Nghiên Cứu Chọn Tạo Giống Hoa Đồng Tiền (Gerbera Jamesonii) Bằng Phương Pháp Đột Biến Kết Hợp

i

VI N HÀN LÂM KHOA H C VÀ CỌNG NGH VI T NAM
VI N SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH V T

PH M TH MAI

NGHIÊN C U CH N T O GI NG HOA Đ NG TI N (GERBERA
JAMESONII) B NG PH

NG PHÁP Đ T BI N K T H P V I

NUÔI C Y MÔ T BÀO

Chuyên ngƠnh: Sinh h c th c nghi m
Mƣ s

: 60.42.01.14

LU N VĂN TH C S SINH H C

NG

IH

NG D N KHOA H C

TS. LÊ

HƠ N i, 12/2015
S

T

H c li u ĐHTN

C TH O


ii
L i cam đoan
Tôi xin cam đoan đư tr c ti p th c hi n các nghiên c u trong lu n v n này. M i
k t qu thu đ

c nguyên b n, không ch nh s a ho c sao chép t các nghiên c u khác.

Các s li u ch a t ng đ

c công b trong lu n án, lu n v n nào tr

M i d li u trích d n tham kh o trong lu n v n đ u đ

c đây.

c thu th p và s d ng t

ngu n d li u m ho c v i s đ ng ý c a tác gi .
Tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m v i nh ng l i cam đoan trên!
Tác gi

Ph m Th Mai

S

T

H c li u ĐHTN


iii
L i c m n!
Tôi xin chân thành c m n t p th các th y cô và các cán b công tác t i Vi n
Sinh thái và Tài nguyên Sinh v t đư gi ng d y và t o đi u ki n thu n l i cho tôi trong
su t quá trình h c t p t i Vi n.
c bi t, tôi xin g i l i c m n chân thành và sâu s c t i TS. Lê
ng

i đư t n tình h

c Th o,

ng d n, giúp đ cho tôi trong quá trình công tác c ng nh trong

th i gian h c t p, nghiên c u và th c hi n lu n v n này.
Tôi c ng xin g i l i c m n chân thành t i t p th các cán b , anh ch em, b n
bè, đ ng nghi p trong B môn

t Bi n và

u th lai, Tr i thí nghi m V n Giang -

H ng Yên thu c Vi n Di truy n Nông nghi p đư giúp đ và đóng góp nh ng ý ki n
quý báu đ tôi hoàn thành lu n v n này.
Lu n v n này đ
B môn

t bi n &

c th c hi n b i s cho phép c a Vi n Di truy n Nông nghi p,

u th lai và đ

c th c hi n t ngu n kinh phí đ tài “Nghiên c u

ng d ng công ngh b c x k t h p v i công ngh sinh h c đ t o v t li u kh i đ u
cho ch n t o gi ng hoa và gi ng đ u t

ng”, mư s KC.05.08/11-15 thu c ch

trình “Nghiên c u ng d ng và phát tri n công ngh n ng l

ng

ng” c a B Khoa h c và

Công ngh .
Lu n v n có s đ ng viên và giúp đ c a gia đình tôi.
Tôi xin chân thành c m n!
Hà N i, ngày 15 tháng 12 n m 2015
Tác gi

Ph m Th Mai

S

T

H c li u ĐHTN


iv
M CL C
DANH M C Kụ HI U VÀ CH

VI T T T........................................................... vi

DANH M C B NG .................................................................................................... vii
DANH M C B NG .................................................................................................... vii
DANH M C HỊNH .................................................................................................... viii
M

U ......................................................................................................................... 1

1.1. Tính c p thi t c a đ tài ........................................................................................ 1
1.2. M c tiêu c a đ tài ................................................................................................ 2
1.3. Yêu c u c a đ tài ................................................................................................. 3
1.4. Ý ngh a c a đ tài .................................................................................................. 3
Ch

ng 1. T NG QUAN TÀI LI U ........................................................................... 4

1.1. Ngu n g c, phân lo i và đ c đi m th c v t h c c a cây hoa đ ng ti n ............... 4
1.2. Yêu c u sinh thái c a cây hoa đ ng ti n ............................................................... 6
1.3. Tình hình s n xu t hoa đ ng ti n trên th gi i và
1.4. T ng quan v ph

Vi t Nam. ............................ 8

ng pháp chi u x gây đ t bi n t o v t li u kh i đ u trong

ch n gi ng cây tr ng .................................................................................................. 11
Ch

ng 2. V T LI U VÀ PH
it

2.1.

NG PHÁP NGHIÊN C U ................................ 20

ng nghiên c u ......................................................................................... 20

2.2. V t li u nghiên c u ............................................................................................. 20
2.3.

a đi m và th i gian nghiên c u ....................................................................... 21

2.4. N i dung nghiên c u ........................................................................................... 21
2.5. Ph

ng pháp nghiên c u..................................................................................... 21

2.6. Các ch tiêu theo dõi và ph
2.7. Ph
Ch

ng pháp theo dõi ................................................... 25

ng pháp x lý s li u................................................................................... 25

ng 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N........................................ 26

S

T

H c li u ĐHTN


v
3.1. Nghiên c u gây đ t bi n b ng chi u x tia Gamma trên mô s o gi ng hoa đ ng
ti n in vitro ................................................................................................................. 26
3.2. Nghiên c u nh h

ng c a các li u chi u x đ n kh n ng tái sinh c a cây hoa

đ ng ti n in vitro qua 5 th h (M1V5) ..................................................................... 29
3.3. Nghiên c u đánh giá nh h
c a cây con ngoài v

n

ng c a li u chi u x đ n sinh tr

ng, phát tri n

m ..................................................................................... 34

3.4. Nghiên c u đánh giá nh h

ng c a li u chi u x đ n sinh tr

ng, phát tri n

c a các gi ng đ ng ti n ngoài đ ng ru ng ................................................................ 36
3.5. ánh giá các đ c tính nông sinh h c c a các gi ng hoa đ ng ti n đ t bi n ngoài
đ ng ru ng. ................................................................................................................ 40
Ch

ng 4. K T LU N VÀ KI N NGH .................................................................. 52

4.1. K t lu n ............................................................................................................... 52
4.2. Ki n ngh ............................................................................................................. 52
TÀI LI U THAM KH O........................................................................................... 54
PH L C ..................................................................................................................... 61

S

T

H c li u ĐHTN

vi
DANH M C Kụ HI U VÀ CH

VI T T T

-NAA

:  - Naphtylaxetic acid

2,4 - D

: 2,4 -Dichlorophenoxyacetic acid

Agar

: Th ch

BAP

: 6 - Benzyl Amino Purin

CT

: Công th c

CS

: C ng s

DT1

: Gi ng đ ng ti n màu vàng (Gerbera Cabana)

DT2

: Gi ng đ ng ti n tím h ng (Gerbera Banesa)

DT3

: Gi ng đ ng ti n màu da cam (Gerbera Cherokee)

DT4

: Gi ng hoa đ ng ti n màu h ng (Gerbera Rosalin)

/C

:

i ch ng

H2 O2

: Hydro peroxide (n

Gy

: Gray

MS

: Murashige and Skoogs, 1962

S

T

H c li u ĐHTN

c ôxi già)


vii
DANH M C B NG
B ng 2.1. Tình hình s n xu t và tiêu th hoa đ ng ti n ..................................................9
B ng 3.1. nh h

ng c a ch t 2,4-D t l t o mô s o c a các gi ng hoa đ ng ti n (Sau

4 tu n nuôi c y) .............................................................................................................26
B ng 3.2.

nh h

ng c a li u l

ng chi u x tia

ngu n Co60 đ n t l s ng và hình

thái c a mô s o đ ng ti n in vitro (Sau 4 tu n chi u x ) ..............................................27
B ng 3.3. nh h

ng c a li u chi u x đ n kh n ng tái sinh ch i t mô s o các gi ng

đ ng ti n sau 2 tháng nuôi c y ......................................................................................29
B ng 3.4.

nh h

ng c a li u chi u x tia

ngu n Co60 đ n h s nhân ch i và hình

thái ch i đ ng ti n in vitro.............................................................................................30
B ng 3.5.

nh h

ng c a li u l

ng chi u x tia

ngu n Co60 t i kh n ng ra r c a

ch i đ ng ti n in vitro (Sau 2 tu n nuôi c y) ................................................................32
B ng 3.6.

nh h

ng c a các li u chi u x tia

giai đo n v

n

B ng 3.7.

ng thái t ng tr

ngu n Co60 t i cây con đ ng ti n

m .......................................................................................................34
ng chi u cao c a các gi ng đ ng ti n ngoài đ ng ru ng

.......................................................................................................................................36
B ng 3.8.

ng thái ra lá c a các gi ng đ ng ti n ngoài đ ng ru ng ..........................38

B ng 3.9. Kh n ng đ nhánh c a các gi ng đ ng ti n ngoài đ ng ru ng ...................39
B ng 3.10. M t s đ c đi m sinh tr

ng, phát tri n c a gi ng đ ng ti n đ t bi n ngoài

đ ng ru ng .....................................................................................................................40
B ng 3.11. M t s ch tiêu n ng su t, ch t l

ng c a các gi ng hoa đ ng ti n chi u x

ngoài đ ng ru ng ...........................................................................................................42
B ng 3.12.

nh h

ng c a li u chi u x đ nkh n ng xu t hi n bi n d c a các gi ng

đ ng ti n ngoài đ ng ru ng ...........................................................................................45
B ng 3.13. Các dòng bi n d có tri n v ng thu đ

c t các gi ng đ ng ti n nghiên c u

.......................................................................................................................................47

S

T

H c li u ĐHTN


viii
DANH M C HỊNH
Hình 3.1.Các mô s o đ ng ti n DT2 sau chi u x 20 ngày ..........................................28
Hình 3.2. Hình thái ch i c a gi ng đ ng ti n DT2 sau 2 tu n c y chuy n ..................31
Hình 3.3. Kh n ng ra r c a gi ng đ ng ti n DT3 sau 2 tu n nuôi c y ......................33
Hình 3.4. Cây con nuôi c y mô hoàn ch nh (gi ng đ ng ti n DT3) .............................33
Hình 3.5.Cây hoa đ ng ti n ngoài v

n

m ...............................................................35

Hình 3.6. Bi n d trên gi ng đ ng ti n DT1 ..................................................................50
Hình 3.7. Bi n d trên gi ng đ ng ti n DT2 ..................................................................50
Hình 3.8. Bi n d trên gi ng đ ng ti n DT3 ..................................................................51
Hình 3.9. Bi n d trên gi ng đ ng ti n DT4 ..................................................................51

S

T

H c li u ĐHTN


1
M

U

1.1. Tính c p thi t c a đ tƠi
Hoa đ ng ti n (Gerbera jamesonii) là lo i hoa x p v trí th 5 trong công nghi p
hoa c t cành.

ây là m t lo i hoa đ p, hình dáng, màu s c phong phú đa d ng, hoa có

đ b n lâu và đ c bi t là kh n ng ra hoa quanh n m, t l hoa th

ng ph m cao, k

thu t tr ng tr t, ch m sóc đ n gi n, ít t n công. Vì th di n tích tr ng hoa đ ng ti n
ngày càng đ

c m r ng, l

ng tiêu th và giá c ngày m t t ng(Nguy n V n H ng,

2009) [9].
Nh đ c đi m u vi t đó, m c dù m i du nh p vào n
đư đ

c ng

N mb tđ

i tiêu dùng r t a chu ng và hi n đang là lo i hoa có giá tr kinh t cao.
c th c tr ng đó r t nhi u ng

i làm v

ti n và mang l i hi u qu kinh t cao cho ng
Tr

c ta song hoa đ ng ti n

c đây, hoa đ ng ti n ch y u đ

và cs, 2012) [7]. Ph

cây gi ng ban đ u th

n đư chuy n sang tr ng hoa đ ng

i s n xu t.
c nhân gi ng b ng tách ch i(Lê Huy Hàm

ng pháp này th c hi n khá đ n gi n, ít t n kém song ch t l

ng

ng th p, nhanh b thoái hóa do n m b nh và virut. Trong nhi u

n m tr l i đây, cùng v i s phát tri n c a công ngh t bào th c v t, v i u đi m h
s nhân gi ng cao, ch t l

ng đ

c đ m b o nên cây gi ng in vitrođ ng ti n đư d n

thay th cây gi ng tách ch i.
Trong ch n gi ng, lai gi ng nhân t o dù có ti m n ng vô h n trong vi c t o ra các
t h p có đ c tính m i mà có th đ

c ch n l c trong qu n th phân ly nh ng nó ch là

s phân b l i và tái t h p ngu n gen s n có(Nguy n Minh Công, 2005) [4]. V n đ
là s gi i h n ngu n gen trong t nhiên và t l đ t bi n t nhiên r t th p, ch kho ng
10-7. Ng

c l i, ph

ng pháp đ t bi n có th c i ti n tính tr ng đ n mà không gây ra

s t n th

ng sâu trong b gen, đ ng th i làm t ng ngu n tài nguyên di truy n cho lai

gi ng nhân t o và các bi n d di truy n m i có kh n ng thích ng t t. Vi c s d ng k
thu t đ t bi n trong c i ti n gi ng cây tr ng trong nh ng th p k qua cho th y nó là
ph

ng pháp ch n gi ng hi u qu nh m c i ti n n ng su t, ch t l

ch ng ch u v i các y u t sinh h c và phi sinh h c. B i v y ph
đang đ

ng và kh n ng
ng pháp đ t bi n

c s d ng m t cách hi u qu trong c i ti n gi ng cây tr ng (Tr n Duy Quý,

1997) [13].
S

T

H c li u ĐHTN

2
i v i cây hoa, vi c x lý đ t bi n có nhi u thu n l i h n so v i các lo i cây
l
ng

ng th c do tính ch t s d ng c a nó ít d n đ n s lo ng i v s c kho c a con
i(Nguy n Th Kim Lý, Lê

c Th o, 2007) [11]. Ngoài ra, các m c tiêu c a vi c

x lý đ t bi n trên cây hoa th

ng liên quan đ n m t s ch tiêu chính nh màu s c

hoa, kích th

c hoa, tính ch ng ch u,… Khi xu t hi n bi n d , nhà ch n gi ng có th

ch n l c cá th , nhân vô tính đ đánh giá các dòng thu đ
ch n gi ng th
ph

c. Do đó, th i gian cho

ng ng n h n so v i các cây tr ng khác. Vì v y, có th nói r ng,

ng pháp ch n gi ng hoa b ng x lý đ t bi n là m t ph

trong công tác ch n t o gi ng hoa m i cho s n xu t(Lê

ng pháp đ y tri n v ng

c Th o, 2009) [15].

Công ngh x lý đ t bi n in vitro b ng các tác nhân v t lý đư tr thành công c
h u hi u trong ch n t o gi ng cây tr ng(Nguy n Th Lý Anh và cs, 2015) [1]. Ph

ng

pháp này t o ra ngu n bi n d di truy n phong phúvà h tr đ c l c cho công tác ch n
gi ng. Trong s các tác nhân v t lý đ
th

ng đ

c s d ng hi n nay thì tia Gamma là tác nhân

c s d ng r ng rưi nh t. M t s đ c đi m th

ng đ

c quan tâm khi ch n

gi ng hoa, cây c nh đ t bi n là: thay đ i màu s c hoa, đ c đi m hình thái hoa, màu s c
lá, gi m th i gian sinh tr
nh ng nh

ng, t ng c

ng kh n ng ch ng ch u sâu b nh, kh c ph c

c đi m c a gi ng c …(Nguy n Th Kim Lý, Lê

c Th o, 2007) [11]. K

thu t ch n gi ng v i s h tr c a đ t bi n cùng v i công ngh sinh h c, đ c bi t là
công ngh nuôi c y mô t bào đư có đóng góp đáng k nâng cao ch t l

ng gi ng hoa.

Xu t phát t th c ti n đó, chúng tôi ti n hành th c hi n đ tài: “Nghiên c u
ch n t o gi ng hoa đ ng ti n (Gerbera jamesonii) b ng ph

ng pháp đ t bi n k t h p

v i nuôi c y mô t bào”.
1.2. M c tiêu c a đ tƠi
- Nghiên c u nh h

ng c a x lý đ t bi n b ng tia Gamma đ n sinh tr

ng,

phát tri n c a m t s gi ng hoa đ ng ti ntrong in vitro.
- Nghiên c u nh h

ng c a x lý đ t bi n b ng tia Gamma đ n sinh tr

phát tri n c a m t s gi ng hoa đ ng ti n giai đo n v

S

T

H c li u ĐHTN

n

ng,

m và ngoài đ ng ru ng.


3
- Theo dõi đánh giá kh n ng xu t hi n bi n d ngoài đ ng ru ng và xác đ nh
nh ng dòng bi n d có tri n v ng ph c v cho công vi c ch n t o gi ng hoa đ ng ti n
m i.
1.3. Yêu c u c a đ tƠi
- Xác đ nh đ

c nh h

ng c a li u chi u x đ n t l s ng, kh n ng tái sinh

ch i, h s nhân, kh n ng sinh tr

ng, phát tri n và kh n ng xu t hi n bi n d c a

cây hoa đ ng ti nin vitro sau chi u x .
-

ánh giá đ

c nh h

ng c a li u l

và phát tri n c a cây con nuôi c y mô
-

ánh giá đ

c nh h

ng chi u x đ n kh n ng sinh tr

giai đo n v

n

ng

m.

ng c a li u chi u x đ n kh n ng sinh tr

ng, phát

tri n, các tính tr ng nông sinh h c và kh n ng xu t hi n bi n d c a các gi ng đ ng
ti n nghiên c u ngoài đ ng ru ng t đó ch n l c đ

c nh ng dòng bi n d tri n v ng.

1.4. ụ ngh a c a đ tƠi
1.4.1. Ý ngh a khoa h c
-

tài cung c p các d n li u khoa h c b

cđ uv

ng d ng c a ph

ng pháp

chi u x tia Gamma ngu n Co60 trong ch n gi ng hoa đ ng ti n.
- Các k t qu nghiên c u c a đ tài c ng là tài li u tham kh o trong vi c nghiên
c u, gi ng d y có giá tr cho l nh v c công ngh sinh h c và ch n t o gi ng cây tr ng.
1.4.2. Ý ngh a th c ti n
tài đư t o ra các dòng hoa đ ng ti n đ t bi n có tri n v ng, là c s cho ch n
gi ng hoa đ ng ti n m i b ng ph

S

T

ng pháp chi u x .

H c li u ĐHTN

4
Ch

ng1. T NG QUAN TÀI LI U

1.1. Ngu n g c, phơn lo i vƠ đ c đi m th c v t h c c a cơy hoa đ ng ti n
1.1.1. Ngu n g c, v trí, phân lo i
Cây hoa đ ng ti n có tên khoa h c là Gerbera jamesonii, có ngu n g c t Nam
Phi ( Theo h th ng h c th c v t m i nh t,
cây hoa đ ng ti n đ

c phân lo i nh sau:

Gi i: Plantae
Ngành: Magnoliophyta
L p: Magnoliopsida (l p hai lá m m)
Phân l p: Asteridae
B : Asterales
H : Asteraceae(h cúc)
Chi: Gerbera (Tr n H p, 1999) [8]
Chi đ ng ti n Gerbera có kho ng 40 loài, đư đ
Gronovius và đ t tên theo nhà th c v t h c ng
loài jamesonii đ

c, Traugott Gerber [64] và các

c đ t theo tên c a Robert Jameson (Shankar Paudel, 2014) [52].

N m 1889, đ ng ti n đ

Curtis d

i

c phân lo i vào n m 1737 b i

c Hooker miêu t l n đ u tiên trong t p chí t v n

i tên g i cúc Transrace hay cúc Barbetan (Shankar Paudel, 2014) [52].

Hi n nay trên th gi i có hàng tr m gi ng khác nhau v i các hình d ng và kích
th

c hoa, màu s c hoa và nh hoa r t đa d ng.

1.1.2.

c đi m th c v t h c c a cây hoađ ng ti n
Cây hoa đ ng ti n thu c cây thân th o, nhi u n m(Lê Huy Hàm và cs, 2012)

[7], có nh ng đ c đi m th c v t sau:
- R : R đ ng ti n thu c d ng r chùm, phát tri n kho , r hình ng, n ngang
và n i phía trên m t lu ng, r th

ng v

n dài t

ng ng v i di n tích lá to ra.

- Thân: Thân ng m, có lông, không phân cành mà ch đ nhánh. Lá và hoa phát
tri n t thân, chi u dài thân t 25 - 40 cm, m t s gi ng t 60 - 65 cm.
S

T

H c li u ĐHTN


5
- Lá: Lá m c ch ch so v i m t đ t m t góc 15 - 450, hình d ng lá thay đ i theo
gi ng và s sinh tr

ng t d ng tr ng thuôn đ n thuôn dài, lá dài t 15- 25 cm, r ng 5-

8 cm hình x thùy r ng và sâu, m t d
và r ng h n

i lá có l p lông nhung, đôi khi h p h n

g c

đ nh.

- Hoa: Hoa đ ng ti n có d ng c m, hoa đ u l n, c m hoa d ng đ u, b ngoài là
m t bông hoa nh ng trên th c t là m t t p h p nhi u bông hoa nh riêng bi t. Phía
ngoài hoa hình l

it

ng đ i l n m c x p thành m t ho c vài vòng. Do s thay đ i

hình thái và màu s c nên tâm hoa r t đ

c chú ý trong ch n t o gi ng m i. Hoa đ ng

ti n n theo th t t ngoài vào trong, hoa hình l
t ng vòng m t, kích th

i n tr

c, hoa hình tia n sau theo

c t 5 - 12 cm.

- Qu : Qu đ ng ti n thu c d ng qu b có lông, không có n i nh , h t nh ,
m t gam h t có kho ng 280 - 300 h t. Do v y s c s ng và đi u ki n n y m m là khó
kh n. Tuy nhiên cây có kh n ng đ nhánh r t cao.
Hoa đ ng ti n có kho ng 40 loài thu c lo i hoa l u niên ra hoa quanh n m, đ
b n hoa c t cao, đ
ng

c coi là 1 loài hoa đ p trong th gi i hoa. D a vào hình thái hoa,

i ta chia thành 3 nhóm: Hoa kép, hoa đ n và hoa đ n nh kép (

ng V n

ông

và inh Th L c, 2003) [5]
Nhóm 1 -

ng ti n đ n: Hoa ch có m t ho c 2 t ng cánh, x p xen k nhau

t o vòng tròn. Hoa m ng và y u h n hoa kép, màu s c hoa ít h n, đi n hình là tr ng,
đ , tím, h ng.
Nhóm 2 - Hoa đ ng ti n kép: Cánh hoa to g m h n 2 t ng, bông to, đ
có th đ t t i 12 - 15 cm, cánh hoa t l i thành bông n m

ng kính

đ u tr c chính, cu ng dài

40 - 60 cm. Màu s c đa d ng nh tr ng, đ , vàng, h ng, g ch cua.
Nhóm 3 - Hoa đ n nh kép: Bên ngoài cùng cánh đ n, bên trong cánh kép dày
đ c, th

ng màu tr ng trong l p cánh kép màu cánh sen nh ng nhóm này không đ p

b ng hoa kép.
Nh v y, trong ba nhóm hoa trên, đ ng ti n kép là nhóm hoa có giá tr cao,
đ

c a chu ng h n c và c ng là đ i t

S

T

ng lý t

H c li u ĐHTN

ng c a nuôi c y mô t bào th c v t.


6
1.2. Yêu c u sinh thái c a cơy hoa đ ng ti n
1.2.1. Nhi t đ
Nhi t đ là m t trong nh ng y u t quan tr ng quy t đ nh s sinh tr
tri n, n hoa và ch t l

ng hoa đ ng ti n.

ng, phát

a s các gi ng đ ng ti n hi n nay đ u a

khí h u mát m (Lê Huy Hàm và cs, 2012) [7], t t nh t t 18-25oC, nhi t đ lý t
đ cây ra hoa là 22oC. Cây có th ch u đ

c nhi t đ t 13-32oC, d

ng

i 12oC ho c trên

35oC, cây s phát tri n kém, hoa nh , màu s c hoa nh t nh t d n đ n ch t l

ng hoa

kém.
1.2.2. Ánh sáng
Hoa đ ng ti n yêu c u ánh sáng cao cho sinh tr

ng, phát tri n và phát tri n

m m hoa, chúng có th ra hoa c mùa hè và mùa đông, nh ng s l
trung vào mùa xuân. Mùa hè n ng nóng th

ng dùng l

ánh sáng và b c x m t tr i. Mùa đông ph i đ m b o c
c n thi t giúp cho cây sinh tr

ng l n nh t t p

i đen đ đi u khi n c

ng đ

ng đ ánh sáng 40 W/m2 là

ng t t (Lê Huy Hàm và cs, 2012) [7].

ng ti n ch

ph n ng r t nh v i quang chu k , ngày ng n ra hoa nhanh, ngày dài ra hoa ch m
(

ng V n ông và inh Th L c, 2003) [5].

1.2.3.

m
ng ti n là cây tr ng c n, không ch u đ

l n, b lá to, tiêu hao n

c nhi u, do v y c ng kém ch u h n (Lê Huy Hàm và cs,

2012, Nguy n Th Kim Lý và cs, 2007) [7] [11].
khí 55- 65% thu n l i cho đ ng ti n sinh tr
ho ch c n đ

m v a ph i đ tránh n

b nh phát sinh, phát tri n, ch t l
i nh gi t ho c b m t

1.2.4.

m đ t t 60 -70%, đ

ng, phát tri n.

m không

c bi t vào th i gian thu

c đ ng trên các v t c t, gây th i hoa và sâu

ng hoa gi m sút. Trong quá trình sinh tr

theo th i ti t mà luôn ph i cung c p đ l
t

c úng nh ng đ ng th i có sinh kh i

ng n

ng, tùy

c cho đ ng ti n b ng các bi n pháp

i cho cây.

t
Hoa đ ng ti n không đòi h i kh t khe v đ t, chúng thích h p v i đ t t i x p,

nhi u mùn, đ pH t 6 - 6,5.

t th t pha cát,

vùng đ t ki m c n bón phân mang tính

chua đ c i t o. C ng có th bón phân ch a l u hu nh đ gi m đ pH.
S

T

H c li u ĐHTN

vùng đ t


7
chua có th bón thêm vôi đ đi u ti t đ chua,
m c, v tr u, bư r

u đ t ng đ t i x p.

t tr ng hoa đ ng ti n c n thoát n
M cn

c ng m cao th

th ng thoát n

n i đ t th t n ng nên bón thêm lá cây

ng đ ng n

c t t, m c n

c ng m th p và n đ nh.

c, r cây d b th i và b b nh nên ph i có h

c t t, xung quanh ph i đào rưnh thoát n

c sâu t 0,7 - 1,0 m và lên

lu ng cao, h t s c tránh tr ng đ ng ti n n i đ t tr ng (

ng V n

ông và

inh Th

L c, 2003; Lê Huy Hàm và cs, 2012) [5] [7].
1.2.5. Dinh d

ng

Các lo i phân h u c , phân vô c , phân vi l
đ i v i sinh tr

ng, có ý ngh a h t s c quan tr ng

ng, phát tri n, n ng su t, ph m ch t c a hoa đ ng ti n.

- Phân h u c ch a h u h t các nguyên t đư l
không làm m t cân đ i dinh d

ng và vi l

ng trong cây, giúp cây sinh tr

ng cây c n, do đó

ng t t, b n, kh e, hoa

đ p. Tuy nhiên lo i phân này có tác d ng ch m đ i v i cây và gây ô nhi m môi
tr

ng, do v y c n ph i

bón thúc thì dùng n
- Phân vô c :

hoai m c. N u dùng bón lót, thì tr n

c phân đư ngâm hòa v i m t l

v i lân vi sinh, n u

ng đ m nh đ t

i.

m, lân, kali, canxi là nh ng y u t không th thi u đ i v i cây

đ ng ti n.
+

m có tác d ng thúc đ y quá trình sinh tr

c n nhi u đ m vào giai đo n sinh tr

ng sinh d

ng, phát tri n c a cây.

ng, l

ng ti n

ng đ m nguyên ch t s d ng

cho 1 ha đ ng ti n t 140 - 160 kg/n m.
+ Lân giúp cho b r sinh tr

ng, phát tri n m nh, cây con kh e, t l s ng cao,

thân c ng, hoa b n, màu s c đ p. Trong quá trình sinh tr
l n nhi u h n vào giai đo n sinh tr

ng c a cây, đ ng ti n c n

ng sinh th c, nh ng do lân phân gi i ch m nên

ch y u dùng đ bón lót 3/4 còn 1/4 bón thúc cùng đ m, kali ho c ngâm v i phân h u
c .L

ng lân nguyên ch t dùng cho 1 ha t 300 - 350 kg/n m. Tùy t ng lo i đ t mà

s d ng các lo i lân khác nhau: v i đ t trung tính nhi u mùn thì dùng supe lân, đ t

chua nên dùng phân lân nung ch y, đ t chua m n dùng apatit.
+ Kali r t c n thi t vào th i k k t n và n hoa. N u thi u kali đ u chóp lá già,
b t đ u vàng ch t khô, sau đó c ph n th t lá gi a các gân lá c ng v y, đ ng th i xu t
S

T

H c li u ĐHTN


8
hi n các đ m b lu c, cu ng hoa m m ra không đ ng lên đ
cánh m m, hoa chóng tàn. Kali giúp cây t ng c
kh c nghi t và sâu b nh. L

c, màu s c hoa nh t nh t,

ng tính ch ng ch u v i đi u ki n

ng kali nguyên ch t cho 1 ha t 120 - 140 kg/n m, trong

đó bón lót 2/3 còn l i 1/3 dùng đ bón thúc cùng đ m và lân.
+ Canxi giúp đ ng ti n t ng kh n ng ch u nhi t, h n ch đ

c tác d ng đ c

c a axit h u c . Ngoài ra canxi còn có tác d ng gi m chua, t ng đ phì c a đ t t o
đi u ki n cho đ ng ti n phát tri n t t h n. Canxi đ
t ng lo i đ t mà s d ng li u l

c dùng

ng khác nhau. Thông th

ng, l

d ng vôi b t, tùy theo
ng vôi b t c n cho 1

ha là 250 - 300 kg.
Ngoài các y u t đa l

ng trên, m t s nguyên t vi l

Na,… c ng r t c n cho đ ng ti n, chúng đ
sinh có ch a vi l

ng nh : Mg, Fe, Cu,

c b sung b ng phân h u c ho c phân vi

ng.

1.3. Tình hình s n xu t hoa đ ng ti n trên th gi i vƠ

Vi t Nam.

1.3.1. Tình hình s n xu t hoa đ ng ti n trên th gi i
Hoa đ ng ti n là m t trong 10 lo i hoa quan tr ng nh t trên th gi i sau h ng,
cúc, lan, c m ch

ng, lay n...(Nazma Akter và cs, 2012) [46]. Các n

hoa l n là Hà Lan, Colombia, Pháp, Trung Qu c...
tr ng

nhà l

các n

c có s n l

c này đ ng ti n đ

ng
c

i có mái che, có trang b h th ng đi u ch nh nhi t đ , m đ , ánh sáng,

n

ct

i, bón phân b ng ch đ t đ ng ho c bán t đ ng. Do đó, n ng su t và ch t

l

ng hoa đ ng ti n c a n

c này r t cao, đ t 4,8 tri u bông/ha/n m ( ào Th Thanh

B ng và cs, 2007) [2].
Theo th ng kê n m 2009, di n tích tr ng hoa đ ng ti n
ha, đ t giá tr s n l

Hà Lan là h n 10.000

ngtrên5 tri u USD. H u h t các gi ng hoa đ ng ti n t i Hà Lan là

nh ng gi ng hoa lai, hoa to, đ

c nh ng nhà ch n t o gi ng c a Hà Lan t o ra, trong

đó công ty Florist c a Hà Lan là m t c s quan tr ng v nghiên c u, buôn bán và s n
xu t hoa đ ng ti n c a th gi i.
Di n tích tr ng hoađ ng ti n trên th gi i hi n nay là 305.105 ha, trong đó t ng
di n tích

châu Âu là 44.444 ha, B c M 22.388 ha, Châu Á và Thái Bình D

ng

215.386 ha, gi a ông và Phi 2.282 ha và mi n Trung và Nam châu Phi 17.605 ha, n
S

T

H c li u ĐHTN

9
có di n tích tr ng hoa l n nh t (88.600 ha) ti p theo là Trung Qu c (59.527 ha),
Indonesia (34.000 ha), Nh t B n (21.218 ha), Hoa K (16.400 ha), Brazil (10.285 ha),
ài Loan (9,661 ha), Hà Lan (8017 ha), Italy (7,654 ha), Anh (6.804 ha),

c (6621

ha) và Colombia (4757 ha) và di n tích đang t ng đ u đ n (Dr.S.Sudhagar M.Com và
cs, 2013) [53]. Vi c s n xu t các lo i hoa này t ng lên đáng k

do nhu c u r t l n đ i

v i các s n ph m hoa c t trên th gi i. Vi c tiêu th th gi i c a hoa c t cành và cây
tr ng ngày càng t ng và t ng n đ nh hàng n m t 10 đ n 15% trong t t c các n

c

nh p kh u (Nguy n V n H ng, 2009)[9].
T i Nepal, theo báo cáo c a FAN (Food and Agricuture in Nepal), di n tích
tr ng hoa đ ng ti n n m 2012 - 2013 là 87 ha, cao g n g p đôi so v i n m 2011 - 2012
(45 ha), trong khi đó ch có 15 ha trong n m 2005 - 2006 (B ng 2.1). S li u này cho
th y di n tích tr ng hoa đ ng ti n không ng ng t ng lên trong nh ng n m g n đây,
di n tích tr ng n m 2012 - 2013 g n g p đôi so v i di n tích tr ng hoa đ ng ti n n m
2011 - 2012 (Shankar Paudel, 2014) [52]
B ng 2.1. Tình hình s n xu t vƠ tiêu th hoa đ ng ti n
N m

2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13

Di n tích

15

15

20

30

35

41

45

87

Nhu c u

500-

800-

1500-

1500-

1500-

3000-

5000-

5000-

(cành/ngày)

1000

1500

2000

2500

2500

4000

7000

7000

(ha)

Ngu n: FAN, 2014
Nhu c u tiêu th hoa đ ng ti n c ng không ng ng t ng lên, n m 2005 - 2006
kho ng 500 - 1000 cành/ngày, nh ng đ n n m 2012 - 2013 đư t ng lên 5000 - 7000
cành/ngày (B ng 2.1).
1.3.2. Tình hình s n xu t hoa đ ng ti n

Vi t Nam

Hoa đ ng ti n là 1 trong 10 lo i hoa quan tr ng nh t trên th gi i, sau h ng,
cúc, lan, c m ch
S

ng, lay n.... Trong các lo i hoa đ ng ti n đư và đang đ
T

H c li u ĐHTN

c tr ng


10
Vi t Nam thì hoa đ ng ti n kép nh p n i là m t trong nh ng cây cho hi u qu kinh t
cao nh t. T m t sàu hoa đ ng ti n gi ng m i ch m sóc đúng k thu t có th cho thu
nh p g n 50 tri u/sào/n m (Nguy n V n H ng, 2009) [9].
Vi t Nam, gi ng hoa đ ng ti n đ n đ
nh ng n m 1940.

c nh p v tr ng đ u tiên kho ng t

c đi m c a gi ng này là cây sinh tr

đi u ki n t nhiên. Tuy nhiên có m t s nh
đ n đi u nên hi n nay chúng ít đ

ng kh e, thích nghi t t v i

c đi m là cánh đ n, hoa nh , màu s c

c tr ng. T nh ng n m 1990, m t vài công ty và

nh ng nhà tr ng hoa Vi t Nam b t đ u nh p các gi ng đ ng ti n lai (hoa kép) t m t
s n

c nh : Trung qu c,

ài Loan, Hà Lan ...

u đi m c a các hoa này là hoa to,

cánh dày, màu s c phong phú, hình dáng hoa cân đ i, và n ng su t cao. Vì v y, các
gi ng này đ

c ti p nh n nhanh chóng và phát tri n r ng rưi. Bên c nh đó c ng có

không ít gi ng hoa đ ng ti n do không thích h p v i đi u ki n khí h u Vi t Nam, cây
sinh tr
(

ng, phát tri n kém, sâu b nh phá h i n ng, gây thi t h i cho ng

i tr ng hoa

ng V n ông, inh Th L c, 2003) [Error! Unknown switch argument.].
Hoa đ ng ti n đ

c tr ng khá ph bi n t i

à L t tr

c nh ng n m 1975 v i

m c đích c t cành, có nhi u màu khác nhau (vàng, đ , cam...), đ n n m 1980 có nh p
thêm m t s gi ng kép
Qu c,

Hà N i. T 1997 đư nh p n i h n 20 gi ng c a Hà Lan, Hàn

ài Loan. Trong đó gi ng c a Hà Lan cho ch t l

ng cao nh t v i nhi u màu

s c khác nhau.
Lâm

ng, s n xu t m r ng nhanh chóng, gia t ng hàng ch c l n v quy

mô, ch trong vài n m do nhu c u gia t ng c a th tr

ng tiêu dùng. Di n tích hoa t ng

t kho ng 60 ha nh ng n m đ u 1990 lên 750 ha n m 2003 và trên 3.200 ha gieo tr ng
vào n m 2009, trong đó riêng thành ph

à L t đư chi m h n 60% di n tích gieo tr ng

c a c t nh. Trình đ s n xu t c ng không ng ng đ
n

c đ i m i, c i thi n nh s bùng

ng d ng gi ng m i, ti n b k thu t và công ngh s n xu t tiên ti n (Ph m Xuân

Tùng, 2009) [18] .
V i s gia t ng v s l
tr ng hoa đ ng ti n c a n
thích tr ng hoa c a c n

ng c a ch ng gi ng hoa đ ng ti n thì di n tích đ t

c ta c ng t ng r t nhanh. N m 2005, trong t ng s di n
c thì cây đ ng ti n chi m 9% t ng 1,8 l n so v i n m 1995

và t ng g p 1,3 l n so v i n m 2000 (Nguy n Th Kim Lý, Lê
S

T

H c li u ĐHTN

c Th o, 2007) [11].


11
Hi n nay
đ

Vi t Nam, có kho ng h n 30 gi ng hoa đ ng ti n khác nhau đang

c tr ng ngoài s n xu t [66], các gi ng này có ngu n g c t Hà Lan, Trung Qu c,

màu s c phong phú, đa d ng. Hoa đ

à L t và các n i có khí h u

c tr ng ch y u

mát m .
T i vùng Trung du và mi n núi phía B c di n tích hoa c a toàn vùng có 135,7
ha. Trong đó, cây đ ng ti n có 9,7 ha chi m kho ng 0,07% trong c c u t ng di n tích.
S nl

ng hoa c a vùng đ t 44,08 tri u bông, trong đó s n l

tri u bông(Nguy n Th Kim Lý, Lê

ng hoa đ ng ti n đ t 3,1

c Th o, 2007) [11].

Do tr ng hoa đ ng ti n mang l i thu nh p r t cao nên nhi u n m qua, nhi u đ a
ng, h gia đình đư t tìm hi u đ phát tri n, tr ng lo i hoa này.

i n hình các

vùng tr ng hoa đ ng ti n t p trung có quy mô l n t vài ch c ha là

à L t (Lâm

ph

ng), V nh Tuy (Hà N i), B c Ninh, B c Giang ....
1.4.T ng quan v ph

ng pháp chi u x gơy đ t bi n t o v t li u kh i đ u trong

ch n gi ng cơy tr ng
M i m t ki u gen nh t đ nh c a m t gi ng ch cho m t n ng su t nh t đ nh.
Trong đi u ki n nuôi tr ng t i u thì thì m i gi ng ch cho m t n ng su t t i đa nh t
đ nh (m c tr n v n ng su t c a gi ng).

thu đ

c n ng cao h n thì ph i thay đ i

v t ch t di truy n c a gi ng do đó ta s d ng các tác nhân v t lí, hóa h c tác đ ng vào
b máy di truy n đ gây đ t bi n (Nguy n Minh Công, 2005) [4].
1.4.1. Quy trình t o gi ng m i b ng ph

ng pháp gây đ t bi n

- X lí m u v t b ng tác nhân gây đ t bi n:

đ t bi n có hi u qu cao, c n

l a ch n tác nhân gây đ t bi n thích h p, tìm hi u th i gian và li u l

N u x lí không đúng tác nhân, li u l

ng phù h p.

ng ho c th i gian có th làm ch t sinh v t,

ho c gi m kh n ng sinh s n, gi m kh n ng s ng.
- Ch n l c th đ t bi n có ki u hình mong mu n: D a trên các đ c đi m ki u
hình đ

c bi u hi n đ l a ch n các d ng đ t bi n phù h p nhu c u c a con ng
- T o dòng thu n ch ng: Sau khi nh n đ

c các th đ t bi n mong mu n, cho

chúng sinh s n đ nhân lên thành dòng thu n ch ng theo đ t bi n đ

c t o ra.

Hi u qu gây đ t bi n b ng s d ng các tia phóng x ph thu c vào:
S

T

H c li u ĐHTN

i.


12

+ Lo i tác nhân
+ Li u l

ng x lý

+ Tính ch t sinh lý c a cây tr ng, tu i và b ph n c a cây tr ng
+ i u ki n ngo i c nh khi x lý
Trong công tác gi ng cây tr ng, các tia đ

c chi u x lên h t khô, h t ph n, h t

đang n y m m, ch i, cành, thân đ gây đ t bi n (Tamikazu Kume và cs, 2000) [56].
1.4.2. X lý đ t bi n trong nuôi c y invitro ph c v ch n t o gi ng
Thu t ng “Bi n d dòng soma” l n đ u tiên đ

c Larkin và Scowcroft (1981)

mô t (A.Hoque và cs, 1995) [39]. Bi n d này liên quan đ n nh ng thay đ i v m t di
cây đ

truy n x y ra

c tái t o thông qua nuôi c y mô t bào th c v t. Tuy nhiên, t n

s và ph bi n d t phát là r t th p, ch a k đ n m t s bi n d có l i l i liên k t v i
nh ng đ c tính gây h i cho cây. Trong nh ng n m g n đây, vi c phát tri n ph

ng

pháp m i - x lý đ t bi n trong nuôi c y in vitro đư m ra tri n v ng l n trong c i t o

gi ng cây tr ng. Nh đó, t n s và ph bi n d dòng soma đư đ

c t ng lên đáng k .

M t trong nh ng u đi m n a c a gây t o đ t bi n trong nuôi c y in vitro là kh n ng
t o đ t bi n

giai đo n s m c a quá trình hình thành và phát tri n cá th (phôi non

ho c mô s o). Nh v y, t n s đ t bi n cao và kh n ng thu nh n nh ng th đ t bi n
đ ng nh t v ki u gen tr nên d dàng h n. Nuôi c y in vitro không nh ng là công c
h u hi u đ l u gi , duy trì và nhân nh ng th đ t bi n l , quý hi m mà còn là ph
pháp phân l p và làm thu n nh ng dòng đ t bi n có hi u qu . Trong nhi u tr

ng

ng h p,

nuôi c y in vitro là cách có hi u qu nh t đ duy trì và b o qu n nh ng bi n d di
truy n, đ c bi t là nh ng th đ t bi n kh m, nh đó kh c ph c đ

c s đào th i c a

nh ng t bào quý hi m do tính c nh tranh trong mô.
1.4.3. M t s k t qu nghiên c u v s d ng chi u x gây đ t bi n t o v t li u kh i
đ u trong ch n gi ng hoa
1.4.3.1. Các k t qu nghiên c u trên th gi i
i v i ch n t o cây hoa, đ t bi n là bi n pháp có hi u qu cao đ t ng c

ng

ngu n bi n d di truy n và h tr đ c l c trong ch n gi ng. Cho đ n nay, có hàng nghìn
S

T

H c li u ĐHTN


13
gi ng hoa, cây c nh đ t bi n đ
th

ng đ

c chính th c công nh n trên th gi i. M t s đ c đi m

c quan tâm khi ch n gi ng hoa, cây c nh đ t bi n là: Thay đ i màu s c hoa, đ c

đi m hình thái hoa, màu s c lá, gi m th i gian sinh tr
bi n, tia Gamma th

ng đ

c s d ng và đ

ng,… Trong s các tác nhân đ t

c nghiên c u t r t s m.

Jerzy và cs (2000) đư thí nghi m chi u x tia Gamma trên gi ng C m ch
Mini Pinky nuôi c y mô trong môi tr
các c

ng

ng MS b sung 0,02mg BA/l + 1,75 mg IAA/l

ng đ chi u x t 0,5 - 3 krad cho th y kh n ng tái sinh ch i và ra r t 1-3

krad gi m theo c

ng đ chi u x , nh t là

3 krad[35].

Theo Datta (2001) ch i c a 9 gi ng hoa h ng đ
sau đó các ch i này đ

c x lý tia Gamma (3-4 krad),

c ghép lên g c ghép (gi ng Rosa indoca var. Odorata). Gi ng

Orange Sesnation là gi ng m n c m nh t v i tia Gamma, gi ng Kiss of Fire là gi ng ít
m n c m nh t. K t qu là đư quan sát th y s gi m chi u cao cây (trong đó gi ng Kiss
of Fire gi m ít nh t, gi ng Zambra gi m nhi u nh t) và đ t bi n soma v màu hoa

t t

c các gi ng (tr gi ng Happiness)[27].

Paramesh T. H. và cs (2005) chi u x ch i c m ch
l

ng nuôi c y mô

các li u

ng 2, 4, 6 và 8 krad. C t lá c a ch i theo chi u ngang và nuôi c y trong môi tr

ng

MS b sung (1) 1,0 mg thidiazuron (TDZ) + 0,1 mg/l NAA (M5) và (2) 0,3 mg TDZ +
1,0 mg BAP + 0,1 mg/l NAA (M6). Hàng tu n theo dõi t l s ng, hình thành mô s o,
tái sinh ch i, di n tích m u lá. K t qu cho th y

li u chi u 4 krad là li u t t nh t đ

xu t hi n các bi n d . T l s ng gi m d n khi li u chi u t ng lên. Môi tr

ng M6 cho

kh n ng tái sinh t t h n[50].
G n đây, công ngh chùm ion (Hib) đư thu hút s quan tâm ngày càng t ng
trong ch n gi ng hoa b ng đ t bi n. K thu t ch n gi ng đ t bi n đư đ
trên m t s cây hoa chính nh cúc, lan, h ng, c m ch

c ng d ng

ng. Ch n gi ng v i s h tr

c a đ t bi n cùng v i công ngh sinh h c (MAB) đư có đóng góp đáng k nâng cao
ch t l

ng gi ng hoa và mang l i nh ng l i ích kinh t -xư h i cho các n

c đang phát

tri n.

i n hình là thành công v đ t bi n trong ch n gi ng hoa cây c nh

các n

c

ng t ) đư thu đ

c

Thái Lan, Malaysia và Indonesia (Jain, 2006) [34].
Hi u qu c a vi c chi u x chùm ion (công ngh chùm l
các d ng đ t bi n hoa
S

cây c m ch

T

ng. Các m u lá c a gi ng Vital đ

H c li u ĐHTN

c chi u b ng


14
ngu n ion carbon và nuôi c y đ n khi ch i tái sinh xu t hi n. Ph đ t bi n thu đ

ct

chi u x ion carbon l n h n chi u x tia Gamma. N m 2002, m t s gi ng c m
ch

ng m i thu đ

c t chi u x ion đư đ

và Nh t B n. M t ph
T gi ng c m ch

c phát tri n và th

ng pháp khác c ng đ

ng Star, ng

ng m i hoá

châu Âu

c ng d ng là chi u x sâu tia Gamma.

i ta đư thu đ

c đ t bi n màu vàng qua vi c dùng c

chi u x chùm ion và chi u x sâu tia Gamma (Okamura và cs, 2006) [49].
Theo báo cáo c a H.Nakagawa (2008) Nh t B n đư t o ra t ng s 50 gi ng hoa
cúc, 10 gi ng hoa h ng m i b ng các tác nhân v t lý. Trong đó, chi u x b ng tia
Gamma là 32 gi ng hoa cúc và 7 gi ng hoa h ng. T l gi ng cây tr ng m i t o ra
b ng gây đ t bi n chi u x tia Gamma chi m 60,3% trên t ng s gi ng cây tr ng đ t
bi n[44].
Kelly Marie Oates và cs (2011) đư nghiên c u nh h
tia Gamma đ n s s ng sót và sinh tr
h

ng d

ng c a các li u chi u x

ng c a cây hoa Rudbeckia spp (thu c h hoa

ng)in vitro và ex vitro. Các mô s o đ

c chi u x

20 và 40 Gy. K t qu cho th y giai đo n đ u mô s o không b

các li u chi u 0, 5, 10,
nh h

ng b i các li u

chi u x , sau 2 tháng chi u x thì kh n ng s ng sót c a mô s o gi m đáng k khi t ng
li u chi u. Các ch tiêu theo dõi nh chi u cao cây, đ
đ

ng kính thân, s l

ng hoa,

ng kính hoa, t l s ng và kh n ng n hoa đ u gi m khi li u chi u t ng lên.

chi u 20 Gy quan sát th y có xu t hi n m t s tính tr ng khác nh thay đ i đ

li u

ng kính

nh , hình thái nh và màu s c c a nh hoa, cách s p x p các cánh hoa không đ u[36].
K t qu nghiên c u n i b t v ph

ng pháp chi u x trong t o gi ng hoa

c aWipaporn Sawangmee, Thunya Taychasinpitak (2011) là s k t h p gi a chi u x
tia Gamma ngu n Co60 v i tia Gamma ngu n Cs137 đư t o ra s đ t bi n màu s c hoa
t tím sang vàng trên cây Torenia lai (Linderniaceae). Tia Gamma ngu n Co60 đ
d ng

các li u chi u 0, 50, 70, 90, 110 Gy và tia Gamma ngu n Cs137 đ

c s d ng

cs
các

li u 0, 50, 100, 150 và 200 Gy[60].
S tác đ ng c a các li u chi u x trên đ i t
(2012)

ng cây hoa lily c a Xi M và c ng s

các li u chi u 0; 0,5; 1; 1,5; 2; 2,5 Gy đư cho th y các li u chi u t ng lên thì kh

n ng s ng và kh n ng ra hoa c a lily (Lilium longiflorum) gi m. Trong đó li u chi u 1,0
Gy làm gi m t l s ng xu ng còn 53,33% và t n s đ t bi n là 39,27%[61].
S

T

H c li u ĐHTN


15
M t nghiên c u g n đây gây đ t bi n b ng ph

ng pháp chi u x tia Gamma

k t h p v i hóa ch t EMS c ng tác đ ng gây bi n đ i màu s c hoa, hình thái hoa, qu ,
h t nh ng không ph i trên cây hoa mà

đ

cây đ u đ a (Vigna unguiculata L. Walp)

c th c hi n b i nhóm tác gi Girija M c a

(Girija M, 2013). Nghiên c u đ

i h c Annamalai, Tamil Nadu, n

c th c hi n chi u x tia Gamma

25, 30 krad và x lý hóa ch t ethyl methane sulphonate (EMS)

các li u l

ng 20,

các n ng đ 20, 25,

30 mM lên h t gi ng đ u đ a, so sánh v i đ i ch ng không x lý. Sau đó ti n hành
cho t th ph n qua 5 th h đ quan sát hình thái khác nhau
cô l p các đ t bi n thu nh n đ
màu và h t là

li u l

th h M6. Ti n hành

c. K t qu cho th y t n s đ t bi n cao nh t cho hoa

ng 25 krad và n ng đ 25mM EMS [33].

Qua nghiên c u phân tích m i liên h di truy n c a gi ng hoa cúc t o ra b ng
gây đ t bi n chi u x tia Gamma t gi ng hoa cúc g c ban đ u, nhóm nghiên c u t i
Hàn Qu c đ ng đ u là Eun-Jeong Kang và các c ng s (2013) đư s d ng ch th phân
t AFLP đ phân tích các đ t bi n t o ra t chi u x
Gy. K t qu đánh giá cho th y

các li u 0, 30, 50, 70 và 100

li u 30 Gy có nhi u ki u gen đa d ng và khác v i

gi ng g c nh t[32].
Các nghiên c u

cơy hoa đ ng ti n:

Tác gi KaushalK., Nath A.K. (1996) đư tìm ra li u chi u x gây đ t bi n mô
s o tái sinh t mô lá trên môi tr
krad. Còn

ng BAP 0,5 mg/l và NAA 0,75 mg/l là 0,5; 1; 3; 5

ch i đ ng ti n là 0,5 krad và k t qu đư tìm ra đ

c 7 d ng đ t bi n khác

nhau trong giai đo n in vitro v màu s c, thân, lá, hoa.
Tác gi LaneriU., FaconiR., Altavista P. (2000) đư nghiên c u x lí gây đ t

bi n ch i đ ng ti n (gi ng hoa đ ng ti n màu h ng)

li u x lí 2 krad (0,98 krad/h).

Sau đó nhân các cây s ng sót sau 2 l n c y chuy n. Sau khi hình thành r , cây con
đ

c tr ng trong nhà kính và đ

trong nhà kính v s l

c phân tích.

ư thu đ

ng hoa, chi u dài và chi u r ng cánh hoa.

Tác gi Xiao - Shan Shen và c ng s (2004) ng
nh h

c 15% s đa d ng sau tr ng

i Trung Qu c đư nghiên c u

ng c a li u chi u x đ n ch i đ ng ti ntrong các môi tr

M3 (là các môi tr

ng tái sinh mô s o, môi tr

ng nuôi c y M1, M2,

ng tái sinh ch i và môi tr

ng t o r )

trong in vitro. V t li u s d ng đ chi u x là mô s ođ ng ti n, k t qu đư tìm ra đ
S

T

H c li u ĐHTN

c


16
li u chi u x gây ch t mô s ođ ng ti n là t 8 - 9 krad và li u chi u x có hi u qu gây
đ t bi n là 5-6 krad.
N m 2011, Sanatsujat Singh và c ng s

Vi n Công ngh

Himalayan

Bioresource đư ti n hành nghiên c u s bi u hi n hình thái c a nh hoa đ ng ti n tr ng
b ng ph

ng pháp gây đ t bi n chi u x tia Gamma

K t qu cho th y có s gia t ng v s l

các li u l

ng t 1 - 5 krad.

ng và cách s p x p các bó m ch trong mô

phân sinh n hoa đ ng ti n gây lên s bi n d ng và b t đ i x ng

đ u hoa[51].

N m 2012, Nor A Hasbullah và các c ng s đư nghiên c u nh h
tia Gamma đ i v i s sinh tr

ng c a chi u x

ng c a cây hoa đ ng ti nGerbera jamesoniiin vitro

giai

đo n mô s o, s hình thành ch i và cây con. Các tác gi đư ti n hành vào m u h t cây hoa
đ ng ti n trên môi tr

ng MS + 30 g/l đ

ng sucrose + 8,0 g/l agar, pH môi tr

ng là 5,8.

H t gi ng n y m m trong ng nghi m sau 6 - 7 ngày nuôi c y và t o cây hoàn ch nh sau 6 8 tu n. Sau đó các cây in vitro đ

c chi u x

các li u chi u 10, 20, 30, 40, 50 và 60 Gy,

t c đ chi u x là 0,204 Gy/giây.Cây sau khi chi u x đ

c c y duy trì trong môi tr

MS có b sung 2,0 mg/l BAP và 0,5 mg/l NAA. K t qu thu đ
sinh

các cây chi u x gi m so v i cây đ i ch ng.

ng

c sau 8 tu n là s ch i tái

li u 20 Gy s ch i tái sinh gi m

xu ng t 7,5± 0,4 (đ i ch ng) xu ng còn 6,6 ± 0,9; chi u cao cây và tr ng l

ng t

mô s o c ng gi m xu ng ch còn 76,4 ± 2,2% so v i đ i ch ng là 89,7 ± 0,5%.
t 30, 40, 50 và 60 Gy đ u quan sát th y xu t hi n nh ng b t th

ic a

các li u

ng trong các ch i cây

đ c hình thành [47].
1.4.3.2. Các k t qu nghiên c u trong n

c

Vi t Nam, l nh v c ng d ng đ t bi n th c nghi m trong ch n t o gi ng cây
tr ng đư đ

c tác gi L

nh ng n m 1980, h
đ nh h

ng

ình C a kh i x

ng nghiên c u này m i đ

ng t nh ng n m 1960. Nh ng đ n
c phát tri n t

ng đ i có h th ng và

ng. Sau đó, là m t lo t nghiên c u c a các tác gi nh : Tr n Duy Quý,

Nguy n H u

ng, Tr n

ình Long, Nguy n Minh Công, Mai Quang Vinh, Tr n Tú

Ngà, Tr n Minh Nam, Lê Duy Thành,... trên nhi u đ i t

ng cây tr ng khác nhau nh :

lúa, ngô, đ u, l c, táo, cà chua, d a h u,...( ào Thanh B ng và cs, 2006) [2].
Trong nh ng n m qua, nh áp d ng các k thu t gây đ t bi n nhân t o nh :
chi u x h t gi ng tr
S

c khi gieo, chi u x h t, c , qu khi b o qu n,… các nhà ch n
T

H c li u ĐHTN


17
gi ng trong n

c đư thu đ

ngô, cà chua, đ u t
l

c nh ng thành t u đáng k , t o ra hàng ch c gi ng lúa,

ng…, góp ph n làm t ng n ng su t, ph m ch t và s n l

ng

ng th c hàng n m.
Cây hoa là đ i t

ng m i đ

c quan tâm nghiên c u trong th i gian g n đây,

ng d ng đ t bi n trong ch n t o gi ng còn r t m i m .

nh ng k t qu

N m 2002,

Quang Minh, Nguy n Xuân Linh đư b

c đ u t o ngu n v t li u

kh i đ u cho ch n t o gi ng cúc b ng vi c gây đ t bi n th c nghi m t vi c chi u x
tia Gamma (Co60) trên ch i in vitro. Tác gi cho r ng tia Gamma (Co60) đư gây nh
h

ng đ n kh n ng sinh tr

hình thái và gây hi n t

ng và phát tri n c a cây hoa cúc in vitro, nh h

ng đ n

ng b ch t ng, d d ng thân, lá [11].

N m 2005, ào Thanh B ng và các c ng s thu c Vi n Di truy n Nông nghi p
đư công b k t qu ch n gi ng hoa cúc b ng chi u x in vitro và đư thu đ

c nhi u

màu s c hoa khác nhau, d ng hoa khác nhau, d ng hoa khác nhau. V t li u đem chi u
x là kh i mô s o c a gi ng hoa cúc màu tr ng CN43, các tác gi đư s d ng d i li u
l

ng chi u x t 1,0 đ n 15 kard. K t qu thu đ

v kh n ng tái sinh ch i là t 5,0 krad và thu đ

c cho th y li u l

ng gây ch t 50%

c 3 th đ t bi n màu hoa (màu vàng,

màu h ng và màu chóp cánh hoa màu xanh) [3].
N m 2007, Nguy n Th Kim Lý, Lê

c Th o đư dùng ph

đ t bi n trên các gi ng hoa Cúc CN93, CN98, CN43 và thu đ
v ng.

ng pháp chi u x
c 4 dòng có tri n

ng th i, Vi n Di truy n Nông nghi p c ng đang ti n hành x lý chi u x

b ng tia X v i li u l

ng 2 - 10 krad cho các cành h ng giâm và hoa đ ng ti n đ

c

x lý b ng hóa ch t EMS n ng đ 0,25 - 0,5%, m t s dòng có tri n v ng đang đ

c

ti n hành theo dõi và nhân th nghi m[11].
N m 2008, Nguy n Mai Th m dùng ph
gi ng hoa h ng đ a ph

ng pháp chi u x gây đ t bi n trên 2

ng và 3 gi ng nh p n i, đư thu đ

c nh ng bi n d di truy n

n đ nh v hình thái hoa và đ xu t 2 m u gi ng có tri n v ng cho s n xu t[17].
N m 2009, Lê

ch

c Th o chi u x tia Gamma trên cành giâm và ch i c m

ng in vitro t 0,5 - 7,0 krad đư thu đ

dòng SP25-1 và m t s dòng c m ch
S

T

c nhi u bi n d có l i và ch n l c đ

ng có tri n v ng[15].

H c li u ĐHTN

c