de tai sinh hoc 9 rat chuan

Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
Phần I đặt vấn đề
I. Cơ sở khoa học
I.1. Cơ sở thực tiễn
I.1.1. Đặc điểm chơng trình di truyền học lớp 9 trung
học cơ sở
Di truyền học là môn khoa học cơ bản và rất quan trọng trong sinh học và
cơ sở khoa học của nó đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề cơ bản của các bộ môn sinh
học khác. Kiến thức di truyền học có nhiều phần trừu tợng, khó hiểu cần phải có
sự yêu thích, hứng thú, tập trung t duy cao mới có thể nhận thức và khắc sâu
kiến thức. Bài tập di truyền ra đời đã đáp ứng đợc những yêu. Chính vì vậy mà hệ
thống các bài tập di truyền đã đợc xây dựng và sử dụng rộng rãi trong dạy học di
truyền học nhằm gây hứng thú học,kích thích t duy nhận thức, củng cố, hoàn
thiện và khắc sâu kiến thức cho học sinh, tạo cho học sinh phơng pháp nghiên
cứu độc lập trong t duy cũng nh trong thực nghiệm và thực tiễn cuộc sống.
Đặc biệt chơng trình di truyền học lớp 9 với cấu trúc chơng trình nh sau:
Chơng Nội dung cơ bản
I. Các thí nghiệm
của Menden
Kiến thức về các quy luật di truyền của Menden
II. Nhiễm sắc
thể
Cấu trúc vật chất di truyền ở cấp độ tế bào, các
cơ chế truyền đạt vật chất di truyền, sự truyền
đạt của các cấu trúc vật chất di truyền ở cấp độ
tế bào qua các thế hệ tế bào và cơ thể.
III. ADN gen Cấu trúc vật chất di truyền ở cấp độ phân tử.Sự
vận động của chúng trong tế bào qua các thế hệ
tế bào và cơ thể.
IV. Biến dị Sự biến đổi vật chất di truyền ở cấp độ tế
bào và phân tử

1
Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
ảnh hởng của môi trờng lên sự biểu hiện kiểu
hình của cơ thể
V. Di truyền học
nguời
Các phơng pháp nghiên cứu di truyền ngời và sự
vận dụng di truyền học vào y học
VI. ứng dụng di
truyền học
Nguyên tắc chính và phơng pháp chọn giống từ
tạo nguồn biến dị đến chọn lọc cá thể
Với cấu trúc nh vậy chúng ta thấy nội dung chơng trình rất nặng lại thiên
về chiều rộng cung cấp cho HS khối lợng kiến thức rất lớn mà ít đi về chiều sâu
nên rất khó để học sinh nắm vững vấn đề và hiểu kiến thức một cách sâu sắc,
hơn nữa trong chơng trình lại rất ít có những tiết dạy về bài tập di truyền để gây
hứng thú và kích thích t duy của học sinh, nội dung bài tập di truyền trong sách
giáo khoa lại thiết kế chủ yếu theo từng bài học, từng chơng nên tính khái quát
và hệ thống cha cao khả năng liên hợp các nguồn kiến thức để phát triển t duy
của học sinh còn thấp
I.1.2. Đặc trng lứa tuổi học sinh lớp 9 THCS
Học sinh lớp 9 có độ tuổi từ 15 đến 16, là lứa tuổi quá độ chuyển từ thiếu
niên lên thanh niên, trong tuổi này ở các em đang phát triển mạnh cả về thể chất
lẫn t duy, các em ham hoạt động, tò mò, thích tìm hiểu những điều mới lạ. Các
em dễ hng phấn nhng cũng chóng chuyển sang ức chế khi phải tiếp thu kiến
thức một cách thụ động kém hào hứng, các em không thích ngồi nghe những lời
giải thích tỉ mỉ của giáo viên, mà các em muốn thể hiện khả năng t duy, chủ
động, sáng tạo của mình để tìm ra nhng điều mới lạ nên chờ đợi ở giáo viên
những bài giảng cuốn hút khiến cho các em tích cực chủ động để tìm nguồn kiến
thức mới.

Từ những lí do trên và vai trò của bài tập trong dạy học di truyền học, với mong
muốn góp một phần của cá nhân mình để nâng cao chất lợng dạy học sinh học
nói chung và dạy học di truyền học lớp 9 nói riêng, tôi mạnh dạn đề xuất phơng
2
Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
pháp Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 trung học
cơ sở
II. Cơ sở lí luận của phơng pháp sử dụng bài tập
để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 trung
học cơ sở
II.1. Bản chất của bài tập di truyền trong dạy học.
II.1.1. Khái niệm bài tập
Theo Nguyễn Ngọc Quang bài tập là bài ra cho học sinh làm để vận dụng
những điều đã học nhằm hình thành kiến thức mới, củng cố, hoàn thiện, nâng
cao kiến thức đã học.
Bài tập có thể là một câu hỏi, một thí nghiệm, một bài toán hay một bài
toán nhận thức.
Bài tập chỉ ra một định hởng nhận thức cho ngời học để hớng ngời học tới
việc tìm hiểu, sử dụng vốn hiểu biết tri thức, bổ sung thêm những định hớng tri
thức mới từ tài liệu sách giáo khoa. Trên cơ sở đó, bằng năng lực t duy, vốn kinh
nghiệm của mỗi cá nhân tạo ra tiềm lực mới nhận thức đợc vấn đề đặt ra và nh
vậy, ngời học đã tiếp thu đợc một lợng tri thức mới từ bài tập.
Nếu bài tập đợc xây dựng và đợc giáo viên đa đến cho ngời học theo mục
đích dạy học giúp ngời học định hớng đợc việc học và qua bài tập học sinh hình
thành đợc kiến thức mới thì bài tập sẽ trở thành bài tập nhận thức. Nh vậy, không
phải bài tập nào cũng trở thành bài toán nhận thức mà nó chỉ trở thành bài toán
nhận thức khi mâu thuẫn khách quan trong bài tập đợc học sinh ý thức nh là một
vấn đề, nghĩa là biến mâu thuẫn khách quan thành mâu thuẫn chủ quan. Từ đó
học sinh dựa vào kiến thức trong sách giáo khoa, kiến thức tiếp thu đợc trớc đó,
3

Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
kiến thức từ giáo viên để biến đổi, giải quyết mâu thuẫn. Khi giải quyết đợc mâu
thuẫn thì học sinh sẽ lĩnh hội đợc kiến thức từ bài tập.
II.1.2.Bản chất của bài tập di truyền trong dạy học.
Bài tập di truyền đợc thiết lập từ sau kết quả nghiên cứu của Menđen. Trớc
hết là nghiên cứu các quy luật di truyền sau đó để phục vụ cho công tác dạy học.
Trên thế giới bài tập di truyền đợc đa vào dạy học từ năm 1965 còn ở Việt Nam
bắt đầu từ năm 1971. Để phục vụ công tác dạy học, phù hợp với mục đích dạy
học thì bài tập di truyền có bản chất sau:
1.Bài tập di truyền phải chứa đựng thông tin: Thông tin cần lĩnh hội, truyền
đạt là các mối quan hệ phản áng bản chát của các quy luật di truyền. Thông tin
đó cần có dung lợng nhất định tuỳ thuộc vào mục đích dạy học, đối tợng dạy
học, đối tợng nhận thức. Nghĩa là phụ thuộc vào trình độ, năng lực của giáo viên,
trình độ nhận thức của học sinh và nội dung kiến thức chứa đựng trong bài tập là
kiến thức mới cần lĩnh hội hay kiến thức cũ cần ôn tập, củng cố, hoàn thiện, nâng
cao.
2.Bài tập di truyền phải đảm bảo tính logic của nhiều vấn đề cần đa ra để
nhận thức kiến thức cũ rõ hơn đồng thời làm tiền đề để nhận thức kiến thức mới.
II.2. Phơng pháp sử dụng bài tập để tổ chức dạy
học di truyền học lớp 9 trung học cơ sở
II.2.1. Bài tập, phơng tiện để tổ chức học sinh tự học di
truyền học
Các nghiên cứu lý luận dạy học cho tháy bài tập là phơng tiện, là hoạt
động để tổ chức hoạt động tự học, tự rèn luyện năng lực tự học của học sinh ở
các khâu của quá trình tự học vì:
1.Bài tập và lời giải của bài tập là nguồn tri thức mới cho học sinh
4
Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
2.Giải bài tập sẽ phát triển năng lực t duy cho học sinh, đặc biệt rèn luyện,
hình thành những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết về di truyền học.

3.Giúp học sinh tăng độ bền kiến thức, cụ thể hoá việc học một cách tối u
bởi vì kiến thức đến với học sinh không phải qua kênh độc thoại cuả giáo viên
mà qua kênh hoạt động t duy của học sinh.
4.Bài tập là phơng tiện để tổ chức học sinh tự chiếm lấy tri thức mới đồng
thời cũng là là phơng tiện để kiểm tra tri thức thầy đã dạy, trò đã học. Từ đó giúp
thầy đánh giá đợc phơng pháp dạy, còn trò rút ra đợc kinh nghiệm học, tự bổ
sung đào sâu kiến thức.
5.Bài tập có vai trò định hớng nhận thức, định hớng nghiên cứu sách giáo
khoa.
6.Bài tập có vai trò củng cố và nâng cao kiến thức, giúp học sinh hệ thống
hoá, khái quát hoá các kiến thức đã học một cách hệ thống.
Chính những vai trò quan trọng của di truyền trong dạy học mà việc sử
dụng bài tập làm phơng tiện để tổ chức dạy học di truyền học là rất thuận lợi và
hứa hẹn tính khả quan.
II.2.2. Các biện pháp sử dụng bài tập để tổ chức dạy học
di truyền học
II.2.2.1. Sử dụng bài tập kết hợp với nghiên cứu sách
giáo khoa.
Các nghiên cứu lý luận cho thấy sách giáo khoa cũng đợc sử dụng nh là
một phơng tiện quan trọng để tổ chức hoạt động tự học của học sinh. Bởi vì sách
giáo khoa là nguồn cung cấp tri thức quan trọng nhất, sự phong phú tri thức từ
sách giáo khoa không phải lúc nào cũng khai thác hết đợc. Do vậy để nâng cao
giá trị dạy học từ sách giáo khoa thì giáo viên phải xem sách giáo khoa nh là một
công cụ để tổ chức hoạt động tự lực của học sinh khi giải bài tập để hình thành tri
5
Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
thức mới. Trong hoạt động đó thì sách giáo khoa đối với học sinh là nguồn tri
thức cốt lõi, cơ bản để tra cứu , tìm tòi và tự lực nghiên cứu trớc nội dung bài mới
ở nhà. Nh vậy, sách giáo khoa không còn để ôn kiến thức, tự học các nội dung
đơn giản mà còn là công cụ kết hợp để tổ chức học sinh tiếp thu tri thức mới.

II.2.2.2. Sử dụng bài tập kết hợp câu hỏi tự lực.
Câu hỏi tự lực là những câu hỏi gợi ý của giáo viên theo một định hớng s
phạm dạy học. đó là loại câu hỏi hớng dẫn học sinh khi đọc tài liệu mới, khi giải
bài tập. điều này có tác dụng rút ngắn thời gian nhận thức các tri thức mới của
học sinh từ tài liệu giáo khoa. đặc biệt loại câu hỏi này rèn luyện cho học sinh tác
phong tự học, tự nghiên cứu tìm tòi có định hớng từ các tri thức hững hờ của tài
liệu sách giáo khoa.
Nh vậy, từ bài tập di truyền với nội dung kiến thức mới nhờ định hớng bằng
các câu hỏi tự lực giúp học sinh tự nghiên cứu tài liệu sách giáo khoa, tập giải bài
tập để lĩnh hội tri thức mới. Quá trình tổ chức bài học mới bao gồm các yếu tố cơ
bản theo sơ đồ sau:
Bài tập di truyền
Định hớng
Công tác tự lực nghiên cứu SGK
Câu hỏi tự lực


gia công
Tri thức mới
II.2.2.3. Quy trình dạy tự học.
Từ các biện pháp sử dụng bài tập di truyền để tổ chức học sinh tự học các
quy luật di truyền cho thấy:
*Hoạt động dạy của giáo viên đợc quy về việc nêu hệ thống bài tập và câu
hỏi theo phiếu in sẵn cho học sinh tự lực nghiên cứu sách giáo khoa ở nhà từ tr-
ớc. Giờ lên lớp giáo viên tổ chức dạy thông qua giáo án đợc thiết kế theo các câu
hỏi, bài tập đã cho. Thực chất giờ dạy trên lớp là giáo viên kiểm tra năng lực tự
6
Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
học của học sinh và kiến thức học sinh tiếp thu đợc qua tự học sau đó tổ chức
học sinh thảo luận câu trả lời, lời giải của các câu hỏi bài tập kết hợp phơng pháp

đàm thoại tìm tòi đồng thời giáo viên chỉnh lý bổ sung để lời giải các câu hỏi, bài
tập đợc hoàn thiện. Đó chính là tri thức mới cần lĩnh hội. Nh vậy hoạt động mang
tính định hớng, chỉ đạo, hớng dẫn và tạo tình huống.
*Hoạt động học đợc đặc trng bởi quá trình gia công tài liệu thu đợc từ giải
bài tập bằng một chuỗi các thao tác t duy: Phân tích, tổng hợp, so sánh, thiết lập
mối quan hệ nhân quả, khái quát hoá, hệ thống hoá d ới định hớng của các câu
hỏi tự lực. Hoạt động học có thể đợc tiến hành qua 3 thời điểm sau:
-Thời điểm tự học: học sinh tự học bằng chính hành động của mình. Nghĩa là học
sinh tự mình trả lời các câu hỏi, bài tập trong phiếu in sẵn trên cơ sở kiến thức cũ
đã tiếp thu đợc từ sách và biến đổi thành của mình. Kết quả là thu đợc mọt sản
phẩm kiến thức và đặt biệt là hình thành biện pháp tự học. Tuy nhiên, tri thức học
sinh tiếp thu đợc ở thời điểm này là tri thức của bản thân cá nhân học sinh còn
thô sơ, đơn giản, cha đợc kiểm chứng và cha đợc khẳng định.
-Thời điểm học bạn: Sản phẩm ở thời điểm tự học đợc đa ra phân tích bổ sung ,
thảo luận trớc tập thể lớp. Mỗi học sinh sẽ lắnh nghe, bổ sung , điều chính câu
trả lời của bạn đối chiếu với sản phẩm của mình tranh luận với nhau để đi đến
thống nhất. Nh vậy tri thức cá nhân đã đợc sửa chữa, điều chính dự trên cơ sở
của ý kiến của các cá nhân trong nhóm.
-Thời điểm học thầy: Thực ra học sinh đã đợc học thầy ngay từ thời điểm ban
đầu qua các câu hỏi, bài tập mà thầy đặt ra cho học sinh. Tiếp đó ở thời điểm
học bạn, thầy là ngời chỉ đạo, tổ chức cho tập thể lớp thảo luận tìm tòi tri thức
mới. Cuối cùng ở thời điểm này , thầy là ngời bổ sung, chỉnh lý giúp học sinh
hoàn thiện lĩnh hội quá trình tri thức.
7
Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 THCS- GV : trịnh thị thu hằng
Nh vậy, hoạt động dạy và học diễn ra trên một nền chung là hoạt động chỉ
đạo của rhầy, hoạt động tích cực của trò. Hoạt động học của trò với 3 thời điểm:
Tự học, học bạn, học thầy diễn ra theo một đờng xoáy ốc nhiều tầng giúp học
sinh vừa nắm đợc kiến thức vừa nắm đợc cách học. Nh vậy có thể nói dạy học
tích cực là dạy cho học sinh cách học , phơng pháp tự học.

II.2.3. Những yêu cầu lý luận đối với việc sử dụng bài tập
để tổ chức dạy học di truyền học
Hiệu quả của việc sử dụng bài tập để tổ chức công tác độc lập nghiên cứu
sách giáo khoa của học sinh nhằm lĩnh hội tri thức mới phụ thuộc vào việc tổ
chức đúng đắn hoạt động đó. Khi nghiên cứu bài giảng, giáo viên phải căn cứ
vào nội dung của bài học, xác định nhiệm vụ nhận thức cụ thể xây dựng hệ
thống bài tập, câu hỏi sao cho phù hợp nhất, kích thích đợc hoạt động t duy của
học sinh, tạo hứng thú nhận thức. Muốn vậy cần tuân thủ những yêu cầu sau:
1.Việc xây dựng hệ thống bài tập và câu hỏi định hớng cho học sinh tự lực
nghiên cứu sách giáo khoa để lĩnh hội tri thức mới. Do vậy khi xây dựng bài tập,
câu hỏi phải có tính hệ thống logíc, đồng thời tạo tình huống có vấn đề , tạo hứng
thú nhận thức, kích thích sự tìm tòi, sáng tạo của học sinh.
2.Mỗi khi giáo viên cho học sinh nghiên cứu giải bài tập trớc ở nhà để lĩnh
hội tri thức, giáo viên cần cung cấp cho học sinh bản hớng dẫn, đó là hệ thống
câu hỏi tự lực có định hớng để nghiên cứu tài liệu sách giáo khoa. Xác định trình
tự của công tác độc lập khi giải bài tập qua hệ thống câu hỏi định hớng, đặc biệt
cần chú ý những vấn đề cơ bản của tàiliệu mới.
3.Trong quá trình lên lớp giáo viên cần kiểm tra chất lợng lĩnh hội tri thức
của học sinh từ công tác độc lập giải bài tập và nghiên cứu sách giáo khoa. Kiểm
tra nội dung tự học, chất lợng giải bài tập, trả lời các câu hỏi bằng cách cho các
8