốivớiviệctíchlũycủacảihayáplựctâmlý
dosứcépcạnhtranhthìđềuchokếtquảgiốngnhau,thểhiệnquacáchthứcxâydựngluật
cạnh tranh nhằm hạn chế bớt chủ nghĩa tư bản tự do, một mục tiêu quan trọng của hệ
thốngphúclợixãhội.
Bêncạnhđócũngcòncócácyếutốkháckìmnénhànhvicạnhtranh.Vềchínhtrị,
đólàkhuynhhướngbảovệ“tàisảnquốcgia”khỏilànsóngpháhủymangtínhsángtạo,
thậmchílàsựsởhữucủanướcngoài.Đócũnglàmộthạnchếnguyhiểmđốivớicạnh
tranhquốctếvàcũngcóthểcoilàmộtyếutốphânbiệtcácnềnvănhóakhácnhau.Chẳng
hạn,năm2006,cácquanchứcPhápđãngănchặnnỗlựccủamộtcôngtyÝmualạicông
tySuez,mộtcôngtyđiệnnướclớncótrụsởtạiParis,bằngcáchthúcđẩyviệcsápnhập
giữaSuezvàGazdeFrance.Trênthựctế,cảTâyBanNhavàÝđềucónhữngđộngthái
bảohộtươngtự.
Mỹ cũng chẳng phải quá lạ lẫm với các hành vi như vậy. Chẳng hạn, vào tháng
6/2005,TậpđoànDầukhíBiểnkhơiTrungQuốc(CNOOC),mộtcôngtyconcủacôngty
dầumỏlớnthứbaTrungQuốcđãđặtgiá18,5tỷđôlabằngtiềnmặtđểmualạiUnocal,
mộtcôngtydầumỏcủaMỹ,caohơnmứcgiá16,5tỷđôlabằngtiềnmặtvàcổphiếucủa
Chevron.Chevronlớntiếngphảnđối,coiđólàhànhvicạnhtranhkhôngcôngbằngdo
CNOOClàmộtcôngtynhànước.CácnhàlàmluậtMỹlậpluậnrằngđâylà“chínhsách
năng lượng toàn cầu của chính phủ Trung Quốc”, có tính chất đe dọa chiến lược. Đến
thángTám,lànsóngphảnđốichínhtrịtạiMỹdângcaođếnmứcCNOOCđãphảirútkhỏi
vụ này với lý do các tranh cãi đã tạo ra “một mức độ không chắc chắn tiềm ẩn rủi ro
khôngthểchấpnhậnđược”.Chevronthắngthầu,nhưngnướcMỹđãmấtđimộtlượngtài
sảnlớn:đólàthanhdanhgiaodịchquốctếcôngbằngkhôngphânbiệtđốixửcủanước
Mỹ,đặcbiệtlàcamkếtcủachúngtarằngsẽđốixửvớicáccôngtynướcngoàibìnhđẳng
vớicáccôngtytrongnướcvềmặtluậtpháp.

Chỉbathángsauđó,mộtcôngtyẢRậpcótênDubaiPortsWorldđãmualạicôngty
điềuhànhhệthốngcảngcontainerởbờĐôngvàvịnhMexico.Thươngvụnàythậmchí
còngâyranhiềuphảnđốihơntạiQuốchộiMỹkhicácnhàlàmluậttừcảhaiđảngđều
chorằngviệcđểmộtcôngtyẢRậpquảnlýcáccảngbiểncủaMỹcóthểpháhỏngnỗlực
chốngkhủngbốvàảnhhưởngđếnlợiíchquốcgiacủaMỹ.Cuốicùng,tháng3/2006,dưới
áplực,côngtyDubaiPortsWorldbuộcphảituyênbốchuyểnquyềnquảnlýcảngchomột
côngtygiấutêncủaMỹ.Trongviệcnày,chưacóaichứngminhđượclàsẽcóđedọacụ
thểnhưthếnàođếnlợiíchquốcgiacủaMỹ.
Nóirộngra,việcquátôntrọngtruyềnthốngcũngnhưcácnỗlựcnhằmbảovệtruyền
thốngđó,dùsailầm,cũngđềubắtnguồntừnhucầucủamỗingườidâncầncómộtmôi
trườngổnđịnh,môitrườngmàhọđãquenthuộcvàcảmthấydễchịuvàtựhào.
Mặcdùtôilàngườiluônủnghộmạnhmẽ“bàicựu,nghênhtân”,nhưngchắcchắn
rằngtôikhôngủnghộviệcphábỏĐiệnCapitolđểthayvàođómộtkhuvănphònghiện
đại hơn. Tuy nhiên, cho dù tình cảm của chúng ta về vấn đề đó có lớn thế nào đi nữa,


trongchừngmựcmàsựpháhủymangtínhsángtạocầnphảibịkiềmchếđểbảovệhình
tượng,thìchúngtacũngphảichấpnhậnviệcnângcaođờisốngvậtchấtbịgiảmbớtmột
phần.
Tấtnhiêncũngcónhữngvídụphảntácdụngkhichínhphủcanthiệpvàothịtrường
cạnhtranhcủamộtsốquốcgia.Việclãnhđạochínhphủthườngxuyêncầucứucácnhân
vậttrongkhuvựctưnhânhoặctronggiớikinhdoanhđểđổilấysựủnghộvềmặtchínhtrị
củahọđãtạorađặcânchohọ,xãhộilúcnàyđãnằmtrongtay“tưbảnthânhữu”.Vídụ
điểnhìnhlàIndonesiadướithờiSuhartotrong30nămcuốicủathếkỷ20,nướcNgangay
sausựsụpđổcủaLiênbangXô-viết,vàMexicotrongsuốtnhữngnămdướithờiĐảng
ThểchếCáchmạngMexico(PRI).Nhữngđặcânnàycóthểdướihìnhthứctiếpcậnđộc
quyềntrongmộtsốthịtrườngnhấtđịnh,quyềnưutiênmualạitàisảncông,haylàsựtiếp
cậnđặcbiệtđốivớinhữngnhânvậtnắmquyền.Nhữnghànhđộngnhưvậyđãbópméo
việcsửdụnghiệuquảvốn,dẫnđếnlàmgiảmmứcsốngcủangườidân.
Hệquảlàmộtloạtcácvấnđềthamnhũngmàởđó“chủnghĩatưbảnthânhữu”chỉ

làmộtphầnnhỏ.Nhìnchungthamnhũngthườngcócơhộipháttriểnkhichínhphủcóđặc
ânđểbanphát,hoặccóđượccáigìđóđểbán.Nếuviệcdichuyểnvốn,laođộngquabiên
giớiquốcgialàtựdovàkhôngbịcảntrở,nhânviênhảiquanvàditrúsẽchẳngcógìđể
thamnhũng.ĐâychínhlàtrườnghợpcủanướcMỹtrướcThếchiếnthứnhất.Mộtngười
Mỹsốngởthếkỷ21khócóthểhiểuđượcmứcđộtáchbiệtgiữanhànướcvàgiớikinh
doanhtrongthờigianđó.Dùchỉmộthiệntượngthamnhũngnhỏcũngkhuấylênlànsóng
báochí.Chẳnghạnnhữnggiaodịchmờámxungquanhviệcxâydựngcáckênhrạchđầu
thếkỷ19.Haynhưviệcxâydựngtuyếnđườngsắtxuyênlụcđịavớinhữngkhoảntrợcấp
chính phủ khổng lồ có thể đã tạo ra những hoạt động thiếu trung thực, dẫn đến vụ tai
tiếngUnionPacific–CréditMobiliervàonăm1872.Cũngkhôngnhiềunhưngnhữngvụ
taitiếngđólànhữnggìngườitanhớvềgiaiđoạnđó.
Mặc dù có sự tham gia khá sâu của chính phủ vào hoạt động của doanh nghiệp từ
thậpniên30,mộtloạtcácnướcđãcóđượcđánhgiátốtvìkhôngđểthamnhũngxảyra
mặc dù công chức tại các nước này vẫn có đặc ân có thể ban phát được khi thực hiện
nhiệmvụcủamình.CóthểkểrađâyPhầnLan,ThụyĐiển,ĐanMạch,Iceland,ThụySĩ,
New Zealand và Singapore. Rõ ràng, văn hóa đóng vai trò nhất định trong tỷ lệ tham
nhũngtạimộtquốcgia.Mộtngườibạnthâncủatôi,ôngJimWolfensohn,ChủtịchNgân
hàng Thế giới từ năm 1995 đến 2005, đã xây dựng các chính sách của WB để hạn chế
thamnhũngtạicácnướcđangpháttriển.Tôinghĩđólàmộtđónggópquantrọngđốivới
sựpháttriểncủathếgiới.
Hiệnnaychưacóbiệnphápnàođoảnhhưởngtrựctiếpcủatậptụcvănhóalêncác
hoạtđộngkinhtế.TuynhiênQuỹDisảnvàbáoWallStreetJournaltrongnhữngnămgần
đâyđãtậphợpsốliệutừQuỹTiềntệQuốctế,TạpchíNhàKinhtếvàNgânhàngThếgiới
đểtínhtoánchỉsốTựdoKinhtếđốivới161quốcgia.Chỉsốnàyxemxétnhiềuyếutố,
tậptrungvàosứcmạnhvàkhảnăngthựcthibảnquyền,sựdễdàngtrongviệcgianhậpvà
thoát khỏi thị trường, độ ổn định của đồng tiền nước đó, hiện trạng của thị trường lao
động,tínhmởđốivớiđầutưvàthươngmạiquốctế,tìnhtrạngthamnhũng,chitiêucủa
chínhphủchomụcđíchcông.Tấtnhiên,vẫncònnhiềuyếutốchủquantrongviệcgán
cácgiátrịsốchocácyếutốđịnhtính.Tuynhiên,nhữngđánhgiácóđượccóvẻphùhợp
vớiquansátbanđầucủatôi.

ChỉsốTựdoKinhtếnăm2007chothấyMỹlànềnkinhtế“tựdo”nhấttrongnhóm
cácnềnkinhtếlớn;trớtrêuthay,HongKong,giờlàmộtbộphậncủaTrungQuốc“ítdân
chủ”,lạiđứngđầudanhsách.Chắcđâycũngkhôngphảilàmộtsựtrùnglặpngẫunhiên
khibảynềnkinhtếđứngđầutrongdanhsách(HongKong,Singapore,Úc,Mỹ,Vương
quốcAnh,NewZealandvàIreland)đềubắtnguồntừAnhquốc–quêhươngcủaAdam
Smith và Kỷ nguyên Ánh sáng Anh quốc. Dĩ nhiên, tính chất Anh không phải lúc nào
cũngcóảnhhưởngnhưvậy.Zimbabwe,mộtthuộcđịacũcủaAnh(trướcđâygọilàNam
Rhodesia)nằmcuốibảngxếphạng.
Thôngthường,tựdokinhtếcàngnhiềuthìcàngcónhiềurủirovàlợinhuậncàng
cao,dovậycàngcóxuhướngchấpnhậnrủiro.Cácxãhộicónhiềungườichấpnhậnrủi
rosẽthànhlậpchínhphủmàcácquytắcdohọđưarakhuyếnkhíchhànhvichấpnhậnrủi
ronhưngmanglạihiệuquảkinhtế,chẳnghạnbảnquyền,thươngmạimởcũngnhưcơ
hộimở.Tạicácnướcnày,luậtdochínhphủđưarakhôngbanphátquánhiềuđặcâncho
quanchứcnhằmtránhthamnhũng.ChỉsốTựdoKinhtếcótínhđếnmứcđộnỗlựccóý
thứcđểhạnchếthịtrườngcạnhtranh.Dovậyviệcxếphạngnàykhôngnhấtthiếtlàthước
đomứcđộ“thànhcông”kinhtế [53],bởivìmỗiquốcgiatrongdàihạnsẽlựachọnmức
độtựdokinhtếmàhọmuốnthôngqualuậtvàchínhsáchkinhtế.Chẳnghạn,Đức,xếp
hạng19trongbảngtổngsắp,đểduytrìmộthệthốngphúclợixãhộilớncầncómộtsản
lượngkinhtếlớnđểbùđắp.Bêncạnhđó,thịtrườnglaođộngĐứckhákhắtkhe,việcsa
thảinhâncôngkhátốnkém.Tuynhiên,Đứclạinằmtrongnhómdẫnđầuvềtựdothành
lậpvàđóngcửadoanhnghiệp,bảovệbảnquyềnvàphápchếnhànướcnóichung.Pháp
(xếphạng45)vàÝ(hạng60)cũngcócơcấutươngtự.
Phépthửtốtnhấtđốivớitínhhữuíchcủachỉsốnàylàxemxétmốiliênquangiữa
chỉsốnàyvớikếtquảkinhtế.Hệsốtươngquangiữa“ĐiểmsốTựdoKinhtế”vàlogcủa
thunhậpbìnhquânđầungườicủa157nướcbằng0,65;kháấntượngđốivớimộtcơsởdữ
liệutạpnhamnhưvậy[54].
Nhưvậy,chúngtavẫncònmộtcâuhỏiphảitrảlời:Giảsửthịtrườngcạnhtranhmở
sẽthúcđẩytăngtrưởngkinhtế,liệurằngcómộtsựđánhđổitốiưugiữamộtmặtlàkết

quảkinhtếvàáplựccạnhtranhmànótạora,vàmặtkialàtính“cóvănhóa”màvídụ
nhưngườidânchâuÂulụcđịavàngườidânnhiềunơikhácsẽtánthành?Rấtnhiềungười
dân châu Âu vẫn coi chế độ kinh tế Mỹ là “chủ nghĩa tư bản cao bồi” với mô hình thị
trườngtựdocạnhtranhởmứccaomàngườichâuÂuxemlàquávậtchấtvàthiếucácgiá
trịvănhóacầnthiết.SựkhácbiệtchủyếugiữaMỹvàchâuÂulụcđịaliênquanđếnhỗ
trợchothịtrườngcạnhtranhđượcthểhiệnmộtcáchrõràngtrongmộtlờiđộcthoạiđược
cholàcủacựuThủtướngPháptheođườnglốibảothủÉdouardBalladur.Ônghỏi:“Thị
trườnglàgì?Đólàluậtrừng,làquyluậtsinhtồntựnhiên.Vậyvănminhlàgì?Đólànỗ
lựcchốnglạitựnhiên”.Tronglúcthừanhậnkhảnăngcạnhtranhđemlạichotăngtrưởng,
cácnhàquansátvẫnlongạirằngđểđạtđượctăngtrưởngkinhtếđó,cáctácnhânkinhtế
buộcphảihànhxửtheoluậtrừng.Nhưvậy,cácnhàquansátnàyđãlựachọntăngtrưởng
kinhtếíthơnđểcóvănhóa,hoặcítnhấtlàhọđãnghĩvậy.
Nhưngphảichăngcómộtsựđánhđổiđơngiảngiữahànhvicóvănhóa–địnhnghĩa
bởinhữngngườicoihànhvicạnhtranhnguyênthủylàđángtrách,vàmứcsốngvậtchất
màmọingườitheođuổi?Từgócđộdàihạnkhôngthấyrõlắmviệctồntạimộtsựđánh
đổinhưvậy.Chẳnghạntrongthếkỷtrước,tăngtrưởngkinhtếdothịtrườngcạnhtranh


manglạiởMỹđãtạoracácnguồnlựcvượtquámứccầnthiếtđểtồntại.Phầnlớnthặng
dưkinhtếđó,ngaycảởnhữngnềnkinhtếcạnhtranhkhốcliệtnhất,đượcsửdụngđể
nângcaomứcsốngcủangườidântheonhiềucách.Cóthểkểđếnởđây:(1)tăngtuổithọ
củangườidân–docótiếpcậnnướcsạchvàcôngnghệtiêntiếntrongviệcchữabệnh;(2)
hệthốnggiáodụcphổcậpchophéplinhhoạtxãhộilớnhơn;(3)điềukiệnlàmviệcđược
cảithiện;và(4)khảnăngcảithiệnmôitrườngthôngquaviệcdànhriêngcácnguồnlựctự
nhiênlàmcôngviênthayvìsửdụngnóchomụcđíchsinhtồntốithiểu[55].Ítnhấtngười
dânMỹcũngđãsửdụngtăngtrưởngkinhtếdonềnkinhtếđịnhhướngthịtrườngđemlại
vàomụcđíchmuasắmcáimànhiềungườicoilàvănhóahơn.
Rõràngkhôngphảitấtcảcáchoạtđộngkinhtếtrênthịtrườngđềucóvănhóa.Thậm
chí nhiều hoạt động không vi phạm pháp luật nhưng đáng ghê tởm. Việc vi phạm pháp
luậthaylàmmấtlòngtinđềucótácđộngxấuđếnhiệuquảcủathịtrường.Nhưngnhững

quytắckiểmsoátthịtrườngMỹcónguồngốcphápchếnênđãhạnchếđượcnhữngsai
lầm này. Mặc dù trong một vài thập niên gần đây, một số lãnh đạo tài chính và doanh
nghiệpMỹđãlàmmấtlòngtinnghiêmtrọng,tăngtrưởngtrongnăngsuấtlaođộng–một
thước đo quan trọng cho hiệu quả của công ty vẫn tiếp tục tăng từ năm 1995 đến năm
2002.Chương23sẽđềcậpđếnvấnđềnàymộtcáchcụthểhơn.
Vậylịchsửcóthểnóilênđiềugìvềsựổnđịnhcủacácnềnvănhóakinhtếtrong
nhiềuthếhệ?Nócóthểgợiýchotađiềugìvềtácđộngcủavănhóalênsảnlượngtrong
tươnglai?TuyvănhóaMỹngàynayđãthayđổirấtnhiềusovớingàynướcMỹđượchình
thành,vănhóađóvẫncòngiữđượcgiátrịcủanhữngNhàsánglậpranướcMỹ.Chodù
chủnghĩatưbảnMỹngàynaycóvẻtựdo,nóchỉlàmộthìnhảnhphảnánhmờnhạtcủa
chủ nghĩa tư bản Mỹ những ngày đầu. Có lẽ chúng ta đã đến gần hơn bao giờ hết chủ
nghĩatưbảnthuầntúytrongnhữngthậpniêntrướcNộichiến.Theođuổimộtchínhsách
đốivớidoanhnghiệpkhálàtựdo,nhưngkhôngphảihoàntoàntựdo,chínhphủliênbang
thờiđóđãkhôngđưaramộtmạnglướiđảmbảonàochocácnhàtưbảntrongcuộcđua
tạoracủacảivàsựgiàucó.Nếuthấtbại,nhưnhiềungườiđãtừngthấtbại,họbuộcphải
tựđứngdậyvàlàmlạitừđầu,thườngởnhữngvùngđịnhcưmới,pháttriểnnhanhdọc
biêngiớiMỹ.Nhiềuthậpniênsauđó,HerbertSpencer,mộtngườitheohọcthuyếtCharles
Darwin,đãđưarathuậtngữ“sựtồntạicủanhữngngườikhỏenhất”,mộtlýthuyếtcạnh
tranhđãdiễntảđượcnhiềuđặcđiểmphổbiếncủanướcMỹthờikỳđầu.Vẫncònphải
chờmộtthếkỷsaumớicóChínhsáchKinhtếmớicủaTổngthốngRoosevelt.
Ởtuổi20,tôibịthuhútbởihìnhảnhcủamộtxãhộitưbảnlộnxộnchỉdựavàosức
mạnh như tôi vẫn mơ tưởng. Tôi không sống trong thời tương phản quá rõ trong Hiến
phápcủachếđộchiếmhữunôlệvàcáchđốixửvớiconngườinhưtàisản.Chodùcó
nhữnghạnchếkinhdoanhnàođósaunàyđãđượcchuyểnthànhluậtdướisứcépcủasố
đôngvàocuốithếkỷ19,kinhtếMỹđếnnhữngnăm1920vẫngiữđượcphầnlớnbảnchất
tựdocủanướcMỹthờikỳđầuthếkỷ19.
ChínhsáchKinhtếmớiđicùngvớinólàmộtloạtquyđịnhcủachínhphủvềcạnh
tranhmàtrướcđókhôngbịquảnlý.Hầuhếtcácchínhsáchnàyvẫncòntồntạichođến
ngàynay.Mộtsốkhíacạnhkhắcnghiệthơncủasựpháhủymangtínhsángtạođãbịloại
bỏ. Quốc hội đã ban hành Đạo luật Tuyển dụng năm 1946, đạo luật này đã chính thức

côngnhậnnhữngsángkiếnđặcbiệtcủathậpniên30.ĐạoluậtnàybuộcchínhphủMỹ
phảicóchínhsáchđảmbảocôngănviệclàmcho“nhữngaicókhảnăngvàmongmuốn


tìmkiếmviệclàm”.Đâychắcchắnkhôngphảilàlờikêugọitậphợplựclượngcủachủ
nghĩaMác,nhưngđólàmộtsựthayđổicơbảnliênquanđếnvaitròcủachínhphủtrong
việcđiềuhànhcáchoạtđộngkinhtếsovớitrướcthờiChínhsáchKinhtếmớicủaTổng
thốngRoosevelt.HộiđồngTưvấnKinhtếđượcthànhlậpmà28nămsautôilàChủtịch.
Chínhcamkếtmớivềsựhiệndiệnlâudàicủachínhphủtrongcáchoạtđộngkinhtếlàm
giảmrõrệtvaitròcủathịtrường.
Tuynhiên,đượcsựtrợgiúpcủalànsóngphiluậtlệhóagiữathậpniên70,nềnkinh
tếMỹhiệnnayvẫnlànềnkinhtếlớncótínhcạnhtranhnhấttrênthếgiới.VănhóaMỹ
vẫnthểhiệnviệcchấpnhậnrủirovàócmạohiểmcủathờikhaiphá.Hơnmộtthếkỷsau
khiFrederickJacksonTurnertuyênbốđóngcửabiêngiớinướcMỹvàonăm1893,người
Mỹvẫnsaysưavớinhữngcâuchuyệnvềkỳtíchcủanhữngchàngcaobồilãngtử,những
ngườisaucuộcNộichiếnđãlùanhữngđàngiasúcdọctheođườngmònChisholmTrailtừ
TexaslêngaxelửaởKansas.
ChắcchắncóthểnhậnthấyđượcnhữngthayđổivềvănhóaMỹ.Nhưngnhữngthay
đổiđólạilàkhánhỏnếuxéttheosuốtchiềudàihơn2000nămbiênniênsửcủanhânloại
vớinhữngthayđổicótínhkiếntạovềthểchế.Hơnnữa,tôitinrằngvănhóaMỹđủổn
địnhđểcóthểđốiphóvớibấtkỳthayđổinàotrongvòngmộtđếnhaithếhệtới.Tôivẫn
chorằngnhưvậydùnhữngdòngngườinhậpcưtừNamMỹsẽthayđổicấutrúcvănhóa
củaxãhộichúngta.Nhưngđólànhữngngườilựachọnrờibỏquêhươngcủahọ,gầnnhư
làmộtsựtừbỏvănhóadântúybaonămcảntrởviệcpháttriểnkinhtếởchâuMỹLatinh.
Điềunàycũngđúngvớichínhsáchnhậpcưmởcửahồiđầuthếkỷtrước.Nhữngngười
nhậpcưđãđượctiếpnhậnthànhcôngvàonềnvănhóađadạng“nồihầmnhừ”củanước
Mỹ.
TronggiaiđoạnhậuThếchiếnthứhaiítthúcbáchhơn,nhưngtrướckhitoàncầuhóa
diễnra,chínhphủcácnướcđãxâydựngđượccácmạnglướiansinhxãhội,cũngnhưđưa
rađượccácchínhsáchbảovệngườidânkhỏicơnbão“sựpháhủymangtínhsángtạo”.

TạiMỹ,đólàmộtloạtcácbiệnphápnhư:mởrộngchínhsáchAnsinhxãhội,bảohiểm
thấtnghiệp,luậtbảovệngườilaođộng,vàtấtnhiêncảchínhsáchchămsócytế…Hầu
hếtcácnướccôngnghiệphóađềucócácchínhsáchtươngtự.TạiMỹ,tỷlệchitiêucho
cácmụcđíchxãhộicủachínhphủtăngtừ3,4%năm1947lên8,1%GDPnăm1975(và
vẫn tiếp tục tăng những năm sau đó). Mặc dù các chính sách phúc lợi như vậy thường
đượccoilàlàmtăngchiphíchothịtrườnghànghóavàlaođộng,dovậylàmgiảmđitính
linhhoạtcủacácthịtrườngnày,nhưngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhôngchođólàrào
cảnthựcsựđốivớităngtrưởngkinhtế.NhucầucònbịkìmhãmtừthờikỳSuythoáivà
ThếchiếnthứhaiđãthúcđẩyGDPcủatoànthếgiớitiếptụctănghơnnữa.
Khi những nền kinh tế chưa phụ thuộc nhiều vào thương mại quốc tế, cạnh tranh
khôngmangtínhtrừngphạtđốivớicáctácnhânkinhtếkémhiệuquảnhưhiệnnay.Rõ
ràng có một bộ phận trong xã hội vẫn luyến tiếc thời kỳ đó. Trong bối cảnh thị trường
cạnhtranhtoàncầuhiệnnay,việcduytrìhệthốngphúclợicũtrướcđâyngàycàngtrở
thànhmộtvấnđề,đặcbiệtởcácnướcchâuÂulụcđịa,nơicócănbệnhthấtnghiệpkinh
niên.Chínhphủcácnướcnàyvẫncóthểlựachọngiúpngườidâncóđượckỹnăngcần
thiếtđểtiếpthucôngnghệmới.Thôngthường,chínhphủhỗtrợthêmthunhậpchonhững
aiítcókhảnăngthíchnghivớimôitrườngmới.Tuynhiên,côngnghệvàcạnhtranhquốc
tếđangđặtramứcgiácaođốivớicáchìnhthứccanthiệpsâucóthểlàmgiảmđộnglực


củathịtrườngtronghoạtđộngsảnxuất,tiếtkiệm,đầutưvàđổimới.Chẳnghạnnhưmức
độkiểmsoátvẫncònnặngnềđãngăncảndòngvốnđầutưnướcngoàichảyvàoẤnĐộ.
ChínhphủcácnướcchâuÂusauThếchiếnthứhaiđãxâydựnghệthốngphúclợixã
hộilớnhơnnhiềusovớichínhphủMỹ.Hệquảlàchođếnhômnay,cơcấukinhtếcác
nướcchâuÂucứngnhắchơn.Nhưtôiđãđềcậpđếntrongchươngtrước,khitôibắtđầu
sựnghiệpnghiêncứukinhtếngaysauThếchiếnthứhai,lòngtinvàochủnghĩatưbảnđã
xuốngđếnmứcthấpnhấtkểtừđầuthếkỷ18.Tronggiớihọcthuật,chủnghĩatưbảnđược
coilàcáigìđóđãqua.PhầnlớnchâuÂuưathíchcáchìnhtháixãhộichủnghĩa.ĐảngXã
hộivàĐảngCộngsảncósựhiệndiệnkháđôngđảotạiQuốchộicácnướcchâuÂu.Năm
1945,ĐảngCộngsảnđãthuđượcmộtphầntưsốphiếubầucủadânPháp.NướcAnhđã

dịchchuyểnmạnhsangmộtnềnkinhtếkếhoạchhóadướithờiCôngđảnghậuchiếnvà
đókhôngphảilàvídụduynhất.TâyĐứcdướisựchiếmđóngcủaquânĐồngminhlúc
đầucũngkiểmsoátkinhtếgắtgao.Chủyếulàdogiảithíchsaivềsứcmạnhkinhtếcủa
LiênXômàkếhoạchhóatậptrung,ngaycảdướimộthìnhthứckhánhạtnhòa,cũngcó
ảnhhưởngrộngkhắpđốivớitưduykinhtếcủachâuÂuvàothờikỳđó.
Tấtnhiên,ĐứcvàNhậtđãbịtànphásauchiếntranh.NhưngngaycảởMỹ,không
mấyngườidámtựtindựđoántăngtrưởngkinhtế.Trênthựctế,kýứccủanhữngnăm
1930vẫncònrõnét.Mọingườilosợđiềunàylạitiếptụctáidiễn.ỞAnh,cáinôicủachủ
nghĩatưbản,nỗilosợvềkinhtếthờihậuchiếnlớnđếnnỗihọđãthayWinstonChurchill,
lãnhđạothờichiến,ngườibịcoilàkhôngtậptrungđúngmứcvàonhucầukinhtếtrong
nước,trongkhiôngnàyđanghộiđàmvớiTrumanvàStalintạiPotsdam.ChínhphủCông
đảnglênthayđãquốchữuhóamộtbộphậnlớncôngnghiệpAnhquốc.ỞĐức,hệthống
phúclợixãhộiđượcđưaradướithờiBismarcktrongnhữngnăm1880đãđượcmởrộng.
Mọi người vẫn cho rằng kinh tế châu Âu hồi phục là do Kế hoạch Marshall. Tôi
khôngnghingờgìđiềunày.KếhoạchMarshallđãgiúpchâuÂu,nhưngchỉđónggópmột
phầnnhỏvàosựphụchồikinhtếmạnhmẽthờihậuchiến.Tôicoichínhsáchtựdohóathị
trườnghànghóavàtàichínhTâyĐứcdoLudwigErhardđưaranăm1948làđóngvaitrò
quan trọng hơn rất nhiều trong việc thúc đẩy khôi phục kinh tế thời hậu chiến của Tây
Đức.TấtnhiênlàTâyĐứcđãtrởthànhmộtcườngquốckinhtếnổibậtởkhuvực.
Cùngvớithờigian,nhữngảotưởngvềkếhoạchhóakinhtếcủanhànướcđãbắtđầu
tanvỡ–kếtquảkinhtếkhôngnhưmongmuốn,nềnkinhtếthìcứngnhắc.Lúcnàytấtcả
các nền kinh tế châu Âu lại chuyển hướng sang chủ nghĩa tư bản thị trường ở các thời
điểmkhácnhauvàvớicácmứcđộkhácnhau.Tạihầuhếtcácnước,saukhithừanhận
điểmyếucủasựpháhủymangtínhsángtạo,nhữngngườiủnghộcơchếthịtrườngđã
thuyếtphụcdânchúngvềlợiíchcủachủnghĩatưbảnvàdovậyđãtáicử.Tuynhiên,do
cósựkhácbiệtlớnvềvănhóa,mỗinướclạilựachọnmộtphiênbảnkhácnhau.
Anhquốcdầndầntừbỏđườnglốixãhộichủnghĩacủamìnhsaunhữngcuộckhủng
hoảng thường xuyên về tỷ giá hối đoái. Điều này buộc chính phủ phải quay lại với thị
trường cạnh tranh. Margaret Thatcher đã đưa Anh quốc về lại với mô hình tư bản. Tôi
đượcgặpThatcherlầnđầuvàotháng9/1975trongmộtbuổichiêuđãicủaĐạisứAnhtại

WashingtonkhônglâusaukhibàtrởthànhlãnhđạoĐảngBảothủ.Đóquảlàmộtcuộc
gặpthúvị.Ngồicạnhbàtrongbữaăntối,tôiđãchuẩnbịsẵntinhthầnchomộtbuổitối
đơnđiệuvớimộtnhàchínhtrị.“ChủtịchGreenspan,hãynóichotôibiếttạisaoởAnh
chúngtôikhôngthểtínhđượclượngcungtiềnM3?”bàhỏi.Tôisựctỉnh.M3làmộthệsố


đolượngcungtiềntheotrườngpháiMiltonFriedmanítngườibiếtđến.Sauđóchúngtôi
đãdànhcảbuổitốiđểthảoluậnvềkinhtếthịtrườngvàcácvấnđềmànềnkinhtếAnh
quốcđanggặpphải.TôicónhắclạimộtsựlongạimàtôiđãđềcậpvớiTổngthốngFord
hồithángTưtrướcđó:“CóvẻnhưnềnkinhtếAnhquốcđangởthờiđiểmmàcácnhà
hoạchđịnhchínhsáchbuộcphảitănghơnnữacácbiệnphápkíchthíchtàikhóacủachính
phủchỉđểgiữnềnkinhtếkhôngsuysụp.Rõràng,đólàmộttìnhthếhếtsứcnguyhiểm”.
NhữngấntượngthiệncảmbanđầucủatôivềbàThatcherngàycàngđượccủngcố
khibàlênlàmThủtướng.Đượcbầunăm1979,bàngaylậptứcđãphảiđươngđầuvớinền
kinhtếAnhquốcbịxơcứng.Cuộcchiếncóảnhhưởngvềsaunàynhấtđólàvớigiớithợ
mỏ,nhữngngườibiểutìnhvàotháng3/1984khibàtuyênbốđóngcửamộtsốhầmmỏ
làmănkhôngcólãidonhànướckiểmsoát.Cuộcbiểutìnhcủacôngnhânmỏnăm1973
cóảnhhưởngmangtínhchấtquyếtđịnhtrongviệchạbệchínhphủcủaEdwardHeath.
Nhưng chiến lược của Thatcher là xây dựng một lượng lớn dự trữ than trước khi thông
báo đóng cửa hầm mỏ để tránh cho đất nước khỏi tình trạng thiếu điện, điều mà các
nghiệpđoànvẫndùnglàmconbàingãgiátrongquákhứ.Khôngcòncáchnàokhác,các
chiếnbinhthợmỏbuộcphảiđầuhàngvàquaytrởlạilàmviệc.
ChínhsáchtưbảnthịtrườngcủaThatcherđượccácđạicửtrichấpnhậnmộtcách
miễncưỡng.Bàtáiđắccửvàonăm1983và1987vàtrởthànhThủtướngtạivịtrongthời
giandàinhấtliêntiếpkểtừnăm1827.Chuỗithờigiannắmquyềncủabàkếtthúckhông
phảibởicửtriAnhnóichungmàmộtcuộcnổiloạntrongnộibộĐảngBảothủ.Bàbuộc
phảitừchứccuốinăm1990.Thatchervẫncòngiữtháiđộcayđắngđốivớinhữngngười
đãlậtđổbà.Nỗiđauđóvẫncòndaydứtđếntháng9/1992,mộtthờigianngắnsaukhi
AnhquốcbuộcphảirútluinhụcnhãkhỏiCơchếTỷgiácủaCộngđồngchâuÂu,khitôi
dựbữaăntốivớibàvàchồngbà,ôngDenisThatcher.Denis,trongtâmtrạngtrànđầyhy

vọngvớiviệcphụcchức,đãkểchotôinghelờibìnhluậncủangườiláitaxisauthấtbạitài
chính:“ThưangàiThốngđốc,tôihyvọngsẽgặplạingàiởNhàsố10(PhủThủtướng)
trongvòngmộtthángnữa”.Nhưngđiềunàyđãkhôngxảyra.
ĐảngBảothủdướisựlãnhđạocủaJohnMajorvẫnnắmquyềnhainămsauđóthìcái
chếttrẻcủaJohnSmithđãđưanhữngngườiphócủaông,GordonBrownvàTonyBlair
lênlãnhđạoCôngđảng.Khônglâusauđó,mùathunăm1994,BrownvàBlairghéthăm
vănphòngtôitạiCụcDựtrữLiênbang.Khichúngtôichàohỏi,tôinhậnrarằngBrownlà
cấptrên.BlairchỉluônđứngsautronglúcBrowngiớithiệuvềCôngđảng“mới”.Bỏlại
đằng sau giáo lý xã hội chủ nghĩa của những nhà lãnh đạo thời hậu chiến như Michael
FootvàArthurScargill,nhàlãnhđạonhiệttìnhcủanghiệpđoàncôngnhânmỏ,Browntỏ
ralàngườiủnghộtoàncầuhóavàthịtrườngtựdo.Ôngcũngkhôngquantâmlắmđến
việccầnthayđổilạinhữngchínhsáchmàThatcherthựchiệntrướcđó.Trênthựctế,việc
ôngtavàBlairđãđếnthămngườibảovệlừngdanhchochủnghĩatưbản(chínhlàtôi)
càngkhẳngđịnhcảmgiácbanđầucủatôilàđúng.
Kểtừkhinhậmchứcvàonăm1997,lãnhđạoCôngđảng“mới”,trẻtrungvàônhòa
hơnnhiều,TonyBlairvàGordonBrownđãchấpnhậnnhữngthayđổicơcấuquantrọng
trênthịtrườnghànghóavàlaođộngdướithờiThatcher.Trênthựctế,Brown,Bộtrưởng
BộTàichínhtrongmộtthờigiandàikỷlục,cóvẻnhưthíchnóivềsựlinhhoạtkinhtế
mớitrỗidậycủaAnhquốc.(BrowncũngthuyếtphụctôinóivớicácđồngnghiệpG7về
tầmquantrọngcủasựlinhhoạtđốivớiổnđịnhkinhtế).Nhữnggìcònlạicủachủnghĩa


xãhộiởAnhquốcvàothếkỷ21làkhôngnhiều.HìnhảnhcủachủnghĩaxãhộiFabian
vẫncònđượcthấyởhệthốngAnsinhxãhộitạiAnhquốcnhưngtheotôinghĩnóđãnhạt
nhòa lắm rồi. Thành công ở Anh với mô hình thị trường tự do của Thatcher và “Công
đảngmới”chothấythếhệtớisẽtiếptụcnhữngcảicáchnhằmtăngtổngsảnphẩmquốc
nội.
CuộccáchmạngkinhtếởAnhđãchuyểnmộtnềnkinhtếcứngnhắcsauThếchiến
thứhaisangmộttrongnhữngnềnkinhtếmởnhấttrênthếgiới.Điềuđóđãđượcphảnánh
trongchặngđườngpháttriểncủaGordonBrown.Năm2007,trongmộtthưđiệntửgửi

chotôi,ôngđãviết:“Tôiđếnvớikinhtếchủyếudonhữnglolắngcủatôivềcôngbằng
xãhộimàchatôiđãdạy.CũnggiốngnhưnhữngngườixãhộichủnghĩaFabiantừnglàm,
tôicảmthấyđólàmộtthấtbạikinhtế,vàdovậycâutrảlờilàhọcthuyếtKeynes–kích
cầu,ítnhấtlàtạoracôngănviệclàm.Trongthậpniên80,tôinhậnrarằngchúngtacần
mộtnềnkinhtếlinhhoạthơnđểtạoracôngănviệclàm.Nhữnggìtôihiểuvềtoàncầu
hóalàchúngtabắtbuộcphảikếthợpgiữaổnđịnh,thươngmạitựdo,thịtrườngmởvà
tính linh hoạt trong đầu tư để con người chuẩn bị cho công việc tương lai, chủ yếu là
thôngquagiáodục.TôihyvọngrằngnướcAnhđãđượcchuẩnbịtốtnhấtđểđốimặtvới
nhữngtháchthứckinhtếtoàncầu,củngcốcácchínhsáchnhằmổnđịnhvớicamkếtủng
hộthươngmạitựdo,chứkhôngphảichủnghĩabảohộ;thịtrườnglinhhoạt;tăngcường
đầutưvàoconngườithôngquagiáodụcvàcácbiệnphápliênquan”.
Mứcđộhoạtđộngkinhtếcầnthiếtđểkhôiphụclạihạtầngkinhtếbịpháhủytrong
chiếntranhvàbắtkịpcôngnghệpháttriểntrongthờichiếnđãgiúpthúcđẩytăngtrưởng
tổngsảnphẩmquốcnộicủaĐức.Gầnnhưkhôngthểdựbáotrướcđược,“sựthầnkỳkinh
tế”ĐứcđãđưaCộnghòaliênbangĐứclênhàngcườngquốckinhtếthếgiớichỉbốnthập
niên sau đó. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Tây Đức trung bình 6% một năm trong
khoảng1950đến1973.Tỷlệthấtnghiệptrungbìnhcũngđứngởmứcthấptrongsuốtthập
niên 60, mức sản lượng cao đến mức khó hiểu trong suốt những năm Suy thoái trước
chiếntranh.KhitôibắtđầucôngviệcdựbáokinhtếMỹnóichungvàocuốithậpniên50,
tôinhìnnhậnchâuÂulàmộtnhómthịtrườngmàchúngtaxuấtkhẩuhànghóasangđó,
cungcấpviệctrợ,khôngphảilàcácnềnkinhtếmàchúngtacạnhtranh.Chỉvàithậpniên
sauđó,châuÂuđãtrởthànhmộtlựclượngcạnhtranhghêgớm.
CơcấucôngnghiệpvàthươngmạiMỹthờihậuchiếnđãphảnánháccảmmangtính
lịch sử đối với những gì to lớn mới nổi lên trong một xã hội toàn những trang trại nhỏ
(mộtphầnđólàkếtquảcủaviệcchiađấtlàmnhàởmiềnTâythếkỷ19)vàdoanhnghiệp
nhỏ. Đặc quyền của ngân hàng hiếm khi được ban phát cho các công ty lớn. Việc một
côngtynhànướccạnhtranhvớikhuvựctưnhânlàđiềuhiếmkhixảyra.Cuộctấncông
củachủnghĩadântúyquymôlớnnhằmvàocác“trust”kinhtếlớnđãlênđếnđỉnhđiểm
vớiquyếtđịnhgiảithểtậpđoànStandardOilTrustcủaTòaánTốicaoMỹvàonăm1911.
ChínhtruyềnthốngchốnglạiquymôlớnđãkhiếnMỹkhácbiệtvớiĐứcvàchâuÂu

nói chung. Các nền kinh tế châu Âu hậu chiến giữ lại sở hữu chính phủ đối với nhiều
doanhnghiệpvàtheoluật,khuyếnkhíchviệctổchứccácnghiệpđoànlớntheocácngành
vàđàmphánvềlươngởcấpđộquốcgia.ỞĐức,bắtbuộcphảicóđạidiệncủangườilao
độngtrongbanquảnlý.Cácdoanhnghiệpvànghiệpđoànlớnkiểmsoátnềnkinhtế.Các
ngânhànglớn,gọilàngânhàngtoàncầu,đượckhuyếnkhíchđầutưhoặcchocácdoanh
nghiệp, tổng công ty vay. Đặc điểm về quy mô lớn này bắt nguồn từ việc tập đoàn hóa


kinhtếdiễnracuốithếkỷ19mộtphầndonhucầucủaquânđội.
TrongnhữngthậpniênngaysauThếchiếnthứhai,sựpháhủymangtínhsángtạoở
châuÂuphầnlớnlà“sángtạo”.Hầuhếtviệc“pháhủy”cácthiếtbịđượccoilàlạchậuđã
đượccáctrậnnémbomtrongchiếntranhlàmgiúp.Áplựcdoquátrìnhtưbảnchủnghĩa
gâyravàsựcầnthiếtxâydựngmộtmạnglướiphúclợixãhộichođếnnhữngnăm70hầu
nhưchưacó.DoanhnghiệpĐứcmởrộngmộtcáchnhanhchóng,thậmchíngaycảkhi
phảiđốimặtvớicáchạnchếghêgớmvềluậtvàvănhóa.
Tuynhiên,đếncuốithậpniên70,sựthầnkỳkinhtếĐứcđãgiảmdần.TâyĐứcđã
dầndầngiảiquyếtxongnhucầutáithiếtcòntồnđọng–lượngcầunàyđãcứunềnkinhtế
Đứctronggiaiđoạnđó.Lúcnàynhucầugiảmdầnvàtăngtrưởngcũngchậmlại.Sựphá
hủymangtínhsángtạo–nhucầuthựchiệnnhữngthayđổikinhtếđầykhókhănvàtái
triểnkhaicácnguồnlựckinhtếmới–vốnvẫnnằmimkểtừsauchiếntranh,naylạinổi
lên.Phầnlớncơsởhạtầngkinhtếđãcósẵntừthậpniên50đãbắtđầutrởnênlạchậu.
Cáccôngtyvànhânviêncủahọbắtđầucảmthấycăngthẳng.
Luậtlaođộngnhằmmụcđíchbảovệviệclàmđãkhôngcóýnghĩaquánhiềungay
sauchiếntranhkhinhucầuvềlaođộngtăngcaongoàidựkiến.Trongthờikỳkinhtếphát
triển nhanh, giới chủ chịu nhiều áp lực trong việc tìm đủ người đáp ứng nhu cầu. Họ
khôngđểýnhiềuđếnyếutốchiphísathảinhâncôngtheoluậtvìkhảnăngđiềunàyxảy
rakháít.Giờđây,cáncânnàyđangthayđổikhiquátrìnhkhôiphụchậuchiếndầnkết
thúc. Chi phí sa thải nhân viên lúc này làm cho giới chủ miễn cưỡng trong việc thuê
người. Ở Tây Đức, tỷ lệ thất nghiệp tăng từ 0,4% năm 1970 lên đến mức gần 7% năm
1985vàhơn9%năm2005.ChukỳtăngtrưởngkinhtếtoàncầuđãgiúpĐứcthựchiện

mụctiêutăngtrưởnghướngvềxuấtkhẩuvàgiữtỷlệthấtnghiệpởmứcthấp6,4%vào
mùaxuânnăm2007.Tuynhiêncũngcầnphảigiảiquyếtcácvấnđềcơcấutrongdàihạn,
chẳnghạnnhưtỷlệthấtnghiệpcaovànăngsuấtlaođộnggiảm.Chiphísathảinhâncông
làyếutốchủyếuhạnchếviệctuyểndụng.
Mộtcáchtổngquát,nhưOECDđánhgiá:thuếcaovàviệctrảlươngchonhâncông
cũngnhưtrợcấpthấtnghiệphàophónglàcácyếutốtạonêntỷlệthấtnghiệpởTâyÂu
caohơnMỹ.TheoIMF,năngsuấtlaođộngởnhómnướcEU-15 [56]năm2005chỉbằng
83%củaMỹ,giảmsovới90%năm1995.Hiệnnay,khôngcónướcthànhviênnàocủa
LiênminhchâuÂucónăngsuấtlaođộngcaohơnMỹ.IMFchorằngnguyênnhâncủa
việcgiảmnăngsuấtlaođộngtươngđốicủachâuÂusovớiMỹchínhlàdocácnướcnày
chậmápdụngcôngnghệmới,đặcbiệtlàcôngnghệthôngtinvàtruyềnthông(ICT).Vấn
đềnàyxuấtpháttừviệcchậmđầutưchoICTtrongcáclĩnhvựctàichính,bánbuônvà
bánlẻ.IMFchorằngđiềunàycũngngụýrằngchâuÂucầnhạthấphơnnữacáchàngrào
ngăntrởcạnhtranh.
Nguyên nhân quan trọng nhất ảnh hưởng đến kết quả tăng trưởng kinh tế của Tây
Đứcchínhlàquyếtđịnhmangtínhđịnhmệnhnhưlàmộtphầncủaquátrìnhthốngnhất
ĐôngĐứcvàTâyĐức:tàisảnvànợđượcđịnhgiábằngđồngmarkĐôngĐứcsẽđược
chuyểnđổisangđồngmarkTâyĐứctheotỷlệngangbằng.VìnăngsuấtlaođộngởĐông
Đức trước khi thống nhất thấp hơn rất nhiều so với Tây Đức, người ta lo sợ rằng công
nghiệp Đông Đức sẽ không thể cạnh tranh được và buộc phải phá sản. Nhưng nếu như
không đổi một ăn một, rất có thể sẽ dẫn tới cuộc tháo chạy hỗn loạn của lực lượng lao
độngtừĐôngĐứcsangTâyĐứcmàThủtướngĐứclúcđólàHelmutKohlđãlongại.Dù


cáchnàođinữathìcôngnghiệpởĐôngĐứccũngcầnChínhphủLiênbangtrợcấpđể
sốngsót.Thêmvàođó,ngườiĐôngĐứccũngđượctiếpcậnvớihệthốngAnsinhxãhội
hàophóngcủaTâyĐức.Nhưvậycầnthêm4%tổngsảnphẩmquốcnộicủanướcĐức
thốngnhấtđểhỗtrợchongườinghỉhưuvàthấtnghiệpởĐôngĐức.
KhimứcsốngởĐôngĐứcđuổikịpmứcsốngởTâyĐức,ThủtướngKohlkếtluận
rằngnhữngkhókhănkinhtếsẽđượcgiảiquyếtvàgánhnặngvớinhữngngườinộpthuếở

TâyĐứcsẽchấmdứt.Kohlchorằngnhữngđiềuchỉnhnàycầnítnhấttừnămđếnmười
năm.KarlOttoPohl,ChủtịchDeutscheBundesbank,NgânhàngTrungươngTâyĐức,đã
nóivớitôivànhữngngườikháctrongnhữngngàytrướckhithốngnhấtrằngôngsợrằng
hậuquảxảyrachonướcĐứcsẽnghiêmtrọng.Đúnglàôngcókhảnăngnhìntrướcsự
việc.
NgườiPháphơiđặcbiệtmộtchúttheonghĩavănhóavàlịchsửcótácđộnglớnhơn
đếnnềnkinhtế.HầuhếtngườiPhápkhôngchấpnhậncạnhtranhthịtrường,cơsởđểnền
kinhtếtưbảnvậnhành.ĐiềumàBalladurcoilà“luậtrừng”haysựkémvănminh.Tuy
vậy,nóbảovệcácthiếtchếcủachủnghĩatưbản–phápquyềnvàđặcbiệtlàquyềnsở
hữu–cũngnhưởbấtkỳquốcgiapháttriểnnàokhác.
Tựnhiênsựxungđộtvềtưduylạibộclộrõratrongsựvậnhànhhàngngàycủanền
kinhtế.NgườiPhápcôngkhailảngtránhđặcđiểmtựdokinhtếcủathịtrườngmởvàtoàn
cầuhóa.Năm2005,JacquesChirac–TổngthốngPháplúcđóđãphátbiểumộtcáchcông
khai rằng: “Chủ nghĩa tự do thái quá cũng nguy hiểm như chủ nghĩa cộng sản vào thời
trước”.NóithếnhưngPháplạicómộtloạtcáccôngtycạnhtranhhếtsứchiệuquảtrênthị
trườngthếgiới(vàtạora4%lợinhuậntừnướcngoài).PhápvàĐứclànhữngnướctiên
phongtrongkhuvựctựdomậudịchvàkinhtế,tổchứcsẽkỷniệm5nămngàythànhlập
vàotháng3/2007.(Chắcchắnđộnglựccủaviệcthànhlậpliênminhítmangtínhkinhtế
màphầnnhiềulàmộtbướckhởiđầuchohộinhậpchínhtrịtrênLụcđịachâuÂu,nơiđã
chứngkiếnhaicuộcThếchiếntànkhốcchỉtrongvòng1/3thếkỷ).Tuynhiên,thấtbạicủa
việc thông qua Hiến chương châu Âu ở Pháp (cũng như các nơi khác) đã kìm hãm quá
trìnhhộinhập.
MặcdùtínhđạidiệncủanghiệpđoàntrongkhuvựctưnhâncủaPhápkháthấp,song
cácthỏaướclaođộngtậpthểtoànquốcsẽcóhiệulựcvớitấtcảcácnhânviên,chodù
ngườiđócóthuộcnghiệpđoànhaykhông.Dovậy,nghiệpđoàncóquyềnlựcrấtlớnđối
vớithịtrường,vàđặcbiệttrongchínhphủ.TạiPhápvàĐức,cácquyđịnhdonghiệpđoàn
đưarađểbảovệcôngviệcbằngcáchlàmchoviệcsathảinhâncôngtrởnêntốnkémđã
làmgiảmkhảnăngtuyểndụng,dovậytỷlệthấtnghiệpởnhữngnướctrêncaohơnrất
nhiềusovớicácnềnkinhtếmàởđóchiphísathảicôngnhânthấp,chẳnghạnnhưởMỹ.
Gánhnặngchiphílaođộngđốivớidoanhnghiệp(đặcbiệtlàchitrảlươnghưu)thi

thoảnglạikhiếnchínhphủPhápphảinỗlựcđưaranhữngcảicáchnhỏtrongtuyệtvọng,
nhưngcũngbịđoànngườibiểutìnhtrênĐạilộChampsÉlyséespháhỏng,mộtchiếnthuật
gâykhôngbiếtbaonhiêukhókhănchocácchínhphủPháp.
KhócóthểkhôngbuồnrầutrướctriểnvọngkinhtếảmđạmcủakinhtếPháp.Theo
dữ liệu của IMF, nếu xét theo thu nhập bình quân đầu người, Pháp tụt từ hạng 11 năm
1980xuốngthứ18năm2005.Tỷlệthấtnghiệplà2,5%đầuthậpniên70.Từthậpniên80
trởđi,tỷlệnàyrơivàokhoảng8-12%[57].Tuynhiên,ngườiPhápcảmthấytựdovàlòng


tựhàodântộcbịtổnthương,họsẽnhómhọplạivớinhauvàtậphợplựclượngmộtcách
hiệuquả.TôiđồrằngđiềunàysẽxảyrathườngxuyênhơnkhiNicolasSarkozyđượcbầu
làTổngthống.Theoquanđiểmcủatôi,ôngtalàngườiđemlạihyvọng.Chắcchắntrước
côngchúng,ôngtasẽlàmộtngườitheochủnghĩabảohộtrungthành.Nhưngtrongnhiều
cuộcnóichuyệncủatôivớiôngấykhiôngcònlàBộtrưởngTàichínhnăm2004,ôngđã
bàytỏsựngưỡngmộđốivớimôhìnhkinhtếlinhhoạtcủaMỹ.Cácthịtrườngcạnhtranh
toàncầuđằngnàocũngbuộcôngthựchiệntheohướngđó.Sựthịnhvượngvềvănhóavà
kinhtếkếtcụcsẽdẫnđếnxungđột.
ÝcũnggặpphảirấtnhiềuvấnđềtươngtựvớiPhápvàtrongnhiềukhíacạnhcócùng
triểnvọngnhưPháp.Romeđãtừnglàtrungtâmvănminhtrongsuốthơnhaithiênniên
kỷ.CũngnhưPháp,Ýcũngđãtrảiquanhữngthăngtrầmcủalịchsửvàluônbiếtcách
vượtqua.Việcsửdụngđồngeuronăm1999ngaylậptứcđemlạilợithếkinhtếchoÝkhi
sửdụngđồngtiềnmạnh(trướcđóđồngliraliêntụcbịbuộcphảiphágiáđểduytrìtính
cạnhtranhtoàncầucủaÝ),lãisuấtvàlạmphátthấp.Nhữngthóiquenchitiêutàikhóa
củachínhphủkhônggiảmvớiđồngtiềnmới.Giờđây,khikhôngcòncáivanantoànlà
địnhkỳphágiáđồngtiềnquốcgianữa,nềnkinhtếÝlạitiếptụcbịtụtlạiphíasau.Câu
chuyệnÝsẽquaytrởlạivớiđồnglira(vànhữnglầnphágiá)cũngchỉdừnglạiởmứctin
đồn.VấnđềlúcnàovàbằngcáchnàoÝcóthểquaylạivớiđồnglirathậtkinhkhủngvà
hếtsứctốnkém.NếuchínhphủÝdámnhìnthẳngvàovấnđềvàkhôngthỏamãnvớithực
trạngđó,họsẽbuộcphảicónhữngbiệnphápcảicáchmàÝcũngnhưcácđốitáctoàncầu
củahọhếtsứccầnthiết.

Nhưnglịchsửvàvănhóacũngkhôngthểđảmbảochonềnkinhtếcủacácnướckhu
vựceuro,hayLiênminhchâuÂunóichungpháttriểnbềnvững.Cuộchọpcủacácnhà
lãnhđạochâuÂutạiLisbontháng3/2000thừanhậnrằngmôhìnhkinhtếchâuÂucầncó
sự thay đổi tính cạnh tranh. Họ đã tung ra Chương trình nghị sự Lisbon, biến châu Âu
thànhmộtkhuvựccạnhtranhvàsángtạotrong10năm.Chođếnhômnay,nhữngtiếnbộ
đạtđượcvẫncònrấtxamụctiêuđặtra.Dovậycầnphảithúcđẩyhơnnữa.Trongkhoảng
mộtnămtrởlạiđây,châuÂuđãchothấynhữngdấuhiệutăngtrưởngkinhtếtheochukỳ
đượcdẫndắtbởităngtrưởngkinhtếtoàncầu.Nhưngdonhữnglýdomàtôisẽliệtkê
trongChương25,tốcđộtăngtrưởngcủathếgiớisẽchậmlạitrừphicácvấnđềnêutrên
đượcgiảiquyếtvàcácvấnđềcơcấukinhtếkhuvựcđồngeurosẽvẫntồntại[58].
NhậtBảncólẽlàmộtxãhộithốngnhấtvềmặtvănhóanhấttrongsốcáccườngquốc
côngnghiệpchủchốt.LuậtnhậpcưcủaNhậtBảnkhôngkhuyếnkhíchbấtkỳaikhôngcó
nguồngốcNhậtBảnvàkhuyếnkhíchsựthốngnhất.Đólàmộtxãhộicóvănhóa,mộtxã
hộiluônnétránhsựpháhủymangtínhsángtạo.NgườiNhậtkhôngtánthànhviệcthay
đổiviệclàmvàsathảicôngnhânliêntụcdoloạibỏhaypháttriểncáccôngtylạchậu.
Tuynhiên,từsauThếchiếnthứhaiđếnnăm1989,NhậtBảnlàmộttrongnhữngmôhình
kinhtếtưbảnchủnghĩathànhcôngnhấttrênthếgiới.Côngcuộctáithiếtthờihậuchiến
đãsửdụnghếtlựclượnglaođộng–rấtítnhâncôngbịsathảivàNhậtBảnđãtrởnênnổi
tiếngvớikháiniệmcôngviệcsuốtđời.Tronggiaiđoạnnày,cáccôngtyquảnlýkémvẫn
antoàndonhucầutăngcao.Đếnnăm1989,trịgiámàcácnhàđầutưtrênthếgiớiđặtvào
khuđấtcủaHoàngcungđượccholàbằngtổngtấtcảtàisảncốđịnhcủabangCalifornia
gộplại.Tôinhớlúcđómìnhđãnghĩnhữnggiátrịnàythậtlàkỳcục.
NhậtBảntrongnhữngnămgầnđâyluônphảiđấutranhkhắcphụchậuquảcủaviệc


sụpđổthịtrườngchứngkhoánvàbấtđộngsảnnăm1990.CácngânhàngNhậtBảnđầutư
nhiềuvàocáckhoảnchovaythếchấptàisảncốđịnhkhigiácủatàisảncốđịnhtăngcao.
Khitìnhhìnhthayđổivàgiátrịbấtđộngsảngiảmsút,nhữngtàisảnthếchấpkhôngcòn
giátrịnhưtrướcnữa.Nhưngthayvìđòilạicáckhoảnchovaynhưcácngânhàngphương
Tâythườnglàm,thìcácngânhàngNhậtBảnkhônglàmđiềunày.Cầnphảimấtrấtnhiều

nămvànhiềukhoảnbảolãnhchínhphủtrướckhigiátàisảncốđịnhổnđịnhtrởlạivàhệ
thốngngânhàngquaylạihoạtđộngchovaybìnhthườngvớimứcdựbáovềnợxấuvà
vốnmộtcáchthựctế.
Kếtluậnmàtôicóthểrútratừđâycũngnhưtừcácgiaiđoạnkháctronglịchsửlà
NhậtBảnluôncócáchhànhxửkhácvớicácnướctưbảnchủnghĩakhác.Điềuquantrọng
màtôinhậnralàkhôngnênđểngườiNhật“mấtmặt”.Tháng1/2000,tôigặpôngKiichi
Miyazawa–BộtrưởngTàichínhvàcựuThủtướngNhậtBảntạivănphòngcủaôngở
Tokyo.Saunhữnglờichàohỏixãgiao(ôngtanóitiếngAnhthànhthạo),tôibắtđầuđưa
ranhữngphântíchchitiếtvềhệthốngngânhàngNhậtBảnđangxuốngcấp.Tôiđãcórất
nhiều cuộc nói chuyện như vậy với Miyazawa, một nhà hoạch định chính sách rất hiệu
quả.Sauđó,tôicókểchuyệnởMỹchúngtôiđãthànhlậpcôngtyResolutionTrust(RTC)
nhằmthanhlýtàisảncủakhoảng750hiệphộiTiếtkiệm–và–Chovay(Quỹtíndụng)như
thếnào,vàbằngcáchnàomàngaykhicácbấtđộngsảntưởngkhôngaimuađãđượcbán
gầnhết,thìthịtrườngbấtđộngsảnbắtđầuhồiphụcvàkhuvựctíndụngmới,nhỏhơn,
bắtđầulàmănphátđạttrởlại.TôigợiýrằngchiếnlượccủachínhphủMỹ–(1)chấp
nhậnchophásảnphầnlớnkhuvựctíndụnghoạtđộngkhônghiệuquả,(2)thanhlýtàisản
củacácquỹnày,(3)bánlạitàisảnvớimứcchiếtkhấucaonhằmlàmsốnglạithịtrường
tàisảncốđịnh–phùhợpvớitìnhhìnhNhậtBản.
Saukhikiêntrìnghebàithuyếttrìnhcủatôi,ôngMiyazawacườivàđáplại:“Alan,
ôngđãnghiêncứuhếtsứckỹlưỡngcácvấnđềmàhệthốngngânhàngchúngtôigặpphải.
Nhưngcònvềcácgiảipháp,đókhôngphảilàcáchlàmcủaNhậtBản”.Cầnphảitránh
việcbuộcnhữngconnợkhôngtrảđúnghạnphásảnvàthanhlýtàisảnthếchấpcủahọ,
cũnggiốngnhưviệcsathảinhânviênvậy.NgườiNhậttuânthủmộtbộquytắcvănhóa,
trongđóviệclàmmấtmặtngườikháclàkhôngthểchấpnhậnđược.
KhôngnghingờgìrằngnhữngchiếnlượckiểunhưRTCnếuđượcsửdụngtronggiai
đoạnđìnhtrệkinhtếtừnăm1990đếnnăm2005,sẽgiúpthungắnlạigiaiđoạnđiềuchỉnh
vàđưakinhtếNhậtBảntrởlạichukỳbìnhthườngsớmhơn.Trongsuốtnhữngnămđó,
các nhà dự báo kinh tế, trong đó có tôi, luôn đưa ra dự báo hồi phục. Nhưng điều đó
dườngnhưkhôngbaogiờxảyra.CáigìlàlựclượngkinhtếvôhìnhcảntrởkinhtếNhật
Bảnhồiphục?ChínhcuộcnóichuyệncủatôivớiôngMiyazawađãchotôicâutrảlời.Cái

thiếuởđâykhôngphảilàlựclượngkinhtếmàchínhlàyếutốvănhóa.NgườiNhậtcó
chủýchấpnhậnđìnhtrệkinhtế,điềumàNhậtBảnphảitrảgiárấtđắt,đểkhôngphảilàm
mất mặt các công ty cũng như các cá nhân. Tôi không thể tưởng tượng được các nhà
hoạchđịnhchínhsáchkinhtếMỹlạicóthểlàmnhưvậy.
Thậtlạlùng,chínhtinhthầnđoànkếttậpthểnhưvậyđãcứuNhậtBảnkhỏinhững
yêucầutàitrợquỹhưutrímàgầnnhưtấtcảcácnướckinhtếpháttriểnsẽphảiđốimặt
trongnhữngnămtới.Gầnđây,tôiđãhỏimộtquanchứccaocấpNhậtBảnrằngnướcnày
sẽxửlýnhưthếnàotrongtrườnghợpchínhphủkhôngthểđápứngđượcmộtmứccam
kếtđốivớingườinghỉhưutrongtươnglai.Ôngtatrảlờilàtrợcấphưutrísẽbịcắtgiảm,


vàđókhôngphảilàvấnđề.NgườidânNhậtBảnsẽcoisựthayđổiđólàvìlợiíchquốc
giavànhưthếlàđủ.TôikhôngthểtưởngtượngđượcQuốchộiMỹvàcửtriMỹcóthể
hànhxửmộtcáchhợptìnhhợplýnhưvậy.
Tómlại,châuÂulụcđịađãcóthểkhôiphụclạinhữngnhữngnềnkinhtếbịchiến
tranhtànphávớitốcđộpháttriểncủamộtnềnkinhtếtưbảnchủnghĩa,chodùcónhững
cảntrởvềmặtluậtphápđặtrabởivănhóadânchủxãhộikhiđóđangphổbiến.Cũng
nhưnhucầutáithiếtchâuÂulụcđịatạmlàmquênđihệthốngphúclợixãhội,tốcđộ
tăngtrưởngkinhtếnhanhcủaNhậtBảntrongbathậpniênsauchiếntranhkhôngbaogiờ
đặt ra yêu cầu sa thải hàng loạt công nhân hoặc buộc các con nợ phá sản. “Mặt mũi”
khôngbaogiờbịbêuriếu.
KhitốcđộtăngtrưởngcủachâuÂugiảmdầnvàothậpniên80,chiphíchophúclợi
xãhộităngcànglàmchonềnkinhtếtăngtrưởngchậmlại.Điềutươngtựcũngdiễnratại
NhậtBản.Khibongbóngbấtđộngsảnvỡ,việcngânhàngxiếtnợcànglàmtrầmtrọng
thêm khó khăn kinh tế. Với thị trường bất động sản gần như bất động, các ngân hàng
khôngthểđưaranhữngdựđoánthựctếvềtàisảnthếchấpmàhọđangcó,dovậycũng
khôngthểbiếtđượcliệurằnghọcònkhảnăngchitrảhaykhông.Vìvậy,cácngânhàng
lúcnàycũngcẩntrọnghơntrongviệcchovayđốivớicáckháchhàngmới,vàdongân
hànglàxươngsốngcủahệthốngtàichínhNhậtBản,nênvaitròtrunggiantàichínhcủa
ngânhàng–yếutốsốngcònđốivớibấtkỳnềnkinhtếpháttriểnlớnnào–hầunhưcũng

mấtđi.Cáclựclượnggâyralạmphátbắtđầubộclộ.Chỉmãiđếnkhisựsuygiảmkéodài
củagiábấtđộngsảnchạmđáynăn2006,cácngânhànglúcnàymớicóthểđưaranhững
đánhgiákhảdĩvềkhảnăngthanhtoáncủamình.Chỉkhiđó,cáckhoảnchovaymớimới
đượctungra,tạonênsựhồisinhrõrệtcủacáchoạtđộngkinhtế.
Trongkhiphầnlớnchươngnàynóiđếntácđộngcủacáclựclượngkinhtếđốivới
cácnềnkinhtếlớn,gầnnhưcácyếutốkinhtếtươngtựcũngtácđộngđếnCanada,các
nướcthuộcbánđảoScandinaviavàcácnướcBỉ–HàLan–Luxembourg.Ởđây,tôichưa
đềcậpđếnCanada,đốitácthươngmạichủyếu,quốcgiamàchúngtacóchungđường
biêngiớidàinhấtkhôngphảibảovệbởivìxuhướngkinhtế,chínhtrịvàvănhóacũngcó
nétgiốngvớiAnhvàMỹ,nhữngnướcđãnghiêncứukỹtrongcuốnsáchnày.
ÚcvàNewZealandđặcbiệtthúvịtrongcáchthứchọtiếnhànhcảicáchmởcửathị
trường,tăngcườngmốiquanhệchặtchẽhơnvớichâuÁ,đặcbiệtlàTrungQuốc.Thực
vậy,ÚcvàNewZealandlàhaitrongsốnhiềuvídụcủa25nămcuốithếkỷ20vềviệcmở
cửanềnkinhtếkhácứngnhắcchocạnhtranh,đạtđượcnhữngthànhtựulớntrongviệc
nângcaomứcsốngcủangườidân.Trongthậpniên80,ThủtướngÚcthuộcCôngđảng,
BobHawkekhiđốimặtvớimộtnềnkinhtếbịkìmhãmbởiquánhiềuràngbuộcvềcạnh
tranh,đãtiếnhànhmộtloạtcácbiệnphápcảitổcănbảnđặcbiệttrênthịtrườnglaođộng.
Thuếsuấtđượccắtgiảmmạnh,tỷgiáđượcthảnổi.Nhữngcảitổnàyđãthayđổicụcdiện
mộtcáchđángngạcnhiên.Sựphụchồikinhtếbắtđầuvàonăm1991tiếpdiễnđếnnăm
2006màkhônggặpbấtkỳsựsuygiảmnào.Thunhậpbìnhquânđầungườitănghơn40%.
NewZealand,đượcBộtrưởngTàichínhRogerDouglasthúcgiục,cũngđãtiếnhànhcác
cảicáchtươngtựvàogiữathậpniên80vàđạtđượcnhữngkếtquảấntượng.
ÚcthườngtựcoimìnhlàhìnhảnhthunhỏcủaMỹxéttrênnhiềukhíacạnh.Đólà
mộtmảnhđấtvớinhiềukhônggianmởtươngtựnhưmiềnTâynướcMỹ.Cuộcdicưđể
vươnxaramộtlụcđịarộnglớngầnnhưkhôngcóngườicủanhữngnhàthámhiểmchâu


Đại dương đầu tiên đã làm người ta nhớ lại chuyến thám hiểm của Clark và Lewis đến
vùngTâybắcnướcMỹ.Từmộtmảnhđấtlưuđàycáctộiphạmnghiêmtrọngvàocuốithế
kỷ18,xãhộiÚcđãpháttriểnlênmộttầmvănhóamàkhinhắcđếnmảnhđấtnàyngườita

nghĩ đến Nhà hát opera Sydney. Tất nhiên, tôi không thể khái quát hóa dựa trên cơ sở
những quan sát trong một vài năm, nhưng trong suốt thời gian làm việc tại Cục Dự trữ
Liên bang, tôi luôn coi Úc là chỉ số hướng dẫn cho các kết quả hoạt động kinh tế Mỹ.
Chẳnghạn,sựbùngnổgiánhàđấtởÚcpháttriểnvàkếtthúcsớmhơnởMỹmộtđếnhai
năm.Tôicũngthườngxuyêntheodõithâmhụttàikhoảnvãnglai,điềuđãxảyraliêntục
từrấtlâu(từnăm1974),lâuhơnởMỹmàkhôngcóảnhhưởngvĩmôrõnétnàohơnlà
tăngtỷlệsởhữunướcngoàiđốivớicáctàisảncôngtyÚc.
MốiliênhệchặtchẽgiữaÚcvàMỹtrongsuốtnhữngnămThếchiếnthứhaiđaukhổ
vẫncòntồntạichođếnngàynay.GiờđâyÚc,vớimộtnềnkinhtếthịtrườngsốngđộng,
cóảnhhưởnglớnđếnMỹ,chodùquymôdânsốnhỏ(21triệungười)vàkhoảngcáchxa
(12nghìnkilomettừSydneyđếnLosAngeles).Tôivẫnluônấntượngvớichiềusâutài
năngkinhtếtạimộtđấtnướcnhỏnhưvậy.TôicảmthấyIanMcFarlane,ThốngđốcNgân
hàngDựtrữÚc(NgânhàngTrungươngÚc)cũngnhưPeterCostello,GiámđốcKhobạc
(BộtrưởngTàichính)hếtsứcuyênbácvềcácvấnđềtoàncầu.ThủtướngJohnHoward
đãgâyấntượngmạnhvớitôikhibàytỏsựquantâmđếnvaitròcủacôngnghệtrongviệc
tăngnăngsuấtlaođộngởMỹ.Tronglúchầuhếtlãnhđạocácnướccốnétránhvấnđề
này,ôngấyđãgặpvàtraođổivớitôivềcácvấnđềnàytrongnhiềuchuyếnthămMỹtừ
năm1997đếnnăm2005.Ôngtacũnghếtsứcquantâmđếnchínhsáchtiềntệ.Năm1996,
chínhphủcủaôngđãtraochoNgânhàngDựtrữÚcvaitròđộclậphoàntoàn.
Chươngnàytậptrungđềcậpđếnsựxuấthiệncủamộtloạtcáchìnhtháitưbảnchủ
nghĩatạicácnềnkinhtếthịtrườngpháttriển.Nhưngvẫncònbaquốcgiahếtsứcquan
trọng mà không thể xem xét dưới góc độ đánh đổi tự do cạnh tranh với hạn chế về hệ
thốngAnsinhxãhội.ĐólàTrungQuốc,NgavàẤnĐộ.Cácnướcnàytrongmộtchừng
mựcnàođóđềutuânthủquytắcthịtrườngnhưngcónhữngbiếnđổiriêngkhôngdễphân
loạivàdựđoán.TrungQuốcngàycàngđitheoconđườngthịtrườngtựdonhưngmớichỉ
xâydựngmộtphầnluậtvềquyềnsởhữu.Ngađãcócácquytắcnày,nhưnglợiíchchính
trịquyếtđịnhmứcđộmàcácquytắcnàyđượcápdụng.ẤnĐộcóquyềnsởhữutàisản
hợpphápnhưngbịhạnchếbởicácquytắccụthể,thườngđượcápdụngmộtcáchtùytiện
vàkhôngcótínhràngbuộccầnthiếtđểthuhútvốnđầutưtrựctiếpnướcngoài.Dânsố
nhữngnướcnàychiếmtới2/5dânsốthếgiớinhưngchỉchiếmchưatới¼GDPtoànthế

giới.Cáchthứcpháttriểnchínhtrị,vănhóavàkinhtếtrong25nămtớisẽcótácđộngrất
lớnđếntươnglaikinhtếtoàncầu.


TôibịkẹpgiữaHillaryClintonvàTipperGorekhitổngthốngBillClintontrìnhkế
hoạchcắtgiảmthâmhụtcảgóitạiphiênhọpchungcủaQuốchộingày17/02/1993.Mặc
dùýđồchínhtrịcủaviệcsắpxếpchổlàmtôikhôngthoảimáinhưngtôivẫnthấydễchịu,
và quan trọng hơn, tôi ủng hộ sự tập trung của tổng thống vào việc cắt giảm thâm hụt.
LukeFrazza/AFP/GrettyImages

TôithấyrằngtổngthốngBillClintonlàngườihăngháithamgiavàocácvấnđềkinh
tế.TRÊN:RonSachs/CNP/Corbis;DƯỚI:ẢnhchínhthứccủaNhàTrắng.


Andrea và tôi tổ chức đám cưới tại khách sạn nhỏ The Inn tại Little Washington,
Virginiangày06/04/1997.ẢnhcủaDenisReggie

Bên kia lưới là bộ trưởng tài chính Lloyd Bentsen tại sân tennis của Thượng viện,
năm 1994. Lloy, một người bạn tốt. Có vai trò bị lãng quên trong việc triển khai thành
côngchínhsáchkinhtếcủaClinton.Bộtàichínhtặng

DokinhtếMỹngàycànghộinhậpvớikinhtếthếgiớitrongnhiệmkỳlàchủtịchFedcủa


tôi,tôingàycàngthamgiavàoviệctrợgiúpcácnướcbịkhủnghoảngkinhtế.Trênbìatạp
chí có tính cường điệu ở bên, Bộ trưởng tài chính Robert Rubin, Thứ trưởng tài chính
LawrenceSummersvàtôicómốiquanhệlàmviệcgầngủivàđặcbiệthiệuquả;tôirất
tôntrọngcảhaingười.TạpchíTime/TimeLifePictures/GettyImages

Vàolúccaotràocủasựsụpđổdot.com,CNBCnghĩramẹoquảngcáogọilàchỉsố
cặp táp, theo đó các máy quay sẽ theo tôi vào các buổi sáng diễn ra các phiên họp của
FOMCkhitôitớiFed.Ngườitachorằngnếucặptápcủatôimỏng,tứclàtôikhôngcógì
phảibậntâmvànềnkinhtếlànhmạnh.Nhưngnếunóchứađầythìviệctănglãisuấtcó
thểxảyra.CNBCtặng

AndreavàtôithămnhómxửlýkhủnghoảngY2KcủaFedtrênđườngvềtừ“Tiệctối
thiênniênkỷ”tạiNhàTrắngvàođêmgiaothừa,31/12/1999.HowardAmertặng


Điều trần về kinh tế Mỹ trước Uỷ ban hỗn hợp về kinh tế của Quốc hội vào
21/04/2004.Lờikhuyên:“Trướchết,khônggâyhại”đúngvớicácchủtịchFedtrongbài
phát biểu trước công chúng cũng như các nhà vật lý. Nhiếp ảnh David Burnett/Contact
PressImage

TổngthốngmớiđắccửGeorgeW.Bushvàtôigặpgỡbáochísaucuộcgặpđầutiên
củachúngtôivào18/12/2000tạikháchsạnMadison,Washington.CynthiaJohnson/Time
LifePictures/GettyImages



TôituyênthệnhậmchứcchủtịchFedlầnthứ5vàlàlầncuốicùngvào19/06/2004
có sự chứng kiến của Phó Tổng thống Cheney tại Nhà của Tổng thống Ford, Colorado.
ẢnhchínhthứccủaNhàTrắng/DavidBohrer

CácBộtrưởngtàichínhcácnềnkinhtếhàngđầuthếgiới(hàngsau)vàthốngđốc
ngânhàng(hàngtrước)họptạiWashington,D.C.,phiênhọpdànhchocácnhàhoạchđịnh
chínhsáchcủaG7.TrongsốcácbộtrưởngtàichínhcótổngthốngPháphiệnnaylàN.
Sakozy(thứhaitừbêntrái)vàthủtướngAnhhiệnnaylàGordonBrown(hàngsaungoài

cùngbênphải).Bancad’Italiatặng


NhómngườibiểutìnhhyvọngpháhỏngcuộchọpthườngniêncủaIMF/WordBank
tạiWashingtonvào17/04/2000.Thậttrớtrêu,sựgiatăngcáccuộcphảnkhángcủadân
chúngtănglêncùngvớisựgiảmbớtquyềnlựccủacácquốcgiadântộc,mộtcáchriêngrẽ
hayđồngthời,đểláicáclựclượngtoàncầutheoýcủahọAPImages/KhueBui


TrongchuyếnthămtìmhiểutớiAnhtháng09/2002tôiđượcnữhoàngElizabethII
phongtướcHiệpsĩvàkhánhthànhtòanhàBộtàichínhmới.Năm2005,tôinhậnđược
bằngdanhdựcủaĐạihọcEdinburghvớisựchứngkiếncủabạntôi,lúcđólàBộtrưởngtài
chínhGordonBown.
TRÊN:APImages/DavidCheskin;Dưới:ChristopherFurlong/GettyImages


TôicảmthấykinhngạcbởigiớilãnhđạoTrungQuốchiểubiếtnhanhchóngnhững
kiếnthứcphứctạpvềsựvậnđộngcủakinhtếthịtrường,đặcbiệtkhinềnkinhtếTrung
Quốcchuyểnsangkinhtếthịtrườngkhônglâu.TôiđanggặpchủtịchTrungQuốcGiang
TrạchDântạiĐạilễđườngNhândântạiBắcKinh.BộtrưởngtàichínhJinRenqingởbên
phải.BộảnhcủaAlanGreenspan

Thủ tướng Chu Dung Cơ có thể sách vai với Mikhail Gorbachev về những ảnh
hưởngcủaôngđốivớicácsựkiệnkinhtếthếgiới.Saunhiềucuộcgặptrongnhiềunăm
ôngvàtôitrởthànhbạntốt.BobRubinvàtôiđãgặpôngtrongchuyếnthămcủaôngđến
Washington,D.C.,năm1999,khiôngthuyếtphụctổngthốngClintonvàQuốchộiủnghộ
TrungQuốcgianhậptổchứcthươngmaiThếgiới.Epix/GettyImages


PhóngtầmnhìnraQuảngtrườngThiênAnMôntừmộtbancônggầnnơiMaotuyên

bốkhaisinhnướcCộnghòaNhândânTrungHoa.BộảnhcủaA.Greenspan

Tôinóichuyệnvớisinhviêncấp3tạiWashington,D.C.,vềtầmquantrọngcủaviệc
họctậptạitrường,trongkhuônkhổchươngtrìnhtàitrợchogiáodụctháng06/2003.Giải
phápđốivớinhữngvấnđềnghiêmtrọngnhấtcủaMỹlàcảicáchphươngphápgiáodục
trẻem.APImages/SusanWalsh


ThamgiađámtangcủaTổngthốngFordtạiRotundathuộcU.S.Capitol,30/12/2006.
BêntráitôilàHenryKissinger.BrentScrowcroftvàBodDole.Tôisửngsốtbởisựđau
buồnmàdânchúngdànhchoFordvàkhôngthểkhôngnhậnthứcrằngđóchínhlàmộtbài