Vấn đề dạng bị động trong tiếng pháp và ứng dụng vào việc giảng dạy tiếng pháp cho sinh viên chuyên ngữ việt nam

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRUÒNG DAI HOC NGOAI NGlT

A"

N

DE TAINGHIEN CUU KHOA HOC
CAP DAI HOC QUÓC GIÀ

/s'

>C^

VAN DE DANG BI DÓNO TRONO TIÈNG PHAP VA ITN
DUNG VÀO VIÈC GIÀNG DAY TIENG PHAP CHO SIN
•

•

•

VIÈN CHUYÈN NGlT VIÈT NAM
\

f

^

A

(TRONG CAC VAN BAN KHOA HOC VA BAO CHI CONO LUAN)

MA SO : QN.00.05
CHUYÉN NGÀNH : LY LUÀN NGÒN NGLT

CHU NHIEM DE TAI :
DINH HONG VÀN - KHOA NN & VH PHAP
NGirÒI PHÓI HOP THUC HIÈN :
TS. DirÒNG CÒNO MINH, DHNN Ha Nói
Th.S DANG KIM BOA, DHNN-DHQGHN
NHONG

HA NOI-2002

OyOOii^


MUC LUC
PHAN MÒ DAU : NHUNG VAN DE CHUNG
1. Ly do chon de tài
2. Muc dich cùa de tài
3. Dò'i tuomg va nói dung nghièn cùii
4. Già thuyé't nghièn cihi
5. Nhièm vu nghièn cùìi
6. Phuang phàp va tu liéu nghièn culi
7. Bó cuc cùa de tài
CHirONG 1 : NHtJNG CO SO LY LUAN CÙA DE TÀI
1.1. Càc quan niém ve dang bi dong
1.2. Tinh hình nghièn curu dang bi dong ò tiè'ng Phàp
1.3. Càc quan nièm ve "dang bi dong" - "Idi nói tièp thu" a tiéng Viét.

1.3.1. Càn cu: cho ràng tiéng Viét khòng co cà'u trùc bi dong
1.3.2. Càc càn co cho ràng co cà'u trùc bi dòng trong tiéng Viét:
1.4. Phong càch hoc va su lua chon càc phuang tien ngón ngu:
1.4.1. Phong càch khoa hoc
1.4.2. Phong càch bào chi - còng luàn
CHUONG 2 : DANG BI DÒNG TRONG TIÉNG PHÀP
2.1. Càc quan niém khàc nhau ve dang bi dòng trong tiéng Phàp
2.1.1. Dang bi dòng trong Ngu phàp truyén thò'ng
2.1.2. Dang bi dòng trong Ngu phàp cài bién
2.2.3. Quan niém "tóng hop" ve bi dòng
2.2. Mot so nhàn xét ve càc càch dinh nghia dang bi dòng tiéng Phàp
2.2.1. Vàn de hình thài hoc dòng tu bi dòng
2.2.2. Su hoàn dèi vi tri giua chù ngu va bó ngu cùa dòng tu
2.2.3. Vin de dóng nghla giua càu bi dòng va càu chù dòng
2.2.3.1. Qua khó phàn tìt hay tinh tir ?
2.2.3.2. Dang bi dòng va thè
2.2.3.3. Dang bi dòng va nhOng tu chi lucmg
2.2.4. Vàn de bó ngu: chi tàc nhàn
2.2.5. V^n de hành dòng duce chiù dung
2.2.5.1. Càc dòng tir d6i xùtig., !
2.2.5.2. Càc càu trùc "trào dói dóng nghia"
2.2.5.3. Hành dòng duac chiù dung va bi dóng hình thùc
2.2.5.3.1. Dong tir "subir".."
'.....*
2.2.5.3.2. Dòng tir "recevoir"
2.2.5.3.3. Dong tir chi trang thài
2.2.6. Bi thè bi bién dói
2.3. Càc kiéu càu trùc bi dòng trong ngu liéu hien co
2.3.1. Nhàn xét chung ve dang bi dong co trong cu liéu
2.3.2. Cà'u trùc hình thùc cùa dang bi dòng trong tiéng Phàp

2.3.2.1. Càc càu trùc thè hién y nghla bi dóng trong tiéng Phàp
2.3.2.2. Dang bi dóng day dù va dang bi dòng khuyét thiéu
2.3.2.2.1. Dang bi dòng day dù
2.3.3.2.2. Dang bi dòng khuyét thiéu
2.3.2.3. Su lua chon giói tu dành dàu bó ngu chi tàc nhàn
2.3.2.3.1. Giói tir "à"
2.3.2.3.2. Giói tu "avec"
2.3.2.3.3. Giói tu "entre"
2.3.2.3.4. Giói tu "dans"
2.3.2.3.5. Su lua chon gifla hai giói tu "PAR" va "DE"
2.4. Chùc nàng cùa dang bi dòng trong tiéng Phàp
2.4.1. Trành nèu chù thè hành dòng
2.4.2. Huóng su chù y vào dò'i tuong cùa hành dòng

2.4.3. Mot so' vai trò khàc cùa dang bi dòng
CHirONG 3 : LÓI NÓI TIÉP THU-BI DÒNG TRONG TIÈNG VIÈT
3.1. Nhung bién luàn cho su tón tai cùa lò'i nói tiép thu trong tiéng Viét
3.2. Cà'u trùc bi dòng hién co trong tiéng Viét

5^
5(
5(
5'
51
6(
6(
61
61

6:
6•
6'
6'

6?
7(
7(
7!

3.2.1. Cà'u trùc bi dòngcósuxuàt hién cu3,hutudugc
7'
3.2.1.1. Cà'u trùc bi dòng vói hu tir dugc khuyét chù thè hành dong (VFl). T
3.2.1.2.
3.2.2. Cà'u
3.2.2.1.
3.2.2.2.
3.2.3. Càu
3.3.4. Cà'u
3.2.5. Cà'u
3.2.6. Cà'u
3.2.7. Cà'u
3.2.8. Cà'u

Cà'u trùc bi dòng vói hu tu dugc co chù thè hành dòng (VF2)
trùc bi dòng co suxuà't hién c ù a h u t ù bi
Cà'u trùc bi dóng co hu tu bi khuyét chù thè hành dòng (VF3)
Càu bi dòng co hu tu bi co tàc thè (VF4)
bi dòng co su xuà't hién cùa tu "do" (VF8)
trùc bi dòng co chùa tu ''bài" (VF5 va VF6)

trùc bi dóng mò rong vói trang ngu
trùc bi dòng co bi/duac két hgp vói càc hu tu chi thòri-thè
trùc bi dòng khuyét thiéu cà tàc thè làn bi thè
trùc bi dòng dóng thói co hai hu tu ò/, dugc

3.2.9. Càu mang nghia bi dòng nhung khòng co dugc va bi (VFl)

7<
81
8:
8:
8:
8^
8!
9
9!
9^

9;

CHITONG 4 : NHtJNG TUONG DÓNG VA DI BIÈT G I C A DANG BI DÒNG
CÙA TIÉNG PHÀP VA LÓI NÓI TIÉP THU CÙA TIÉNG VIÈT
10
4.1. So sành dang bi dòng cùa hai thù tiéng Phàp va Viét
4.1.1. Nhung net tuong dóng
4.1.2. Nhung net di biet
4.2. Viec su dung dang bi dòng a nguòi Viét Nam hoc tiéng Phàp

10
10

10
10

4.3, Ly do cùa tình hình su dung dang bi dòng ò nguòi hoc tiéng Phàp
4.4, De xuà't huóng giài quyét

10
11

KÉT LUAN

11

TÀI LIÈU THAM KHÀO

12


PHAN MÒ DAU : NHUNG VÀN DE CHUNG
1. Ly do chon de tài
De tài này nhàm nghièn cùu mot phuang dién ngir phàp tiéng Phàp do là dang
bi dóng (voix passive) cung nhu nhùng khà nàng bièu dat tuong duong va khà nàng
chuyèn dich y nghla do sang tiéng Viét.
1.1. S^ nghla ly luàn
Dang bi dòng là mot hién tuong ngu* phàp phó bién trong càc ngón ngu chàu
Au (tue là càc ngón ngu khuàt chiét hoàc ngón ngft co bién hình).
Vi du trong tiéng Anh :
- Cadmium is a dangerous pollutant in addition to being an expensive metai
and on both scores the elimination of cadmium emissions to the environment i^
important. The means ofachieving this and ofrecovering cadmium formation re-use

are reviewed in a reportfrom the Environment and Consumer Protection Service o}
the EEC.
The report examines methods formation removing cadmium from wastt
water and exhaust air and formation reducing the cadmium content of materiali
disposed of in dumps. The efficiency of existing recovery methods and new
opportunities formation reducing environmental pollution by cadmium are alsi
examined. The economie consequences of reducing cadmium-emission limits an
assessed.
( "ENGINEERING", 1982)
Hién tuong này cùng phó bién trong tiéng Phàp :
- Le bénéfice agricole comprend les revenus que procure Vexploitant d
fonds ruravx par le propriétaire-exploitant, le métayer ou le fermìer. San
notamment regardés(l) comme des bénéfìces agricoles les profìts des éleveur
d'animata de toute espèce, méme si la nourriture des animaux ne provient pa
d'une exploitation agricole de Véleveur et est donc achetée(2), Les revenu
procurés(3) au propriétaire par Vaffermage soni, nous Vavons vu, regardés(A


comme des revenus fonciers car il s'agit là de la rente du sol et non du proj
d'exploitation, Les bénéfìces agricoles de la plupart des exploitations soi
détermìnés(5) sur la base d'un forfait, très approximatif, dit(6) 'forfait collectij
qui est générateur d'inégalités et d'unfaible rendement. Le forfait collectif consis
à déterminer, par région agricole et par type d'exploitation, des bénéfìces moyens
Vhectare ou enfonctions des quantités produìtes(7) qui seront ensuite appiiquésf
à chaque exploitation. Les bénéfìces moyens soni fìxés(9) par la Commissic
départementale des Impóts. Le classement des exploitations de polyculture, dans /
catégories étabUes(lO) par la Commission départementale, est opéré(ll) pi
Vlnspecteur siégeant avec la Commission communale, L'une et l'autre commissii
comprennent des représentants des agriculteurs.
(L.Mehl/P Beltrame : Le système fiscal fran9ais, Col. Que sais-je ? P.U.F.)

Day là mot hièn tuong dàc biét cùa dòng tu giùp ngucd ta bièu dat tu tuoi
mot càch phong phù hon, nhSTt là qua ngón ngù viét va làm phong phù thèm e
phuang tièn phong càch. Tinh chat dae biét dugc thè hién ra ò chò dang bi dòi
khòng phài là mot quy tàc thuòng xuyèn ma là mot quy tàc song dói cùa mot 1
dién dat. Co nghla là ben canh dang bi dòng thì con co dang chù dòng tón tai so
song vói nò. Dang bi dòng va dang chù dòng làm thành mot cap dói làp ngu: ph
ma ta gol là phgm trù dang. Vi du :
- Uagneau a été mangépar le loup. //Le loup a mangé l'agneau.
- Lefacteur a été inierrogépar Marie. //Marie a interrogé lefacteiir.
Qua nhihig vi du này, chùng ta th^y dang bi dòng khòng phài là don nhà't e
nèn nguòi su dung co quyén chon lua va diéu dò cùng co nghla là ben canh (
tnmg ngu: phàp thì dang bi dòng này con thè hién phong càch chùc nàng cùa cu pi
tiéng Phàp.
Rièng trong tiéng Phàp, vói tinh chat song dói, dang bi dòng là mot phu(
tièn bièu dat huìi hiéu, xu^t hién muòn hcfn, chù yéu là trong vàn viét va vói mói
phong càch nhSft dinh, ìt dugc su dung trong kh£u ngu. Tinh hình do cho thày >


nghièn cùu dang bi dòng trong tiéng Phàp se làm sàng tò mot so vàn de trong tiénj
Phàp, càch ùng xù cùa nguòi Phàp.

Tiéng Viét là mot ngón ngu khàc hàn càc ngón ngu An-Au ve nguón gó'i
cung nhu loai hình cho nèn no khòng co mot so pham trù vón co trong càc ngón ngi
An-Au, trong do co pham trù dang. Dang bi dòng vón là san ph^m cùa khung ngi
phàp chàu Au. Cho nèn khi phài chuyèn chùng sang hình thùc bièu dat trong tié'nj
Viét thì nguòi ta se khó trành khòi mot so khó khan trong xù ly (trong dich cùnj
nhu day va hoc tiéng Phàp). Vi vày viec tìm hièu vàn de này ò tiéng Viét co th<
cùng se làm sàng tò mot so' và'n de ngù phàp tiéng Viét.
Trong tiéng Viét, cho dén hién nay, nhiéu tàc già vàn chua thóng nhà't dug
vói nhau ve càch quan niém ve dang bi dóng : co nguòi cho là tiéng Viét là mò

ngón ngù khòng bién hình nèn khòng thè co dang bi dòng, ngugc lai, co nguòi th
lai cho ràng tiéng Viét vàn co dang bi dòng.
Trong boi cành nhu vày, nghièn cùu này se góp phàn soi sàng thuc té va l;
luàn tiéng Viét : cu thè là nguón góc va lai lich cùa lò'i nói bi dóng trong tiéng Viél
vai trò va anh huóng cùa tiéng Phàp dói vói tiéng Viét trong càch dién dat y nghla h
dóng. Trong khi tìm hièu dang bi dòng trong tiéng Phàp va nhung phuang thùc biè
dat tuong duong trong tiéng Viét, de tài này cùng sé góp phàn cùng co quan dièr
cho ràng cùng mot y nghla ngù phàp nhung ò ngón ngu này thì nò dugc bièu di
bang nhung phuong thùc này va ò ngón ngu khàc thì nò lai dugc bièu dat bàn
nhùtig phuong thùc khàc.
1.2. ^ nghla thuc tién
Hoc mot ngón ngù cùng là hoc mot nén vàn hoà dugc thè hién qua ngón ng
vói càc sàc thài phong càch khàc nhau cùa nò. Dói vói càc ngón ngù chàu Àu ti
dang bi dòng là mot hién tugng quen thuóc, con ò tiéng Viét thì day là mot hié
tugng ngù phàp dang phàt trièn. Vi vày, khi hoc tiéng Phàp, do quen dién dat the
lò'i chù dòng, nguói Viét Nam it dùng dang bi dòng trong tri nhàn tiéng Phàp. \


phàn mình, càc dich già khòng trành khòi mot so bàn khoàn khi phài chuyèn mot ;
nào dò dugc thè hién duói dang mot càu bi dòng trong tiéng Phàp sang tiéng Viét,
Thuc hién de tài này, chùng tói hy vgng góp phàn làm sàng tò thèm mot va
vàn de co tmh thuc tièn trong nghièn cùu ly luàn va thuc hành dich Phàp-Viét v;
Viét-Phàp, dàc biét là càc bién phàp dich thuàt cho phép chuyèn dich dang bi dónj
tu tiéng Phàp sang tiéng Viét.
De tài này sé là mot su chuàn bi cho mot luàn àn nghièn cùu sinh trong dò o
de càp dén dang bi dòng cùa tiéng Phàp. Ngoài ra, chùng tói cùng mong muón gó|
phàn nàng eao chat lugng day va hoc tiéng Phàp a nguòi Viét Nam. Va néu dug
tièn hành tòt thì chuyèn luàn này cùng sé góp phàn xày dung chuàn muc cùa tiénj
Viét trong ITnh vuc dich Phàp-Viét va Viét-Phàp.
Viec nghièn cùu dang bi dòng cùng sé góp phàn làm sàng tò vàn de tiép cài

giao thoa vàn hoà giùa tiéng Phàp va tiéng Viét. Thuc vày, khi di sàu vào nghièn cu
viec su dung dang bi dóng trong tiéng Phàp, nhung y nghia ngù phàp, nhung vàn d
tàm ly xà hòi dàng sau hién tugng ngu phàp này, cùng nhu khà nàng chuyèn tài n
sang tiéng Viét sé cho phép chùng ta phàt hién ra nhung net dàc trung cùa tùng dà
toc va nhùtig net tuong dóng giùa hai ngón ngù, Nhu vày là de tài này sé góp phà
bó sung cho càc còng tàc nghièn cùu ly luàn dich Phàp-Viét va Viét-Phàp, Nói càc
khàc là nghièn cùu dang bi dòng sé góp phàn nàng cao mùc dò hièu biét giùa hi
dàn toc, tao diéu kien thuàn Igi cho càc mó'i quan he va hcfp tàc quóc té.

Trong day va hoc ngoai ngù hién nay, quan dièm giao tiép dà va dang duo
àp dung mot càch róng rài nhàm giùp cho nguòi hoc co dugc nàng lue giao tiép tu
là khà nàng su dung càc còng cu ngón ngù thich hgp vói tìjmg tình huóng cu thè d
dat dugc muc dich giao tiép. De tài này sé giùp nguòi hoc nàm vùng càch su dun
dang bi dòng cùa tiéng Phàp theo phong càch cùa nguòi Phàp.


Ngày nay, khi càc mó'i quan he giua Viét Nam vói quóc té ngày càng due
mò ròng. Nhu càu tiép xùc, trao dói cùng theo dà dò ma tàng lén. Trong qua trình t
cùng sé xày ra càc tiép xùc ve màt ngón ngù. Chinh vi vày ma trong tiéng Viét dar
dàn hình thành hién tugng bi dòng. Nhung dàng tiéc là nhiéu nguòi, vi ly do ni
hoàc ly do khàc, dà chi làm viec chuyèn ma (transcoder) thuàn tuy chù khòng die
(traduire) thuc su theo dùng nghla cùa nò. Cho nèn chùng ta hay thà'y co hién tugr
lam dung mot càch qua dàng càu trùc "bài" nhu trong càc vi du sau day :
- Chuang trình phim dugc tài trg bòi ddu gói ddu Head & Shouldes.

- Dóng chai tai nguón Khành Hgu bòi còng ty lién doanh nuàc khoàng LO
An-Viét nam.
•

Khi nghièn cùu ve khà nàng chuyèn tài dang bi dòng tu càc ngón ngù chi

Au sang tiéng Viét, chùng ta hy vong sé góp phàn vào vièc khai thàc nhung kl
nàng tiém tàng cùa tiéng Viét de thuc hién càc sàc thài y nghla khàc nhau cùa hi(
tugng ngù phàp này, trén co so dò giùp cho tiéng Viét cùa chùng ta khòng b| xà
hai mot càch thò bao trong qua trình tiép xùc vói càc ngón ngù khàc.

2. Muc dich cùa de tài
•

Muc dich cùa de tài này là di vào nghièn cùu mot hièn tucmg ngù phàp e
tiéng Phàp trong mÓi lién he so sành vói tiéng Viét dò là dang bi dòng. Chùng tói
xem xét mot càch cu thè càc vàn de ve càu trùc, y nghla va vai trò cùa dang bi dòi
Tàt cà moi còng vièc sé dugc tién hành dua trén mot co so cu liéu thuc. Vói ca
làm nhu vày , chùng tói hy vong co thè giài quyét dugc mot so via de con tón de
lién quan dén dang bi dóng trong tiéng Phàp cùng nhu trong tiéng Viét.
3. Dói tirgng va noi dung nghièn cùru
Trén nguyèn tàc, vièc nghièn cùu cùa de tài này phài tinh tói toàn bó càc k
càu tiéng Phàp (thuóc hai phong càch chùc nàng là bào chi va khoa hoc) co su di
dang bi dòng.


Ngày nay, khi càc mói quan he giùa Viét Nam vói quóc té ngày càng dugc
mò ròng. Nhu càu tiép xùc, trao dói cùng theo dà dò ma tàng lén. Trong qua trình de
cùng sé xày ra càc tiép xùc ve màt ngón ngù. Chinh vi vày ma trong tiéng Viét dan^
dàn hình thành hièn tugng bi dòng. Nhung dàng tiéc là nhiéu nguòi, vi ly do nàj
hoàc ly do khàc, dà chi làm vièc chuyèn ma (transcoder) thuàn tuy chù khòng dici
(traduire) thuc su theo dùng nghla cùa nò. Cho nèn chùng ta hay thày co hièn tucmj
lam dung mot càch qua dàng càu trùc "bòi" nhu trong càc vi du sau day :
- Chuang trình phim dugc tài trg bòi ddu gói ddu Head & Shouldes.

' Dóng chai tai nguón Khành Hgu bòi còng ty lién doanh nude khoàng Leni

An-Viét nam.
•

Khi nghièn cùu ve khà nàng chuyèn tài dang bi dóng tu càc ngón ngù chài
Au sang tiéng Viét, chùng ta hy vgng se góp phàn vào vièc khai thàc nhùng kh;
nàng tiém tàng cùa tiéng Viét de thuc hién càc sàc thài y nghia khàc nhau cùa hiéi
tugng ngù phàp này, trén co so do giùp cho tiéng Viét cùa chùng ta khòng bi xàr
hai mot càch thò bao trong qua tiình tiép xùc vói càc ngón ngù khàc.

2. Muc dich cùa de tài
«

Muc dich cùa de tài này là di vào nghièn cùu mot hièn tugng ngù phàp cu
tiéng Phàp trong mÓi lién he so sành vói tiéng Viét dò là dang bi dóng. Chùng tói s
xem xét mot càch cu thè càc vàn de ve càu trùc, ^ nghia va vai trò cùa dang bi dòn^
Tàt cà moi còng vièc sé dugc tién hành dua trén mot co so cu liéu thuc. Vói càci
làm nhu vày , chùng tói hy vong co thè giài quyét dugc mot so v&i de con tÓn don
lién quan dén dang bi dóng trong tiéng Phàp cùng nhu trong tiéng Viét.
3. Dòì tirgng va noi dung nghièn cùru
Trén nguyèn tàc, viéc nghièn ciru cùa de tài này phài tmh tói toàn bó càc kiéi
càu tiéng Phàp (thuóc hai phong càch choc nàng là bào chi va khoa hoc) co su dun
dang bi dóng.


De tài này cùng sé nghièn cùu viéc chuyèn dich va tìm càc phuong lién tuong
duong cho dang bi dóng cùa tiéng Phàp sang tiéng Viét qua càc vàn bàn viét thuóc
phong càch bào chi va khoa hoc;
4. Già thuyét nghièn cùu
Vói de tài nghièn cùu này, chùng tói co nhùng già thuyét sau :
-

Dang bi dòng là mot hién tugng phó bién trong tiéng Phàp con trong tiéng
Viét thì khòng hàn dà nhu vày.

-

Trong tiéng Viét cùng co nhùng phuong tién de biéu dat y nghla bi dòng.
Diéu dò co nghla là chùng ta co the chuyèn tài y nghla bi dóng tu tiéng Phàp
sang tiéng Viét va ngugc lai.

-

Tuy nhién do dàc thù rièng ma ò mói ngón ngù co nhung càch rièng de the
hién y nghla bi dòng. Chinh diéu này là mot khó khan cho nguòi hoc ngoai
ngù nhàt là khi khòng co su so sành dói chiéu giùa hai ngón ngù.

-

Lói nói tiép thu cùa tiéng Viét chiù ành huòng it nhiéu cùa dang bi dòng
tiéng Phàp, nhàt là thóng qua con duòng dich thuàt. Tuy nhién, néu dich già
co vón ngón ngù tot, nàm rò dàc diém cùa tùng ngón ngù thì nhung ành
huong này sé it di.

-

De nàng cao chat lugng day va hoc tiéng Phàp nói chung va de khàc phuc
nhùng khó khan truóc dang bi dòng tiéng Phàp nói rièng, càn làm rò nhùng
net tuong dóng va nhàn manh vào nhùng net di biét cùng nhu tàng cuòng hon
nùa vièc phàn tich ngù nghla chù khòng nén chi dùng lai ò viec rèn luyén càu
trùc.

5. Nhìém vu nghièn cùru
De tài này sé co càc nhièm vu sau :
1- Tun hiéu dang bi dòng trong tiéng Phàp, lai lich nghièn cùu ve dang bi
dóng va quan niém ly luàn cùa càc tàc già ve dang bi dong;
2- Mó tà va khào sàt càc mò thùc co chùa dang bi dong trong tiéng Phàp;
3- Tim hiéu càc chùc nàng cùa dang bi dòng trong tiéng Phàp;

IC


4- Nghièn cùu lói nói tiép thu trong tiéng Viét su dung mot so tu nhu "6/,
dugc, do, v.v...";
5- Tun mot càch day co hièu qua de giùp cho nguòi Viét Nam khi hoc tiéng
Phàp co khà nàng su dung dugc hién tugng ngù phàp này trong càc qua trình
hiéu (nghe - dgc) va nhà't là trong dién dat (nói - viét).
6- Nghièn cùu nhùng khà nàng chuyèn tài dang bi dóng vói nhùng y nghla
khàc nhau tu tiéng Phàp sang tiéng Viét de co thè dua ra nhùng de nghi hùu
ich cho còng tàc dich thuàt Phàp-Viét, Viét-Phàp khi gap hièn tugng ngù
phàp này.

6. Phiromg phap va tu liéu nghièn cùru
6.1. Phirong phàp nghièn cùru
Phuong phàp nghièn cùu chù yéu cùa de tài này là quy nap. Chùng tói sé tién
hành thu thàp tu liéu ve dang bi dóng trong tiéng Phàp tu càc thè loai vàn bàn khàc
nhau nhu ngón ngù vàn hoc, khoa hoc, bào chi. Trén co so càc cu liéu thu thàp dugc,
chùng tói sé tién hành mó tà, nhàn dién rói phàn loai hièn tugng dang bi dóng de co
thè dua ra két luàn cho tùng vàn de.
Ben canh dò, trong qua trình thuc hièn de tài, chùng tói sé phài su dung càc
phuong phàp nghièn cùu cùa ngón ngù hoc : cu thè là sé dua trén càc thù phàp cùa

ngón ngù hoc truyén thóng nhu phàn tich ngù phàp, càc thao tàc lugc, thè, xen
chém, cài bién de tìm hièu hién tugng dang bi dòng trong tiéng Phàp va trong càc lói
nói tiép thu cùa nguòi Viét Nam.
Vi de tài này dòi hòi phài co su so sành giùa hai ngón ngù, nén qua trình thuc
hién de tài này cùng phài dua vào càc phuong phàp nghièn cùu lién vàn hoà: tìm
hiéu càc giao thoa vàn hoà thóng qua càc phàn tich, so sành, dói chiéu càc loai hình
ngón ngù, nghièn cùu càch chuyèn dich mot so tàc phàm vàn hoc tu tiéng Phàp sang
tiéng Viét va theo chiéu ngugc lai de tìm hiéu nhùng cài dugc, cài màt trong qua
trình chuyèn dich dang bi dòng sang tiéng Viét.

11


6.2. Tir liéu nghièn cùru
Nguón tu liéu phuc vu cho viéc nghièn cùu dang bi dòng trong tiéng Phàp, sé
dugc thu thàp tu càc vàn bàn viét co phong càch khàc nhau (bào chi, vàn hoc, bào
cào khoa hoc...); mot so kiéu hòi thoai.
Viéc nghièn cùu khà nàng chuyèn dich tu tiéng Phàp sang tiéng Viét sé dugc
tién hành dua trén mot so bàn dich cùa mot so tàc phàm vàn hoc qua càc thòi ky
khàc nhau (chang han nhu tàc phàm Miéhg da lùa cùa H. de Balzac, hay Nhùng
nguòi khón khocudi V. Hugo,...). Viéc làm này sé co thè giùp chùng ta xem xét ành
huòng cùa tiéng Phàp tói càch bièu dat y nghla thu dòng trong tiéng Viét, cùng nhu
qua trình vàn dòng, bién dói cùa tiéng Viét trong ITnh vuc này.
Co so cùa nghièn cùu càch giàng day dang bi dòng cùa tiéng Phàp cho nguòi
Viét Nam sé là càc dang bài tàp dà va dang dugc su dung cùng nhu càc càu thu thàp
dugc qua càc bài viét va nói cùa nguòi hoc à càc trình dò khàc nhau.

7. Bó cuc cùa de tài
De tài này co bó cuc nhu sau :
Phàn ma dàu : Nhumg vàn de chung

-

Ly do chon de tài

-

Muc dich cùa de tài

-

Dói tugng va nói dung nghièn cùu

-

Già thuyét nghièn cùu

-

Nhièm vu nghièn cùu

-

Phuong phàp va tu liéu nghièn cùu

Phàn noi dung
-

Chuoìig 1 : Nhumg co sa ly luan cùa de tài

1. Càc quan nièm ve dang bi dòng

2. Tmh hình nghièn cùu dang bi dòng ò tiéng Phàp
3. Càc quan niém ve "dang bi dóng" - "loi nói tiép thu" a tiéng Viét
4. Phong càch hoc va su lua chon càc phuong tién ngón ngù
-

Chirang 2 : Dang bi dóng trong tiéng Phàp

1. Càc quan nièm khàc nhau ve dang bi dòng trong tiéng Phàp
2. Mot so nhàn xét ve càc càch dinh nghla dang bi dòng tiéng Phàp
3. Càc kiéu càu trùc bi dòng trong ngù liéu hién co
4. Chùc nàng cùa dang bi dóng
-

Chuang 3 : Lèi nói tiép thu-bi dong trong tiéng Viét

1. Nhùng bién luàn cho su tón tai cùa lói nói tiép thu-bi dóng trong tiéng Viét
2. Càu trùc bi dòng hièn co trong cu liéu tiéng Viét
-

Chuang 4 : Nhumg tuang dóng va dì biét giura dang bi dòng va lói nói tiép
thu

1. So sành dang bj dóng cùa tiéng Phàp vói càc càu bi dòng hién co trong tiéng
Viét
2. Mot so diéu tra co bàn ve vièc su dung dang bi dóng ò nguòi Vièt Nam hoc
tiéng Phàp
3. Ly do cùa tình hình su dung dang bi dòng ò nguòi Viét Nam hoc tiéng Phàp
4. De xuà't huóng giài quyét

Két luan
Tài liéu tham khào

13


CHirONG 1 : NHUNG CO SO LY LUAN CÙA DE TÀI

1.1. Càc quan niém ve dang bj dóng
0 phàn này, chùng ta sé diém qua càc càch quan niém co bàn ve dang bi
dòng nói chung de co thè co duoc mot bue tranh chung ve hién tuong ngù phàp này.
Truóc hét, chùng tói nhàn thày ràng Passive I Le passif là càc thuàt ngù co
quy chiéu khòng rò ràng. Tuy theo tùng tàc già ma nò co thè duoc hiéu là: Dang
(thài) bi dòng, càu trùc bi dòng hay càu bi dòng.
Trong cuón Tu dién Bach Khoa ve ngón ngù hoc [33] vàn de càu bi dòng va
phép cài bién bi dóng duoc bàn trong khuón khó cùa ngù phàp tao sinh. Trong thòi
kì dàu cùa ngù phàp tao sinh, ba thuòc tinh sau cùa bi dòng luón di lién vói nhau:
-

Thù nhàt là: Bó ngù chi dói tuong truc tiép cùa càu chù dòng xuàt hién ò
vi tri chù ngù cùa càu bi dòng.

-

Thù hai là: chù ngù cùa càu chù dòng xuàt hién ò vi tri bó ngù chi tàc
nhàn trong càu bi dòng, dùng sau mot giói tu by trong tiéng Anh par
hoàc de trong tiéng Phàp. Vói tu càch là bó ngù chi tàc nhàn thì chù the
hành dòng co thè co hoàc khòng co màt trong càu bi dòng nhung trong
càu trùc chù dóng, vói tu càch là chù ngù thì chù thè hành dóng khòng thè
vàng màt.

-

Thù ba là: dóng tu xuàt hién nhu mot phàn tu trong càu bi dòng va tre
dòng tu belètre thè hién càc yéu tó thòi-thé.

Càu bi dóng duoc tàch ra tu càu trùc chiéu sàu, két qua cùa viec àp dung phép
cài bién "bi dòng". Phép cài bién "bi dòng" dat bó ngù truc tiép vào vi tri chù ngù
dat chù thè hành dòng vào mot vi tri thù yéu (bó ngù chi tàc nhàn) va chèn giói ti
bylpar vào phia truóc bó ngù này cùng nhu dua thém tra dòng tu belètre vào truóc

1^


qua khù phàn tu. Vi càu chù dòng va bi dóng co cùng mot càu trùc chiéu sàu nén
mói quan he ve vai nghla duoc bào dàm.
Gió'ng nhu nhiéu phép cài bién khàc cùa ly thuyét chuàn (Standard Theory)
*bi dòng' là mot su ma hoà cùa càc thao tàc hình thùc co lién quan dén càc kiéu càu.
Tuy nhién, ve màt hình thùc, viéc dal bó ngù truc tiép ò càu trùc chiéu sàu vào vi tri
chù ngù bé màt chi là mot phuong dién cùa mot thao tàc hòn hgp (composite
operation).
Quan niém ve dang bi dòng kiéu này sé khó àp dung cho nhiéu ngón ngù,
nhàt là nhùng ngón ngù khòng bién hình, chàng han nhu tiéng Viét. Han che này
cùa ly thuyét chuàn va dà khién cho mot so nhà nghièn cùu nghl ràng su thay dói
cùa càc chùc nàng ngù phàp mói là trung tàm cùa vàn de.
Theo quan dièm cùa nhùng nhà ngù phàp ngù nghla (Grammar on semantic
principles) càu bj dòng duoc hình thành là de dàp ùng nhu càu dién dat trong giao
tiép. Cu thè, càu bi dòng co nhùng iru thè rièng so vói càu chù dóng, bòi le nò cho
phép nguòi nói co duoc mot so lua chon sau day: (theo Dixon [43, 209]).
-

Trành de càp dén chù thè hành dóng (tàc thè);

-

De nhàn manh vào bó ngù dói tuong (bi thè), hon là vào tàc thè;

-

De tao lién két chù de trong dién ngón (discours);

-

Thoà man mot so quy dinh ve cu phàp;

-

Nhàn manh vào két qua cùa hành dòng.

1.2. Tình hình nghièn cùru dang bi dòng a tiéng Phàp
Mói ngón ngù su dung phuong thùc rièng de biéu dat dang bi dòng. Dang bi
dòng trong tiéng Viét (vàn con nhiéu y kién tranh cài ve su tón lai cùa dang bi dòng
trong tiéng Viét) duoc thè hién bang phuong tièn tu vung : càc hu tu "bf\ "dugc"
Càc ngón ngù thuòc ho latinh nhu tiéng Tày ban nha, Bó dào nha, tiéng Y, w... vi
tiéng Phàp lai su dung phuong thùc ngù phàp, su dung tro dòng tu vói qua khù phàr

li


tu cùa dòng tu. Dói vói tiéng Phàp, dang bi dòng duoc coi là mói trong nhùng vàn de

ngù phàp co bàn, duoc de càp irong tàt cà càc cuón sàch ngù phàp va giao trình hoc
tiéng. Nhung khòng vi thè ma ta co thè nói ràng vàn de dang bi dòng dà duoc giài
quyét mot càch trièt de va hoàn toàn thoà dàng. Hay nói càch khàc thì dang bi dòng
trong tiéng Phàp vàn càn duoc di sàu nghièn cùu. Thuc vày, trong càc cuón sàch
này, dang bi dòng duoc trình bay nhu là két qua cùa mot su chuyèn dói tu mot càu
chù dòng tuong ùng; tàt cà càc yéu tó cùa càu chù dòng (nhu chù ngù, bó ngù chi
dói tuong va dóng tu ngoai dòng) déu duoc duy tri trong càu bi dòng; chi co diéu là
ò càu bi dòng, chù ngù va bó ngù dói tugfng dói chò cho nhau, con dang thùc cùa
dòng tu thì bi thay dói. Nhung trén thuc té thì tình hình khòng don giàn nhu vày,
chàng han nhu trong nhùng truòng hop nào thì càu bi dòng duoc chàp nhàn, trong
nhùng truòng hop nào thì phài su dung càu chù dóng, vàn de tinh luoc bó ngù chi tàc
nhàn, v.v...
1.3. Càc quan niém ve "dang bi dòng" - "lói nói tiép thu" a tiéng Viét.
Vàn de càu bi dòng trong tiéng Viét dà duoc bàn dén khà nhiéu nhung che
dén nay, càc nhà Viét ngù hoc vàn chua thóng nhàt vói nhau ve su tón tai hay khòng
tón tai cùa càu bi dòng trong tiéng Viét. Nhìn chung theo càch hièu truyén thóng,
hàu hét càc nhà nghièn cùu déu cho ràng trong tiéng Viét khòng tón tai pham trìi
dang bi dòng vi no khòng dàp ùng duoc càc tiéu chi ngù phàp hình thài hoc vón là
cùa càc ngón ngù bién hình thuòc ho An- Au. Tuy nhién, khòng phài là khòng ce
nhùng y kién nguoc lai.
Chùng tói cho ràng co thè khài quàt hoà càc y kién khàc nhau cùa càc nhì
Viét ngù hoc theo càc huóng chmh sau day:
1.3.1. Càn CUT cho ràng tiéng Viét khòng co càu trùc bj dong
Càn cu trén nhùng tiéu chuàn ve càc pham trù ngù phàp cùa càc ngón ngi
chàu Au nhu: So, Giòng, Càch, Ngòi, Thòi, Thùc, Dang de xem xét tiéng Viét
Nhiéu tàc già nhu Nguyèn Kim Thàn, Nguyèn Minh Thuyét, Nguyèn Thi Anh di

h

phù nhàn su co màt cùa càu bi dòng trong tiéng Viét vi day là mot ngón ngù hoài
toàn khàc ve chat liéu vói càc ngón ngù Chàu Au duoc coi là tiéu chuàn dò. Cu th<
hon de chuyèn duoc mot càu tu dang chù dòng sang dang bi dòng thì càc ngón ngi
thuòc ho ngón ngù An-Au phài dùng dén su bién dói hình thài cùa dòng tu. Tiénj
Viét vón là mot ngón ngù khòng co su bién hình tu nén khòng thè dàp ùng duoc lièi
chi hình thài hoc khàt khe này.
Dua trén luàn diém: tiéng Viét là mot ngón ngù thién chù de chù khòng phà
thién chù ngù. Mot so tàc già co xu huóng cho ràng trong càc ngón ngù thién chù d
thì khòng thè xuàt hién bi dòng bòi dò là dàc trung cùa càc ngón ngù thién chù ngii
Nhùng nguòi ùng ho quan dièm này con dua trén quan niém ràng càc dóng tu bi v
dugc là nhùng dòng tu ngoai dòng chinh danh. Tiéu bièu cho quan nièm này phài k
dén Nguyèn Kim Thàn, Nguyèn Minh Thuyét va Nguyèn Thi Anh.
1.3.2. Cac càn cùr cho ràng co càu trùc bi dòng trong tié'ng Viét:
Néu thùa nhàn quan niém cho ràng tiéng Vièt thuòc ve ngón ngù thién chù d
thì khà nàng xuàt hién bi dong a ngón ngù này là diéu hoàn toàn co thè xày ra. Bc
vi:
+ Thù nhàt là, chinh Charles. N. Li va Sandra. A. Thompson [45] cùng dà eh
ràng trong càc ngón ngù thién chù de thi bi dòng co thè là càu trùc hiém gap,
duoc dùng trong khàu ngù (vi du nhu tiéng Hàn), hoàc mang nghla dàc biét (vi du \
dòng nghich cành "adversity"trong tiéng Nhàt). Nói nhu vày co nghla là, khà nàn
tón tai cùa càu trùc bi dòng trong tiéng Viét khòng phài là khòng thè co.
+Thù hai là, bang nghièn cùu cùa mình, Dyvik [41] dà di dén két luàn rànj
néu thùa nhàn "chù ngù" nhu mot pham trù ngù phàp trong tiéng Viét thi chùng i
thày ràng no khòng duoc rò ràng bang chù ngù trong càc ngón ngù chàu Àu. Ngh
là càc thuóc tinh ngù phàp cho phép chùng ta tàch duoc nò ra trùu tuong hon. Cùr
theo óng 'bi dóng' chi co thè duoc tàch ra nhò mot tiéu chi khà "trùu tuong". Vi ti
cà 'chù ngù' va 'bi dòng'déu xuàt hién trong tiéng Viét tuy ràng no khòng duoc i
ràng bang càc pham trù tuong tu trong càc ngón ngù chàu Àu.

V

f I

DT/6W4Ì

^'1 !


Vói làp truòng cho ràng trong tiéng Viél co ihài bi dòng, Diép Quang Ban va
Nguyèn Thi Thuàn [3]cho ràng nèn nhìn nhàn thài bi dong trong tiéng Viél mot
càch khàc vói càc tiéu chuàn cùa càc ngón ngù bién hình. Co nghia là muón giài
quyét vàn de thài bi dòng trong tiéng Viét thì khòng thè ép no vào khung hình thài
hoc. Diéu kién "bàt buòc" cùa ngù phàp là su tón lai cùa y nghia ngù phàp phài duoc
thè hién (dành dàu) bang phuong tièn hình thùc theo lói ngù phàp, nói chung là hoàc
bang phu tó, hoàc bang hu tu, hoàc bang tràt tu tu, hoàc bang càc phuong thùc ngù
phàp khàc, va nhùng phuong thùc ngù phàp dò hoàc duoc dùng tàch rièng hoàc duoc
dùng phói hop vói nhau. Theo hai tàc già này thì trong tiéng Viét, càu bi dòng là càu
co hai két càu chù-vi co so do sau :
Thuyén

dugc
day xa

ho
[C

-

V]

Trén so dò này, két càu chù-vi ngoài cùng góm co chù ngù dién dat càc vai
nghla, phàn con lai là vi ngù, trong dò tu bi hay dugc là càc tàc tó tao càu bi dòng.
Chù ngù cùa toàn càu (tue là cùa két càu chù-vi nàm ngoài cùng) co tinh chat
thuòng gap cùa chùc nàng cu phàp chù ngù, dò là tinh xàc dinh va / hay duoc quy
chiéu. Ben trong vi ngù con co mot két càu chù-vi nùa (dùng sau tàc tó bi, dugc) ma
chù ngù co thè là khòng xàc dinh kiéu nhu nguòi ta hoàc thàm chi co thè vàng màt.

Theo chùng tói, mot so nhà ngù phàp tu truóc dén nay dà phù nhàn su tón tai
cùa càu trùc bi dòng trong tiéng Viét vi ho dà phu thuòc qua nhiéu vào càc tiéu chi
hình thài hoc trong càc ngón ngù An- Au. Mot so nhà ngón ngù hoc co y nhàn
nhuong khi cho ràng tiéng Viét tuy khòng co càu trùc bi dong nhung lai co càch
dién dal bi dòng ma ho goi là "bi dòng y niém" hay "bi dóng logie". Chùng tói cho
ràng ngón ngù nào cùng co càch dién dat bi dòng va chù dong. Hon thè nùa, vói mot

18


quan dièm dòng, nhìn nhàn su vàt trong su phàt irièn, chùng lói cho ràng dà dén lue
co thè khàng dinh su tón tai cùa càu irùc bi dòng hay càu bi dóng trong tiéng Viét.
Chùng tói cùng thày nhàn xét cùa R. Bulteau ve càch su dung lói nói tiép thu
ò nguòi Vièt Nam "Mais cette forme luiparaìt lourde et il répugne à Vemployer"^
[27,169] là hoàn toàn chinh xàc. Tuy nhién, trong xu thè giao luu hop tàc va hòi
nhàp hién nay cùng su phàt trièn nhu vù bào cùa còng nghe thóng tin, chùng ta phài
xù li vó so thóng tin hàng ngày, hàng giò. Li do dò khién chùng ta cùng chiù àp lue
cùa nhùng nguón thóng tin ma chùng ta tiép xùc vón chù yéu là càc ngón ngù co càu
trùc bj dòng. Nói nhu vày khòng co nghla là do khòng co thòi gian de xù li thóng tin
nèn chùng ta dà su dung mot thù tiéng Viét co bi dóng sao chép y nguyèn cùa tiéng
Anh, tiéng Phàp, tiéng Due... (theo càch nói cùa mot so nhà ngón ngù hoc hién nay).
Thuc ra là vói su tiép xùc dò, chùng ta co thém diéu kién de phàt trièn hon nùa lói
nói thè hién y nghla bi dòng ma chùng ta vón co nhung khòng uà dùng. Xét cho

cùng thi lói nói này co mot so uu thè bièu dat (chùng tói dà néu ò càc phàn truóc),
dàc biét là nò tò ra phù hop vói càch dién dal khàch quan cùa vàn phong khoa hoc,
bào chi. Ngoài ra trong khi tiép càn càc thóng tin chùng ta khòng phài lue nào cùng
chuyèn duoc càc càu trùc bi dòng cùa nò sang mot càu chù dòng tuong ùng do nhiéu
nhàn tó khàch quan cùng nhu chù quan. Vi du nhu: chùng ta khòng thè phuc hói chù
ngù cùa càu chù dòng tuong ùng vi nhu thè là khòng càn thiét hoàc sé khòng dùng
vói y dò cùa nguòi tao ra thóng tin.

Trong qua trình tìm tu liéu, chùng tói cùng thày rò nhùng dàc dièm chung ve
càu bi dòng nhu dà nói ò trén dà xuàt hién trong càc dién dat y nghia bi dóng cùa
tiéng Viét va co thè di dén két luàn là trong tiéng Viét dà tón tai càu trùc bi dòng.
Mac dù càu trùc này co nhùng dàc dièm khàc vói càu trùc bi dóng cùa càc ngón ngù
Àn- Àu xét trén phuong dién hình thài hoc, nhung trén phuong dién cu phàp hoc thi
nò vàn co nhùng dàc dièm chung ve y nghla bi dòng nhu bàt kì mot ngón ngù nào
khàc co dang bi dóng.
1 ••

Nhimg dó'i vói ho, lói nói này co ve nàng ne va ho khòng thich dùng lói nói này.

19


quan diém dòng, nhìn nhàn su vàt trong su phàt irièn, chùng tói cho ràng dà dén lue
co thè khàng dinh su tón lai cùa càu trùc bi dóng hay càu bi dòng trong tiéng Viél.
Chùng tói cùng thày nhàn xét cùa R. Bulteau ve càch su dung lói nói tiép thu
ò nguòi Viét Nam "Mais cette forme lui paralt lourde et il répugne à Vemployer"^
[27,169] là hoàn toàn chinh xàc. Tuy nhién, trong xu thè giao luu hop tàc va hòi
nhàp hièn nay cùng su phàt trièn nhu vù bào cùa còng nghe thóng tin, chùng ta phài
xù li vó so thóng tin hàng ngày, hàng giò. Li do dò khién chùng ta cùng chiù àp lue
cùa nhùng nguón thóng tin ma chùng ta tiép xùc vón chù yéu là càc ngón ngù co càu

trùc bi dòng. Nói nhu vày khòng co nghia là do khòng co thòi gian de xù li thóng tin
nèn chùng ta dà su dung mot thù tiéng Viét co bi dong sao chép y nguyèn cùa tiéng
Anh, tiéng Phàp, tiéng Due... (theo càch nói cùa mot so nhà ngón ngù hoc hién nay).
Thuc ra là vói su tiép xùc dò, chùng ta co thém diéu kién de phàt trièn hon nùa lói
nói thè hién y nghla bi dòng ma chùng ta vón co nhung khòng uà dùng. Xét cho
cùng thi lói nói này co mot so uu thè bièu dal (chùng tói dà néu ò càc phàn truóc),
dàc biét là nò tò ra phù hop vói càch dién dat khàch quan cùa vàn phong khoa hoc,
bào chi. Ngoài ra trong khi tiép càn càc thóng tin chùng ta khòng phài lue nào cùng
chuyèn duoc càc cà'u trùc bi dóng cùa no sang mot càu chù dóng tuong ùng do nhiéu
nhàn tó khàch quan cùng nhu chù quan. Vi du nhu: chùng ta khòng thè phuc hói chù
ngù cùa càu chù dóng tuong ùng vi nhu thè là khòng càn thiét hoàc sé khòng dùng
vói y dò cùa nguòi tao ra thóng tin.

Trong qua trình tìm tu liéu, chùng tói cùng thày rò nhùng dàc dièm chung ve
càu bi dòng nhu dà nói ò trén dà xuàt hién trong càc dién dat y nghia bi dóng cùa
tiéng Viét va co thè di dén két luàn là trong tiéng Viét dà tón lai càu trùc bi dòng.
Mac dù càu trùc này co nhùng dàc diém khàc vói càu trùc bi dòng cùa càc ngón ngù
An- Au xét trén phuong dién hình thài hoc, nhung trén phuong dién cu phàp hoc thi
nò vàn co nhùng dàc diém chung ve y nghla bi dòng nhu bàt kì mot ngón ngù nào
khàc co dang bi dóng.
'Nhicng dói vài ho, lói nói này co ve nàng né va ho khòng thich dùng lói nói này

19


Tom lai, liéu càu trùc bj dòng co tón lai trong mot ngón ngù thién ve chù de,
khòng co càc bién dói ve hình thài hoc nhu tiéng Viél hay khòng vàn con là mot vàn
de dang tiép tue duoc nghièn cùu. Tuy nhién, trén co so co gang thóng ké càc y kién
khàc nhau ve dang bi dòng trong tiéng Viél nhu trén, chùng tói dóng thòi cùng dà
bién luàn va co bàn hình thành duoc quan diém cùa mình ve hién tuong ngù phàp

con dang gay nhiéu tranh cài này. Thuc ra, khó co thè giài quyét mot càch chóng
vành vàn de bi dòng trong tiéng Viét duoc. Bòi vi ngay cà vói mot ngón ngù ma
nhiéu nguòi cho là co dang bi dóng thì vàn co mot so tàc già phài dal càu hòi ve su
tón lai cùa hién tuong ngù phàp này trong tiéng Phàp, vi du nhu truòng hop cùa
David GAATONE [30,9], tàc già này vàn phài di tìm càu Irà lòi cho càu hòi "Le
franqais a-t-il un passif ?" ("Trong tiéng Phàp co dang bi dóng khòng ?"), Trong
nhùng phàn tiép theo, chùng tói xin duoc trình bay cu thè hon quan dièm va mièu tà
cùa chùng tói ve càu trùc bj dòng trong tiéng Viét.

1A Phong càch hoc va su lua chon càc phuang tién ngón ngOr
Theo tàc già Dinh Trong Lac, "Trong nhung net chung nhàt, phong càch hoc
dugc hiéu là khoa hoc nghièn cùu su vàn dung ngón ngù, nói khàc di dò là khoa hoc
ve càc quy liigt nói va viéì co hiéu lue cao" [14, 7],
Khi giao tiép, mói nguòi vàn dung vón ngón ngù co trong ky ùc cùa mình de
tao ra nhùng phàt ngón tue là lua chon nhùng phuong tién giùp nguòi nói dal dén
nhùng muc dich thùc tién nhàt djnh trong dòi song. Chinh vi vày, nguòi nói càn phài
lua chon va két hop nhu thè nào dò nhùng yéu tó ngón ngù ma xà hói cho là thich
hop nhàt trong viéc giài quyét mot nhiem vu giao tiép nhàt djnh trong nhùng diéu
kién giao tiép nhàt dinh. Le tàt nhién là su lua chon va két hop do, trong nhùng
truòng hop thóng thuòng, phài làm cho lòi nói co y nghla rò ràng, de hiéu. Muón
vày, vièc làm này phài dua trén nhùng thói quen nhùng cùa còng dóng, tue là nhùng

20


tàp quàn chon lua va két hop dà hình thành trong còng dóng ngón ngù, tao nén
nhùng chuàn muc cho toàn xà hói.
Cùng theo tàc già Dinh Trong Lac, "phong càch chùc nàng là nhùng khuón
màu (stereotype) trong hogt dóng lai nói, hình thành tu nhùng thói quen su dung
ngón ngù co tinh chat truyén thong, tinh chat chudn muc, trong viec xày dimg càc

lóp vàn ban (phàt ngón) tiéu biéu" [14,19]. Do do nói ràng trong giao tiép moi
nguòi phài luàn theo^yfi^^^f^l^tfnhùng thói quen truyén thóng, lue là nói moi
nguòi dù muón hay khòng cùng de phài luàn theo phong càch chùc nàng de cho lòi
nói cùa minh trong mòi pham vi giao tiép duoc nguòi khàc còng nhàn là dùng, là
thich hop. Su còng nhàn này co tinh xà hòi, vi duoc hình thành trong xà hói, ai cùng
co mot su "chò doi" nhu nhau. Mot khi dà theo duói mot muc dich cu thè, nguòi nói
(hoàc viét) phài luàn theo mot phong càch nhàt djnh, néu khòng muón nguòi khàc
hièu sai y dinh giao tiép cùa minh.

Nhu vày, viéc di vào nghièn cùu dàc dièm phong càch cùa tùng thè loai vàn
bàn sé cho phép chùng ta nàm duoc nhùng thói quen ngón ngù cùa còng dóng trong
tijmg thè loai vàn bàn de rói co thè hièu rò tàc dung cùa càc phuong tién ngón ngù de
tu dò co thè co su lua chon tói uu. Nói càch khàc, chùng ta khòng thè khòng di vào
nghièn cùu dàc diém cùa tùng loai vàn phong. Tuy nhién tu truóc dén nay, vièc
giàng day tiéng Phàp nói chung cùng nhu viéc day dang bi dòng trong tiéng Phàp
nói rièng thuòng duoc tién hành mot càch chung chung, it khi duoc de càp duói góc
dò phong càch hoc. Vi vày, vói de tài này, chùng tói muón di sàu vào nghièn cùu
viéc su dung dang bj dóng trong tiéng Phàp trong mot so phong càch cu thè (bào chi
va khoa hoc) vói hy vong sé góp phàn làm sàng rò thém vj tri vai trò cùng nhu y
nghla va mùc dò su dung cùa hién tuong ngù phàp này, nhàm giùp cho nguòi hoc
trành khòi mot so khó khan trong viéc su dung tiéng Phàp.

21


1 A l . Phong càch khoa hoc
Theo Dinh Trong Lac [14,80], "phong càch khoa hoc dua chù yéu vào kiéu
ngón ngù viét - phi nghe thuàt. Yéu tó cà nhàn cùa nguài nói gidm xuóng tói thiéu"
Càc tàc già Cu Dinh Tu, Vò Binh, Dinh Trong Lac déu thóng nhàt cho ràng chùc
nàng chù yéu cùa ngón ngù khoa hoc là thóng bào - va chù thè cùa lòi nói sé phài

thè hién tinh chàn thuc cùa thóng bào, nói càch khàc dò là chùc nàng thóng bào chùng minh. Chùc nàng này khién cho phong càch khoa hoc co nhùng dàc trung
chung là : tinh trùu tuong - khài quàt cao, tinh logie nghiém ngat va tinh chinh xàc
khàch quan. Va dén luoi minh, càc dàc trung này cùa phong càch khoa hoc sé quy
dinh nhùng dàc dièm ngón ngù (ve tu vung, cu phàp va két càu) duoc su dung trong
càc vàn bàn khoa hoc. Vi du : mot trong nhùng dàc dièm cu phàp cùa ngón ngù
khoa hoc là co lói dién dal ngàn gpn, sue tich, mach lac, khùc chiét de néu bài duoc
trung tàm thóng bào - chùng minh, cu thè là ngón ngù khoa hoc su dung nhiéu càu
trùc càu khuyét chù ngù hoàc càu co chù ngù khòng xàc djnh vón rat phù hop vói
net dàc trung phong càch ngàn gon, khài quàt va khàch quan. Ve lói nói tiép thu
trong càc vàn bàn khoa hoc, tàc già Vù Cao Dàm co khuyèn nguòi viél tài liéu khoa
hoc :"Lòi vàn trong tài liéu khoa hoc thuùng dugc dùng a thébi dóng. Trong tài liéu
khoa hoc khóng nén viét "Chùng tói da thuc hién cóng cupe diéu tra trong 5 thàng",
ma viét "Cóng cuoc diéu tra dà dugc tién hành trong 5 thàng'\ Ai diéu tra khóng
quan trong, ma quan trong là cóng viéec diéu tra dà dugc thu hién trong 5 thàng.
Tuy nhién, trong truàng hgp càn nhàn manh chù thè tién hành, thì lai càn viét a thè
chù dóngr [6,1331
1.4.2. Phong càch bào chi - cóng luan
Phong càch bào chi dua chù yéu vào kiéu ngón ngù viét - phi nghe thuàt,
nhung co thè bao góm ròng rài nhùng càu trùc cùa càc kiéu viét va miéng - nghe
thuàt cùa lòi nói; yéu tó cà tinh dóng vai trò quan trong. Phong càch bào chi co chùc
nàng thóng bào va chùc nàng tàc dòng. De thuc hièn duoc chùc nàng này, phong
càch bào chi co nhùng dàc dièm sau : tinh chién dàu, tinh thòi su va tinh hàp dàn.

22


Mot trong nhùng dàc diém cu phàp cùa phong càch chùc nàng là su dung càu khuyét
chù ngù nèu su kién, thuòng là ò dàu càc bàn tin.
Nhu vày là chùng ta vùa bàn qua ve tàm quan trong cùa phong càch chùc
nàng nói chung cùng nhu ve mot so dàc dièm co bàn cùa càc phong càch khoa hoc

va bào chi. Day sé là co so de chùng ta co thè di vào phàn lich va tìm hièu y nghla
cùng nhu vai trò cùa dang bj dóng trong càc loai hình vàn bàn này.
Két luan chuang 1
Nhu vày là trong phàn này, chùng ta dà xem qua mot so quan niém chung
nhàt ve dang bj dong cùng nhu tinh hình nghièn cùu hién tuong ngù phàp này ò
tiéng Phàp. Ngoài ra, chùng tói cùng dà tóm luoc càc quan niém chinh ve càu bj
dòng ò tiéng Vièt va ành huòng cùa càc yéu tó phong càch dói vói viéc lua chon va
su dung càc phuong tién ngón ngù. Day là nhùng co so ly luàn chù yéu phuc vu cho
nhùng luàn giài cùa chùng lói ve dang bj dòng cùa tiéng Phàp cùng nhu càc quan
nièm cùa chùng tói ve lói nói tiép thu trong tiéng Viél ò càc chuong sau.

23


CHO NG 2 : DANG BI DÒNG TRONG TIENG PHAP
Trong chuong này, truóc lién, chùng lòi sé giói thiéu mot càch tóm tàt càc
quan nièm khàc nhau ve dang bj dòng tiéng Phàp, sau dò chùng tói sé dua ra nhùng
nhàn xét rièng ve càc quan niém này va cuoi cùng sé là phàn mó tà càc kiéu càu trùc
bj dòng tiéng Phàp hién co trong ngù liéu ma chùng tói dà thu thàp duoc.
2.1. Càc quan niém khàc nhau ve dang bi dóng trong tiéng Phàp
Nhìn chung, dang bj dòng duoc djnh nghla là su dói làp vói dang chù dòng
trén ba khia canh :
-

Su hoàn dói vj tri giùa chù ngù va bó ngù truc tiép;

-

Su thay dói cùa dòng tu : ò dang bj dòng, dòng tu duoc chia vói tro dòng
lù "ètre";

-

Su hién dién cùa mot giói lù (PAR hoàc DE) truóc bó ngù chi tàc nhàn.
Thuòng thi bó ngù chi tàc nhàn bj tinh luoc.

Vi du :
-

Dang chù dóng : Pierre aime Marie.
Dang bj dòng

: Marie est aimée de (on par) Pierre.

Sau day, chùng ta sé di vào càc quan niém ve dang bj dòng trong tiéng Phàp
qua càc truòng phài ngù phàp khàc nhau nhu "ngù phàp truyén thóng", "ngù phàp
cài bién" va mot so quan niém khàc gàn day.
2.1.1. Dang bi dòng trong NgOr phàp truyén thóng
De trình bay quan niém truyén thóng, chùng ta co thè dièm qua y kién cùa tàc
già nhu M. Grévisse, trong cuón "Le Bon Usage" [32,1121], G. Mauger trong cuón
"Grammaire pratique du franfais d'aujourd'hui" [35,199] hay càc tàc già Wagner R.
L. et Pinchon J. trong "Grammaire du fran9ais" [40, 246]. Càc tàc già này déu xép
dang bj dòng là mot pham trù {voix) cùa dòng tu. Theo càc tàc già này, dòng tu tiéng
Phàp co hai dang : chù dóng va bj dòng. Chi nhùng dóng tu co bó ngù dói tuong mói

24