Bài giảng ngữ văn 6 ẩn dụ

Tiết 95: ẨN DỤ

GIÁO VIÊN: BÙI THỊ THU HÀ
TRƯỜNG THCS THƯỢNG TRƯNG – VĨNH TƯỜNG


KIỂM TRA BÀI CŨ:

- Thế nào là nhân hóa?
- Xác định phép nhân hóa trong bài thơ sau:
TRONG MƯA
Góc sân, cây phượng phất cờ
Cây chuối gõ trống reo hò say sưa.
Thương sao đọt bí măng tơ
Tay run chới với trong mưa tìm giàn.
(Cao Xuân Sơn)


Trả lời:
- Nhân hoá là gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật, … bằng
những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc tả con người; làm
cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật, … trở nên gần gũi với con
người, biểu thị những suy nghĩ tình cảm của con người.
- Phép nhân hóa:
TRONG MƯA
Góc sân, cây phượng phất cờ
Cây chuối gõ trống reo hò say sưa.
Thương sao đọt bí măng tơ
Tay run chới với trong mưa tìm giàn.
(Cao Xuân Sơn)

=> Dùng những từ chỉ hoạt động trạng thái của người để
chỉ trạng thái của các sự vật làm cho cây cối trong thiên
nhiên trở nên gần gũi với con người, biểu thị những suy
nghĩ tình cảm của con người.


TIẾT 95:


Đọc khổ thơ sau:

Tiết 95:

ẨN DỤ

Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
I. Ẩn dụ là gì?
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
1.Ví dụ (sgk/68)
(Minh Huệ)


Câu hỏi :
Trong khổ thơ trên, cụm từ Người Cha được
dùng để chỉ ai? Vì sao có thể ví như vậy?
Trả lời :
Cụm từ Người Cha dùng để chỉ Bác Hồ
Có thể ví như vậy là vì Bác Hồ và

a.Ví dụ:
Người Cha có những phẩm chất giống - Người Cha -> Bác
nhau (tuổi tác, tình yêu thương, sự chăm Hồ
Vì Bác Hồ với
sóc chu đáo, quan tâm lo lắng...) ->
Người Cha có
tương đồng về phẩm chất.
những phẩm chất
giống nhau -> tương
đồng về phẩm chất.


Câu hỏi :
- Cách nói “Người Cha mái tóc bạc” có gì giống và khác
phép so sánh: “Bác Hồ như Người Cha”?
Trả lời:
*Giống nhau:
- Đều ví Bác Hồ như Người Cha.
- Đều tạo cho câu nói có tính hình tượng, tính
biểu cảm cao hơn so với cách nói bình thường
(Bác Hồ mái tóc bạc)
* Khác nhau:
- So sánh: Bác Hồ như Người Cha

Vế A
Vế B
- Ẩn dụ: Người Cha mái tóc bạc
Vế B
->Ẩn đi vế A (so sánh ngầm) -> câu thơ có thêm tính hàm súc.

Câu hỏi:
Qua ví dụ trên, em hiểu thế nào là ẩn dụ?
Trả lời:

Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này
bằng tên sự vật hiện tượng khác có nét tương
đồng với nó.
Câu hỏi : Ẩn dụ có tác dụng như thế nào?
Trả lời:
Ẩn dụ nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự
diễn đạt.


2. Ghi nhớ: ( SGK/68)
Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên
sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó
nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.


II. Các kiểu ẩn dụ:
1. Ví dụ:
Câu hỏi thảo luận:
Các từ in đậm dưới đây được dùng để chỉ những
hiện tượng sự vật nào? Vì sao có thể ví như vậy?
“Về thăm nhà Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng”
(Nguyễn Đức Mậu)
Cách dùng từ trong cụm từ in đậm dưới đây có gì đặc biệt
so với cách nói thông thường?

“ Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan
sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng”.
(Nguyễn Tuân)


- Lửa hồng: chỉ “màu đỏ” của hoa dâm bụt
-> vì hai sự vật ấy có hình thức tương đồng.
- Thắp: Chỉ sự nở hoa
-> vì chúng giống nhau ở cách thức thực hiện.
- Nắng giòn tan: chỉ nắng “to, rực rỡ”
-> vì dựa vào sự chuyển đổi cảm giác.


Từ những ví dụ đã phân tích, hãy nêu lên một số kiểu
tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng thường được
sử dụng để tạo phép ẩn dụ?

*Có 4 kiểu tương đồng:
-Tương đồng về hình thức.
-Tương đồng về cách thức thực hiện.
-Tương đồng về phẩm chất.
-Tương đồng về cảm giác.


Dựa vào các kiểu tương đồng, ta có
mấy kiểu ẩn dụ thường gặp?
2. Ghi nhớ: (SGK/69)
Có 4 kiểu ẩn dụ:
- Ẩn dụ hình thức;
- Ẩn dụ cách thức;

- Ẩn dụ phẩm chất;
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác;


II. LUYỆN TẬP
1. Bài tập 1 trang 70: Các em tự làm vào vở bài tập
2. Bài tập 2 trang 70:
Tìm ẩn dụ trong những ví dụ dưới đây. Nêu lên nét
tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng được so
sánh ngầm với nhau.
a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
c) Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
d) Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng
Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ.


a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây:
Ăn quả có nét tương đồng về cách
thức với “sự hưởng thụ thành quả lao
động”, còn kẻ trồng cây có nét tương
đồng về phẩm chất với “người lao
động, người gây dựng (tạo ra thành
quả)”
-> Câu tục ngữ này
khuyên chúng ta khi
được hưởng thụ thành
quả, phải nhớ đến
công lao người đã gây

dựng thành quả đó.


b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng

• Mực - đen : có nét tương đồng về phẩm
chất với “cái xấu, cái lạc hậu”.
• Đèn - sáng : có nét tương đồng về phẩm
chất với “cái tốt, cái tiến bộ”.
-> Câu tục ngữ này nói lên tầm quan trọng
của môi trường sống, khuyên chúng ta
phải chọn môi trường sống tốt đẹp.


c)

Thuyền về có nhớ bến chăng?
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

- Thuyền: ”chỉ người đi xa”,
chỉ người con trai.
- Bến: “chỉ người ở lại”, chỉ
người con gái.
-> Đây là những tương đồng về
phẩm chất.
-> Nói về tình cảm thủy chung,
gắn bó trong tình yêu đôi lứa.


d) Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng

Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ
- “Mặt Trời” trong câu thơ thứ nhất: là một thiên thể nóng
sáng, là nguồn chiếu sáng chủ yếu cho Trái Đất.
- “Mặt Trời” trong câu thơ thứ hai là hình ảnh ẩn dụ: được
dùng để chỉ Bác Hồ vì Bác Hồ soi sáng, dẫn đường chỉ lối
cho dân tộc ta thoát khỏi cuộc sống nôlệ tối tăm, đi tới
tương lai độc lập, tự do, hạnh phúc.
- “Mặt Trời” – Bác Hồ: có nét tương đồng về phẩm chất.


3. Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong các câu
văn, câu thơ dưới đây và nêu lên tác dụng của những
ẩn dụ ấy trong việc miêu tả sự vật, hiện tượng:
a). Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn
ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.
b). “Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai”.


a). Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng
muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.

- Thấy mùi (hồi chín) – chảy:
Từ khứu giác (mũi) -> cảm nhận bằng thị
giác (mắt nhìn) -> cảm nhận bằng xúc giác (trên
da mặt).
-> Cách diễn đạt biểu thị sự khuếch tán, lan tỏa
mạnh của hương hoa hồi trong thiên nhiên.
Đó là sự cảm nhận mới lạ, độc đáo, tinh tế gợi
hình ảnh và cảm giác thông qua cách nói ẩn dụ.

b). “Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai”.

- (Thấy) ánh nắng – chảy:
Từ thị giác (mắt) -> cảm nhận bằng xúc giác
- Thường thì ta nhận biết ánh nắng qua thị giác
cho nên mới thấy ánh nắng vàng tươi hoặc ánh
nắng vàng nhạt, …
- Còn ánh nắng trong câu thơ “Ánh nắng chảy
đầy vai” lại được hình dung thành dòng, thành
giọt, nhờ vậy mà sinh động, gợi cảm.


4/. Chính tả (nghe viết):
Buổi học cuối cùng
Tuy nhiên, thầy vẫn đủ can đảm dạy chúng tôi cho
đến hết buổi. Sau tiết viết tập đến bài Lịch sử, rồi
những trò nhỏ cất tiếng đọc đồng thanh như hát Ba Be
Bi Bo Bu. Đằng kia, cuối phòng học, cụ Hô-de đã đeo
kính lên, và nâng cuốn sách vỡ lòng bằng hai tay, cụ
đánh vần từng chữ theo bọn trẻ. Cả cụ cũng chăm chú,
giọng cụ run run vì xúc động; nghe cụ đọc thật kì cục,
đến nỗi tất cả chúng tôi muốn cười và cũng muốn
khóc… Ôi! Tôi sẽ nhớ mãi buổi học cuối cùng này!


CỦNG CỐ:

???

1. Ẩn dụ là gì? Ẩn dụ có tác dụng như
thế nào?
2. Có mấy kiểu ẩn dụ?
3.Nêu một số ẩn dụ mà em biết.
Trả lời:
1. Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật,
hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi
hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
2. Có 4 kiểu ẩn dụ:
- Ẩn dụ hình thức; - Ẩn dụ cách thức;
- Ẩn dụ phẩm chất; - Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác;
3. Ẩn dụ: “Uống nước, nhớ nguồn”;
“Tre già, măng mọc”, ….


HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ:

- Nhớ khái niệm ẩn dụ.
- Làm các bài tập còn lại.
- Viết một đoạn văn miêu tả có sử dụng phép ẩn
dụ. Chỉ ra phép ẩn dụ trong đoạn văn em vừa
viết và tác dụng của nó?
- Đọc và soạn bài: “Hoán dụ”
- Tự học bài: Luyện nói về văn miêu tả
- Đọc hiểu bài Lượm, Mưa.