Đánh giá hiệu quả chương trình tập huấn nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền vững của sinh viên trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Số 59 - Tháng 7/2018

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Đánh giá hiệu quả chương trình tập huấn nâng cao
nhận thức về tiêu dùng bền vững của sinh viên trên
địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh
Evaluating the Effectiveness of the Training Programme for Enhancing Students’
Awareness of Sustainable Consumption in Ho Chi Minh City
ThS. Đặng Thị Thanh Lê, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQG TP.HCM
Dang Thi Thanh Le, M.Sc., University of Science – Vietnam National University, HCMC
GS.TS. Nguyễn Kỳ Phùng, Viện Khoa học và Cơng nghệ tính tốn
Nguyen Ky Phung, Prof., Ph.D., Institute for Computational Science and Technology

Tóm tắt
Chương trình tập huấn nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền vững cho sinh viên được triển khai tại khu
vực thành phố Hồ Chí Minh, nội dung được chia thành 6 buổi tập huấn với các chủ đề: nhà ở, phương
tiện, thực phẩm, hàng tiêu dùng và thời gian rãnh. Kết quả khảo sát trước và sau khóa tập huấn cho thấy
có sự thay đổi rõ rệt về kiến thức, nhận thức, thái độ, hành vi về tiêu dùng bền vững của sinh viên. Sau
khóa tập huấn, 68% sinh viên đã nắm được những kiến thức nền tảng của tiêu dùng bền vững; hầu hết
sinh viên đã có thái độ tích cực về tiêu dùng bền vững: 100% sinh viên muốn tiêu dùng bền vững và tự
tìm hiểu thêm nhiều kiến thức về tiêu dùng bền vững; chủ động cải thiện hành vi theo hướng tiêu dùng
bền vững với 90% sinh viên có hành vi tốt và 10% sinh viên có hành vi khá. Điều đó nói lên thành cơng
của chương trình.
Từ khóa: tiêu dùng bền vững, chương trình truyền thơng, lối sống bền vững.
Abstract
The training program with the purpose of inhancing students’ awareness of sustainable consumption
was implemented in Ho Chi Minh City and divided into 6 sessions on housing, facilities, food,
consumer goods and leisure time. From the pre and post-training surveys, the results showed a dramatic
change in students' knowledge, perceptions, attitudes and behavior toward sustainable consumption.
After the training, 68% of the students grasped the fundamentals of sustainable consumption and the

attitudes of the majority of the students were positive about sustainable consumption. After the program,
the students have improved their behavior towards sustainable consumption with 90% of students
behaving well and 10% of students with good behavior, which was considered to be successful.
Keywords: sustainable consumption, communication campaigns, sustainable lifestyle.

12


ĐẶNG THỊ THANH LÊ – NGUYỄN KỲ PHÙNG

nội dung cốt lõi là chuyển dịch từ nền kinh
tế nâu sang nền kinh tế xanh (3). Để thực
hiện sự chuyển dịch này phải bắt đầu từ
việc làm thay đổi căn bản tư duy của mọi
người, ở mọi ngành nghề về sự cần thiết
của nó. Điều này đòi hỏi một sự nỗ lực
chung để huy động những nguồn lực giáo
dục, nhằm đào tạo một thế hệ công dân
mới, những doanh nhân, quan chức và toàn
xã hội nắm được các nguyên lý của nền
kinh tế xanh, ứng phó hữu hiệu với những
thách thức đang xen mà hiện nay chúng ta
đang phải đối mặt.
Sinh viên sẽ là lực lượng chủ yếu đóng
góp vào sự phát triển tương lai của đất
nước, vì thế việc truyền đạt và giúp họ
nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền vững
là rất cần thiết. Chương trình tập huấn
được thí điểm cho sinh viên các trường Đại
học khoa học Tự nhiên, Đại học Khoa học

xã hội và nhân văn và Đại học Kinh tế,
giúp học viên nắm bắt khái niệm tiêu dùng
bền vững, nâng cao nhận thức về các
phương pháp tiêu dùng khoa học, có lợi
cho cả môi trường và cá nhân người tiêu
dùng thông qua các phương pháp giảng
dạy sinh động. Thêm vào đó, khóa tập
huấn còn hướng dẫn sinh viên về cách thức
tự tổ chức một nhóm nhỏ để nhân rộng
những kiến thức về tiêu dùng bền vững tới
những người xung quanh
2. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Phương pháp điều tra xã hội học
Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng
điều tra xã hội học bằng phiếu hỏi, lấy ý
kiến sinh viên tại các trường Đại học Khoa
Học Tự nhiên TPHCM, Đại học Kinh tế
TPHCM, Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn TPHCM nhằm khảo sát nhận
thức, thái độ và hành vi của họ về tiêu
dùng bền vững trước và sau tập huấn. Đối
tượng nghiên cứu là sinh viên 03 trường

1. Giới thiệu
Biến đổi khí hậu đã trở thành mối quan
tâm hàng đầu của cộng đồng thế giới.
Chuyển dịch từ nền kinh tế nâu sang nền
kinh tế xanh là một nhu cầu khẩn thiết để
cứu trái đất và cứu nhân loại. Tuy nhiên,
phải bắt đầu từ một sự chuyển dịch tư duy

căn bản, để mọi người, mọi công dân trên
thế giới hiểu được tính nghiêm trọng của
biến đổi khí hậu và những biện pháp cần
thiết để ứng phó với biến đổi khí hậu(4).
Bên cạnh đó, toàn cầu hóa đã giúp
người tiêu dùng trở nên quyền lực hơn
trong nền kinh tế thế giới. Những lựa chọn
hàng ngày của người tiêu dùng có ảnh
hưởng từ xa đến đời sống người lao động
và cách sinh sống của mọi người. Tiêu
dùng bền vững nghĩa là mua những hàng
hóa và dịch vụ không gây tổn hại đến môi
trường, xã hội và kinh tế (4) và đây đang là
vấn đề lớn của các nền kinh tế mới nổi có
mức tăng thu nhập cao. Vì vậy, tiêu dùng
là điểm khởi đầu tuyệt vời của giáo dục về
phát triển bền vững. Giáo dục người tiêu
dùng rất cần thực tế, cần chạm vào đời
sống hàng ngày của người dân cả ở gần và
ở xa. Hành động tiêu dùng ở mỗi địa
phương có thể tác động đến xã hội, kinh tế
và môi trường toàn cầu, kể cả ở hiện tại và
tương lai.
Thành phố Hồ Chí Minh là nơi hoạt
động kinh tế năng động, đi đầu trong cả
nước về tốc độ phát triển kinh tế, công
nghiệp, văn hóa, giáo dục. Tuy nhiên, cùng
với sự phát triển đó là sự suy giảm chưa hề
dừng lại của các nguồn vốn tự nhiên, chất
lượng môi trường và sức khỏe con người.

Tháng 09/2012, Thủ tướng chính phủ đã ký
ban hành Quyết định số 1393/QĐ-TTg phê
duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng
xanh thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến
năm 2050” với các mục tiêu chiến lược có
13


ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH TẬP HUẤN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG…

liên quan đến các chương trình truyền
thông nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền
vững, cũng như các chương trình truyền
thông về môi trường cho sinh viên tại thành
phố Hồ Chí Minh. Tìm hiểu phương pháp
luận và các tài liệu có liên quan đến tiêu
dùng bền vững từ các nghiên cứu trước đó.
Nghiên cứu này cũng thu thập được
các tài liệu liên quan tới các yếu tố ảnh
hưởng đến hành vi tiêu dùng thân thiện với
môi trường để qua đó xây dựng tài liệu tập
huấn bao gồm các giải pháp và chương
trình tập huấn nâng cao nhận thức về tiêu
dùng bền vững một cách hiệu quả nhất
nhằm truyền cảm hứng chuyển nhận thức
thành hành động cho sinh viên.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Đánh giá về kiến thức, nhận thức
của sinh viên
Sự thay đổi kiến thức và nhận thức của

đối tượng tập huấn là một trong những yếu
tố quan trọng để đánh giá hiệu quả của
chương trình tập huấn. Do đó, nhận thức
của sinh viên về tiêu dùng bền vững được
khảo sát trước và sau khóa tập huấn, được
đánh giá thông qua phiếu khảo sát, sau đó
chuẩn hóa và phân chia thành 3 mức độ:
hiểu/biết rõ, tương đối hiểu/biết, không
hiểu/biết.
Các tiêu chí đánh giá bao gồm: thế nào
là tiêu dùng bền vững; các công cụ của tiêu
dùng bền vững; các nghịch lý trong tiêu
dùng và dấu chân sinh thái. Kết quả khảo
sát trước và sau tập huấn được thể hiện
trong các biểu đồ dưới đây:

thuộc 03 khối ngành kinh tế, xã hội và môi
trường. Đối tượng khảo sát được chọn theo
các phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên có
tính đại diện được thể hiện qua việc đáp
ứng các tiêu chí về khối ngành học, độ
tuổi, khả năng tài chính và thói quen tiêu
dùng.
2.2. Phương pháp xử lý số liệu
Dữ liệu thu thập qua điều tra khảo sát
được xử lý bằng phần mềm Excel nhằm
đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của
sinh viên về tiêu dùng bền vững trước và
sau khóa tập huấn, đánh giá hiệu quả tập
huấn.

2.3. Phương pháp tập huấn
Chương trình tập huấn sử dụng các
phương pháp giảng dạy chủ động lấy người
học làm trung tâm bao gồm: phương pháp
thuyết giảng; phương pháp quan sát;
phương pháp học dựa trên tình huống, học
dựa trên vấn đề; phương pháp sơ đồ tư
duy; phương pháp sử dụng phim, tư liệu;
phương pháp trò chơi; phương pháp học
tập theo nhóm; phương pháp động não, câu
đố, truy vấn; phương pháp sử dụng các
công trình nghiên cứu.
2.4. Phương pháp so sánh
So sánh mức độ kiến thức, nhận thức,
thái độ và hành vi của sinh viên trước và sau
khóa học, để từ đó đánh giá hiệu quả của
chương trình tập huấn.
2.5. Phương pháp thu thập dữ liệu
Trong nghiên cứu này, phương pháp
thu thập, tổng hợp thông tin số liệu được sử
dụng để tìm kiếm, chọn lọc những tài liệu

14


ĐẶNG THỊ THANH LÊ – NGUYỄN KỲ PHÙNG

Trước tập huấn

b/ Sau tập huấn

Hình 3.1: Sự thay đổi chung về kiến thức, nhận thực
Những biểu đồ trên cho thấy kiến thức
và nhận thức của sinh viên trước và sau khi
tham gia khóa tập huấn đã được thay đổi rõ
rệt. Trong khuôn khổ chương trình, từ các
kiến thức mà khóa tập huấn cung cấp, sinh
viên đã tính được dấu chân sinh thái của bản
thân, áp dụng các công cụ tiêu dùng bền
vững vào từng tình huống cụ thể. Số sinh
viên có kiến thức, nhận thức chưa tốt còn rất
ít sau khóa tập huấn, thay vào đó là 68%
sinh viên đã nắm được những kiến thức nền
tảng của tiêu dùng bền vững; đa số sinh viên
tham gia tập huấn phản hồi rằng, hình thức
tổ chức khóa tập huấn và các công cụ cũng
như phương pháp được các tập huấn viên sử
dụng hợp lý đã đưa kiến thức đến gần họ
hơn. Sinh viên khối ngành tự nhiên có nhận
thức vể tiêu dùng bền vững tốt hơn hai khối
còn lại. Điều này được giải thích do các sinh
viên khối ngành tự nhiên đã được tiếp xúc
sớm và nhiều hơn với các kiến thức về bảo
vệ môi trường và phát triển bền vững so với
sinh viên hai khối ngành kia.
3.1.1. Thái độ về TDBV
Thái độ là nhóm yếu tố đóng góp vào

định hướng giá trị sản phẩm và khả năng
tiêu thụ sản phẩm, bao gồm đạo đức văn

hóa, chuẩn mực xã hội, nhận thức... Nó có
thể định hướng tiêu dùng cá nhân cũng
như ảnh hưởng đến xã hội một cách sâu
sắc(2). Trong khuôn khổ khóa tập huấn,
thái độ trước và sau khi tham gia khóa tập
huấn được đánh giá thông qua bảng khảo
sát gồm 06 tiêu chí: tiêu dùng bền vững
có quan trọng không; bạn có muốn tiêu
dùng bền vững không; bạn có tự tìm hiểu
và sẽ tìm hiểu về tiêu dùng bền vững; có
muốn chia sẻ kiến thức về tiêu dùng bền
vững không; chia sẻ cho ai; chia sẻ bằng
cách nào.
Kết quả khảo sát, so sánh kết quả khảo
sát trước và sau tập huấn cũng cho thấy
thái độ của sinh viên tham gia khóa tập
huấn đã có sự thay đổi rõ rệt. Nếu trước khi
tham gia tập huấn chỉ có 40% sinh viên có
thái độ tích cực, 60% khá tích cực, thì sau
tập huấn hầu có đến 90% sinh viên có thái
độ tích cực đối với tiêu dùng bền vững.
Điều đó được thể hiện ở các biểu đồ
dưới đây:
15


ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH TẬP HUẤN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG…

Trước tập huấn

Sau tập huấn

Hình 3.2: Sự thay đổi chung về thái độ về TDBV
Kết quả của sự thay đổi thái độ về TDBV của sinh viên từng trường được thể hiện ở
biểu đồ dưới đây:

Trước tập huấn

Sau tập huấn

Hình 3.3: Sự thay đổi chung về thái độ về TDBV của 03 trường
Việc tổ chức lớp tập huấn theo hình
thức chia sẻ được sinh viên đánh giá khá
tốt, những câu chuyện và các video clip
được sử dụng trong chương trình thực sự
để lại ấn tượng cho người tham gia. Sau
chương trình, nhìn chung cả 3 khối đều có
sự thay đổi tích cực, trong đó sinh viên
Trường Đại học Khoa học Tự nhiên chiếm
tỉ lệ cao nhất.

3.1.2. Hành vi
Nhận thức, thái độ và các chuẩn mực
xã hội là nguyên nhân chính ảnh hưởng
đến hành vi tiêu dùng (1). Sự thay đổi hành
vi của những sinh viên tham gia tập huấn
được thu thập theo mẫu khảo sát hành vi
tiêu dùng ở buổi 1 và buổi 6 thông qua 24
hành động(5), được chia thành năm nhóm
bao gồm:

16


ĐẶNG THỊ THANH LÊ – NGUYỄN KỲ PHÙNG

Nhóm hành vi về nhà ở - năng lượng
Nhóm hành vi về phương tiện
Nhóm hành vi về thực phẩm
Nhóm hành vi về mua sắm
Nhóm hành vi về thời gian rãnh
Kết quả xử lý chỉ ra rằng, nếu như

trước tập huấn những sinh viên có hành vi
tiêu dùng bền vững chưa tốt chiếm 5%, thì
sau tập huấn con số này đã dịch chuyển
qua hành vi tốt và khá tốt, cụ thể sau khóa
tập huấn có 90% các bạn sinh có hành vi
tốt và 10% khá tốt.

+
+
+
+
+

Trước tập huấn

Sau tập huấn

Hình 3.3: Sự thay đổi hành vi về TDBV

3.2. Đánh giá hiệu quả lan tỏa của
chương trình
Hiệu quả của một chương trình tập huấn
còn được đánh giá thông qua khả năng lan
tỏa sau này của. Khả năng lan tỏa của khóa
tập huấn được đánh giá thông qua phiếu
khảo sát ý kiến sinh viên và được thực hiện

sau 01 tháng kể từ khi kết thúc tập huấn.
Nhận thức, thái độ, hành vi và mức độ quan
tâm sau khi lan tỏa là những tiêu chí được sử
dụng để đánh giá hiệu quả lan tỏa của
chương trình. Từ bảng điểm chuẩn hóa cho
việc đánh giá hiệu quả lan tỏa đối với sinh
viên, chúng tôi có được biểu đồ sau:

Hình 3.4: Hiệu quả lan tỏa

17


ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH TẬP HUẤN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG…

Kết quả trên cho thấy số lượng tập
huấn viên lan tỏa ở mức độ tốt chiếm 47%.
Việc học dựa trên vấn đề mà chương trình
tập huấn đưa vào sinh viên và tập huấn
viên, được đánh giá là yếu tố tác động vào
việc thay đổi kiến thức, thái độ và hành vi
cũng như việc nhìn nhận được mức độ

quan trọng của việc lan tỏa. Khả năng lan
tỏa thông điệp, hành vi đến với cộng đồng
sau quá trình tập huấn được đánh giá ở
mức khá tốt.
4. Kết luận và kiến nghị
Từ khảo sát trước và sau khóa tập
huấn, bằng phương pháp thu thập và xử lý
số liệu, kết quả cho thấy có sự thay đổi rõ
rệt kiến thức, nhận thức, thái độ, hành vi về
tiêu dùng bền vững của sinh viên. Tỷ lệ
kiến thức, nhận thức của sinh viên trước
tập huấn được đánh giá chưa tốt chiếm
38%, sau khóa tập huấn, kiến thức sinh
viên được đánh giá là chưa tốt còn rất thấp,
68% sinh viên đã nắm được những kiến
thức nền tảng của tiêu dùng bền vững. Thái
độ của hầu hết sinh viên ở mức tương đối
tốt về tiêu dùng bền vững. Sau khóa tập
huấn, 100% sinh viên mong muốn dịch
chuyển thói quen tiêu dùng. Sau khi được
tập huấn sinh viên đã chủ động cải thiện
Ngày nhận bài: 22/10/2017

hành vi theo hướng tiêu dùng bền vững,
với 90% sinh viên có hành vi tốt và 10%
sinh viên có hành vi khá tốt. Điều đó nói
lên thành công của Chương trình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Davide Jabes, Cinzia Sciangula, Vincenzo
Russo, Anna Re (2012). Sustainable native:

Sustainable consumption behavior among
young Italians. 5th International Conference
on Multidisciplinary Perspectives on Child
and Teen Consumption 2012.
2. Ibok, Nkanikpo; Etuk, Samuel George
(2014). Socio-Economic and Demographic
Determinants of Green Consumption.
International Journal of Managerial Studies
and Research (IJMSR) Volume 2, Issue 9.
3. Thủ tướng Chính phủ (2012). Quyết định số
1393/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia
về tăng trưởng xanh giai đoạn 2011-2020 và
tầm nhìn đến 2050.
4. UNEP (2016). A framework for Shaping
Sustainable Lifestyles: Determinants and
Strategies.
5. UNEP/UNESCP/META (2007). YouthXchange:
toward sustainable lifestyle; training kit on
responsible consumption – THE GIUDE,
2nd edition.
6. Yamane, Taro (1967). Statistics, An Introductory
Analysis, 2nd Ed., New York: Harper and Row.

Biên tập xong: 15/7/2018

18

Duyệt đăng: 20/7/2018