Phân tích quá trình hình thành và phát triển của mô hình kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam - Ý nghĩa lý luận, thực tiễn

Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

M CL C
M
U …………………………………………………………………………………………3
PH N N I DUNG……………………………………………………………………………… 4
I. S C N THI T KHÁCH QUAN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N KINH T TH
TR
NG NH H
NG XHCN VI T NAM………….………………………………… 4
1. C ch c và h n ch c a nó………………………………………………………..…..4
2. Ch tr ng phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo đ nh h ng xã h i
ch ngh a. ầầầầầầầầầ..ầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầ 4
II. QUÁ TRÌNH NH N TH C C A
NG C NG S N VI T NAM V KINH T TH
TR
NG NH H
NG XÃ H I CH NGH A …………………………………………...5
h

1. Các giai đo n nh n th c c a ng C ng s n Vi t Nam v kinh t th tr ng đ nh
ng xã h i ch ngh a ……………………………………………………………………..….5

1.1. Th i k cu i th p k 70 đ n th p k 80 c a th k XX: Tìm tòi và th nghi m c i cách
c c b trong khuôn kh mô hình kinh t k ho ch hóa t p trung…………………………………….. 5
1.2. i h i l n th VI c a ng th c s là đ i h i c a nh ng quy t sách l n nh m xoay
chuy n tình hình và t o ra m t b c ngo t cho s phát tri n c a đ t n c ………………..……..11
1.3. Nh ng n m 1990: D t khoát chuy n sang kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch
ngh a ………………………………………………………………………………...................................13

1.4. i h i l n th IX c a ng là i h i kh ng đ nh mô hình kinh t n c ta là mô hình
kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a …………………………………………….…..……15
2. ánh giá khái quát …………………………………..………………………………...17
2.1. Nh n th c chung v kinh t th tr

ng đ nh h

ng xã h i ch ngh a …………..……...17

2.2. Nh n th c v vai trò và ch tr ng phát tri n đa d ng các hình th c s h u, các thành
ph n kinh t trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a ……..................................17
2.3. Nh n th c v phát tri n đ ng b các y u t th tr
tr

ng và các lo i th tr

ng …...…...19

2.4. Nh n th c v m i quan h gi a Nhà n c, th tr ng và xã h i trong n n kinh t th
ng đ nh h ng xã h i ch ngh a ……………………………………………..…………..……….20
2.5. Nh n th c v h i nh p kinh t qu c t ………………………..…………………...………. 20
2.6. Nh n th c v đ nh h

ng xã h i ch ngh a c a n n kinh t th tr

ng ……..…………20

2.7. Nh n th c v yêu c u nâng cao n ng l c lãnh đ o c a ng, hi u l c, hi u qu qu n
lý c a Nhà n c v i n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a ………………………...21
III. THÀNH T U, H N CH TRONG TH C TI N XÂY D NG VÀ PHÁT TRI N

KINH T TH TR
NG NH H
NG XÃ H I CH NGH A ………………….……..21
1. Nh ng thành t uầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầầ. 21
1.1. Thành t u lý lu n v kinh t th tr

ng đ nh h

ng xã h i ch ngh a ………….……..21

1.2. Nh ng thành t u phát tri n kinh t - xã h i ………………………………………………27
2. Nh ng h n ch , y u kém và nguyên nhân …………………………………….……..32
1


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

IV. BÀI H C KINH NGHI M T TH C TI N XÂY D NG VÀ PHÁT TRI N KINH
T TH TR
NG NH H
NG XÃ H I CH NGH A ………………………………...36
K T LU N ……………………………………………………………………………………..41
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ……………………………………………………...42

2


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

M

U

N m 1986 tr v tr c n n kinh t n c ta là n n kinh t s n xu t nh , mang tính t
cung t c p v n hành theo c ch t p trung quan liêu bao c p. M t khác, do nh ng sai l m
trong nh n th c v mô hình kinh t xã h i ch ngh a. N n kinh t n c ta ngày càng t t
h u, kh ng ho ng tr m tr ng kéo dài, đ i s ng nhân dân th p. Mu n thoát kh i tình tr ng
đó con đ ng duy nh t là ph i đ i m i kinh t .
Sau đ i hô
ng VI n m 1986 n n kinh t n c ta chuy n sang m t h ng đi m i:
phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n v n đ ng theo c ch th tr ng có s qu n
lý c a nhà n c theo đ nh h ng xã h i ch ngh a - đó chính là n n kinh t th tr ng
đ nh h ng xã h i ch ngh a.
Vi c nghiên c u v kinh t th tr ng - s hình thành và phát tri n có ý ngh a vô
cùng to l n c v lý thuy t l n th c t . M t m t, cho ta th y đ c tính khách quan c a n n
kinh t th tr ng, và s c n thi t ph i phát tri n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch
ngh a có s qu n lý c a nhà n c n c ta hi n nay, th y đ c nh ng gì đã đ t đ c và
ch a đ t đ c c a Vi t nam. M t khác, giúp chúng ta có cái nhìn t ng quan v n n kinh
t n c nhà, đ ng th i th y đ c vai trò to l n c a qu n lý nhà n c đ i v i n n kinh t
th tr ng, nh ng gi i pháp nh m đ a n c ta ti n nhanh lên n n kinh t th tr ng đ nh
h ng xã h i ch ngh a.
Vi t Nam, phát tri n kinh t th tr ng trong th c t không nh ng là n i dung c a
công cu c đ i m i mà l n h n th còn là công c , là ph ng th c đ n c ta đi t i m c
tiêu xây d ng ch ngh a xã h i. Nh ng v n đ đ t ra là: Th c hi n mô hình này b ng cách
nào đ h n ch tiêu c c, t ng tích c c giúp cho kinh t n c ta ngày càng phát tri n sánh
vai cùng các c ng qu c n m châu khác?

Chính vì v y, vi c nghiên c u, b sung và hoàn thi n nh ng quan đi m, bi n pháp
đ n n kinh t n c ta phát tri n theo đ nh h ng xã h i ch ngh a và gi v ng đ nh
h ng đó là công vi c vô cùng thi t th c và c n thi t, có ý ngh a to l n đ i v i m i nhà
nghiên c u và phân tích kinh t . Xu t phát t t m quan tr ng đó, trong ph m vi môn h c
L ch s kinh t Vi t Nam, h c viên th c hi n ti u lu n v i ch đ : “Phân tích quá trình
hình thành và phát tri n c a mô hình kinh t th tr ng theo đ nh h ng xã h i ch
ngh a Vi t Nam. Ý ngh a lý lu n, th c ti n”.

3


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

PH N N I DUNG
I. S C N THI T KHỄCH QUAN HỊNH THĨNH VĨ PHỄT TRI N KINH
T TH TR
NG NH H
NG XHCN VI T NAM
1. C ch c và h n ch c a nó
C ch c là c ch t p trung quan liêu bao c p. ó là c ch mà đó Nhà n c
qu n lý n n kinh t b ng m nh l nh hành chính là ch y u, th hi n s chi ti t hoá các
nhi m v do Trung ng giao b ng m t h th ng ch tiêu pháp l nh t m t trung tâm. Các
doanh nghi p c n c vào ch tiêu k ho ch c a nhà n c t đó l p k ho ch s n xu t kinh
doanh cho mình.
Trong c ch t p trung quan liêu bao c p, các c quan nhà n c can thi p quá sâu
vào các ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a các doanh nghi p nh ng l i không ch u trách
nhi m gì đ i v i các quy t đ nh c a mình, t đó làm cho các doanh nghi p th đ ng
không phát huy đ c tính sáng t o, các quan h kinh t b hi n v t hoá. Quan h hàng hoá

ti n t ch mang tính hình th c, b qua hi u qu kinh t , qu n lý kinh t và k ho ch hoá
b ng ch đ c p phát, giao n p. B máy qu n lý c ng k nh, nhi u khâu trung gian nh ng
kém n ng l c.
C ch t p trung bao c p đã góp ph n cho th ng l i gi i phóng đ t n c, nh ng sau
khi đi u ki n kinh t xã h i đã thay đ i. c bi t khi trình đ phát tri n kinh t đã nâng
cao lên r t nhi u, c c u càng ph c t p thì nh ng khuy t đi m bên trong n n kinh t k
ho ch ngày càng b c l . Cu c ch y đua theo m c tiêu ch đ qu c h u hoá làm lo i b
ho c h n ch ch đ kinh t phi qu c h u, ki m ch c nh tranh nên khó làm s ng đ ng
n n kinh t .
Trên th c t kinh t k ho ch l y ch ngh a bình quân làm ph ng châm phân ph i
cho nên đã kìm hãm tích c c và sáng t o c a ng i s n xu t kinh doanh. Chúng ta th c
hi n phân ph i theo lao đ ng trong đi u ki n ch a cho phép. Trong ho t đ ng kinh t ,
vi c nhà n c qu n lý hành chính b ng m nh l nh tr c ti p, chính quy n và xí nghi p
không tách riêng, đ u vào cao đ u ra th p đã tr thành nh ng c n b nh c c a n n kinh t
k ho ch. Nh ng đi u trên đã gây tr ng i cho s phát tri n s n xu t xã h i. Tr c tình
hình đó, vi c chuy n đ i n n kinh n c ta sang n n kinh t th tr ng là đúng đ n phù
h p v i th c t , quy lu t kinh t và xu th c a th i đ i.
2. Ch tr ng phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo đ nh h
h i ch ngh a.

ng xã

Trong khi các n c trong khu v c đã đ t đ c nh ng b c phát tri n nh y v t d a
vào c ch kinh t th tr ng, m r ng quan h kinh t đ i ngo i, xây d ng c c u kinh t
h ng bên ngoài, thì Vi t Nam trong nhi u n m v n theo đu i c ch k ho ch hoá t p
trung b ng m nh l nh hành chính, quan liêu t trung ng và c c u kinh t h ng n i là
ch y u, đã kìm hãm kh n ng hoà nh p vào trào l u phát tri n c a khu v c.
Sau đ i h i VI (1986), do đ i m i nói chung và s đ i m i trong nh n th c xã h i,
ng ta nh n đ nh r ng đ phát tri n theo k p các n c trong khu v c và th gi i thì ph i
phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo đ nh h ng xã h i ch ngh a có s qu n

lý c a nhà n c. B i vì hi n nay n c ta, các đi u ki n c a s n xu t hàng hoá v n còn
đang t n t i. Phân công lao đ ng: n c ta đang t n t i h th ng phân công lao đ ng do
4


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

l ch s đ l i v i nhi u ngành ngh . V i s phát tri n khoa h c, k thu t hi n đ i, nhi u
ngành ngh m i xu t hi n làm cho s phân công lao đ ng n c ta tr nên phong phú
h n, nó t o đi u ki n cho hàng hoá phát tri n. n c ta c ng đang t n t i quan h s h u
đa d ng v t li u s n xu t và ng v i nó là n n kinh t nhièu thành ph n. i u đó t o nên
s đ c l p v m t kinh t gi a các thành viên, doanh nghi p. Nó c ng có tác d ng làm
cho hàng hoá phát tri n. M t khác, kinh t hàng hoá phát tri n, nó thúc đ y quá trình phân
công lao đ ng, quá trình chuyên môn hoá và hi n đ i hoá. Qua đó thi t l p đ c m i quan
h kinh t gi a các vùng xoá b tình tr ng t cung, t c p. y m nh quá trình xã h i hoá
s n xu t. Nó thúc đ y quá trình tích t và t p trung v n và lao đ ng th hi n quy mô c a
các doanh nghi p, quy mô v kinh t ngày càng t ng.
Kinh t hàng hoá góp ph n t ng n ng su t lao đ ng th c hi n dân ch hoá đ i s ng
kinh t . Nó khai thác đ c th m nh t ng ngành, t ng đ a ph ng đ làm ra nhi u s n
ph m cho xã h i, t o ti n đ cho vi c m r ng liên k t, liên doanh c trong n c và n c
ngoài. M r ng ph m vi giao l u hàng hoá gi a n c ta và các n c khác. Là đi u ki n
thúc đ y s phát tri n c a m t s ngành, l nh v c khác. Trong b t c hình thái kinh t - xã
h i nào c ng có ph ng th c s n xu t gi v trí chi ph i. Ngoài ra, còn có ph ng th c
s n xu t tàn d c a xã h i tr c và ph ng th c s n xu t m m m ng c a xã h i t ng lai.
Các ph ng th c s n xu t này vào đ a v l thu c, b chi ph i b i ph ng th c s n xu t
th ng tr .
Trong m t hình thái kinh t xã h i có nhi u ph ng th c s n xu t bi u hi n thành
ph n kinh t . Trong th i k quá đ , ch a có thành ph n kinh t nào gi vai trò th ng tr ,

chi ph i các thành ph n kinh t khác, mà chúng ch là nh ng m nh, nh ng b ph n h p
thành k t c u kinh t xã h i trong m t h th ng th ng nh t bi n ch ng. M i thành ph n
kinh t có ki u t ch c s n xu t kinh doanh c a nó h p thành n n kinh t hàng hoá nhi u
thành ph n.
Vi c nh n th c và t ch c th c hi n trên th c t các thành ph n kinh t trong th i k
quá đ có ý ngh a lý lu n và th c ti n to l n. Hi n nay, n c ta đang t n t i nhi u trình
đ khác nhau c a l c l ng s n xu t (th công, trình đ c khí, t đ ng hoá, tin h c
hoá...). Vì v y khi thi t l p quan h s h u thì c ng ph i đa d ng phù h p n c ta hi n
nay có th làm xu t hi n thêm m t s thành ph n kinh t khác.
n c ta t n t i m t n n kinh t nhi u thành ph n là m t t t y u khách quan. Vì
kinh t nhi u thành ph n, đây là t n t i khách quan do l ch s đ l i trong th i k quá đ
và có nhi u thành ph n kinh t mà s t n t i c a nó v n có l i cho s phát tri n đ t n c.
Phát tri n kinh t nhi u thành ph n nh m th c hi n cái quy lu t: Quan h s n xu t ph i
phù h p v i tính ch t, trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t. Phát tri n kinh t nhi u
thành ph n nh m đ cho s n xu t n c ta phát tri n liên t c không b gián đo n. Phát tri n
kinh t nhi u thành ph n nh m t o ra s c nh tranh gi a các thành ph n kinh t th tr ng
hi n nay n c ta.
II. QUỄ TRỊNH NH N TH C C A
NG C NG S N VI T NAM V
KINH T TH TR
NG NH H
NG Xĩ H I CH NGH A
1. Các giai đo n nh n th c c a ng C ng s n Vi t Nam v kinh t th tr ng
đ nh h ng xư h i ch ngh a
1.1. Th i k cu i th p k 70 đ n th p k 80 c a th k XX: Tìm tòi và th nghi m
c i cách c c b trong khuôn kh mô hình kinh t k ho ch hóa t p trung
5


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

Chúng ta đ u bi t r ng, vi c l a ch n mang tính kh ng đ nh đ ng l i đ i m i kinh
t , mô hình kinh t
Vi t Nam vào cu i nh ng n m 1980 di n ra d i áp l c gay g t c a
th c ti n trong n c và ngoài n c.
trong n c, mô hình kinh t th tr ng và đ n nh t thành ph n kinh t t ra kém
hi u qu .
N c ta quá đ lên ch ngh a xã h i b qua ch đ t b n ch ngh a trong hoàn c nh
m t n c nghèo, kinh t , k thu t l c h u, trình đ phát tri n xã h i th p, l i b chi n
tranh tàn phá n ng n . Su t m t th i gian dài, Vi t Nam c ng nh nhi u n c xã h i ch
ngh a khác đã áp d ng mô hình xã h i ch ngh a ki u Xôvi t, mô hình kinh t k ho ch
hóa t p trung, quan liêu bao c p, mà th c ch t là mô hình kinh t c ng nh c phi th
tr ng, quá đ cao vai trò c a m t thành ph n kinh t xã h i ch ngh a d i hai hình
th c: kinh t qu c doanh và kinh t t p th , còn các thành ph n kinh t khác b ng nh ng
chính sách, bi n pháp hành chính, áp đ t nóng v i đ đ y nhanh ti n đ c i t o xã h i ch
ngh a đ i v i chúng, v i m c tiêu chính không ph i là đ huy đ ng, phát tri n, mà là h n
ch thu h p, th m chí xóa b các thành ph n kinh t đ c g i là “phi xã h i ch ngh a”.
K t c c là thành ph n kinh t xã h i ch ngh a (qu c doanh và t p th ) phát tri n nhanh
v s l ng, m r ng quy mô và ph m vi ho t đ ng, nh ng hi u qu s n xu t – kinh
doanh th p và ngày càng có xu h ng gi m sút.
M c dù trong m t th i gian t ng đ i dài, mô hình kinh t này đã t ng phát huy tác
d ng, tích c c trong vi c thúc đ y s nghi p công nghi p hóa theo ki u c đi n, t p trung
đ c các ngu n l c, s c ng i, s c c a đáp ng yêu c u c a cu c kháng chi n ch ng M ,
c u n c, gi i phóng mi n Nam, th ng nh t đ t n c, nh ng càng v sau, nó càng b c l
nh ng khi m khuy t, mà ch y u là các nhu c u c a xã h i v t quá kh n ng đáp ng
c a m t n n kinh t kém hi u qu , thi u n ng đ ng do th c hi n c ch k ho ch t p
trung, quan liêu và ch đ phân ph i (v c b n) bình quân ch ngh a. Chính đi u đó đã
kìm hãm, làm thui ch t đ ng l c và tính c nh tranh gi a các l c l ng kinh t , không huy

đ ng và s d ng đ c các ngu n l c c a đ t n c đ t o đà cho s phát tri n. C ng v i
công tác ch đ o, lãnh đ o, qu n lý c ng ph m ph i m t s sai l m, mà nguyên nhân sâu
xa c a nh ng sai l m y là b nh giáo đi u, ch quan, duy ý chí, gi n đ n, nóng v i,
không tôn tr ng quy lu t kinh t khách quan; nh n th c v ch ngh a xã h i không đúng
v i th c t c a Vi t Nam, khi n cho n n kinh t lâm vào tình tr ng trì tr kéo dài, r i
kh ng ho ng kinh t - xã h i tr m tr ng và kéo dài: s n xu t phát tri n ch m, kém hi u
qu và b p bênh, tình tr ng thi u h t, khan hi m hàng hóa (k c l ng th c); l m phát
phi mã (774,7% n m 1986), đ i s ng nhân dân r t khó kh n. Vì v y, đo n tuy t v i c
ch kinh t c , l c h u và phát tri n kinh t đã tr thành đòi h i b c thi t và t t y u đ i
v i Vi t Nam lúc b y gi .
Trên th gi i, b t đ u t th p niên 80 c a th k XX, nhi u s c ép đ i v i s phát
tri n kinh t c a Vi t Nam c ng đã xu t hi n và gia t ng.
Chính ph M thi hành chính sách c m v n kinh t đ i v i Vi t Nam t cu i th p
niên 70 th k XX, nh m đ t n n kinh t Vi t Nam vào th cô l p, suy y u và d n t i s
s p đ . D i áp l c c a M , nhi u chính ph , t ch c kinh t - tài chính qu c t , t p đoàn
và công ty trên th gi i c ng bu c ph i h n ch ho c ng ng quan h v i Vi t Nam. Tuy
chính sách này không làm cho Vi t Nam b cô l p hoàn toàn, nh ng kéo dài th i gian thi
hành chính sách c m v n y đã gây ra h u qu không nh đ i v i n n kinh t Vi t Nam.
6


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

Khi Vi t Nam lâm vào kh ng ho ng kinh t - xã h i thì Liên Xô, các n c xã h i
ch ngh a ông Âu và nhi u n c trong h th ng xã h i ch ngh a trên th gi i c ng lâm
vào tình c nh t ng t .
Do kh ng ho ng kinh t , các n c xã h i ch ngh a c ng không th tri n khai k
ho ch h p tác kinh t v i Vi t Nam m t cách bình th ng. Do đó, vi n tr t các n c xã

h i ch ngh a – ngu n l c phát tri n h t s c quan tr ng đ i v i Vi t Nam – b suy gi m,
ho t đ ng th ng m i c a Vi t Nam đ i v i khu v c th tr ng truy n th ng, quan tr ng
hàng đ u c ng b gi m m nh, làm tr m tr ng thêm nh ng m t cân đ i l n v n có c a n n
kinh t .
Trong khi đó, thành công c a Trung Qu c trong vi c “c i cách, m c a” (1978) n n
kinh t theo đ nh h ng th tr ng nh ng v n gi đ c con đ ng xã h i ch ngh a và
n n kinh t Trung Qu c có s t ng tr ng phát tri n nhanh1. Có th nói đây là nh ng g i
ý và tham kh o trong chi n l c phát tri n c a Vi t Nam trong b i c nh m i.
H n n a, trên th gi i cu c cách m ng khoa h c – công ngh đang di n ra v i quy
mô l n ch a t ng có, đem l i cho loài ng i nh ng thành t u vô cùng to l n. D i s tác
đ ng c a cu c cách m ng khoa h c – công ngh , nhi u n c trên th gi i th c hi n c
c u l i n n kinh t , m c a n n kinh t và phát tri n kinh t th tr ng có s qu n lý c a
nhà n c.
Công cu c tìm tòi, th nghi m đ thoát kh i kh ng ho ng (tr c n m 1986)
đ a đ t n c ra kh i tình tr ng kh ng ho ng kinh t - xã h i, Vi t Nam đã ph i
tr i qua m t quá trình tìm tòi, th nghi m, đ u tranh t t ng và t ng k t th c ti n r t
gian kh . i u này th hi n nh sau:
B c đ t phá th nh t,
H i ngh l n th sáu Ban Ch p hành Trung ng ng C ng s n Vi t Nam khóa IV
(8/1979), v i quan đi m “làm cho s n xu t bung ra”, có th coi là s “đ t phá đ u tiên”
trong vi c thay đ i ch tr ng, chính sách trên l nh v c kinh t , v i ý ngh a là kh c ph c
nh ng khuy t đi m sai l m trong qu n lý kinh t , trong c i t o xã h i ch ngh a, đi u
ch nh nh ng ch tr ng, chính sách kinh t , phá b nh ng rào c n đ cho l c l ng s n
xu t phát tri n. ó là:
- n đ nh ngh a v l ng th c trong 5 n m, ph n l ng th c dôi ra đ c bán cho
Nhà n c theo giá khuy n khích hay th tr ng t do.
- Khuy n khích m i ng i t n d ng ao h , đ t hoang hóa…
- y m nh ch n nuôi gia súc d i m i hình th c (qu c doanh, t p th , h gia đình).
- S a l i thu l ng th c, giá l ng th c đ khuy n khích s n xu t phát tri n.
- S a l i ch đ phân ph i trong n i b h p tác xã nông nghi p, b l i phân ph i

theo đ nh su t, đ nh l ng đ khuy n khích tính tích c c c a ng i lao đ ng.
- i u ch nh m t s chính sách không còn phù h p, c i ti n chính sách phân ph i
l u thông…
Nh ng ch tr ng đó đã nhanh chóng đ c nhân dân c n c ti p nh n và bi n
thành hành đ ng c th trong th c ti n kinh t :
Trong kho ng 22 n m, Trung Qu c đã rút ng n m c đ chênh l ch thu nh p bình quân đ u
ng i c a mình so v i m c bình quân trên th gi i 7,3 l n xu ng còn 1,9 l n. Theo H An
C ng: Trung Qu c: Nh ng chi n l c l n, NXB.Thông T n, H.2003

1

7


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

- Sau h n 3 tháng th c hi n, Hà N i đã có 1,529 h đ ng ký kinh doanh s n xu t
công nghi p và th công nghi p.
- Kinh t gia đình Thành ph H Chí Minh phát tri n nhanh.
- T nh Long An t 1981 đã th c hi n thí đi m mô hình theo c ch “mua cao, bán
cao” thay cho “mua cung, bán c p”, bù giá vào l ng.
- H i Phòng, V nh Phúc, Ngh An… đ c thí đi m hình th c khoán trong các h p
tác xã nông nghi p. Trên c s y, ngày 13/1/1981, Ch th 100-CT/TW c a Ban Bí th
Trung ng ng đã ra đ i. “Khoán 100” đã b c đ u t o ra m t đ ng l c m i trong s n
xu t nông nghi p.
Trong công nghi p: n i lên là các Quy t đ nh s 25/CP và 26/CP c a Chính ph .
Tr c tình tr ng đình tr trong s n xu t công nghi p, lãnh đ o m t s đ a ph ng đã tìm
cách kh c ph c. Thành ph H Chí Minh th c hi n giao quy n t ch cho các xí nghi p

đ t đ c nh ng k t qu ban đ u khích l . Thành ph H i Phòng th c hi n giao qu l ng
cho xí nghi p đánh cá Cát Bà và cho phép khoán s n ph m t ng chuy n đi bi n. Hàng
tr m c s s n xu t kinh doanh khác trong khu v c nhà n c theo tinh th n Ngh quy t
H i ngh Trung ng 6, Ngh quy t 26 c a B Chính tr đã làm th vi c tr l ng khoán,
l ng s n ph m và v n d ng linh ho t các hình th c khoán ti n th ng.
Sau khi nghiên c u t ng k t nh ng đi m làm th , ngày 21/1/1981, H i đ ng Chính
ph đã ra Quy t đ nh s 25/CP v m t s ch tr ng và bi n pháp nh m phát huy quy n
ch đ ng s n xu t kinh doanh và quy n t ch v tài chính c a các xí nghi p qu c doanh
và Quy t đ nh s 26/CP v m r ng hình th c tr l ng khoán, l ng s n ph m và v n
d ng hình th c ti n th ng trong các đ n v s n xu t kinh doanh c a Nhà n c. Trong hai
quy t đ nh này thì Quy t đ nh s 25/CP có tác đ ng rõ nh t đ n tình hình s n xu t công
nghi p Vi t Nam. N i dung chính c a Quy t đ nh s 25/CP là k ho ch ba ph n:
- Ph n Nhà n c giao có v t t b o đ m (k ho ch A): Nhà n c s cung ng v t t
và s n ph m làm ra ph i bán theo đ a ch và giá do Nhà n c quy đ nh.
- Ph n xí nghi p t làm (k ho ch B): là ph n mà xí nghi p ph i t lo nguyên li u,
v t t (mua trên th tr ng) đ s n xu t thêm s n ph m trong nhi m v thi t k c a xí
nghi p.
- Ph n s n ph m ph (k ho ch C): xí nghi p s n xu t ra nh ng m t hàng không
n m trong di n m t hàng Nhà n c giao t nh ng s n ph m ph th i. Ví d , xí nghi p g
l y g th a làm đ ch i tr em, xí nghi p bông l y bông th a làm ch n ti t ki m,…
Sau m t th i gian th c hi n thì k ho ch 3 ph n b bi n d ng d n. Các ph n k
ho ch b l n l n. Các xí nghi p đ u tìm m i cách đ có l i cho công nhân c a mình.
- Trên l nh v c c i t o xã h i ch ngh a, t t ng s d ng các thành ph n kinh t đã
đ c đ t ra, t hi u qu kinh t mà v n d ng các hình th c s n xu t kinh doanh phù h p,
chính sách đ i v i kinh t cá th t ng b c đ c đi u ch nh cho phù h p v i th c t …
Tóm l i, nh ng t t ng đ t phá v kinh t trong Ngh quy t Trung ng 6 khóa IV
c a
ng, trong Ch th 100-CT/TW và trong các quy t đ nh c a Chính ph Vi t Nam
trong th i k này là:
- ây là nh ng ý t ng ban đ u, tuy còn s khai, ch a c b n và toàn di n, nh ng

đó là “s m đ u” có ý ngh a quan tr ng.
- i m n i b t trong nh ng tìm tòi th nghi m là “gi i phóng l c l ng s n xu t”
mà t t ng “làm cho s n xu t bung ra” là ti n đ , trên c s kh c ph c nh ng sai l m,
8


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

khuy t đi m trong qu n lý kinh t , trong c i t o xã h i ch ngh a, t o ra đ ng l c cho s n
xu t, chú ý k t h p ba l i ích, quan tâm h n đ n l i ích thi t thân c a ng i lao đ ng.
- Tác đ ng th c ti n c a nh ng tìm tòi, th nghi m ban đ u y có nhi u h n ch .
Tuy v y, nó đã đ t nh ng c s đ u tiên cho s đ i m i toàn di n, sâu s c này.
Tuy nhiên, nh ng tìm tòi đ i m i ban đ u đó đã ph i tr i qua nh ng th thách r t
ph c t p. Tr c nh ng khó kh n v kinh t và đ i s ng, c ng nh khuynh h ng mu n
quay l i v i quan ni m và cách làm c . H i ngh Trung ng 5 khóa V (12/1983) v n
xem s ch m ch p trong c i t o xã h i ch ngh a là m t trong nh ng nguyên nhân c a
tình tr ng khó kh n v kinh t - xã h i và ch tr ng ph i đ y m nh h n n a công cu c
c i t o xã h i ch ngh a. Nhà n c ph i n m hàng, n m ti n, xóa b th tr ng t do v
l ng th c và các nông, h i s n quan tr ng; th ng nh t qu n lý giá, b o đ m cung c p đ
9 m t hàng theo đúng đ nh l ng cho ng i n l ng, l p c a hàng cung c p…
Trong h p tác xã nông nghi p thì qu n lý, đi u hành ch t ch t t c các khâu theo k
ho ch. H i ngh Trung ng 6 khóa V (7/1984) v n ti p t c ch tr ng “đ y m nh c i
t o xã h i ch ngh a”, đ y m nh thu mua, n m ngu n hàng, c i t o th tr ng t do…
i u đó cho th y, s đ i m i t duy là không đ n gi n, quan ni m c v c i t o xã h i
ch ngh a còn n sâu, bám r trong nhi u ng i. Trên th c t kh ng ho ng kinh t - xã
h i ngày m t nghiêm tr ng, đ i s ng nhân dân, nh t là ng i làm công n l ng ngày
càng khó kh n”2
B c đ t phá th hai,

H i ngh Trung ng 8 khóa V (6/1985) đánh d u b c đ t phá th hai b ng ch
tr ng d t khoát xóa b c ch t p trung quan liêu, bao c p, th c hi n c ch m t giá,
xóa b ch đ cung c p hi n v t theo giá th p; chuy n m i ho t đ ng s n xu t kinh doanh
sang c ch h ch toán kinh doanh xã h i ch ngh a; chuy n ngân hàng sang nguyên t c
kinh doanh. i m quan tr ng là H i ngh l n th 8 Ban Ch p hành Trung ng khóa V,
đã th a nh n s n xu t hàng hóa và nh ng quy lu t c a kinh t hàng hóa.
Tháng 9/1985, cu c t ng đi u ch nh giá, l ng, ti n đ c th c hi n.
t đi u ch nh giá – l ng – ti n đ c ti n hành sau H i ngh Trung ng 8. i u
ch nh giá, l ng, ti n đ ng th i m t lúc, b t đ u t ngày 1/10/1985. Nhà n c th c hi n
m t giá kinh doanh, xóa b hoàn toàn giá cung c p và ch đ tem phi u, ch gi l i s g o
cho cán b , công nhân, viên ch c, l c l ng v trang, đ i t ng chính sách đ b o hi m
khi giá l ng l c có đ t bi n. T ng đi u ch nh toàn b h th ng giá nhà n c ch đ o, l y
giá lúa th tr ng tháng 8/1985 đ a toàn b m t hàng giá ch đ o lên kho ng 10 l n so v i
tr c tháng 10/1985. Ti n l ng đ c tính l i trên c s m c giá m i, theo m c t ng giá.
Quy t đ nh đ i ti n ngày 4/9/1985 đ a m nh giá ti n m i g p 10 l n ti n c . ây là cu c
t ng đi u ch nh giá – l ng – ti n, ti n hành toàn di n trong m t th i gian ng n đã gây ra
cú s c cho n n kinh t c ng nh đ i s ng, tâm lý xã h i. H qu làm cho “giá c th
tr ng có nhi u di n bi n ph c t p, nh h ng không t t đ n nhi u ho t đ ng kinh t - xã
h i. L m phát phi mã. S chênh l ch gi a giá và l ng, gi a l ng danh ngh a và l ng
th c t quá l n. Chính vì v y, đ u n m 1986, l i ph i lùi m t b c: Th c hi n chính sách
ng C ng s n Vi t Nam – Ban Ch p hành Trung ng – Ban Ch đ o t ng k t lý lu n: Báo
cáo t ng k t m t s v n đ lý lu n – th c ti n qua 20 n m đ i m i (1986-2006), Nxb. Chính tr
qu c gia, H.2005, tr.45-46

2

9


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

hai giá. Trên l nh v c phân ph i l u thông, làm phát m c 3 con s trong nhi u n m,
đ nh cao là 774,7% n m 1986. L ng l u thông ti n t cu i n m 1984 b ng 8,4 l n cu i
n m 1980. Nhi u v n đ nóng b ng, ph c t p ch a đ c gi i quy t, có m t ngày càng
tr m tr ng h n. ây là nh ng sai l m trong vi c đ i ti n, mu n t ng giá tr đ ng ti n khi
c s đ m b o cho vi c t ng đó ch a có (quan h ti n – hàng m t cân đ i nghiêm tr ng).
B c đ t phá th ba,
Tháng 5/1986, H i ngh l n th 10 Ban Ch p hành Trung ng ng C ng s n Vi t
Nam khóa V kh ng đ nh m t l n n a tính đúng đ n c a Ngh quy t Trung
ng 8
(6/1985), trong quá trình chu n b D th o Báo cáo chính tr trình i h i VI c a ng,
B Chính tr đã nêu ra nh ng k t lu n đ i v i m t s v n đ thu c v quan đi m kinh t :
1/ Trong b trí c c u kinh t , c c u đ u t , ph i l y nông nghi p làm m t tr n
hàng đ u, ra s c phát tri n công nghi p nh , công nghi p n ng đ c phát tri n có ch n
l c.
2/ Trong c i t o xã h i ch ngh a, xác đ nh c c u kinh t nhi u thành ph n là m t
đ c tr ng c a th i k quá đ lên ch ngh a xã h i n c ta.
3/ Trong c ch qu n lý kinh t , l y k ho ch làm tr ng tâm, đ ng th i ph i v n
d ng đúng đ n quan h hàng hóa, ti n t , d t khoát xóa b c ch t p trung, quan liêu bao
c p, chính sách giá ph i v n d ng quy lu t giá tr , ti n t i th c hi n c ch m t giá. ây
là b c đ t phá th ba, có ý ngh a l n trong đ i m i t duy kinh t c a ng C ng s n
Vi t Nam.
Tóm l i, d i áp l c c a th c ti n, th i k cu i th p niên 70 đ u th p niên 80 th k
XX, trong n n kinh t n c ta đã di n ra nh ng c i cách c c b theo h ng b c đ u th a
nh n th tr ng là công c b sung cho k ho ch, ch y u đ t ch c ho t đ ng kinh
doanh c p vi mô. V i s th a nh n này, th tr ng không b coi là đ i l p v i ch ngh a
xã h i và có th ch p nh n trong quá trình xây d ng xã h i xã h i ch ngh a.
Tuy có s chuy n bi n nh n th c và th c ti n quan tr ng nh ng nh ng cu c th

nghi m, tìm tòi y ch a đ s c mang tính đ t phá đ t o ra b c ngo t c n b n trong
quan đi m lý lu n và th c ti n v quá trình hình thành và phát tri n kinh t th tr ng
đ nh h ng xã h i ch ngh a. B i vì:
1/ Th tr ng ch đ c coi là công c b sung cho k ho ch, công c ch y u đ
qu n lý, t ch c và đi u hành n n kinh t v n là k ho ch pháp l nh;
2/ V th c ch t, nh ng c i cách c c b y v n trong khuôn kh c a c ch k ho ch
hóa t p trung và nh m duy trì, c ng c h th ng kinh t v n hành theo c ch đó;
3/ Giá c m t s m t hàng thi t y u (g o, ch t đ t, th t…) và y u t đ u vào c a s n
xu t, nh l ng (giá c s c lao đ ng), lãi su t, t giá h i đoái… v n là giá phi th tr ng;
4/ Trong nh n th c lý lu n v n ch a th a nh n đa s h u, đa thành ph n, kinh t t
nhân còn b phân bi t đ i x , doanh nghi p nhà n c ch a đ c t ch v tài chính, t
ch kinh doanh; n n kinh t v n hành không theo quy lu t kinh t th tr ng, ph nh n th
tr ng, giá c th tr ng, c nh tranh… n n kinh t gi m chân t i ch , lâm vào kh ng
ho ng tr m tr ng. Ch tr ng công nghi p hóa là đúng, nh ng đ ng l i và ph ng pháp
ti n hành không h p lý. i h i l n th VI c a ng n m 1986 nh n đ nh: “Trên th c t
chúng ta đã ch tr ng đ y m nh công nghi p hóa trong khi ch a có đ ti n đ c n thi t,
m t khác ch m đ i m i c ch qu n lý l i th i”. Chúng ta thiên v xây d ng công nghi p
n ng, không t p trung s c phát tri n nông nghi p, công nghi p nh , không coi tr ng đúng
10


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

m c vi c khôi ph c và t ch c l i s n xu t công nghi p, ch quan nóng v i trong c i t o
xã h i ch ngh a và b o th , trì tr trong qu n lý kinh t , l c l ng s n xu t b kìm hãm;
quan h s n xu t tr thành l c c n phát tri n do ch m đ i m i3
1.2.
i h i l n th VI c a

ng th c s là đ i h i c a nh ng quy t sách l n
nh m xoay chuy n tình hình và t o ra m t b c ngo t cho s phát tri n c a đ t n c
V th i k quá đ lên ch ngh a xã h i n c ta, i h i VI đã ch rõ: ó là th i k
lâu dài, khó kh n, g m nhi u ch ng đ ng; m t th i k c i bi n cách m ng sâu s c, toàn
di n và tri t đ . N c ta ph i xây d ng t đ u m t ch đ xã h i m i c v l c l ng s n
xu t, quan h s n xu t và ki n trúc th ng t ng.
i h i VI c ng đã kh ng đ nh ph i t b quan ni m gi n đ n, t t ng nóng v i
ch quan, duy ý chí, mu n đ t cháy giai đo n.
i h i VI c a ng đã gi l i lu n đi m v ch ng đ ng đ u tiên c a th i k quá
đ mà i h i V nêu ra và quy t đ nh ph i đi ti p ch ng đ ng đ u tiên, đ ng th i xác
đ nh nhi m v bao trùm và m c tiêu t ng quát c a nh ng n m còn l i c a ch ng đ ng
đ u tiên là “ n đ nh m i m t tình hình kinh t - xã h i, ti p t c xây d ng nh ng ti n đ
c n thi t cho vi c đ y m nh công nghi p hóa xã h i ch ngh a trong ch ng đ ng ti p
theo”4
T nhi m v bao trùm và m c tiêu t ng quát nêu trên, i h i VI đã xác đ nh 5 m c
tiêu c th v kinh t - xã h i.
1/ S n xu t đ tiêu dùng và có tích l y
2/ B c đ u t o ra m t c c u kinh t h p lý nh m phát tri n s n xu t.
3/ Xây d ng và hoàn thi n m t b c quan h s n xu t m i phù h p v i trình đ phát
tri n c a l c l ng s n xu t.
4/ T o ra chuy n bi n t t v m t xã h i.
5/ B o đ m nhu c u c ng c qu c phòng và an ninh5.
Và rút kinh nghi m c a i h i l n th V, i h i VI đã không đ ra m t th i h n
nh t đ nh khi nào k t thúc ch ng đ ng đ u tiên, mà “cái m c đánh d u ch ng đ ng đ u
tiên k t thúc là đ t đ c n m m c tiêu nói trên.
dài c a ch ng đ ng đ u tiên tùy
thu c m t ph n quan tr ng vào vi c v n d ng nh ng bài h c đã rút ra t th c ti n m i
n m qua, đ đ y nhanh nh p đ phát tri n kinh t - xã h i trong th i gian t i”6.
Báo cáo chính tr t i
i h i VI c ng ch rõ: đ th c hi n đ c nh ng nhi m v ,

m c tiêu c a nh ng n m còn l i c a ch ng đ ng đ u tiên thì đi u quan tr ng hàng đ u là
ph i đ i m i chính sách kinh t , đ ng th i v i vi c đ i m i chính sách xã h i, đ t hai lo i
chính sách này trong m i t ng quan m t thi t cùng tác đ ng và thúc đ y l n nhau. Và

3

ng C ng s n Vi
H.1987, tr.19
4
ng C ng s n Vi
H.1987, tr.42
5
ng C ng s n Vi
H.1987, tr.43
6
ng C ng s n Vi
H.1987, tr.45-46

t Nam: V n ki n

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VI, Nxb. S Th t,

t Nam: V n ki n

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VI, Nxb. S th t,

t Nam: V n ki n

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VI, Nxb. S th t,

t Nam: V n ki n

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VI, Nxb. S th t,
11


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

mu n đ i m i chính sách kinh t và chính sách xã h i, nh t thi t ph i đ i m i nh n th c
v ch ngh a xã h i.
- Trên c s nh n th c đúng đ n h n v ch ngh a xã h i và con đ ng đi lên ch
ngh a xã h i Vi t Nam, i h i VI ng C ng s n Vi t Nam đã đ ra đ ng l i đ i m i
toàn di n đ t n c nh m th c hi n có hi u qu h n công cu c xây d ng ch ngh a xã h i.
i h i đ a ra nh ng quan ni m m i: phát tri n n n kinh t nhi u thành ph n v i nh ng
hình th c kinh doanh phù h p, coi tr ng vi c k t h p l i ích cá nhân, t p th và xã h i;
ch m lo toàn di n và phát huy nhân t con ng i, có nh n th c m i v chính sách xã h i.
H i ngh Trung ng 6 khóa VI (3/1989) phát tri n thêm m t b c đã đ a ra quan
đi m phát tri n n n kinh t hàng hóa có k ho ch g m nhi u thành ph n đi lên ch ngh a
xã h i, coi “chính sách kinh t nhi u thành ph n có ý ngh a chi n l c lâu dài, có tính quy
lu t t s n xu t nh đi lên ch ngh a xã h i” và th c hi n tinh th n dân ch v kinh t ,
đ m b o cho m i ng i đ c t do làm n theo pháp lu t.
- Phát tri n n n kinh t hàng hóa có k ho ch g m nhi u thành ph n, v i nhi m v
bao trùm và m c tiêu t ng quá c a nh ng n m còn l i c a ch ng đ ng đ u tiên là n
đ nh m i m t tình hình kinh t - xã h i, ti p t c xây d ng nh ng ti n đ c n thi t cho vi c
đ y m nh công nghi p hóa xã h i ch ngh a giai đo n ti p sau. Trong lúc tình hình kinh
t - xã h i đang m t n đ nh, i h i VI xác đ nh nhi m v n đ nh là hoàn toàn đúng, có
n đ nh m i phát tri n đ c, có phát tri n m i t o ra s n đ nh cao h n, n đ nh g n li n
v i phát tri n trong quá trình đ i m i, ti n lên phía tr c c a n c ta.

- Trên c s nhi m v bao trùm và m c tiêu t ng quát mà ti n hành c c u l i n n
kinh t , đi u ch nh l n c c u đ u t . i h i VI ch rõ “n n kinh t qu c dân có m t c
c u h p lý là n n kinh t mà trong đó các ngành, các vùng, các thành phàn, các lo i hình
s n xu t có quy mô và trình đ k thu t khác nhau ph i đ c b trí cân đ i, liên k t v i
nhau, phù h p v i đi u ki n kinh t , b o đ m cho n n kinh t phát tri n n đ nh” và “ph i
xây d ng đ c m t c c u kinh t h p lý, tr c h t là c c u các ngành kinh t ”. Do đó,
“trong toàn b quá trình xây d ng ch ngh a xã h i, k c ch ng đ ng hi n nay, không
đ c tách r i nông nghi p v i công nghi p, không th coi tr ng nông nghi p hay công
nghi p”. Trong ch ng đ ng hi n nay ph i “t p trung s c phát tri n nông nghi p, coi
nông nghi p là m t tr n hàng đ u, g n công nghi p nh và ti u th công nghi p v i s n
xu t nông nghi p, g n nông nghi p v i ch bi n nông, lâm, th y, h i s n. Ngành d ch v
c ng đ c đ t ra đ chú ý phát tri n
- i h i VI xây d ng và t p trung ngu n l c cho th c hi n ba ch ng trình m c
tiêu: l ng th c – th c ph m, hàng tiêu dùng và hàng xu t kh u. Ba ch ng trình m c
tiêu này c th hóa n i dung chính c a công nghi p hóa xã h i ch ngh a. B c đ u s n
xu t có tính y u t đ u vào, đ u ra, th tr ng và nhu c u tiêu dùng, c ng nh là ti m
n ng, th m nh c a các ngành, vùng, t ch c kinh t .
Nh v y, i h i VI c a ng đ t ra v n đ phát tri n kinh t hàng hóa nhi u thành
ph n đ nh h ng xã h i ch ngh a, đ ng th i h ng t i phát tri n m t c c u kinh t đa
s h u v i vai trò ch đ o c a kinh t qu c doanh và kinh t t p th , th c hi n ho ch toán
kinh doanh xã h i ch ngh a. Các khái ni m c a kinh t th tr ng nh : cung – c u, l ,
lãi, giá c th tr ng… b t đ u đ c làm quen và b t đ u đ c s d ng. S t n t i c a
kinh t t nhân và kinh t có v n đ u t n c ngoài đ c Nhà n c th a nh n và có chính
sách khuy n khích phát tri n. C ch k ho ch hóa t p trung d n d n đ c thay th b ng
12


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

c ch qu n lý ho ch toán kinh doanh. Các ch tiêu pháp l nh và ch đ phân ph i qua
tem phi u d n d n đ c lo i b .
Nh ng thay đ i v t duy kinh t và nh ng đ i m i v c ch kinh t , đi u hành v
mô đã đ c n n kinh t t ng b c thoát ra kh i kh ng ho ng và gi i phóng m t b c l c
l ng s n xu t. Song trong giai đo n này v n còn h n ch c v t duy kinh t và th c
ti n v n hành n n kinh t theo c ch m i. ó là:
+ Nh n th c v kinh t hàng hóa và kinh t th tr ng ch a đ y đ , d n đ n các
b c ti n hành c i cách trong th c ti n ch m ch p và ng p ng ng.
+ Các th tr ng ch a hình thành, ho c s khai, t phát. H th ng pháp lu t cho s
phát tri n m t n n kinh t hàng hóa và s v n hành c a th tr ng ch a đ c ban hành
đ yđ .
+ Còn có s phân bi t đ i x gi a các thành ph n kinh t qua c ch , chính sách giá
c , thu , lãi su t… công b ng xã h i ch a đ c quan tâm và x lý có hi u qu
+ Nhà n c ki m soát tr c ti p trên ph m vi l n các y u t th tr ng (giá c , lãi
su t, t giá…). M c đ c nh tranh th p… Nhà n c có nh h ng to l n đ n th tr ng
nh ng trên th c t không có kh n ng đi u ti t các ho t đ ng kinh t qua th tr ng b ng
công c kinh t do thi u ngu n l c và thi u n ng l c qu n lý kinh t …
1.3. Nh ng n m 1990: D t khoát chuy n sang kinh t th tr
h i ch ngh a

ng đ nh h

ng xã

i h i l n th VII c a
ng C ng s n Vi t Nam v i s kiên đ nh ch tr ng:
“phát tri n kinh t - xã h i theo con đ ng c ng c đ c l p dân t c và xây d ng ch
ngh a xã h i n c ta là quá trình th c hi n dân giàu n c m nh, ti n lên hi n đ i trong
m t xã h i nhân dân làm ch , nhân ái, có k c ng, có v n hóa, xóa b áp b c, b t công,

t o đi u ki n cho m i ng i có cu c s ng m no, t do, h nh phúc”, có đi u ki n phát
tri n7 đã xác đ nh mô hình kinh t n c ta là “n n kinh t có nhi u thành ph n v i nhi u
d ng s h u và hình th c t ch c s n xu t kinh doanh phù h p v i trình đ c a l c l ng
s n xu t, thúc đ y m nh m s phát tri n có hi u qu n n s n xu t xã h i”8 và “n n kinh
t v n đ ng theo c ch th tr ng có s qu n lý c a nhà n c b ng pháp lu t, k ho ch,
chính sách và các công c khác”, v i các tiêu chí: “M i đ n v kinh t không phân bi t
quan h s h u đ u ho t đ ng theo c ch t ch kinh doanh, h p tác và c nh tranh v i
nhau bình đ ng tr c pháp lu t”
+ “Khuy n khích tính n ng đ ng sáng t o đi đôi v i thi t l p tr t t , k c ng trong
ho t đ ng kinh t ”
+ “Hi u qu kinh t - xã h i là tiêu chu n quan tr ng nh t c a s phát tri n”
+ “T ng tr ng kinh t ph i g n li n v i ti n b , công b ng xã h i, phát tri n v n
hóa, b o v môi tr ng”9
ng C ng s n Vi t Nam: C ng l nh xây d ng đ t n c trong th i k quá đ lên ch ngh a xã
h i, Nxb.S th t, H.1991, tr.8
8
ng C ng s n Vi t Nam: Chi n l c n đ nh và phát tri n kinh t - xã h i đ n n m 2000,
Nxb.S th t, H.1991, tr.8
9
ng C ng s n Vi t Nam: Chi n l c n đ nh và phát tri n kinh t - xã h i đ n n m 2000,
Nxb.S th t, H.1991, tr.8,9

7

13


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

T đó đã ch rõ: “ i m i kinh t là chuy n n n kinh t mang n ng tính t c p, t
túc sang kinh t hàng hóa nhi u thành ph n v n đ ng theo c ch th tr ng có s qu n lý
c a nhà n c” nh m “v a gi i phóng và phát huy đ c ti m n ng s n xu t trong xã h i”,
v a kh c ph c nh ng h n ch và tiêu c c c a kinh t th tr ng10
- i h i l n th VIII c a
ng (6/1996) đã xác đ nh rõ h n mô hình kinh t t ng
quát c a n c ta. ó là “Phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, v n hành
theo c ch th tr ng có s qu n lý c a nhà n c theo đ nh h ng xã h i ch ngh a”11.
Và đ ra m c tiêu đ n n m 2020, đ a n c ta c b n tr thành n c công nghi p theo
h ng hi n đ i. V quan h s n xu t, ch đ s h u, c ch qu n lý và ch đ phân ph i
g n k t v i nhau. V đ i s ng v t ch t và v n hóa, nhân dân có cu c s ng no đ , có nhà
t ng đ i t t, có đi u ki n thu n l i v h c hành, đi l i, ch a b nh, có m c h ng th v n
hóa khá.
i h i VIII xác đ nh rõ h n mô hình kinh t t ng quát n c ta là ch : i h i
VIII làm rõ h n đ nh h ng xã h i ch ngh a trong vi c xây d ng n n kinh t hàng hóa
nhi u thành ph n v n hành theo c ch th tr ng có s qu n lý c a nhà n c. Chúng ta
đ u bi t, v n đ đ nh h ng xã h i ch ngh a đã đ c nêu t
i h i VII c a ng.
làm rõ th nào là đ nh h ng xã h i ch ngh a trong xây d ng n n kinh t hàng hóa nhi u
thành ph n trong th i k công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n c, i h i VIII đã nêu ra 6
đi m:
+ “Th c hi n nh t quán lâu dài chính sách phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u
thành ph n. L y vi c gi i phóng s c s n xu t, đ ng viên t i đa m i ngu n l c bên trong
và bên ngoài đ công nghi p hóa, hi n đ i hóa, nâng cao hi u qu kinh t và xã h i, c i
thi n đ i s ng nhân dân, làm m c tiêu hàng đ u trong vi c khuy n khích phát tri n các
thành ph n kinh t và hình th c t ch c kinh doanh.
+ Ch đ ng đ i m i, phát tri n và nâng cao hi u qu kinh t nhà n c, kinh t h p
tác xã, kinh t nhà n c đóng vai trò ch đ o cùng v i kinh t h p tác xã d n d n tr
thành n n t ng. T o đi u ki n kinh t và pháp lý thu n l i đ các nhà kinh doanh t nhân

yên tâm đ u t làm n lâu dài. M r ng các hình th c liên doanh, liên k t gi a kinh t nhà
n c v i các thành ph n kinh t khác c trong và ngoài n c. Áp d ng ph bi n các hình
th c kinh t t b n nhà n c.
+ Xác l p, c ng c và nâng cao đ a v làm ch c a ng i lao đ ng trong n n s n
xu t xã h i, th c hi n công b ng xã h i ngày càng t t h n.
+ Th c hi n nhi u hình th c phân ph i, l y phân ph i theo k t qu lao đ ng và hi u
qu kinh t là ch y u, đ ng th i phân ph i d a trên m c đóng góp các ngu n l c khác
v i k t qu s n xu t kinh doanh và phân ph i thông qua phúc l i xã h i. Th a nh n s t n
t i lâu dài c a các hình th c thuê m n lao đ ng nh ng không đ bi n thành quan h
th ng tr d n t i s phân hóa xã h i hình thành hai c c đ i l p. Phân ph i và phân ph i l i
h p lý các thu nh p; khuy n khích làm giàu h p pháp đi đôi v i xóa đói gi m nghèo,
không đ di n ra chênh l ch quá đáng v m c s ng và trình đ phát tri n gi a các vùng,
các t ng l p dân c .
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
H.1991, tr.23-26
11
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
qu c gia, H.1996, tr.82

10

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VII, Nxb.S th t,
i h i đ i bi u toàn qu c l n th VIII, Nxb.Chính tr
14


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

+T ng c ng l c l ng qu n lý v mô c a Nhà n c, khai thác tri t đ vai trò tích
c c đi đôi v i kh c ph c và ng n ng a, h n ch nh ng tác đ ng tiêu c c c a c ch th
tr ng. B o đ m s bình đ ng v quy n và ngh a v tr c pháp lu t c a m i doanh
nghi p và cá nhân không phân bi t thành ph n kinh t .
+ Gi v ng đ c l p, ch quy n và b o v l i ích qu c gia, dân t c trong quan h
kinh t v i bên ngoài”12
N m v ng sáu n i dung trên thì n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n mà chúng ta
xây d ng và phát tri n s không ch ch sang qu đ o t b n ch ngh a. D nhiên, th c hi n
đ c nh ng n i dung trên hoàn toàn không đ n gi n và qua th c ti n ki m nghi m,
nh ng n i dung trên c n ph i đ c c th hóa, ph i đ c đi u ch nh, b sung đ vi c đ nh
h ng cho n n kinh t n c ta phát tri n theo đ nh h ng xã h i ch ngh a ngày càng
v ng ch c.
1.4.
i h i l n th IX c a
ng là
i h i kh ng đ nh mô hình kinh t n
là mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a

c ta

i h i l n th IX c a ng C ng s n Vi t Nam (4/2001) đã ch rõ: “Th c hi n nh t
quán lâu dài chính sách phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n v n đ ng theo
c ch th tr ng, có s qu n lý c a Nhà n c theo đ nh h ng xã h i ch ngh a; đó
chính là n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a”. V i s xác đ nh nh v y,
i h i IX c a
ng đã ti n m t b c dài trong vi c đ nh hình và c th hóa mô hình
kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a c a Vi t Nam. i h i xác đ nh “m c đích
c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a là phát tri n l c l ng s n xu t,
phát tri n kinh t đ xây d ng c s v t ch t - k thu t c a ch ngh a xã h i, nâng cao
đ i s ng nhân dân”, “phát huy cao đ n i l c, đ ng th i tranh th ngu n l c bên ngoài

và ch đ ng h i nh p kinh t qu c t đ phát tri n nhanh, hi u qu , b n v ng; t ng
tr ng kinh t g n li n v i phát tri n v n hóa, th c hi n ti n b và công b ng xã h i, b o
v môi tr ng thiên nhiên; k t h p phát tri n kinh t - xã h i v i t ng c ng qu c phòng,
an ninh”; và ch tr ng “s d ng c ch th tr ng, áp d ng các hình th c kinh t và
ph ng pháp qu n lý c a kinh t th tr ng đ kích thích s n xu t, gi i phóng s c s n
xu t, phát huy m t tích c c, h n ch và kh c ph c m t tiêu c c c a c ch th tr ng”13.
i h i X c a ng (2006) nêu rõ phát tri n n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã
h i ch ngh a là đ “th c hi n m c tiêu dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng, dân ch ,
v n minh”. i h i kh ng đ nh “Quy n s h u tài s n và quy n t do kinh doanh đ c
pháp lu t b o h ”, m i công dân có quy n bình đ ng trong đ u t kinh doanh, ti p c n
c h i, ngu n l c kinh doanh” và l n đ u tiên xác đ nh “kinh t t nhân có vai trò quan
tr ng, là m t trong nh ng đ ng l c c a n n kinh t . Doanh nghi p c ph n ngày càng
phát tri n, tr thành hình th c t ch c kinh t ph bi n, thúc đ y xã h i hóa s n xu t kinh
doanh và s h u”.
nâng cao hi u l c qu n lý c a nhà n c,
i hôi yêu c u “Tách
ch c n ng qu n lý hành chính nhà n c kh i ch c n ng qu n lý kinh doanh c a doanh
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
qu c gia, H.1996, tr.91-92
13
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
gia, H.2005, tr.635-637.

12

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VIII, Nxb.Chính tr
i h i đ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb.Chính tr qu c
15

Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

nghi p, xóa b “ch đ ch qu n”; tách h th ng c quan hành chính công kh i h th ng
c quan s nghi p”14 …
i h i XI c a
ng (2011) xác đ nh hoàn thi n th ch kinh t th tr ng đ nh
h ng xã h i ch ngh a là m t trong ba đ t phá chi n l c đ phát tri n đ t n c. i h i
ch rõ n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a “là m t hình th c kinh t th
tr ng v a tuân theo nh ng quy lu t c a kinh t th tr ng, v a d a trên c s và đ c
d n d t, chi ph i b i các nguyên t c và b n ch t c a ch ngh a xã h i” và yêu c u “hoàn
thi n th ch kinh t th tr ng đ ng b và hi n đ i”. i v i kinh t t nhân, i h i ch
tr ng “T o đi u ki n hình thành m t s t p đoàn kinh t t nhân và t nhân góp v n vào
các t p đoàn kinh t nhà n c”. V h i nh p kinh t qu c t , i h i ch tr ng “Ch
đ ng, tích c c h i nh p qu c t , đ ng th i gi v ng, t ng c ng tính đ c l p, t ch c a
n n kinh t ”. Ti p t c đ i m i qu n lý nhà n c v kinh t , i h i yêu c u “Phân đ nh
rõ h n ch c n ng qu n lý kinh t c a nhà n c và ch c n ng c a t ch c kinh doanh v n
và tài s n c a nhà n c”, “nghiên c u hình thành các t ch c qu n lý đ u t , kinh doanh
có hi u qu các ngu n v n, tài s n c a nhà n c, kh c ph c tình tr ng b máy qu n lý
hành chính tham gia tr c ti p vào các ho t đ ng kinh doanh thông qua các m nh l nh
hành chính”. i h i đã đ a vào C ng l nh xây d ng đ t n c trong th i k quá đ lên
ch ngh a xã h i (b sung, phát tri n n m 2011) quan đi m “phát tri n n n kinh t th
tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a” và xác đ nh đây là m t trong tám ph ng h ng c
b n c a th i k quá đ lên ch ngh a xã h i Vi t Nam15.
T ng k t 30 n m đ i m i đ t n c, i h i XII c a ng th hi n nh ng nh n th c
m i nh t, đ y đ nh t (cho đ n hi n nay) v n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch
ngh a. i h i xác đ nh n n kinh t th tr ng xã h i ch ngh a Vi t Nam “là n n kinh t
v n hành đ y đ , đ ng b theo các quy lu t c a kinh t th tr ng, đ ng th i b o đ m
đ nh h ng xã h i ch ngh a phù h p v i t ng giai đo n phát tri n c a đ t n c, là n n

kinh t th tr ng hi n đ i và h i nh p qu c t , có s qu n lý c a Nhà n c pháp quy n
xã h i ch ngh a do
ng C ng s n Vi t Nam lãnh đ o, nh m m c tiêu dân giàu, n c
m nh, dân ch , công b ng, v n minh”; “trong đó, kinh t nhà n c gi vai trò ch đ o,
kinh t t nhân là m t đ ng l c quan tr ng c a n n kinh t . Th tr ng đóng vai trò ch
y u trong huy đ ng và phân b có hi u qu các ngu n l c phát tri n, là đ ng l c ch y u
đ gi i phóng s c s n xu t; các ngu n l c nhà n c đ c phân b theo chi n l c, quy
ho ch, k ho ch phù h p v i c ch th tr ng”.
i h i yêu c u “Hoàn thi n th ch
b o v nhà đ u t , quy n s h u, quy n tài s n; hoàn thi n pháp lu t phá s n doanh
nghi p theo c ch th tr ng”; đ i m i t ch c, qu n lý doanh nghi p nhà n c phù h p
v i chu n m c qu c t ; ch đ ng l a ch n d án đ u t n c ngoài có công ngh hi n
đ i, liên k t v i doanh nghi p trong n c, có v trí trong chu i giá tr toàn c u; phát tri n
đ ng b các y u t th tr ng và các lo i th tr ng, “th c hi n nh t quán c ch giá th
tr ng”, “không l ng ghép các chính sách xã h i trong giá”, th c hi n c ch đ u th u,
đ u giá, th m đ nh giá; “tách ch c n ng ch s h u tài s n, v n c a nhà n c và ch c
n ng qu n lý nhà n c. Xóa b ch c n ng đ i di n ch s h u nhà n c c a các b , y
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n i h i đ i bi u toàn qu c l n th X, Hà N i, Nxb CTQG,
2006, tr.77, 86, 83, 79
15
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n i h i đ i bi u toàn qu c l n th XI, Hà N i, Nxb
CTQG, 2011, tr.107, 209, 205, 207,215.
14

16


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

ban nhân dân đ i v i v n, tài s n nhà n c t i doanh nghi p. Thành l p m t c quan
chuyên trách làm đ i di n ch s h u đ i v i doanh nghi p nhà n c”16.
2. ánh giá khái quát
Trong h n 30 n m đ i m i, nh n th c, quan đi m, ch tr ng c a ng, Nhà n c
ta v n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a Vi t Nam đã t ng b c hình
thành, đ c b sung, phát tri n ngày càng hoàn thi n, phù h p v i quy lu t khách quan,
th c ti n c a đ t n c và xu h ng chung c a th gi i, c a th i đ i. C th là:
2.1. Nh n th c chung v kinh t th tr

ng đ nh h

ng xã h i ch ngh a

T nh n th c, quan đi m ph nh n kinh t th tr ng, xem kinh t th tr ng là đ c
tr ng riêng có c a ch ngh a t s n, đ i l p kinh t th tr ng v i ch ngh a xã h i, ng
đã t ng b c th a nh n s t n t i khách quan, t t y u, c n thi t c a kinh t th tr ng
trong th i k quá đ lên ch ngh a xã h i n c ta. Quá trình này kéo dài 15 n m, t
i
h i VI đ n i h i IX c a ng, đi t th a nh n, cho phép t n t i, phát tri n nhi u hình
th c s h u, nhi u thành ph n kinh t đ n th a nh n phát tri n n n kinh t hàng hóa; t
xác đ nh đó là n n kinh t hàng hóa có k ho ch, k ho ch là “tính th nh t”, hàng hóa là
“tính th hai” c a n n kinh t , t i xác đ nh đó là n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n
v n hành theo c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c theo đ nh h ng xã h i ch
ngh a, th a nh n c ch th tr ng, nh ng ch a th a nh n kinh t th tr ng. Ch đ n i
h i IX c a ng (n m 2001), 15 n m sau khi b t đ u s nghi p đ i m i, ng m i xác
đ nh n n kinh t n c ta trong th i k quá đ lên ch ngh a xã h i là n n kinh t th
tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a, cho r ng kinh t th tr ng là s n ph m chung c a
v n minh nhân lo i; trong th i k quá đ lên ch ngh a xã h i m t n c nghèo, kinh t
kém phát tr n, ch a qua giai đo n phát tri n t b n ch ngh a nh n c ta, nh t đ nh ph i

phát tri n n n kinh t th tr ng, s d ng kinh t th tr ng đ xây d ng c s v t ch t k
thu t c a ch ngh a xã h i. N n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a đ c
ng xác đ nh là mô hình kinh t t ng quát n c ta trong th i k quá đ lên ch ngh a
xã h i.
Nh ng đ c tr ng c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a c ng đ c
nh n th c ngày càng rõ, đ c b sung, phát tri n ngày càng hoàn thi n qua các nhi m k
ih i
ng.
i h i XII c a
ng th hi n rõ, đ y đ nh t (đ n th i đi m hi n nay)
quan đi m c a ng ta v n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a. ó là n n
kinh t th tr ng hi n đ i, h i nh p qu c t , v n hành đ y đ , đ ng b theo các quy lu t
c a kinh t th tr ng; đ ng th i, có s qu n lý c a Nhà n c pháp quy n xã h i ch
ngh a do
ng C ng s n lãnh đ o, b o đ m đ nh h ng xã h i ch ngh a phù h p v i
t ng giai đo n phát tri n c a đ t n c, nh m m c tiêu “dân giàu, n c m nh, dân ch ,
công b ng, v n minh”.
2.2. Nh n th c v vai trò và ch tr ng phát tri n đa d ng các hình th c s h u,
các thành ph n kinh t trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a

ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
2016, tr.102, 103, 105, 106, 109.
16

i h i đ i bi u toàn qu c l n th XII, Hà N i, VPTW,
17


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

T ch th a nh n, cho phép t n t i, phát tri n hai hình th c s h u toàn dân (nhà
n c) và t p th v t li u s n xu t, hai thành ph n kinh t là kinh t nhà n c và kinh t
t p th ,
ng đã th a nh n s t n t i, khuy n khích phát tri n nhi u hình th c s h u,
nhi u thành ph n kinh t trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a. Quy n
s h u, quy n tài s n, quy n t do kinh doanh đ c b o v . Các hình th c s h u, các
thành ph n kinh t đ c kh ng đ nh t n t i lâu dài, là yêu c u khách quan, t t y u, là đ c
tr ng c a n n kinh t trong th i k quá đ lên ch ngh a xã h i Vi t Nam. Doanh
nghi p thu c m i thành ph n kinh t đ u t ch , h p tác, c nh tranh bình đ ng theo pháp
lu t.
i v i kinh t t nhân, t ch tr ng phát tri n kinh t h gia đình trong nông
nghi p, ng ta th a nh n s t n t i lâu dài, khuy n khích phát tri n kinh t t nhân trong
các l nh v c, các ngành kinh t , r i đi t i xác đ nh kinh t t nhân có vai trò quan tr ng, là
m t đ ng l c c a n n kinh t . Hi n nay, kinh t t nhân đ c xác đ nh là m t đ ng l c
quan tr ng c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a. Doanh nghi p t nhân
đ c kinh doanh m i ngành, l nh v c mà pháp lu t không c m. Nhà n c t o đi u ki n,
khuy n khích hình thành, phát tri n các t p đoàn kinh t t nhân và t nhân góp v n, mua
c ph n c a các t p đoàn kinh t nhà n c. Cùng v i phát tri n kinh t t nhân trong
n c, ng ch tr ng thu hút m nh đ u t tr c ti p n c ngoài (FDI), thu hút v n, công
ngh , ph ng pháp qu n lý hi n đ i, m r ng th tr ng xu t, nh p kh u đ phát tri n
kinh t . Trong nh ng n m g n đây, vi c thu hút đ u t n c ngoài yêu c u ph i đ c
ch n l c, u tiên thu hút nh ng d án đ u t có trình đ công ngh cao, thân thi n v i
môi tr ng, có liên k t, chuy n giao công ngh cho doanh nghi p trong n c, t o c h i
cho doanh nghi p trong n c tham gia vào các chu i giá tr toàn c u.
Kinh t nhà n c đ c xác đ nh có vai trò ch đ o, cùng v i kinh t t p th t ng
b c tr thành n n t ng c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a; đ ng
th i, ng yêu c u ph i t ng c ng qu n lý tài s n công, các ngu n l c nhà n c (đ t đai,
tài nguyên, v n nhà n c); c c u l i, nâng cao hi u qu đ u t công và đ y m nh s p

x p l i, đ i m i, nâng cao hi u qu các doanh nghi p nhà n c. Doanh nghi p nhà n c
đ c yêu c u s p x p l i, đ i m i b ng vi c cho gi i th , phá s n, bán l i tài s n đ i v i
các doanh nghi p làm n thua l , nh ng l nh v c không c n thi t ph i có doanh nghi p
nhà n c; thoái v n kh i nh ng ngành, l nh v c có hi u qu th p, không ph i là l nh v c
kinh doanh chính c a doanh nghi p; chuy n doanh nghi p nhà n c thành các công ty
trách nhi m h u h n và nh t là đ y m nh c ph n hóa đ tr thành các công ty c ph n có
v n nhà n c. Doanh nghi p nhà n c, nh t là các t p đoàn, t ng công ty nhà n c, trong
nh ng n m g n đây, đ c c c u l i, đ nh h ng t p trung vào các ngành, l nh v c then
ch t, thi t y u, nh ng đ a bàn quan tr ng và qu c phòng, an ninh. T ch c b máy và
ph ng th c qu n lý, qu n tr doanh nghi p đ c đ i m i phù h p v i c ch th tr ng,
các thông l , chu n m c qu c t . Tách b ch nhi m v s n xu t kinh doanh và nhi m v
chính tr công ích.
i v i các t ch c kinh t t p th , kinh t h p tác, ng ch tr ng đ i m i c v
t ch c và ph ng th c ho t đ ng phù h p v i c ch th tr ng. Các h p tác xã ph i
hình thành trên c s liên k t t nguy n c a các thành viên, làm ch c n ng cung c p d ch
v cho các thành viên, h tr cho các thành viên trong vay v n, ng d ng ti n b khoa
h c-công ngh , tiêu th s n ph m… đ gi m chi phí, nâng cao n ng su t, ch t l ng và
18


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

hi u qu s n xu t kinh doanh.
i v i các đ n v s nghi p công,
ng ch tr ng đ i
m i t ch c và c ch ho t đ ng, chuy n sang c ch t ch , t ch u trách nhi m v t
ch c b máy, biên ch , v tài chính và th c hi n xã h i hóa l nh v c d ch v công, thu hút
các thành ph n kinh t tham gia vào l nh v c này.

2.3. Nh n th c v phát tri n đ ng b các y u t th tr

ng và các lo i th tr

ng

T ch t t c giá c s n ph m hàng hóa mua bán, l u thông đ u do Nhà n c quy t
đ nh, khi chuy n sang phát tri n kinh t hàng hóa, ban đ u, ng ch tr ng th c hi n c
ch hai giá, m t giá v n do Nhà n c quy t đ nh (đ i v i m t s hàng hóa có nh h ng,
tác đ ng l n đ n s n xu t và đ i s ng nhân dân) và m t giá do ng i s n xu t, kinh
doanh quy t đ nh (đ i v i các hàng hóa do h s n xu t kinh doanh). Sau đó, cùng v i phát
tri n kinh t th tr ng, giá c c ng đ c chuy n sang th c hi n theo c ch th tr ng
đ i v i h u h t các hàng hóa, ch tr m t s hàng hóa, d ch v thu c l nh v c đ c quy n
nhà n c (đi n, x ng d u,…) và d ch v xã h i c b n nh y t , giáo d c. Các quy n t
do kinh doanh, t do l u thông hàng hóa, c nh tranh bình đ ng gi a các doanh nghi p
thu c m i thành ph n kinh t đ c th c hi n. C ch đ u th u, đ u giá, th m đ nh giá
đ c m r ng. Ph m vi giá c hàng hóa do nhà n c quy đ nh ngày càng thu h p. Các t
ch c s nghi p công l p đ c chuy n sang c ch t ch và vi c cung c p các d ch v
công đ c xã h i hóa; giá các d ch v xã h i c b n, nh y t , giáo d c c ng t ng b c
chuy n sang c ch th tr ng, không l ng ghép các chính sách xã h i trong giá; chuy n
t c ch c p phát sang c ch đ t hàng, t h tr cho đ n v cung c p d ch v sang h tr
tr c ti p cho đ i t ng h ng th .
ng ch tr ng phát tri n đ ng b , theo h ng hi n đ i, v n hành thông su t các
lo i th tr ng. Phát tri n th tr ng hàng hóa, d ch v đa d ng, theo các ph ng th c
giao d ch, mua bán ngày càng hi n đ i (sàn giao d ch, siêu th , th ng m i đi n t ,…),
b o v l i ích c a ng i tiêu dùng, nh t là v giá c , ch t l ng hàng hóa, v sinh an toàn
th c ph m, các d ch v b o hành, b o d ng sau bán hàng; b o v th tr ng trong n c,
không đ n c ngoài thâu tóm. Phát tri n th tr ng tài chính đ ng b , có c c u hoàn
ch nh, c th tr ng tài chính, th tr ng ti n t , th tr ng ch ng khoán, th tr ng c
phi u, trái phi u, các công c tài chính phái sinh, th tr ng cho thuê tài s n, mua bán n ,

th tr ng các d ch v k toán, ki m toán, th m đ nh giá, t v n thu … C c u l i th
tr ng tài chính, b o đ m lành m nh hóa h th ng tài chính, ti n t , n đ nh kinh t v
mô, đáp ng nhu c u v n cho n n kinh t . Phát tri n th tr ng b t đ ng s n, bao g m
quy n s d ng đ t và b t đ ng s n g n li n v i đ t, làm cho đ t đai tr thành ngu n v n
quan tr ng cho phát tri n; yêu c u vi c phân b và s d ng đ t đai ph i theo quy ho ch,
k ho ch, thông qua đ u th u, đ u giá c nh tranh đ s d ng ti t ki m, có hi u qu . Phát
tri n th tr ng s c lao đ ng; th c hi n r ng rãi ch đ h p đ ng lao đ ng; đa d ng hóa
các hình th c giao d ch vi c làm, phát tri n h th ng thông tin v th tr ng lao đ ng, b o
đ m quy n l i c a c ng i lao đ ng và s d ng lao đ ng; hoàn thi n chính sách ti n
công, ti n l ng, b o hi m, các thi t ch hòa gi i, gi i quy t tranh ch p lao đ ng. Phát
tri n m nh m và đ ng b th tr ng khoa h c - công ngh . Chuy n các t ch c nghiên
c u và phát tri n công ngh sang c ch t ch ; có chính sách h tr đ khuy n khích các
t ch c, cá nhân, nh t là doanh nghi p, đ u t nghiên c u, phát tri n, chuy n giao công
ngh , ng d ng ti n b khoa h c - công ngh vào s n xu t kinh doanh. Xây d ng c s
19


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

d li u qu c gia v công ngh . T ng c ng thông tin v các s n ph m khoa h c công
ngh ; thành l p các t ch c t v n, th m đ nh, xác đ nh giá tr đ các s n ph m khoa h c
công ngh đ c mua bán thu n l i trên th tr ng, g n v i b o v quy n s h u trí tu .
2.4. Nh n th c v m i quan h gi a Nhà n
kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a

c, th tr

ng và xã h i trong n n

T ch không đ c th a nh n, r i đ c xem ch là y u t h tr cho k ho ch, vai
trò, ch c n ng c a th tr ng đ c nh n th c ngày càng đ y đ ; th tr ng đ c xác đ nh
đóng vai trò ch y u trong huy đ ng và phân b các ngu n l c, xác đ nh giá c , đi u ti t
ho t đ ng c a doanh nghi p, l u thông c a hàng hóa, là đ ng l c ch y u đ gi i phóng
s c s n xu t; các ngu n l c c a Nhà n c đ c phân b theo chi n l c, quy ho ch, k
ho ch, đ ng th i ph i phù h p v i c ch th tr ng. T ch Nhà n c làm t t c , v a
qu n lý kinh t nhà n c, v a tr c ti p qu n lý s n xu t kinh doanh, nh n th c v vai trò,
ch c n ng c a Nhà n c t ng b c đ c đ i m i, yêu c u phát tri n n n kinh t th
tr ng là xây d ng và hoàn thi n th ch kinh t , t o môi tr ng thu n l i, công khai,
minh b ch, thông thoáng, c nh tranh bình đ ng, cho doanh nghi p thu c m i thành ph n
kinh t đ u t , phát tri n; s d ng các công c lu t pháp, chính sách, chi n l c, quy
ho ch, k ho ch và các ngu n l c c a nhà n c đ n đ nh kinh t v mô, đ nh h ng và
đi u ti t kinh t , thúc đ y s n xu t kinh doanh và b o v tài nguyên môi tr ng; phát tri n
các l nh v c v n hóa, xã h i; c ng c qu c phòng, an ninh, m r ng đ i ngo i. Qu n lý
kinh t c a Nhà n c tách kh i qu n lý s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Qu n lý
kinh t c a Nhà n c tôn tr ng, t o đi u ki n cho c ch th tr ng ho t đ ng, đ ng th i
h n ch nh ng tiêu c c c a nó. Cùng v i nh n th c và gi i quy t m i quan h Nhà n c
và th tr ng, vai trò c a ch th xã h i đ c coi tr ng. Quy n làm ch c a nhân dân, vai
trò giám sát, ph n bi n xã h i c a M t tr n T qu c, các đoàn th chính tr - xã h i đ i
v i l nh v c kinh t đ c lu t pháp quy đ nh; m r ng thu th p ý ki n đánh giá c a nhân
dân, các t ch c chính tr - xã h i, xã h i - ngh nghi p đ i v i vi c th c hi n đ ng l i,
ch tr ng c a ng, chính sách pháp lu t c a Nhà n c. M i quan h gi a Nhà n c,
th tr ng và xã h i đ c nh n th c, x lý ngày càng phù h p h n v i yêu c u c a các
n n kinh t th tr ng hi n đ i trên th gi i.
2.5. Nh n th c v h i nh p kinh t qu c t
Nh n th c c a ng đã phát tri n t m r ng quan h kinh t qu c t t i ch đ ng,
tích c c h i nh p kinh t qu c t ; t đ y m nh các ho t đ ng xu t nh p kh u, thu hút đ u
t n c ngoài t i ký k t các hi p đ nh th ng m i, đ u t song ph ng, đa ph ng, tham
gia vào các t ch c kinh t qu c t ; đa d ng hóa, đa ph ng hóa quan h kinh t qu c t ,

tránh l thu c vào m t th tr ng, m t đ i tác c th ; k t h p hi u qu ngo i l c và n i
l c; nâng cao n ng l c c nh tranh qu c gia, ti m l c c a các doanh nghi p trong n c;
g n h i nh p qu c t v i xây d ng n n kinh t đ c l p, t ch . H th ng lu t pháp, chính
sách đ c s a đ i, b sung đ phù h p v i đòi h i và th c thi có hi u qu các cam k t
qu c t , t n d ng các c h i, phòng ng a, gi m thi u các tác đ ng tiêu c c t bên ngoài,
x lý các tranh ch p qu c t v th ng m i, đ u t ; đ ng th i tích c c tham gia vào xây
d ng các quy t c th ng m i, đ u t qu c t .
2.6. Nh n th c v đ nh h

ng xã h i ch ngh a c a n n kinh t th tr
20

ng


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

nh h ng xã h i ch ngh a là yêu c u đ c ng đ t ra ngay t khi xác đ nh n n
kinh t n c ta là n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n ( i h i VII) và n n kinh t th
tr ng ( i h i IX). Tuy nhiên, nh n th c v nh ng y u t b o đ m đ nh h ng xã h i
ch ngh a c ng ch đ c hoàn thi n t ng b c. n hi n nay ( i h i XII), nh ng y u t
b o đ m đ nh h ng xã h i ch ngh a c a n n kinh t th tr ng là: có s qu n lý c a Nhà
n c pháp quy n xã h i ch ngh a do ng C ng s n Vi t Nam lãnh đ o, nh m m c tiêu
“dân giàu, n c m nh, dân ch , công b ng, v n minh”; kinh t nhà n c gi vai trò ch
đ o, doanh nghi p nhà n c gi v trí then ch t, là m t l c l ng v t ch t quan tr ng c a
kinh t nhà n c; kinh t nhà n c cùng v i kinh t t p th ngày càng tr thành n n t ng
c a n n kinh t ; Th c hi n phân ph i ch y u theo k t qu lao đ ng, hi u qu kinh t ,
đ ng th i theo m c đóng góp v n cùng các ngu n l c khác và phân ph i thông qua h

th ng an sinh xã h i, phúc l i xã h i. G n k t ch t ch phát tri n kinh t v i phát tri n v n
hóa, xã h i, b o v môi tr ng, th c hi n ti n b và công b ng xã h i; khuy n khích làm
giàu h p pháp đi đôi v i xóa đói, gi m nghèo; phát huy vai trò làm ch c a nhân dân
trong phát tri n kinh t - xã h i.
2.7. Nh n th c v yêu c u nâng cao n ng l c lãnh đ o c a
ng, hi u l c, hi u
qu qu n lý c a Nhà n c v i n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a
ng c n ph i nâng cao n ng l c ho ch đ nh đ ng l i, ch tr ng phát tri n kinh
t - xã h i; đ y m nh, nâng cao ch t l ng công tác tuyên truy n, v n đ ng, t o s đ ng
thu n trong ng và trong xã h i đ th c hi n th ng l i ch tr ng, đ ng l i c a ng;
t ng c ng lãnh đ o vi c th ch hóa, t ch c th c hi n và ki m tra, giám sát vi c th c
hi n; đào t o, b i d ng, b trí đ i ng cán b lãnh đ o, qu n lý trong l nh v c kinh t ;
kiên quy t đ u tranh đ y lùi tham nh ng, suy thoái t t ng chính tr , đ o đ c, l i s ng
trong đ i ng cán b , công ch c. Nhà n c c n ph i th ch hóa và th c hi n có hi u qu
ch tr ng, đ ng l i phát tri n kinh t c a ng. Nâng cao ch t l ng ban hành các v n
b n quy ph m pháp lu t, xây d ng và hoàn thi n th ch kinh t th tr ng đ nh h ng xã
h i ch ngh a, các chi n l c, quy ho ch, k ho ch phát tri n kinh t ; gi v ng n đ nh
kinh t v mô, phân b và s d ng có hi u qu các ngu n l c kinh t c a Nhà n c.
i
m i ph ng th c qu n lý c a Nhà n c phù h p v i n n kinh t th tr ng.
i m i, c
c u l i t ch c b máy và đ i ng cán b , công ch c nhà n c theo h ng tinh g n, hi u
l c, hi u qu ; xác đ nh rõ ch c n ng, nhi m v , th m quy n, trách nhi m; đ y m nh c i
cách hành chính, phát huy dân ch đi đôi v i t ng c ng k lu t, k c ng. y m nh c i
cách t pháp. Nâng cao n ng l c, hi u qu gi i quy t tranh ch p dân s , kinh doanh, đ u
t , th ng m i. X lý nghiêm các vi ph m pháp lu t v kinh t . B o đ m an ninh, tr t t ,
an toàn xã h i, t o môi tr ng thu n l i cho phát tri n kinh t .
III. THÀNH T U, H N CH TRONG TH C TI N XÂY D NG VÀ PHÁT
TRI N KINH T TH TR
NG NH H

NG XÃ H I CH NGH A
1. Nh ng thành t u
1.1. Thành t u lý lu n v kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a
Có th nói, đây là thành qu to l n và quan tr ng trong nghiên c u lý lu n c a
C ng s n Vi t Nam.

21

ng


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

T duy lý lu n và quan ni m v kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a là
m t quá trình lâu dài, th ng xuyên và qua nhi u b c v i m c tiêu không thay đ i là
xây d ng thành công ch ngh a xã h i n c ta v toàn di n trên t t c các m t quan h
s h u, qu n lý và phân ph i nh m b o đ m phù h p v i l c l ng s n xu t và ki n trúc
th ng t ng. L c l ng s n xu t luôn đ c u tiên phát tri n đ tr thành l c l ng tiên
phong, m đ ng phát tri n kinh t , đ ng th i quan h s n xu t luôn đ c đ i m i hoàn
thi n nh m h tr cho vi c gi i phóng, khai thác có hi u qu nh ng ti m n ng kinh t .
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a là mô hình kinh t m i m ch a
t ng có trong l ch s nhân lo i. Nh n th c và l a ch n kinh t th tr ng đ nh h ng xã
h i ch ngh a không ph i là s gán ghép ch quan kinh t th tr ng v i ch ngh a xã h i,
mà là k t qu sáng t o c a s v n d ng ch ngh a Mác – Lênin, t t ng H Chí Minh và
các quy lu t phát tri n. ó là k t qu c a c m t quá trình tìm tòi, th nghi m, suy t , đ u
tranh t t ng gian kh , k t tinh trí tu và công s c c a toàn
ng, toàn dân ta trong
nhi u th p k .

ng th i, nó là k t qu c a s n m b t và nh n th c đúng quy lu t phát
tri n, tính th i đ i, có s khái quát, đúc rút kinh nghi m phát tri n kinh t th tr ng trên
th gi i, đ c bi t là th c ti n c i cách và xây d ng ch ngh a xã h i Vi t nam và Trung
Qu c. Có th nói, s nghi p đ i m i h n 30 n m qua đánh d u giai đo n phát tri n m i
v trình đ phát tri n t duy lý lu n c a ng ta và kh ng đ nh đ c con đ ng và m c
tiêu đi lên ch ngh a xã h i trong tình hình qu c t di n bi n h t s c ph c t p và có nhi u
b t l i.
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a Vi t Nam v a mang nh ng đ c
tr ng chung c a kinh t th tr ng, v a có tính đ c thù (đ nh h ng xã h i ch ngh a).
Kinh t th tr ng là m t ki u t ch c kinh t - xã h i; trong đó quá trình s n xu t,
phân ph i, trao đ i và tiêu dùng đ u đ c th c hi n thông qua th tr ng. Vì th , kinh t
th tr ng không ch là “công ngh ”, là “ph ng ti n” đ phát tri n kinh t - xã h i, mà
còn là nh ng quan h kinh t - xã h i, nó không ch g m các y u t l c l ng s n xu t,
mà còn c m t h th ng quan h s n xu t. Nh v y, rõ ràng là không có và không th có
m t n n kinh t th tr ng chung chung, thu n túy, tr u t ng tách r i kh i hình thái kinh
t - xã h i, tách r i kh i ch đ chính tr - xã h i c a m t n c.
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a th c ch t là ki u t ch c n n kinh t
v a d a trên nh ng nguyên t c và quy lu t c a kinh t th tr ng, v a d a trên nh ng
nguyên t c và b n ch t c a ch ngh a xã h i. Vì th , có th nói r ng: kinh t th tr ng
đ nh h ng xã h i ch ngh a n c ta v a mang nh ng đ c tr ng chung c a kinh t th
tr ng, v a có tính đ c thù (đ nh h ng xã h i ch ngh a). T đó, có th nói, trong n n
kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a có hai nhóm nhân t c a kinh t th tr ng
và c a xã h i đang đ nh h ng xã h i ch ngh a. Trong đó, nhóm nhân t th nh t đóng
vai trò nh là “đ ng l c” thúc đ y s n xu t xã h i phát tri n nhanh, còn nhóm nhân t th
hai đóng vai trò h ng d n, đi u khi n, ch đ nh s v n đ ng c a n n kinh t theo nh ng
m c tiêu đã xác đ nh. Vì th , có th kh ng đ nh r ng, trong n n kinh t th tr ng n c
ta v n có nh ng thu c tính, nh ng quy lu t chung c a kinh t th tr ng, nh ng nh t thi t
ph i có nh ng đ c đi m riêng bi t c a nó. Hay nói cách khác; mô hình c a n n kinh t
n c ta hi n nay v a mang “cái ph bi n” c a n n kinh t th tr ng nói chung, v a có
đ c thù riêng.

- Cái ph bi n đó là:
22


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

+ Các ch th kinh t th tr ng đ c t ch , t do kinh doanh, t do c nh tranh
theo pháp lu t.
+ Th tr ng và c ch th tr ng là m t trong nh ng c s quan tr ng đ phân b
các ngu n l c m t cách h p lý.
+ C nh tranh v a là môi tr ng, v a là đ ng l c thúc đ y phát tri n kinh t - xã h i.
+ C ch v n hành n n kinh t th tr ng là c ch th tr ng có s qu n lý c a nhà
n c. Nhà n c đi u hành kinh t v mô.
- Tính đ c thù: đ nh h ng xã h i ch ngh a c a n n kinh t th tr ng n c ta:
Tính đ c thù này không ph nh n các quy lu t c a kinh t th tr ng, mà là c s đ
xác đ nh b n ch t c a n n kinh t th tr ng n c ta. Theo tinh th n c a các i h i VI
đ n
i h i X c a
ng C ng s n Vi t Nam, đ c tr ng b n ch t c a n n kinh t th
tr ng Vi t Nam là:
Th nh t, m c tiêu chi n l c c a s phát tri n kinh t th tr ng.
Tính đ nh h ng xã h i ch ngh a trong phát tri n kinh t - xã h i quy đ nh quá trình
phát tri n kinh t th tr ng n c ta ph i là “quá trình th c hi n dân giàu, n c m nh,
ti n lên hi n đ i trong m t xã h i do nhân dân lao đ ng làm ch , nhân ái, có v n hóa, có
k c ng, xóa b áp l c và b t công t o đi u ki n cho m i ng i có cu c s ng m no, t
do, h nh phúc”, “dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng, dân ch và v n minh”17.
Nh ng không th làm cho “dân giàu, n c m nh” n u không có t ng tr ng và phát
tri n kinh t trên c s đ y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n c và không th có

t ng tr ng kinh t n u không phát tri n và qu n lý có hi u qu n n kinh t th tr ng.
Ch có s c m nh c a n n kinh t th tr ng m i là c s kinh t c a s phát tri n theo
đ nh h ng xã h i ch ngh a. Công nghi p hóa, hi n đ i hóa nh m phát tri n l c l ng
s n xu t hi n đ i, xây d ng n n công nghi p n i đ a hi n đ i, có s c c nh tranh cao và
th c hi n các m c tiêu c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a. Trong
đi u ki n th gi i ngày nay, công nghi p hóa không ch g n v i các m c tiêu, gi i pháp có
“tính ch t truy n th ng”, mà ph i đ t t i m c tiêu hi n đ i và d a trên các công c , gi i
pháp hi n đ i. Theo ngh a đó, công nghi p hóa v a ph i là quá trình hi n đ i hóa. Vì th ,
công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ c hi u là quá trình công nghi p hóa v i các m c tiêu và
gi i pháp phù h p v i đi u ki n và xu h ng phát tri n hi n đ i. Trong giai đo n hi n
nay, xu th toàn c u hóa kinh t và s phát tri n kinh t tri th c đang làm thay đ i m nh
m n i dung và b c đi c a quá trình công nghi p hóa, hi n đ i hóa và nó đòi h i công
nghi p hóa, hi n đ i hóa nh ng n c đi sau (nh Vi t Nam) ph i đ ng th i th c hi n
hai quá trình: 1/ V a xây d ng n n đ i công nghi p hi n đ i; 2/ V a ph i phát tri n kinh
t tri th c. ng ta đã xác đ nh: công nghi p hóa, hi n đ i hóa Vi t Nam ph i d a vào
tri th c, theo con đ ng đi t t, rút ng n. Công nghi p hóa, hi n đ i hóa ph i th c hi n
đ ng th i hai nhi m v : chuy n t n n kinh t nông nghi p sang kinh t công nghi p và
m t n n kinh t công nghi p sang kinh t tri th c.
T m t trình đ th p v kinh t và k thu t, mu n đi lên nhanh, c n có s phát tri n
tu n t v i s phát tri n nh y v t. N n kinh t n c ta ph i phát tri n theo mô hình “l ng
ghép”, m t m t, ph i phát tri n nông nghi p và các ngành công nghi p c b n, m t khác,
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
gia, H.2001, tr85-85.

17

i h i đ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb.Chính tr qu c
23

Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

đ ng th i ph i phát tri n nh ng ngành kinh t d a vào tri th c và công ngh cao đ nâng
cao n ng l c c nh tranh c a n n kinh t . N m b t đ c xu h ng phát tri n hi n đ i và
trên c s t ng k t th c ti n công cu c đ i m i n c ta, i h i l n th IX c a ng đã
kh ng đ nh: “ y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa xây d ng n n kinh t đ c l p t
ch , đ a n c ta tr thành m t n c công nghi p, u tiên phát tri n l c l ng s n xu t,
đ ng th i xây d ng quan h s n xu t phù h p theo đ nh h ng xã h i ch ngh a”18. “Phát
tri n kinh t , công nghi p hóa, hi n đ i hóa là nhi m v trung tâm. Con đ ng công
nghi p hóa, hi n đ i hóa c a đ t n c ta c n và có th rút ng n th i gian, v a có nh ng
b c tu n t , v a có nh ng b c nh y v t”. i h i l n th X c a
ng C ng s n Vi t
Nam kh ng đ nh: “Ti p t c đ y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa g n v i phát tri n
kinh t tri th c”19.
Th hai, c c u các ch th kinh t th tr ng
N n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a Vi t Nam là n n kinh t h n
h p đ c c u trúc t nhi u lo i hình, hình th c s h u và nhi u thành ph n kinh t . S
h u toàn dân, s h u t p th và s h u t nhân, trong đó “ch đ s h u công c ng (công
h u) v t li u s n xu t ch y u t ng b c đ c xác l p và s chi m u th tuy t đ i khi
ch ngh a xã h i đ c xây d ng xong v c b n”
T các hình th c s h u y hình thành nên nhi u thành ph n kinh t v i nh ng hình
th c t ch c kinh doanh đa d ng, đan xen, h n h p. Các thành ph n kinh t y đ u là b
ph n c u thành quan tr ng c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a, cùng
phát tri n lâu dài, h p tác và c nh tranh lành m nh trong đó kinh t nhà n c gi vai trò
ch đ o, kinh t nhà n c cùng v i kinh t t p th ngày càng tr thành n n t ng v ng
ch c c a n n kinh t qu c dân”. ây là c u trúc đ c thù c a n n kinh t th tr ng đ nh
h ng xã h i ch ngh a theo ngh a:
- Không th có n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a n u trong nó ch

đ công h u không đóng vai trò n n t ng
- Nó không lo i trù các quan h s h u t nhân và khu v c kinh t t nhân.
- Kinh t nhà n c ch không ph i là l c l ng kinh t nào khác đóng vai trò ch
đ o, d n d t s phát tri n các thành ph n kinh t khác.
ng th i v i vi c kh ng đ nh vai trò c a kinh t nhà n c c n coi tr ng vai trò c a
các thành ph n kinh t khác. Và m i doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t đ c
khuy n khích phát tri n lâu dài, h p tác và c nh tranh trong khuôn kh pháp lu t và đ c
pháp lu t b o v quy n bình đ ng v c h i phát tri n và l i ích chính đáng trong ti n
trình phát tri n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a. Yêu c u khách quan c a
th tr ng và kinh t th tr ng là ph i xác nh n quy n s h u d i d ng giá tr nh ng
đóng góp v tài s n, trí tu … vào kinh doanh. Nhà n c ph i b o v b ng pháp lu t
quy n s h u và thu nh p h p pháp c a các ch th kinh t th tr ng.
Th ba, v phân ph i thu nh p trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch
ngh a Vi t Nam.
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
gia, H.2001, tr.89
19
ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n
gia, H.2006, tr.87

18

i h i đ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb.Chính tr qu c
i h i đ i bi u toàn qu c l n th X, Nxb.Chính tr qu c
24


Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Nam

V n Công V

c tr ng xã h i trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a là:
- Xác đ nh các ch tiêu hi u qu c n đ t đ c c a n n kinh t th tr ng, nh : t c đ
t ng GDP/ng i; các ch tiêu v phát tri n giáo d c, y t , vi c làm, v xóa đói gi m
nghèo, v v n hóa xã h i, đ m b o môi tr ng, môi sinh…
- Nâng cao ch c n ng xã h i c a Nhà n c xã h i ch ngh a trong ch đ b o hi m
xã h i, trong chính sách phan ph i thu nh p, đ ng th i có chính sách b o đ m xã h i đ i
v i nh ng đ i t ng đ c bi t (gia đình có công v i cách m ng, th ng binh, ng i tàn
t t…)
Do đó, phân ph i trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a đòi h i
th c hi n hài hòa ba v n đ sau đây:
- K t h p v n đ l i nhu n v i v n đ xã h i. M c đích c a s k t h p này là v a
đ m b o cho các ch th c a kinh t th tr ng có đ c l i nhu n cao, v a t o đ c đi u
ki n chính tr - xã h i bình th ng cho s phát tri n kinh t
- K t h p ch t ch nh ng nguyên t c phân ph i c a ch ngh a xã h i và nguyên t c
c a kinh t th tr ng, nh : phân ph i theo lao đ ng, theo đóng góp v v n, theo tài n ng,
trí tu , phân ph i qua qu phúc l i xã h i… Trong đó, nguyên t c phân ph i theo k t qu
lao đ ng là ch y u. Nh v y, trong kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a Vi t
Nam có nhi u hình th c phân ph i đan xen là t t y u khách quan.
- i u ti t phân ph i thu nh p, m t m t đòi h i Nhà n c ph i có chính sách sao cho
gi m b t kho ng cách chênh l ch gi a giàu và nghèo… m t khác, ph i có chính sách,
bi n pháp nâng cao thu nh p chính đáng c a ng i giàu, ng i nghèo và c a toàn xã h i.
i u ti t phân ph i thu nh p đ c th c hi n theo hai kênh: M t là, nhà n c xã h i ch
ngh a là ch th duy nh t ti n hành t ch c đi u ti t thu nh p trên ph m vi toàn xã h i,
nh m đ m b o công b ng, bình đ ng phúc l i xã h i. Hai là, đi u ti t phân ph i thu nh p
theo nguyên t c c a th tr ng và c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c.
Th t , th c hi n s th ng nh t gi a t ng tr ng kinh t và ti n b xã h i, công
b ng xã h i ngay t đ u, trong t ng b c và t ng chính sách phát tri n.
Tính đ nh h ng xã h i ch ngh a đòi h i ph i b o đ m công b ng và ti n b xã h i,
th c hi n s th ng nh t gi a t ng tr ng kinh t và công b ng, ti n b xã h i trong t ng

b c phát tri n kinh t
n c ta. T ng tr ng kinh t đ ng th i v i phát tri n xã h i, v n
hóa, giáo d c vì m c tiêu phát tri n con ng i Vi t Nam là nh ng n i dung c u thành c a
s phát tri n nhanh, hi u qu , hi n đ i và b n v ng trong quá trình phát tri n kinh t th
tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a.
ng ta ch tr ng: “K t h p hài hòa gi a phát tri n kinh t v i phát tri n v n hóa,
xã h i, gi a t ng tr ng kinh t v i ti n b xã h i, gi a đ i s ng v t ch t và đ i s ng tinh
th n c a nhân dân. Coi phát tri n kinh t làm c s và ti n đ đ th c hi n các chính sách
xã h i, th c hi n t t chính sách xã h i là đ ng l c thúc đ y phát tri n kinh t ”20.
Trên th gi i hi n có nh ng n c đ t v n đ t ng tr ng kinh t tr c, gi i quy t
v n đ công b ng xã h i sau. L i có nh ng n c mu n d a vào vi n tr n c ngoài, vay
n n c ngoài đ c i thi n đ i s ng nhân dân r i s thúc đ y t ng tr ng kinh t . Còn
n c ta, ng ta đã th hi n t t ng c a Ch t ch H Chí Minh “n c dâng thuy n lên”,
ng C ng s n Vi t nam: V n ki n
H.1991, tr.73

20

i h i đ i bi u toàn qu c l n th VII, Nxb.S th t,
25