Giải pháp giúp học sinh trường THPT quan hóa tăng hứng thú học bài phú sông bạch đằng của trương hán siêu cảm nhận tác phẩm từ góc nhìn không gian nghệ thuật

1. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài
Văn học Việt Nam trung đại bao gồm những văn bản văn chương thẩm mỹ
và những văn bản văn học chức năng ra đời trong khoảng thời gian từ thế kỷ X đến
hết thế kỷ XIX. Những văn bản thuộc nền văn học này được chọn dạy học trong
trường phổ thông hiện nay ra đời muộn nhất cũng cách đây hơn trăm năm, không ít
văn bản ra đời cách đây cả ngàn năm như: Quốc tộ, Nam quốc sơn hà, Thiên đô
chiếu…. Những văn bản được chọn dạy học trong nhà trường là những văn bản
thấm nhuần chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa nhân đạo với giá trị nghệ thuật cao,
cả nội dung cả hình thức đều mang dấu ấn đương thời. Do có giá trị đích thực nên
nhiều văn bản trong số đó vượt qua được thử thách của thời gian, tồn tại trong
nhiều chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn của nền giáo dục Việt Nam dân chủ
cộng hòa và Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Văn học trung đại là một thành tựu cực kì quan trọng trong văn học Việt
Nam. Khám phá thế giới nghệ thuật này không hề đơn giản. Để trở thành một
tượng đài nghệ thuật, nó phải là kết tinh từ đỉnh cao của những thủ pháp nghệ thuật.
Để làm nên thành công và chất đặc trưng của văn học trung đại, yếu tố không gian
nghệ thuật là điều không thể thiếu. Không gian không đơn thuần mang ý nghĩa
khách quan mà nó là không gian được quan niệm, được gán cho một ý nghĩa nhất
định. Tìm hiểu về không gian nghệ thuật của văn học trung đại Việt Nam, ta sẽ
càng hiểu hơn về cha ông của mình.
Những giá trị to lớn của văn học cổ chưa được khai thác một cách sâu sắc để
giúp cho học sinh hiểu thấu và tâm đắc với tiếng nói cha ông. Lý do khiến các
em chưa có hứng thú học tập với các tác phẩm văn học trung đại nói chung và
“Bạch Đằng giang phú” nói riêng là bởi sáng tác văn chương thời trung đại thâm
thúy, sâu sắc và tinh tế, tao nhã, trong sáng được sản sinh trong một bối cảnh văn
hóa, lịch sử cụ thể đã lùi rất xa so với thời đại ngày nay. “Khoảng cách thẩm mỹ”
giữa các tác phẩm văn chương thời trung đại với học sinh phổ thông hiện nay
trước hết là khoảng cách về thời gian và không gian nghệ thuật trong bối cảnh văn
hóa lịch sử đương thời. Để xóa nhòa “khoảng cách” đã nói, đề tài này chúng tôi tập
trung nghiên cứu để định hướng cho học sinh khám phá không gian được tác giả đề

cập đến trong tác phẩm từ đó hiểu được tư tưởng, tâm niệm của thi nhân.
Qua đề tài “Giải pháp giúp học sinh trường THPT Quan Hóa tăng hứng thú
học bài Phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu: cảm nhận tác phẩm từ góc nhìn
không gian nghệ thuật” tôi sẽ đưa ra một cách giảng dạy mới nhằm đem đến hứng
thú, sự hiểu biết của học sinh về văn bản “Phú sông Bạch Đằng” nói riêng và các
tác phẩm văn học trung đại nói chung.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Với đề tài này, tôi mong muốn văn bản “Phú sông Bạch Đằng” dù ra đời
cách xa hàng bảy, tám thế kỉ vẫn được học sinh hào hứng cảm nhận và thấu hiểu về
tinh thần yêu nước, tư tưởng nhân văn, tinh thần nhân đạo, niềm tự hào, sự suy tư
1


của cha ông xưa kia, từ đó có ý thức tiếp nối những truyền thống cao đẹp của dân
tộc.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Là học sinh lớp 10 trường THPT Quan Hóa – một trường miền núi, vùng sâu
vùng xa của tỉnh Thanh Hóa.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Tiến hành thực hiện đề tài này tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: thu thập thông tin thông qua đọc sách
báo, tài liệu nhằm mục đích tìm chọn những khái niệm và tư tưởng cơ bản là cơ sở
cho lý luận của đề tài.
- Phương pháp quan sát: nhằm thu thập những số liệu, thông tin về quá trình
diễn biến của học sinh trong học tập và rèn luyện.
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin: thông qua phiếu
trả lời câu hỏi, phiếu học tập để nắm bắt sự vướng mắc của học sinh trong quá trình
học tập tác phẩm.
- Phương pháp thống kê, xử lí số liệu: sau khi đã thu thập được thông tin từ
học sinh sẽ tiến hành xử lí số liệu, thống kê để sắp xếp thứ tự các khó khăn, vướng

mắc của học sinh…
- Phương pháp vận dụng lí thuyết của thi pháp học hiện đại kết hợp với một
số phương phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực.
2. Nội dung
2.1. Cơ sở lí luận của vấn đề
Không gian nghệ thuật là một yếu tố thi pháp được nhiều nhà nghiên cứu
quan tâm. Đến nay, khái niệm không gian nghệ thuật có thể được khái lược trong
một số công trình nổi bật. Theo “Từ điển thuật ngữ văn học” do Lê Bá Hán, Trần
Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên), không gian nghệ thuật là “Hình thức
bên trong của hình tượng nghệ thuật thể hiện tính chỉnh thể của nó. Sự miêu tả, trần
thuật trong nghệ thuật bao giờ cũng xuất phát từ một điểm nhìn, diễn ra trong
trường nhìn nhất định, qua đó thế giới nghệ thuật cụ thể, cảm tính bộc lộ toàn bộ
quảng tính của nó: cái này bên cạnh cái kia, liên tục, cách quãng, tiếp nối, cao,
thấp, xa, gần, rộng, dài, tạo thành viễn cảnh nghệ thuật. Không gian nghệ thuật gắn
với cảm thụ về không gian, nên mang tính chủ quan. Ngoài không gian vật thể, có
không gian tâm tưởng”. Tác phẩm cũng nhận định: “Không gian nghê thuật chẳng
những cho thấy cấu trúc nội tại của tác phẩm văn học, các ngôn ngữ tượng trưng,
mà còn cho thấy quan niệm về thế giới, chiều sâu cảm thụ của tác giả hay của một
giai đoạn văn học. Nó cung cấp cơ sở khách quan để khám phá tính độc đáo cũng
như nghiên cứu loại hình của các hình tượng nghệ thuật”[6].
Trong cuốn “Dẫn luận thi pháp học” giáo sư Trần Đình Sử cho rằng: “Nếu
như mọi vật trong thế giới đều tồn tại trong không gian ba chiều: cao, rộng, xa và
chiều thời gian, thì không có hình tượng nghệ thuật nào không có không gian,
không có nhân vật nào không có một một nền cảnh nào đó”. “Không gian nghệ
thuật là sản phẩm sáng tạo của nghệ sĩ nhằm biểu hiện con người và thể hiện một
2


quan niệm nhất định về cuộc sống, do đó không thể quy nó về sự phản ánh giản
đơn không gian địa lý hay không gian vật lý, vật chất. Trong tác phẩm ta thường

bắt gặp sự miêu tả con đường, căn nhà, dòng sông… Nhưng bản thân các sự vật ấy
chưa phải là không gian nghệ thuật. Chúng chỉ được xem là không gian nghệ thuật
trong chừng mực chúng biểu hiện mô hình thế giới của tác giả”. Nhà nghiên cứu
còn viết rằng: “Không gian nghệ thuật là mô hình thế giới của tác giả cụ thể, được
biểu hiện bằng ngôn ngữ của các biểu tượng không gian. Ngôn ngữ này tự nó ít tính
cá thể và phần lớn là thuộc về thời đại, xã hội và các nhóm nghệ sĩ khác nhau,
nhưng cái điều mà nghệ sĩ nói bằng ngôn ngữ ấy thì lại khác – đó là mô hình thế
giới riêng của anh ta”[2].
2.2. Thực trạng của vấn đề
Trong bài viết “Dạy văn học trung đại – những khó khăn và giải pháp khắc
phục” (“Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn Ngữ Văn THPT”), Thạc sĩ Trịnh
Trọng Nam – chuyên viên Sở Giáo dục & Đào tạo Thanh Hóa đã khẳng đinh: có
nhiều khó khăn trong dạy và học văn học trung đại. Đề cập đến vấn đề này Thạc sĩ
Trịnh Trọng Nam đã nêu ra 05 khó khăn mang tính khát quát trong quá trình nghiên
cứu, giảng dạy của giáo viên và việc ngại học của học sinh hiện nay là: về chương
trình, về thể loại, về hiện tượng văn sử triết bất phân, thi pháp văn học trung đại và
cuối cùng là vốn chữ Hán và chữ Nôm[1].
Trường THPT Quan Hóa là trường vùng cao của tỉnh. Trong những năm qua,
số học sinh khá, giỏi từ THCS đăng kí vào học tại trường rất ít. Các em học khá
giỏi hầu hết đều đi học tại trường Dân tộc nội trú tỉnh, kế đến là trường Dân tộc nội
trú Ngọc Lặc, trường Phổ thông Vùng cao Việt Bắc Thái Nguyên và một số trường
trên địa bàn thành phố Thanh Hóa. Số học sinh ở lại trường chỉ là các em học lực
thuộc diện trung bình khá, trung bình và hầu hết là yếu kém khi học THCS. Bản
thân văn học trung đại đã khó tiếp cận, lực học của học sinh lại yếu nên tạo ra khó
khăn cho chúng tôi khi hướng dẫn các em khám phá bộ phận văn học này nói
chung và “Phú sông Bạch Đằng” nói riêng.
Để hiểu rõ hơn điều này, sau khi giảng dạy tác phẩm “Phú sông Bạch Đằng”,
năm học 2018 – 2019, tôi đã cho học sinh làm bài kiểm tra và kết quả:
STT Lớp
Giỏi

Khá
TB
Yếu
Kém
Ghi
Số lượng % SL %
SL
%
SL
%
SL
% chú
(SL)
1
10a1
0
0 07 17.1 32
78
02
4.9
0
0
2
10a6
0
0
0
0
14 35.9 17 43.6 08 20.5
3

10a7
0
0 01 2.6 17 44.8 15 39.4 05 13.2
Từ kết quả trên (0 học sinh có điểm giỏi, 8/118 điểm khá, 63/118 học sinh
điểm trung bình, 34/118 học sinh điểm yếu và 13/118 học sinh điểm kém) có thể
thấy, chỉ có lớp 10a1 – lớp chọn của khối là khá hiểu bài song vẫn chưa đạt yêu cầu
vì có 02 học sinh điểm yếu. Ngược lại, 02 lớp 10a6, 10a7 đa phần học sinh chưa

3


hiểu bài, nhất là học sinh lớp với lực học kém nhất khối – 10a6, các em rất mơ hồ
về bài giảng.
Tôi cũng khảo sát bằng phiếu học tập và thu được kết quả như sau:
STT Lớp
Rất hiểu
Hiểu
Hơi hiểu Không hiểu Ghi chú
Số lượng %
SL
%
SL
%
SL
%
(SL)
1
10a1
0
0

05 12.2 34 82.9 02
4.9
2
10a6
0
0
01
2.6 15 38.5 23
58.9
3
10a7
0
0
01
2.6 19
50
18
47.4
Thực trạng trên bức thiết đòi hỏi phải tìm ra một giải pháp dạy, một thiết kế
bài giảng thích hợp cho những học sinh vùng cao.
2.3. Giải pháp và tổ chức thực hiện
Qua điều tra, tìm hiểu, tôi rút ra những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình
trạng khó hiểu, khó nắm bắt tác phẩm như sau:
- Trừ sông Bạch Đằng, tác phẩm có nhiều địa danh học sinh gần như mới
nghe lần đầu, không hiểu đó là những nơi nào, mục đích tác giả kể những địa danh
đó để làm gì.
- Bài phú có nhiều từ cổ, từ khó, nhiều điển tích điển cố khó hiểu.
- Chưa hiểu tại sao “Khách” và “Bô lão” nhắc đến và có tình cảm đặc biệt
với sông Bạch Đằng, các vị vua nhà Trần nhiều đến vậy.
- Vì sao đứng trước sông Bạch Đằng các nhân vật trên ngoài sự tự hào, niềm

vui lại bồi hồi, buồn, suy tư.
Để làm rõ đề tài và có một thiết kế bài dạy hiệu quả tôi xác định cần phải giải
quyết được những vướng mắc sau cho các em:
Thứ nhất, làm rõ một số khái niệm, vấn đề để học sinh có hiểu biết cơ bản
về một vài yếu tố lí luận liên quan trong bài dạy
* Khái niệm không gian
Trong “Từ điển tiếng Việt” chế bản tại Trung tâm Từ điển học lí giải không
gian là “Khoảng không bao trùm mọi vật xung quanh con người”[5].
* Không gian nghệ thuật
+ Khái niệm: không gian nghệ thuật là hình thức bên trong của hình tượng
nghệ thuật thể hiện tính chỉnh thể của nó; là sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ,
không có hình tượng nghệ thuật nào không có không gian, không có một nhân vật
nào không có một nền cảnh nào đó.
Không gian nghệ thuật là một hình tượng nghệ thuật sinh động chứ không
không cứng. Nó không đơn giản chỉ là cảm nhận bằng tư duy tỉnh táo mà nó còn
được cảm nhận bằng óc chủ quan, bằng cảm xúc, bằng tâm trạng của nhà văn.
Không gian nghệ thuật trong thơ có cách biểu hiện riêng, không chỉ đơn thuần là
không gian vật chất bên ngoài, nó mang tính ước lệ, mang ý nghĩa cảm xúc sâu sắc.
+ Đặc điểm của không gian nghệ thuật:

4


- Không gian nghệ thuật thống nhất nhưng không đồng nhất với không gian
khách thể, không gian vật chất bên ngoài. Bản thân không gian vật chất tồn tại
khách quan, nghĩa là sự tồn tại của nó không phụ thuộc vào ý thức của con người.
Không gian vật chất chỉ trở thành không gian nghệ thuật khi được tác giả cảm nhận
về nó và qua đó thể hiện cách cảm, cách nghĩ của nhà văn về thế giới, là một quan
niệm nhân sinh, một thái độ sống trước cuộc đời.
- Không gian nghệ thuật trong tác phẩm có một ranh giới phân biệt với

không gian vật chất bên ngoài nhưng ranh giới ấy không dễ thấy mà nó mờ nhạt,
mong manh, mơ hồ, độc giả cần dựa vào hoàn cảnh ra đời, đề tài, chủ đề, thể loại…
để cảm nhận không gian nhà văn xây dựng trong tác phẩm. Từ đó mới thấy được
không gian ấy có thể mở rộng bao la hay thu hẹp chật chội tùy theo cái nhìn nghệ
thuật của tác giả; Nó không đơn giản chỉ là cảm nhận bằng tư duy tỉnh táo mà nó
còn được cảm nhận bằng óc chủ quan, bằng cảm xúc, bằng tâm trạng của nhà văn
(Ví dụ: Đèo Ngang là một địa danh địa lí nhưng trong thi phẩm của Bà Huyện
Thanh Quan nó lại là nơi phân giới của triều đại cũ, triều đại mới, là nơi tận cùng
của xứ này và bắt đầu của xứ khác, việc bước qua đó có một ý nghĩa đạo đức, chính
trị quan trọng đối với con người); Đó cũng còn là sự tách biệt về ranh giới giữa
không gian bên trong và không gian bên ngoài, giữa ranh giới bất biến và khả biến
(Chẳng hạn, đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” (“Truyện Kiều” – Nguyễn Du)
cho thấy sự phân chia giữa cuộc sống bên ngoài theo đúng nghĩa của nó và không
gian tù túng, giam cầm “khóa xuân” nàng Kiều).
- Không gian nghệ thuật mang tính ước lệ, mang ý nghĩa cảm xúc. Trong văn
học, không gian “bãi bể nương dâu” luôn gợi tới sự trôi chảy, đổi thay, biến đổi lớn
lao của thời gian, của kiếp người; không gian: đỉnh Ôlympơ, Thiên đình, vườn
ruộng, bến nước, con đường, ngã ba… đều mang một ước lệ, tượng trưng cụ thể;
cái nhìn, điểm nhìn, điểm quan sát, khoảng cách xa – gần… cũng thể hiện quan
niệm, tư tưởng nghệ thuật của nhà văn.
* Phú: là một thể văn cổ, có nhịp điệu, nhằm miêu tả, trình bày sự vật để biểu
hiện tư tưởng tình cảm của tác giả.
Phú có 4 loại chính, trong đó, phú cổ thể (còn gọi là cổ phú) khi viết có hai
đối tượng là “chủ - khách”, hai nhân vật này đối đáp, đối thoại với nhau về một vấn
đề nào đó. Trong bài phú thường xuất hiện tiếng “chừ” – một từ đặc trưng của thể
loại cổ phú và phép đối câu.
Thứ hai hướng dẫn các em cách thức khám phá thế giới nghệ thuật của
tác phẩm
Cần cho học sinh hiểu rằng tất cả những không gian: bể, sông, hồ, vùng
đất… mà nhà thơ gợi lên trong tác phẩm không phải chỉ được hiểu là không gian

vật chất, không gian địa lí đơn thuần mà nó còn biểu hiện thế giới nội tâm của tác
giả, mang nhiều thông điệp mà nhà văn muốn gửi gắm cho độc giả và còn thể hiện
chiều sâu cảm thụ của một giai đoạn, một thời đại – thời đại Đông A. Trong bài
phú, Trương Hán Siêu giới thiệu về nhiều địa danh, thắng cảnh của Trung Quốc.
Điều này thể hiện đặc trưng của văn học trung đại khi mà thơ xưa chịu ảnh hưởng
5


nặng nề của văn học Trung Quốc - do việc đô hộ cả ngàn năm tạo nên, các thi liệu,
học liệu và chữ viết thời xưa của ông cha đều xuất phát từ phương Bắc. Việc nhắc
tới “Nguyên, Tương”, “Vũ Huyệt”, “Cửu Giang”, “Ngũ Hồ, Tam Ngô, Bách Việt”,
“Vân Mộng” còn cho thấy nhân vật trữ tình trong tác phẩm có kiến thức một lượng
kiến thức sách vở đồ sộ. Hơn nữa, thi nhân còn nhắc tới nhân vật Tử Trường (tự
của Tư Mã Thiên, một sử gia nổi tiếng đã đi khắp đất nước Trung Hoa rộng lớn để
thăm thú cảnh vật và ghi chép lịch sử đất nước) nên có thể thấy Trương Hán Siêu là
một người ham mê khám phá cảnh sắc non sông, tráng trí du ngoạn và có ý thức
tìm hiểu, lưu giữ, giới thiệu về cảnh đẹp cũng như những dấu ấn lịch sử của những
vùng đất nổi danh trong đất nước như Tư Mã Thiên khi xưa.
Song các địa danh, cảnh đẹp của Trung Quốc được nhắc tới không phải nhằm
ca ngợi đất nước Trung Hoa mà đó chỉ là cách giới thiệu, vào đề của các nhà thơ
xưa – thường dùng sử cũ, người xưa trong tác phẩm. Mục đích chính của Trương
Hán Siêu là muốn độc giả biết đến những cảnh vật của đất nước ta: “cửa Đại
Than”, “bến Đông Triều” và nhất là thắng cảnh – di tích lịch sử liệt oanh của cha
ông “sông Bạch Đằng”. Vì thế con sông hiên lên vô cùng đẹp đẽ, tráng lệ. Nhà thơ
sử dụng các từ ngữ “bát ngát”, “muôn dặm”, “thướt tha”, các hình ảnh ước lệ “sóng
kình”, “đuôi trĩ” và phép đối “Nước trời một sắc/ Phong cảnh ba thu” để thể hiện vẻ
đẹp kì vĩ của Bạch Đằng giang. Con sông mênh mông, bát ngát, nước trời hòa sắc
xanh thắm, nó khiến người thưởng ngoạn đắm say.
Cũng cần nhắc lại, Trương Hán Siêu học Tư Mã Thiên về “thú tiêu dao” và
học ông cả tình yêu với lịch sử của dân tộc. Tư Mã Thiên tự hào về lịch sử Trung

Hoa, Trương Hán Siêu cũng tự hào về lịch sử hào hùng của nước ta. Dòng sông
Bạch Đằng chính là chiến địa của những cuộc giao chiến “long trời lở đất” của ta
trước kẻ thù phương Bắc hung hãn. Đến bên sông, ngắm nhìn sự tàn phá của thời
gian: lau sậy um tùm che kín “Bờ lau san sát”, cảnh hoang vu, hiu hắt “bến lách đìu
hiu” và nhất là tàn tích chiến trường “sông chìm”, “giáo gãy”, “gò đầy xương khô”,
“tiếc thay dấu vết còn lưu” nhà thơ chất chứa bao nỗi niềm quan hoài, bao sự xót xa
cho cảnh xưa oai hùng giờ phai dấu bởi tháng năm: “cảnh thảm”, cũng là sự thương
cảm, tiếc thương cho những con người đã nằm lại nơi đây “đứng lặng giờ lâu”,
“thương nỗi anh hùng đâu vắng tá”. Giá trị yêu nước và nhân đạo cao cả ẩn giấu
sau những dòng thơ ngắn ấy.
Cảm hứng của bài phú là con sông Bạch Đằng. Cần giúp cho học sinh hiểu
được vì sao Bạch Đằng giang trở thành cảm hứng nghệ thuật của tác giả và nhiều
văn nhân, nghệ sĩ sau này. Bởi đây không phải là một dòng sông, một địa danh đơn
thuần gắn liền với nhân dân địa phương mà nó là nơi thể hiện lòng yêu nước, tinh
thần, bản lĩnh, ý chí của dân tộc. Chính tại dòng sông này Ngô Quyền đã đánh đuổi
quân Nam Hán, chấm dứt hơn 1000 năm Bắc thuộc, mở ra thời kì độc lập, tự chủ
cho dân tộc Việt. Hơn 300 năm sau, vua tôi nhà Trần chống lại lần xâm lược lần thứ
ba của giặc Nguyên Mông cũng trên sông Bạch Đằng. Đây được xem là trận thủy
chiến lớn nhất trong lịch sử Việt Nam và là thắng lợi tiêu biểu nhất của Đại Việt
6


trong ba cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông, dẫn đến chấm dứt
thắng lợi cho Đại Việt trong cuộc chiến tranh Nguyên Mông – Đại Việt lần thứ ba.
Vì thế, sông Bạch Đằng trong tác phẩm ngoài được cảm nhận về cảnh sắc
bên ngoài còn là những xúc cảm nội tâm, những dòng tâm trạng của nhà thơ về lịch
sử, về dân tộc và về cuộc đời. Việc Trương Hán Siêu dành nhiều dòng thơ kể về
cuộc giao tranh quyết liệt và chiến thắng vinh quang trước kẻ thù cho thấy niềm tự
hào về chiến công oanh liệt và tinh thần quả cảm, sự can trường của ông cha xưa.
Hơn nữa còn là sự ca ngợi truyền thống yêu nước, sự bất khuất trước kẻ thù dù là

hùng mạnh đến đâu của dân tộc Việt. Tất cả những điều này thể hiện rõ nhất thời
nhà Trần với việc ba lần chiến thắng kẻ thù khiến thế giới khiếp sợ - Nguyên Mông.
Vì thế hào khí nhà Trần – hào khí Đông A mãi vang vọng sông núi, mãi mãi chảy
trong huyết quản người Việt. Từ chiến thắng Bạch Đằng nhà thơ cũng đúc rút ra
những bài học kinh nghiệm, những chân lí sáng ngời qua hai lời ca kết thúc văn
bản: một thực tế, một triết lí không thể thay đổi được là sử sách và lòng người chỉ
lưu giữ những sự việc, những con người chính nghĩa, còn bọn tham lam, xâm lược
hòng cướp nước người mãi là bia miệng cười chê của thế gian. Trong các yếu tố tạo
nên chiến công mà người xưa thường nhắc: “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” thì yếu tố
“nhân hòa” – yếu tố con người là tiên quyết. Đây thực sự là tầm nhìn vượt thời đại
của Trương Hán Siêu. Trong khi nhiều người, nhiều học giả luôn đề cao thời cơ, địa
hình, cho rằng chiến thắng phụ thuộc nhiều vào sự giúp đỡ của trời đất thì nhà thơ
khẳng định rõ ràng “Bởi đâu đất hiểm cốt mình đức cao”. Chiến thắng Bạch Đằng
lịch sử phần nhiều do có sự tài tình lãnh đạo của các đấng thánh đế, minh quân, các
vị tướng tài ba.
Trong quá trình khám phá tác phẩm, giáo viên phải đồng thời chỉ ra những
không gian địa lí, vật chất và những không gian tâm tưởng, cách nghĩ, cảm cảm của
tác giả qua các không gian vật chất ấy.
Mô hình thiết kế “Phú sông Bạch Đằng” của Trương Hán Siêu theo cách
khám phá không gian nghệ thuật:
Tiết: 56, 57
PHÚ SÔNG BẠCH ĐẰNG
(Bạch Đằng giang phú)
Trương Hán Siêu
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Cảm nhận được nội dung yêu nước và tư tưởng nhân văn của bài phú. Nội dung
yêu nước thể hiện ở niềm tự hào về chiến công lịch sử và chiến công thời Trần trên
dòng sông Bạch Đằng. Tư tưởng nhân văn thể hiện qua việc đề cao vai trò, vị trí,
đức độ của con người, coi đây là nhân tố quyết định đối với sự nghiệp cứu nước.

- Thấy được đặc trưng cơ bản của thể phú và những nét đặc sắc của bài “Phú sông
Bạch Đằng”.
2. Kĩ năng
- Kĩ năng đọc – hiểu văn bản.
7


- Kĩ năng trình bày vấn đề trước tập thể.
3. Thái độ
- Bồi dưỡng lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, ý thức trân trọng những địa danh
lịch sử, những danh nhân lịch sử.
- Bồi dưỡng tình yêu văn học nói riêng, các bộ môn khoa học xã hội nói
chung qua việc tìm hiểu một tác phẩm văn học trung đại xuất sắc.
II. Phương tiện dạy học
- Giáo viên (GV): Sách giáo khoa, thiết kế bài dạy, video về Trương Hán Siêu,
video “Đại chiến Bạch Đằng giang”, đoạn video trận Xích Bích trong phim “Tam
quốc diễn nghĩa”, hình ảnh sông Bạch Đằng.
- Học sinh (HS): đọc tác phẩm ở nhà, soạn bài theo hướng dẫn trong sách giáo
khoa, tìm hiểu về sông Bạch Đằng và những chiến thắng từng diễn ra trên dòng
sông này, sưu tầm những sáng tác văn chương về dòng sông thơ mộng và oanh liệt
này. Tìm hiểu dòng sông từ kiến thức các môn học liên quan: Lịch sử, Địa lí, Giáo
dục quốc phòng, Giáo dục công dân.
III. Phương pháp dạy học
Giáo viên kết hợp các phương pháp: đọc sáng tạo, nêu vấn đề, thảo luận
nhóm…
IV. Tiến trình dạy học
1. Ổn định tổ chức lớp
2. Kiểm tra bài cũ
3. Bài mới
Một nhạc sĩ từng viết: “Trong tim ai cũng có một dòng sông riêng mình”,

quả thật mỗi con người và mỗi vùng đất gần như gắn liền với một con sông khác
nhau. Đó là lí do vì sao, hầu hết các con sông nước ta trở thành nguồn cảm hứng vô
tận của nhiều môn nghệ thuật: âm nhạc, hội họa, điện ảnh và nhất là được tái hiện
sinh động trong những tác phẩm văn chương. Trong đó có “Phú sông Bạch Đằng”
của Trương Hán Siêu - đỉnh cao nghệ thuật của văn học Việt Nam thời trung đại.
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát I. Tìm hiểu chung
về tác giả, tác phẩm, thể phú, 1. Tác giả
con sông Bạch Đằng.
- Trương Hán Siêu (?-1354), tự là Thăng Phủ,
- GV: Em hãy nêu những hiểu quê ở Ninh Bình ngày nay.
biết của mình về tác giả Trương - Là người có tài về chính trị, văn chương, từng
Hán Siêu?
là môn khách của Trần Quốc Tuấn.
- HS: Dựa vào phần tiểu dẫn và - Làm quan rất được kính trọng dưới 4 đời vua
các tài liệu đã tìm đọc trả lời Trần, các vị vua nhà Trần thường gọi ông là
ngắn gọn.
“thầy”, khi qua đời được thờ ở Văn Miếu Hà
- GV: Bổ sung thêm (nếu cần), Nội.
chiếu video về Trương Hán Siêu. 2. Sông Bạch Đằng
- GV: Em hãy nêu vị trí địa lí, - Là đoạn sông Kinh Thầy đổ ra biển Đông, nằm
các chiến công oanh liệt, các tác ở giữa Quảng Ninh và Hải Phòng.
8


phẩm văn chương liên quan đến
sông Bạch Đằng?
- HS: Nêu vị trí, các chiến công,
các sáng tác thơ văn về sông

Bạch Đằng.
- GV: bổ sung (nếu cần), chiếu
video về đại chiến Bạch Đằng
giang trước lớp.
- GV: Bài phú ra đời trong hoàn
cảnh như thế nào?
- HS: Dựa vào bài soạn trả lời.

- GV: Em hãy nêu những đặc
điểm của thể phú?
- HS: Trả lời dựa vào bài chuẩn
bị.
- GV: Bổ sung và nêu về loại cổ
phú của tác phẩm.

- GV: Thuyết giảng về không
gian nghệ thuật trong tác phẩm
văn học.
- HS: Lắng nghe và ghi chép.

Hoạt động 2: Hướng dẫn học

- Sông này rộng, sóng to, địa thế hiểm trở. Nơi
đây quân ta đã hai lần chiến thắng quân xâm
lược phương Bắc: 938 Ngô Quyền đánh tan
quân Nam Hán, 1288 nhà Trần tiêu diệt lần xâm
lược thứ ba của quân Mông – Nguyên.
- Con sông từng soi bóng trong sáng tác của
nhiều thi nhân: “Bạch Đằng giang” (Nguyễn
Sưởng), “Bạch Đằng giang” (Trần Minh Tông),

“Bạch Đằng hải khẩu” (Nguyễn Trãi).
3. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh ra đời
Chưa rõ bài phú được viết năm nào, có lẽ
khoảng 50 năm sau cuộc kháng chiến chống
giặc Mông – Nguyên thắng lợi. Chỉ biết “Phú
sông Bạch Đằng” gợi cảm hứng sau một cuộc
dạo chơi của nhà thơ trên sông Bạch Đằng.
b. Thể loại
- Phú là thể văn có nhịp điệu, nhằm miêu tả,
trình bày sự vật để biểu hiện tư tưởng tình cảm
của tác giả.
- Phú có 4 loại chính: cổ phú, bài phú, luật phú
và văn phú.
- “Phú sông Bạch Đằng” thuộc loại cổ phú, sử
dụng lối “chủ - khách đối đáp”, câu thơ có xen
tiếng “chừ”, sử dụng câu đối theo kiểu vế sau
phô diễn tiếp mạch ý của vế trước.
4. Vài nét khái quát về không gian nghệ thuật
+ Khái niệm: không gian nghệ thuật là hình thức
tồn tại của hình tượng nghệ thuật. Không gian
nghệ thuật không những cho thấy cấu trúc nội
tại của tác phẩm văn học, các ngôn ngữ tượng
trưng mà còn cho thấy những quan niệm về thế
giới, chiều sâu cảm thụ của tác giả hay một giai
đoạn văn học.
+ Đặc điểm:
- Không gian nghệ thuật thống nhất nhưng
không đồng nhất với không gian vật chất bên
ngoài.

- Không gian nghệ thuật của tác phẩm chỉ có thể
được cảm nhận đầy đủ thông qua thể loại, hoàn
cảnh ra đời, đề tài, chủ đề… của nó.
- Không gian nghệ thuật có tính ước lệ, mang ý
9


sinh đọc – hiểu văn bản.
nghĩa cảm xúc.
- GV: Yêu cầu học sinh đọc diễn II. Đọc – hiểu văn bản
cảm văn bản và phân chú thích 1. Đọc và chú thích
dưới chân trang.
- HS: Đọc theo yêu cầu.
- GV: Theo em nên chia bài phú
làm mấy phần? nội dung của
từng phần?
- HS: Trả lời theo cách hiểu.
- GV: Định hướng chia làm 3
phần.

- GV: Từ nào trong đoạn thơ thể
hiện đặc điểm của thể phú cổ
thể?
- HS: Từ “Khách” ngay đầu văn
bản.

- GV: Trong hai câu thơ đầu, chỉ
ra các từ chỉ không gian và cho
biết những động từ kết hợp với
các từ ấy? Qua đó cho thấy điều

gì về “Khách”?
- GV: Nhà thơ sử dụng biện
pháp gì khi nêu các địa danh?
Đó là những địa danh nào? Ở
đâu? Từ đó cho thấy “Khách” là
người như thế nào?
- HS: Suy nghĩ trả lời.

2. Bố cục: 3 phần
- Phần 1: “Khách có kẻ …luống còn lưu”: cảm
xúc lịch sử của khách trước cảnh sắc sông Bạch
Đằng.
- Phần 2: “Bên sông các bô lão… chừ lệ chan”:
các bô lão kể về chiến công lịch sử và suy ngẫm,
bình luận của họ về những chiến công trên sông
Bạch Đằng.
- Phần cuối: còn lại: lời ca khẳng định vai trò và
đức độ của con người.
3. Tìm hiểu tác phẩm
a. Phần 1
+ “Khách” – từ thể hiện đặc trưng của phú cổ
thể. “Khách” ở đây là tác giả, ở đoạn 2 tác giả
xưng là “ta”. Văn bản chủ yếu đều xuất phát từ
sự quan sát của nhân vật này.
+ Hai câu đầu: nhà thơ sử dụng các từ: “buồm”,
“gió”, “bể”, “trăng”-> không gian khoáng đạt,
mênh mông.
Kết hợp với các động từ: “giương”, “giong”,
“lướt”, “chơi”-> hành động của người thích dạo
chơi ngắm cảnh.

=> Hiện lên hình ảnh một con người thích ngao
du, thưởng ngoạn cảnh vật.
+ 10 câu thơ tiếp:
- Liệt kê các địa danh:
 “Nguyên”, “Tương”, “Vũ Huyệt”, “Cửu
Giang”, “Ngũ Hồ”, “Tam Ngô”, “Bách
Việt”, “Vân Mộng”
-> Những địa danh lấy trong từ điển Trung
Quốc. Có lẽ nhà thơ biết đến chủ yếu qua sách
vở.
 “Cửa Đại Than”, “bến Đông Triều”,
“sông Bạch Đằng”
-> Những địa danh của đất Việt, tác giả trực tiếp
10


- GV giảng thêm: Để viết một
cách chính xác lịch sử Trung
Hoa thời cổ đại Tư Mã Thiên đã
đi hầu khắp đất nước Trung Hoa
rộng lớn. Về sau ông viết “Sử
ký” - công trình sử học lớn nhất
của Trung Quốc và là một trong
những quyển sử có tiếng nhất
của thế giới. Bộ sử vĩ đại này
miêu tả tổng quát về lịch sử
Trung Quốc bao trùm 2.000 năm
từ Hoàng Đế đến đời Hán Vũ
Đế. Công trình này là nền tảng
cho các phát triển sau này trong

sử học Trung Hoa.
- GV: Nhà thơ sử dụng những
thủ pháp nghệ thuật nào để miêu
tả cảnh sông Bạch Đằng trong 8
câu thơ cuối? Qua đây em có ấn
tượng gì về cảnh vật và tâm tư
của nhân vật trữ tình?
- HS: Tìm từ ngữ, hình ảnh, câu
thơ trong văn bản để trả lời.
- GV: Nhân vật chính của đoạn
thơ thứ 2 là ai? Theo em vì sao
có sự xuất hiện của nhân vật
này? Ân tượng ban đầu về họ
qua các từ “hỏi ý sở cầu”, “vái”?
- HS: Dựa vào hiểu biết để trả
lời.

thăm thú, đến thưởng thức cảnh trí.
- Từ ngữ:
 Chỉ thời gian: “sớm”, “chiều”-> khám phá
các địa danh là công việc thường xuyên,
yêu thích, lặp lại liên tục của nhà thơ.
 “Nơi có người đi, đâu mà chẳng biết”,
“tráng chí bốn phương”, “thú tiêu dao” ->
“khách” thích đi khắp đó đây, vui thú
cùng đất trời và ngày tháng.
- Điển cố “Tử Trường”: tự của sử gia Tư Mã
Thiên, người đã đi thăm viếng, thu thập tài liệu
và bằng chứng về các di tích lịch sử Trung Hoa.
=> “Khách” – sự phân thân của tác giả là một

người có tâm hồn khoáng đạt, thích ngao du, có
hoài bão lớn lao để khám phá, thưởng thức vẻ
đẹp thiên nhiên. Hơn nữa, “khách” cũng có sở
nguyện nghiên cứu cảnh trí đất nước, bồi bổ tri
thức trong những chuyến phiêu du.
+ 8 câu cuối
- “Bát ngát … ba thu”: sử dụng điển tích, phép
đối-> sông Bạch Đằng thật hùng vĩ, hoành tráng,
tráng lệ.
- “Bờ lau … còn lưu”: phép đối và các tính từ
“san sát”, “đìu hiu”, “gãy”, “khô”, “buồn”,
“đứng lặng”, “thương”, “tiếc”-> dòng sông thật
ảm đạm, hiu hắt, hoang vu.
=> Trước cảnh tượng ấy, tác giả vừa vui, tự hào
với cảnh sông nước hùng vĩ, thơ mộng, từng ghi
bao chiến tích vẻ vang song cũng nuối tiếc vì
chiến trường xưa một thời oanh liệt nay trơ trọi,
dòng thời gian làm mờ bao dâu vết.
b. Phần 2
+ Nhân vật: “các bô lão”-> theo đúng đặc trưng
phú cổ thể, họ là “chủ” để đối với “khách”.
- Đây có thể là nhân vật có thật – người dân
sống ven sông Bạch Đằng, hiểu biết về lịch sử
dòng sông. Cũng có thể là nhân vật hư cấu, là sự
phân thân của tác giả nhằm thể hiện tâm tư.
- Các từ “hỏi ý sở cầu”, “vái”-> thi lễ với khách
lạ-> những người nhiệt tình, hiếu khách, tôn
kính khách.
11

- GV: Đoạn này chỉ tập trung nói
về con sông Bạch Đằng ở khía
cạnh nào? Tìm những câu thơ
khẳng định điều đó? Qua đó
nhận xét về tài năng của tác giả?
- HS: Chỉ ra câu thơ nói về chiến
tích oai hùng của dòng sông.
Xác nhận tài năng viết thơ xúc
tích của tác giả.

- GV: Trận đánh trên sông Bạch
Đằng được các bô lão kể như thế
nào? Từ đó cho thấy thái độ của
họ ra sao?
- HS: Tìm các hình ảnh, từ ngữ
kể về chiến thắng trên dòng
sông.

- GV: Theo tác giả, nguyên nhân
dẫn đến thắng lợi Bạch Đằng là
do đâu? Em nhận xét gì về cách
lí giải đó?
- HS: Trả lời theo ý hiểu.
- GV giảng rõ về câu nói của
Trần Quốc Tuấn: “Năm nay, giặc
đến dễ đánh” (“thế giặc nhàn”).
- GV: Từ việc nhắc lại dòng
sông Bạch Đằng, hai lời ca ở
phần cuối nhằm mục đích gì?

- HS: Tìm từ ngữ, hình ảnh để

+ Đoạn thơ tập trung nói về chiến thắng vinh
quang trước quân thù của dòng sông.
- Các từ “Đây là chiến địa”, “bãi đất trước”,
“Trùng Hưng nhị thánh bắt Ô Mã”, “Ngô chúa
phá Hoằng Thao”-> khẳng định chiến tích oai
hùng của Bạch Đằng giang.
- Chỉ với hai câu thơ ngắn gọn, xúc tích đã khái
quát được hai cuộc kháng chiến vẻ vang, mở ra
thời kì độc lập, tự chủ, thắng lợi oanh liệt trước
kẻ thù hùng mạnh
=> sự tự hào về truyền thống yêu nước, quả cảm
của cha ông.
+ Lời kể về chiến công Bạch Đằng:
- Hình ảnh: “Thuyền bè muôn đội”, “tinh kì
phấp phới”, “hùng hổ sáu quân”, “giáo gươm
sáng chói”-> binh lực hùng hậu của hai bên
trong trận chiến.
- Hình tượng kì vĩ đặt trong thế đối lập: “nhật
nguyệt/ mờ”-“trời đất/ đổi”-> trận chiến diễn ra
ác liệt, là cuộc thủy chiến kinh thiên động địa.
- Sử dụng các điển tích: “gieo roi”, “Trận Xích
Bích”, “trận Hợp Phì”; Sự kết hợp giữa đối và
phóng đại: “Đến nay nước sông tuy chảy hoài/
Mà nhục quân thù khôn rửa nổi -> sự ngạo mạn,
ác độc và thất bại thê thảm của kẻ thù đồng thời
cho thấy chí khí, tài năng, tầm vóc của dân ta.
+ Suy nghĩ về chiến thắng Bạch Đằng:
- Đối câu: “Quả là …. / … điện an”-> khẳng

định ta chiến thắng nhờ có địa thế hiểm trở và
tài năng lãnh đạo của các vua.
- Điển cố: “vương sư họ Lã”, “quốc sĩ họ Hàn”> chiến thắng vì có những người tài mưu lược
bên vua.
- Hình ảnh: “đại vương coi thế giặc nhàn”-> ca
ngợi tài năng của Trần Quốc Tuấn – người cầm
quân của dân tộc.
=> Coi trọng vai trò của con người trong chiến
thắng Bạch Đằng.
c. Phần 3
+ Lời ca của các bô lão:
- “Sông Đằng dài ghê”, “ về bể Đông”-> sông
dồn về biển-> sự tất yếu.
12


phân tích.

- GV giảng rõ quan điểm “thiên
thời, địa lợi, nhân hòa” của
người xưa để thấy được tầm tư
tưởng vượt thời đại của tác giả.
Hoạt động 3: Tổng kết bài học
- GV: Qua tìm hiểu bài thơ hãy
rút ra nội dung chủ đạo mà tác
giả đề cập?
- HS: Trình bày những nội dung
thuộc về văn bản.

- GV: Nêu những đặc sắc về

nghệ thuật trong tác phẩm?
- HS: Nhìn lại bài học để rút ra
các giá trị nghệ thuật.

- “Phường bất nghĩa tiêu vong”, “chỉ có anh
hùng lưu danh”-> người có nhân đức thì lưu
danh muôn thuở, kẻ bất nhân đều bị hủy diệt->
chân lí vĩnh hằng như sự tất yếu sông luôn đổ ra
biển.
+ Lời ca của “khách”:
- “Sông đây”: chiến tích Bạch Đằng làm sáng
ngời nhiều chân lí.
- “Hai vị thánh quân”: ca ngợi sự thao lược của
2 vị vua nhà Trần.
- Đối: “Bởi đâu… đức cao”: trong tương quan
so sánh, yếu tố “địa linh”, “nhân kiệt” thì con
người là yếu tố quan trọng, quyết định-> tư
tưởng nhân văn cao đẹp, tiến bộ và triết lí sâu
sắc.
III. Tổng kết
1. Nội dung
- Thể hiện lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc
– tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất và
truyền thống đạo lí nhân nghĩa sáng ngời của
dân tộc Việt Nam.
- Thể hiện tư tưởng nhân văn cao đẹp qua việc
thương tiếc những người tử trận và đề cao vai
trò, vị trí của con người.
2. Nghệ thuật
- Lấy việc đặc tả không gian, nhất là không gian

dòng sông làm trung tâm.
- Câu tứ đơn giản mà hấp dẫn, bố cục chặt chẽ.
- Câu văn linh hoạt, hình tượng sinh động gợi
nhiều ý nghĩa.
- Ngôn từ trang trọng, hào sảng lại lắng đọng,
gợi cảm.

* Củng cố - dặn dò
- So sánh lời ca của “khách” với bài thơ “Bạch Đằng giang” của Nguyễn Sưởng.
Hãy liên hệ với các cuộc kháng chiến vĩ đại sau này của dân tộc?
- Trình bày trước lớp trong 3 phút về điều em ấn tượng nhất qua tác phẩm.
- Sau khi học bài, em nhận ra tình cảm và trách nhiệm gì của bản thân với những
địa danh lịch sử của dân tộc?
- Liệt kê những địa danh lịch sử của quê hương em?
- Vận dụng góc nhìn không gian nghệ thuật tìm hiểu đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi
của người chinh phụ” (Trích “Chinh phụ ngâm” – Đoàn Thị Điểm) và “Chí khí anh
hùng” (Trích “Truyện Kiều” – Nguyễn Du).
13


- Học thuộc bài phú, chuẩn bị bài mới.
2.4. Kết quả đạt được
Trên đây là mô hình bài giảng “Phú sông Bạch Đằng” mà tôi đã tổ chức thực
nghiệm tại trường THPT Quan Hóa. Để đánh giá kết quả thực nghiệm, tôi đã khảo
sát bằng một câu hỏi ngắn với thời gian làm bài 15 phút, bài này được học sinh làm
ngay sau tiết thực nghiệm. Câu hỏi: Ấn tượng sâu sắc nhất của em sau khi học
xong bài “Bạch Đằng giang phú” của Trương Hán Siêu. Để làm được câu hỏi này
học sinh phải nắm chắc được những vấn đề về nội dung và nghệ thuật của tác
phẩm, trên cơ sở đó mới có thể lựa chọn điểm nhấn sâu sắc nhất. Đặc biệt là bộc
bạch những rung động sâu sắc về tác phẩm, các em phải mở được cánh cửa hình

thức nghệ thuật để đặt chân vào thế giới cảm xúc nội dung sâu thẳm và hấp dẫn
trong bài phú. Câu hỏi tuy đơn giản song bài làm của học sinh cũng sẽ thể hiện
được những tác động thẩm mỹ và giáo dục mà tác phẩm mang lại cho mình. Đó là
những “khoái cảm thẩm mỹ” đã được chuyển vào trong thành những xúc động
mang màu sắc văn chương thực sự. Bài văn ngắn này của học sinh cũng thể hiện kỹ
năng phân tích, khám phá tác phẩm từ cảm nhận về không gian chủ đạo mà nhà thơ
đã đề ra trong tác phẩm. Với bài làm khá giỏi và xuất sắc là những bài ở mức độ
nhuần nhuyễn và hay, khả năng diễn đạt tốt, không mắc lỗi chính tả, ngữ pháp.
Những bài trung bình, trung bình khá là những bài học sinh chủ yếu diễn giải
chung chung, chưa bộc lộ rõ rung động nghệ thuật trước sáng tạo phú đặc sắc của
Trương Hán Siêu, kỹ năng phân tích diễn đạt chưa tốt, còn mắc lỗi chính tả, lỗi về
câu. Các bài chưa đạt là những bài không đáp ứng được yêu cầu của đề bài.
Trên cơ sở này, tôi tổng hợp bảng kết quả thực nghiệm như sau:
STT Lớp
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Kém
Ghi
Số lượng % SL %
SL
%
SL
%
SL
% chú
(SL)
1
10a3

0
0 05 13.2 30 78.9 03
7.9
0
0
2
10a5
0
0 02 5.3 31 81.6 05 13.1
0
0
Đây là 2 lớp có học lực yếu của khối 10 song từ kết quả trên có thể thấy đa
phần các em nắm được một cách cơ bản những giá trị nội dung và nghệ thuật từ bài
phú. Một số bài khá còn thể hiện được rung cảm chân thành từ quá trình chiếm lĩnh
tác phẩm. Hơn nữa còn thể hiện được tình yêu đất nước, ý thức trách nhiệm với non
sông và sự tin tưởng vào tư tưởng nhân văn mà người xưa để lại.
3. Kết luận, kiến nghị
3.1. Kết luận
Thiết kế trên sẽ giúp cho giáo viên tìm ra con đường đưa học sinh đến với
chiều sâu của tác phẩm. Bài soạn “Bạch Đằng giang phú” theo một cách nhìn nhận
mới đã giúp giáo viên ý thức tự giác hơn về vấn đề thể hiện tâm tư, tư tưởng của tác
giả qua không gian nghệ thuật được trình bày trong tác phẩm, về việc lựa chọn kiến
thức, kỹ năng và phương pháp khi hướng dẫn học sinh làm việc với tác phẩm.

14


Về thời gian thực hiện thiết kế: các lớp đảm bảo thời gian thực hiện tiết dạy
theo đúng phân phối chương trình. Tuy nhiên do đặc điểm của từng đối tượng học
sinh khác nhau cho nên ở phần liên hệ mở rộng khi giảng, bình giáo viên nên linh

hoạt: có thể rút gọn hoặc mở rộng thêm. Ngoài ra, với lớp đủ thời gian thì hoạt
động tổng kết thực hiện ngay trên lớp, với lớp eo hẹp về thời gian phần, tổng kết
giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh về nhà tự làm và kiểm tra vào giờ dạy lần
sau.
3.2. kiến nghị
3.2.1. Đối với giáo viên dạy Ngữ Văn
Với những học sinh vùng cao lực học yếu, năng lực khám phá tác phẩm văn
học không tốt, giáo viên nên chịu khó tìm tòi các hướng tiếp cận khác nhau để các
em có thêm hứng thú học tập.
Vì học sinh khả năng nhận thức chưa tốt, khi giảng dạy, giáo viên không nên
tham kiến thức mà lựa chọn những kiến thức cơ bản, giúp các em nắm được tinh
thần cốt yếu của tác phẩm. Có như vậy các em mới không chán nản vì lượng kiến
thức quá lớn, khó nắm bắt.
3.2.2. Đối với học sinh
Luôn áp dụng, vận dụng những cách tiếp cận bài học của giáo viên vào các
bài học tiếp theo để tăng thêm hiểu biết về việc khám phá nhiều chiều một tác
phẩm văn học cũng như tạo hứng thú học tập cho bản thân.
Đề tài này hoàn toàn xuất phát từ kinh nghiệm, từ những điều thực tế xảy ra
và đã áp dụng hiệu quả tại trường chúng tôi. Tuy nhiên do thời gian và khuôn khổ
của đề tài nên có thể còn nhiều thiếu sót. Rất mong được sự nhiệt tình đóng góp ý
kiến của các đồng chí, đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn.
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG

Quan Hóa, ngày 20 tháng 6 năm 2020
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác.

Phạm Thị Nghị

15