Những thành phố bên bờ địa ngục

NHỮNG THÀNH PHỐ BÊN BỜ ĐỊA NGỤC
   TS. Đinh Hồng Hải
ĐHKHXH&NV ­ Đại học Quốc gia Hà Nội
/>Cùng với sự  lao dốc của thị  trường chứng khoán với hơn 3000 tỷ  đô­la bốc  
hơi trong những ngày đầu tháng 7/2015, câu chuyện về  sự  xuất hiện của những  
“thành phố ma” hay đô thị  ma (ghost town) khổng lồ  ở Trung Quốc thời gian qua đã  
thu hút sự  quan tâm của nhiều độc giả   ở  Việt Nam cũng như  trên thế  giới. Nhiều  
phóng viên của các hãng tin lớn đã đến tận nơi “mục sở thị”, đưa tin và viết bài về  
những thành phố này. Gọi là những thành phố ma bởi vì những nơi đó không có hoặc  
hầu như  không có người  ở.  Tuy nhiên, đây là một phần nhỏ  của   tảng băng chìm  
khổng lồ về đầu tư lãng phí tại Trung Quốc với 6.800 tỷ đô­la đổ xuống sông xuống  
bể chỉ trong bốn năm từ  2009­2013.1 May mắn hơn, Việt Nam chưa có những thành  
phố ma nhưng cũng đang tiềm ẩn những nguy cơ tiềm tàng từ những “đô thị bên bờ  
địa ngục”(ĐTBBĐN) trị giá hàng ngàn tỷ đồng.
Theo Lindsay Baker, đô thị  ma là những đô thị  bị  bỏ  rơi, thường là những đô thị 
lớn. Một đô thị trở thành đô thị ma thường do các hoạt động kinh tế bị đình đốn, hoặc do  
nguyên nhân từ  những thảm hoạ  tự  nhiên hay do con người gây ra như  lũ lụt, sự  điều  
hành sai của chính phủ, luật pháp mất kiểm soát, chiến tranh, hoặc thảm hoạ  hạt nhân. 2 
Ở  Việt Nam chưa xuất hiện thành phố  ma nhưng đã có nhiều khu đô thị  đang trở  thành 
những nơi hoang vắng không có người ở. Tệ hơn nữa, chúng mới xây xong và chưa từng 
được sử dụng mà đã có nguy cơ biến thành “ma.” Vì vậy, tôi tạm gọi chúng bằng một cái  
tên mang âm hưởng thời đại “những thành phố bên bờ địa ngục” hay những đô thị  bên bờ 
địa ngục (ĐTBBĐN). Gọi là ĐTBBĐN vì chúng chưa chết hẳn (để  được gọi là … ma) 
nhưng thực tế chúng hoàn toàn không còn sức sống. Vậy những ĐTBBĐN ở Việt Nam do 
đâu mà có? Hệ lụy của chúng như thế nào? Tương lai của chúng sẽ ra sao? Giải pháp nào 
cho loại đô thị này?... Đó là những câu hỏi cấp thiết cần đặt ra và cần có câu trả lời. Đặc 
biệt, với tình trạng “bán thân bất toại” của bất động...sản  ở  Việt Nam hiện nay thì vấn 
đề này cần được tính đến càng sớm càng tốt.
Từ những đô thị ma nổi tiếng trên thế giới…
Có rất nhiều nguyên nhân khiến cho một đô thị  biến thành một thành phố  ma, và  
cũng có rất nhiều thành phố ma đã và đang tồn tại trong lịch sử. Trên thế giới cũng đã có  

nhiều thành phố ma nổi tiếng nhưng trong bài này tôi không có ý định viết về một vấn đề 
mang tính lịch sử mà muốn đề cập đến một vấn đề thời sự ở Việt Nam, đó là thực trạng  
và tương lai của một ngành kinh doanh “hốt bạc” trong hơn 20 năm qua: Bất động sản 
(BĐS). Vì vậy, những dẫn chứng được đưa ra  ở  đây đều có mối liên hệ  với BĐS và sai 
lầm của các chính phủ cùng cái giá mà người dân của họ  phải trả do đã có tầm nhìn sai  
trong tư duy kinh tế và định hướng xã hội.  
Thành phố Ordord ở Nội Mông – Trung Quốc
Đây là một trong những thành phố  hoàn thiện và hiện đại nhất được xây dựng ở 
khu vực trung tâm khu tự trị Nội Mông của Trung Quốc với chi phí hàng trăm tỷ đô­la. Nó  
từng được ví như  một biểu tượng của sự thành công trong ba thập niên phát triển “thần  
kỳ” tại Trung Quốc. Thành phố  này có đủ  tất cả  các thiết chế  hiện đại nhất của một 
thành phố hiện đại với cung nghệ thuật hàng nghìn chỗ ngồi đủ rộng cho giàn nhạc thính  
phòng hàng trăm người, có thư viện lớn được thiết kế cầu kỳ, có bảo tàng trung tâm rộng 
 Xem: Kim Thoa (2014), Trung Quốc đầu tư lãng phí 6.800 tỷ USD, trong:  />gioi/20141129/trung­quoc­dau­tu­lang­phi­6800­ti­usd/677994.html
2
 Baker, T. Lindsay (2003). More Ghost Towns of Texas. Norman, OK: University of Oklahoma Press
1


hàng chục nghìn mét vuông,... Bên cạnh đó là hàng chục nghìn căn hộ sang trọng đã được 
hoàn thiện chi tiết đến cả  nội thất nhưng cái mà người ta đã không tính đến là  con  
người. Thành phố này hầu như không có người ở mặc dù các thiết chế hiện đại cùng các 
công trình sang trọng đã hoàn thiện để phục vụ con người. Nếu xét về quy mô đầu tư thì 
đây có thể là thành phố ma lớn nhất thế giới. 

Nhiều tòa nhà ở Ordord đã hoàn thiện nhưng không có người ở.3

Khu nghỉ dưỡng dành cho người giàu San Zhi ở Đài Loan

3

 Nguồn: Sarah Swade (2014), China’s Ghost Cities. Trong:  />cities/


So với những thành phố ma ở Trung Quốc thì San Zhi chỉ bằng một phần nhỏ. Tuy 
nhiên, điều làm nên sự  nổi tiếng của thành phố  này lại là “điều tiếng” mà nó phải gánh  
chịu. Khu nghỉ dưỡng đang xây dựng liên tục xảy ra những tai nạn kinh hoàng khiến chính 
phủ Đài Loan phải huỷ dự án này. Xem ra, người giàu ở đâu cũng sẵn sàng “ném tiền qua  
cửa sổ,” điều này dường như càng gây điều tiếng hơn với khu nghỉ dưỡng “ma” này.

Khu nghỉ dưỡng San Zhi (ảnh từ Google)

Thành phố Prypiat ở Tréc­nô­bưn­ Ucraina
Là một thành phố  có quy hoạch đẹp và hoàn thiện được xây dựng cho những 
người đang vận hành nhà máy điện nguyên tử  Tréc­nô­bưn (Chernobyl), Prypiat đã hàn 
toàn bị bỏ hoang sau thảm hoạ nổ nhà máy điện hạt nhân năm 1986. Sau ¼ thế  kỷ hoang  
lạnh, giờ đây, chính quyền Ucraina đã cho phép một số đoàn tham quan và tour du lịch đến  
thăm thành phố thảm họa này.

Thành phố Prypiat ở Chernobyl

…đến những ĐTBBĐN ở Việt Nam
Tuy chưa có thành phố  nào được gọi là “ma”  ở  Việt Nam nhưng hiện trạng của 
BĐS với những khu đô thị, những siêu dự  án nghìn tỷ  đang “đắp chiếu” khiến chúng ta 
không thể không nghĩ đến một tương lai ảm đạm của BĐS Việt Nam. Và bóng dáng của  


những đô thị  ma đang dần hiện rõ sau “màn khói” của nợ  xấu ngân hàng, nợ  xấu BĐS  
cùng bong bóng nhà đất. Trong khoảng hai thập niên qua, chúng ta đã chứng kiến một  
cuộc “bứt phá” ngoạn mục của giá BĐS  ở  Việt Nam. Theo GS. Đặng Hùng Võ, tính từ 

đầu thập niên cuối của thế kỷ XX đến cuối thập niên đầu thế  kỷ  XXI, giá BĐS ở  Việt 
Nam đã tăng gấp hàng trăm lần và đắt gấp năm lần so với các nước phát triển. 4  Riêng 
vùng ven Hà Nội thậm chí còn tăng gấp 5 ­ 10 lần mức tăng chung của cả nước. Với mức  
tăng “khủng khiếp” như vậy, sẽ chẳng có gì là khó hiểu với hiện tượng “ nhà nhà buôn  
BĐS, người người buôn BĐS.”  
Việc tăng giá BĐS ở một nền kinh tế mới nổi như Việt Nam là một vấn đề  bình  
thường như  mọi quốc gia đang phát triển, nhưng việc tăng giá cao đến mức như  vậy rõ  
ràng là một hiện tượng bất bình thường. Sự  bất thường này thể  hiện  ở  chỗ  bản thân 
những người làm nghề “cò mồi” hay buôn bán trao tay trong lĩnh vực này hoàn toàn không 
tạo ra sản phẩm cho xã hội. Loại hình lao động mang tính môi giới này thường chỉ chiếm  
tỉ  lệ  rất ít  ở  các nước có nền kinh tế  thị  trường lành mạnh. Khi lực lượng “cò mồi” và  
“lướt sóng” này tăng quá cao, chúng không những không tạo ra sản phẩm vật chất cho xã 
hội mà còn tàn phá sức lao động vì hầu hết những người này với những “chân rết” và đối  
tác của họ đều từ bỏ những nghề nghiệp sở trường để lao vào BĐS. Hơn thế, chúng còn 
góp phần “thổi giá” BĐS “lên trời” vì giá càng cao thì thù lao càng lớn. Hệ  luỵ  của việc 
tăng giá BĐS đến chóng mặt đã phá vỡ cấu trúc xã hội của đô thị và huỷ hoại đất canh tác  
ở  các vùng ven đô. Một lực lượng lớn lao động nông nghiệp không còn đất canh tác mà  
không kịp chuyển đổi ngành nghề  đã bị  đẩy ra bên lề  xã hội. Những hiện tượng trộm 
cắp, cướp giật ngày càng trắng trợn diễn ra ở nhiều đô thị hiện nay có hệ  lụy không hề 
nhỏ từ tình trạng này...5
…và sức sống của đô thị
Vậy muốn cho những đô thị  trên không “biến thành ma” chúng cần điều kiện gì?  
Câu trả lời đơn giản là chúng phải có  sức sống. Nhưng như thế nào là đô thị sống? Đô thị 
sống là đô thị có người ở, có hoạt động sống và dĩ nhiên là phải có sức sống của chính nó.  
Dễ dàng nhận thấy điều căn bản nhất nhưng cũng là điều khó nhất để tạo nên sức sống 
của đô thị  chính là cư  dân của đô thị. Mặc dù các nhà hoạch định đô thị   ở  Việt Nam ít  
nhắc tới đô thị nhân văn nhưng trên thực tế tính nhân văn của đô thị chính là yếu tố sống 
còn của đô thị. Mỗi một thành phố ra đời, tồn tại và phát triển bởi chính những con người 
sinh sống và làm việc trong thành phố đó.
Đối lập với đô thị nhân văn là những khu đô thị sinh thái, khu du lịch sinh thái, sân 

golf, trang trại,... được cấp tốc xây dựng trong những năm vừa qua (mà đa phần là để...  
giữ đất). Chúng không có người ở (chỉ có người trông coi), hầu như không có người chơi  
(golf) và cũng hầu như  không có súc vật dù được gọi là trang trại... Điều này phản ánh 
thực tế  có tiền mua tiên cũng được. Những người “thừa tiền” đã “ném” số tiền thừa thãi 
đó vào BĐS mà hoàn toàn không quan tâm đến việc những BĐS đó có  tính nhân văn hay 
không. Thậm chí, nếu BĐS của họ có biến thành ma đi nữa thì họ vẫn  bình chân như vại 
và dường như  họ  cũng không tiếc tiền! “Đốt” một số  tiền khổng lồ   ở  các đô thị  ma mà 
không cảm thấy tiếc, phải chăng đó là tiền chùa? Thực tế cho thấy rất nhiều đô thị thiếu 
sức sống của một đô thị  nhân văn. Những đô thị  đó không sớm thì muộn cũng sẽ  biến  
thành ma! 
Thị trấn Buford có giá 900.000 đô­la mà một người Việt mới mua tại Mỹ vốn gây  
sốt cho dư  luận thời gian qua chính là một biểu tượng của một đô thị  thiếu trầm trọng 
4

 Giá nhà đất tăng hơn 100 lần trong 20 năm, trong  />
 Xem thêm: Đinh Hồng Hải (2015), “Thần đất” trong Những biểu tượng đặc trưng trong văn hóa truyền 
thống Việt Nam tập 2 ­ Các vị thần, Nxb. Thế giới, Hà Nội 
5


sức sống nhân văn. Do không còn sức sống (hay đã hết tính nhân văn?), các cư  dân của  
Buford đã chuyển đi gần hết, chỉ còn một mình ông Don Sammons trụ lại. Có vẻ như ông 
ta đã thu được một khoản hời hơn dự kiến rất nhiều trong việc bán được một ĐTBBĐN 
cho một người nước ngoài chưa hiểu về  những mức thuế  và các khoản đóng góp hàng 
tháng cho một thị trấn tại Mỹ ­ dù đó là một đô thị nhỏ nhất nước Mỹ. 6
Tương lai nào cho đô thị Việt Nam?
Câu trả  lời là tương lai nằm trong quá khứ...với những khu đô thị  rẻ  tiền, cũ kỹ 
nhưng đầy tính nhân văn. Quả  là nghịch lý. Nhưng nếu chúng ta làm một phép so sánh 
đơn giản giữa những khu chung cư cũ rẻ  tiền, thấp tầng, không thang máy nhưng có đủ 
chợ  xanh, trường học, bệnh viện, hàng quán,... (với thói quen mua bán cũ cùng hệ thống  

thanh toán tiền mặt)  ở  Việt Nam trong quá khứ  với những đại đô thị  ma  ở  Trung Quốc  
hiện nay sẽ  thấy ngay sự  khác biệt rất lớn về  tính nhân văn của hai loại đô thị  đó. Rõ 
ràng, việc đầu tư xây dựng những thành phố ma ở Trung Quốc đã không hướng đến yếu 
tố  con người. Kết cục là Trung Quốc đã bỏ  ra hàng ngàn tỷ  đô­la để  xây những thành 
phố thiếu tính nhân văn. Trong khi những đô thị cũ kỹ, rẻ tiền,… nhưng lấp đầy người ở 
Việt Nam như  Nghĩa Tân, Trung Tự, Kim Liên, Bách Khoa,… có đầy tính nhân văn vẫn 
luôn tràn đầy sức sống.
Vậy yếu tố nhân văn của đô thị là gì? Đó chính là con người với những thiết chế 
cần thiết cho sự vận hành và phát triển của đô thị  bên cạnh những yếu tố  cần thiết để 
phục vụ  đời sống con người; Là một mức sống và một lối sống phù hợp với đại đa số 
những cư dân của đô thị đó; Và trên hết nó phải có người ở! Đối lập với những điều đó, 
toà nhà Kengnam cao nhất Việt Nam từng là niềm tự hào của người... Hàn Quốc (chủ toà 
nhà thậm chí không cho treo cờ Việt Nam!) đã không thể vận hành như những toà chung 
cư  cao tầng  ở  Hàn Quốc vì ở  Việt Nam chưa có luật chung cư(!). Kết cục là những cư 
dân của toà nhà đó đã phải bán tống bán tháo hoặc phải chấp nhận “mất tiền ngu” mua  
một thứ... trên trời! Rõ ràng, những thiết chế  xã hội chưa hoàn thiện và những yếu tố 
nhân văn chưa được quan tâm ở Việt Nam đã khiến cho những thành phố lớn như Hà Nội  
và Tp. Hồ Chí Minh vẫn là những đô thị lạc hậu cho dù đã được đổ vào nhiều tỷ đô­la để 
kiến thiết trong thời gian qua.   
***
Để đô thị Việt Nam có thể trở thành những đô thị có tính nhân văn và hiện đại như 
các đô thị ở các nước phát triển, một điều không thể thiếu đối với xã hội Việt Nam trong 
tương lai đó là một xã hội dân sự  (civil society). Việc rập khuôn mô hình đô thị  phương 
Tây nhưng không chú trọng yếu tố con người (đặc biệt là chưa xây dựng xã hội dân sự) 
đã khiến cho quá trình phát triển của Việt Nam trở nên khập khiễng, què quặt. Việc quản  
lý đô thị  rối như tơ  vò của Việt Nam mà những ĐTBBĐN chính là hệ  luỵ  của nó. Biện  
pháp cuối cùng dành cho những ĐTBBĐN  ở  Việt Nam không thể  là một sự  giải cứu từ 
“trên trời” nào đó mà là một cuộc đại hạ giá dành cho nhu cầu tối thiểu của người dân về 
chỗ ở. Có nghĩa là giá của BĐS đang bán phải phù hợp với thu nhập của đại đa số người  
dân và phải phù hợp với mức tiết kiệm của họ  trong một khoảng thời gian nhất định. 

Liệu các nhà đầu tư có hạ giá xuống ít nhất 5 lần để  BĐS Việt Nam thấp ngang với các 
nước phát triển (chưa dám so với các nước đang phát triển!) như  ý kiến của GS. Đặng  
Hùng Võ không? Chúng ta hãy chờ xem.
Đ.H.H

 Xem bài Người Việt mua nhà ở Mỹ: Coi chừng... mắc cạn, trong: 
/>6