Bài giảng Giải phẫu học (Tập 1): Phần 2

PHAN III : DAU - MAT - C6
14

WONG KHOP DAU MAT

MUC TIEU BAI GIANG
A. MUC TIEU L"\;7 THUYE/T
1. Xdc dinh dung vi tri cac xuong Tau mat.
2. MO to cac chi tiel giai phdu quan trong cua cac xuong do.
3. Xdc dinh duoc vi tri cac xoang dau mat, chdc nang, tdc dung da cac xoang do
4. MO to cau tao va giai thich hoat clOng cua khdp thdi duang ham.
5. Ve nen so (mat trong), chti 3'7 den cac 16 có than kinh so di qua.
B. MUC TIEU THIJC TAP
1. Chi duqc tren hOp so vi tri cac )(Long dal.' mat.
2. Chi duoc tren xuong mot s6 chi tiat giai phdu quan trong cua cac xuong clau mat.
3. CM troll phim X quang cac xuong va xoang xuang so.
4. Chi dung cac 10 chinh dia nen so va cac thanh phan di qua titng 16 do.
5. Xac dinh mot s6 m6c xuang tren dau Ira so.

Cdc xuong a aau mat chia lam hai phan :
—Khoti =mg so, tao thanh hOp so nao.
—Kh6i xuong mat, tao thanh so mat.
HOp so nao duoc chia thanh Om so va nen so. Cdc xuang ti6p khdp nhau bed nIning &Ong
khdp bat dOng
khdp thdi dozing ham clued). So ngu'Oi khdc so Ong vat là so nao phdt trign
nhieu han so mat. tre so sinh, kheii xuong mat nhO han so vdi hOp so, có cac thop (fonticuli
238


cranii) nam a not gap nhau cua cdc &tang khdp : th6p trudc, th6p sau (fonticulus anterior et
posterior) Ira hai thop ben IA thop baam (fonticulus sphenoidalis), va th6p chum (fonticulus

mastoideus). Cdc ga, cdc u khong r6 vi ca chu'a hoat dung nhieu. Xuang ham ddai gem hai naa
chUa dinh vao nhau.
Tren phim X quang xdang dau mat cUa tre so sinh, to thay nhieu Wang (xuang ham diidi,
xuang tran, xdong cham) chtia dinh lam met; chu'a c6 cdc xoang; cdc xacmg a Om so nam xa
nhau, nhat lad cdc th6p. Nhu'ng cang ve sau, cdc xuang cang dinh lien nhau :
— Luc 1 — 2 tuOi : cdc manh xacing dinh lam met.
— Luc 2 — 3 tuOi : mat cdc th6p va tao thanh cdc &ging khdp.
— Luc 1 — 4 tuOi : )(tat hien cdc xoang (xoang tran, xoang

xoang ham tren).

Sit phdt tridn cua hop so chia lam ba giai doan :
* Giai doan dau (7 nam dau) : phdt trign chu yefu là phan sau.
* Giai doan hai (7 tuOi tai day thi) : phdt trign hoi chain.
* Giai doan ba (15 - 22 tucii) : phut trig'n manh a phan track.
O tuoi gia : xtrung mOng di, nhe han, va mg dung khdp bat Tang.
So dan Ong to han so dan ba (10%). So dan ba nhan hon va tram clang han so dan Ong.
W phuzing dien nhan chUng hoc c6 nhieu chi so do vg so nao \Ta so mat, du'a vao cdc mac
xu'o'ng.

XLJcJng tran

Xu'o'ng dinh

XdOng builm
Xuring thai &king
)(tieing MCI%
Miring gO ma

Xu'ang chgm

Xu'o'ng ham tren

Xu'ong ham cludi

\\*

\%‘

Hinh 14.1: Iniang ddu mat (nhin ben)
239


KHOI XU'O'NG SO

Khol xdong so (ossa cranii) gom cac xuang: xu'dng tran, xuang sang, xadng chgm, xadng
badm, hai xudng thai duang, hai xuang dinh.

Xiang tran

6 mai
XL/Ong le
Xu'o'ng ge)

Xuring

ma

ham ken

Hinh 14.2 : Xiang dCiu Wit (nhin track)

XU'O'NG TRAN
(os frontale)

Nam trade hOp so, phAn ldn tao thanh tran va tran o mat. Xuang trail gem: trai
phan mai va phan (3 mat. Xadng tram tiep khdp vdi xu'dng dinh bed be dinh (margo parietalis)
va vai xuang go ma bdi mom go ma (process us zygomaticus).
1. TRAI TRAN (squama frontalis)
1.1. MAT NGOAI (facies externa) (H.14.3). Tren duOng giGa, phia du'di co dien tren g6e mid
(glabella). CI hai ben &king giaa eó u tran (tuber frontale), cung may (arcus superciliaris) va
240


bd tren 6 mat (margo supraorbitalis). O ngay bd nay ch8 n6i 1/3 trong va 2/3 ngoai cd 16 tren 6
mat, doi khi chi la mot khuyet goi IA khuye't tren 6 mat (foramen sive incisura supraorbitalis).
0 16 hay khuy6t tren 6 mat nay c6 dOng mach tren 6 mat va nhanh ngoai than kinh tren 6
mat di qua. Phia trong cila 16 tren 6 mat cd khuy6t tram, doi khi la mot 16 goi la 16 tram
(incisura sive foramen frontale). Qua khuy6t tram c6 dOng mach.tren ring roc va nhanh trong
than kinh tren 6 mat di qua. Phia ben mat ngoai là mat thdi dung (facies temporalis) ngan
cdch vdi phan trade bed ding thdi dining (linea temporalis).
1.2. MAT TRONG (facies interna) (H.14.4).
chinh gala cd ranh xoang doc tren (sulcus sinus sagittalis superioris) di tit giiia bd dinh
va tan ding phia Judi bdi 16 tit (faramen cecum). L6 tit nam giCia mao tran (crista frontalis) va
mao ga )(dung sang; doi khi di qua 16 tit c6 mot tinh mach. Mao tram la ch6 dinh cda phan
trade liem dai nao. O hal ben dung gliita mat trong trai tran 13i lOm sau do thOy tram cila nao
de len. Mat nay c6 nhang ranh cda d6ng mach mang nao giga di qua.

Bd dinh

11 tran

niang thai du'dng

Ktniygt tren 6 mgt
11110111Pailir.
Gai mOi

Mom gO ma

Cung may
Bd tren 6 mgt

Hinh 14.3: Xitang tran (mdt ngocii)
2. PHAN MCI (pars nasalis) (H.14.5)
Phan nay nh6 va chu vi khong d6u, nho xu6ng phia dudi d trong yang phia trade khuy6t
sang. Trong phan nay cd bd mui (margo nasalis) tong va khdp vdi cdc 'along mil ding vdi mom
tram xdung ham tren. Gai mill (spina nasalis) nam a giiia va di thang xu6ng vdch mui, giita cdc
xuzing milli d tradc va manh thang citing xu'ang sang a sau. CI hal ben gal mui la mat c6 ranh
tao thanh trail 6
3. PHAN O MAT (pars orbitalis) (H.14.5)
Là phan xu'ung ming nam ngang,

a giita cd khuy6t sang (incisura ethmoidalis). Mat 6 mat
241


Ranh xoang
doc tren

Ranh dOng mach
ming nao gifia

mao fran

Hinh 14.4. Xuang tran (mat trong)
(facies orbitalis) cua phan nay nlidn va 16m, gidi han phia trade bdi 136 trail 6 mat, phia trade
ngoai bdi mot ba g6 ghe khdp vdi xuang go ma; phia sau ngoai khdp vdi canh ldn xuung budm;
phia sau mOng, khdp vdi b6 trudc canh nhO =mg budm. BO trong &la no tan ding 6' du'Ong khdp
tran le va tran sang. Phia sau cua bar tren 6 mat va phia trong &la mom go ma c6 ha' tuy6n le
(fossa glandulae lacrimalis). Phia tilt& trong co horn rang roc (fovea trochlearis) la ch8 barn cOa
co cheo tren. Phia trong gin khuy6t sang c6 ranh sang fru& va ranh sang sau, hai ranh nay
hop vdi xu'ung sang tao thanh 18 sang truck (foramen ethmoideale anterius) c6 &Ong mach va
than kinh sang tru'dc di qua va 18 sang sau (foramen ethmoideale posterius) co Ong mach va
than kinh sang sau di qua.
Mat trong phan 6 mat lien quan vdi nao thi hai 16i va c6 nhieu chi) 16i lam do nhiing vet
an cua cac h6i &la thay trap in len.
Gai mai

Horn ping roc

Moto mat
Khuyet sang
Ranh sang sau

MOt thai du'o'ng

Hinh 14.5. Xuang tran (mat 6 mat)
242

4. XOANG TRAN (sinus frontalis).
dau trong cua cung may duc ring trong )(dung co hai xoang trail dam sat nhau ngan
each nhau bai mot vach )(dung ming.
WONG SANG
(os ethmoidale) (H.14.6)
Nam phan trudc an so, nho xu6ng phia dudi tii khuygt sang xuang tram. Long sang
tham gia tao thanh 6 mai va. 6 mat. Xoang g6m c6 ba phan :
1. MANH SANG (lamina cribrosa) (H.14.7)
Manh sang la mot manh xu'ung nam ngang, a Oita c6 mao ga (crista galli) day, hinh tam
giac la nth bam cua li0rn dai nao. 136 trade ciia mao ga ngan tao thanh canh mao ga (ala cristae
galli) khdp vai )(doing trail.
Gina mao ga vdi xtiang trail co 18 tit ngan each. C3 hai ben mao ga là manh sang c6 nhigu
18 va cac ranh do than kinh khdu giac di qua.
2. MANH THANG DING (lamina perpendicularis) (H.14.7).
Manh thong clang la mot manh xuang clang thong g6c vdi manh sang de tao thanh mot
phan cua vach mai. Phia tren clang cua manh thong not tigp vdi mao ga.
3. ME DAO SANG (labyrinthus ethmoidalis) (H.14.8).
Treo la lung phia du'ai hai ben manh sang. Me dao sang Om nhigu phong khi, khong dgu
nhau goi la cac xoang sang (cellulae ethmoidales).
Xoang sang duo chia lam ba nh6m : trade, giaa va sau. Cac xoang sang &Plc lot bdi niem
mac lien tuc vai niem mac 6 mai. Ben ngoai me dao sang c6 mot manh )(dung ming hinh ta
giac goi là manh 6 mat (lamina orbitalis). Manh nay tao thanh phan ldn thanh trong 6 mat.
Mat tren dm me dao sang c6 hai ranh khi hdp ding xlidng trail tao ra 6ng sang trade va sau co
mach va than kinh sang truck va sang sau di qua. Mat trong me dao sang tao nen thanh ngoai
6 mai va c6 hai manh xuong tong goi 1a xuang xoan mai tren (concha nasalis superior), xadng
xoan mai gala (concha nasalis media). Doi khi co )(Long xoan mai teen ding (concha nasalis
suprema) dam phia tren )(dung xoan mui teen. Cac xuang xoan mai dugs phu niem mac. Giaa
cac )(Yang xoan mai, mat trong me dao sang tao thanh cac ngach mai trong hing la cac ngach
mai tren va gala (meatus nasi superior et medius). Phia trade ngach mui giaa la pheu sang

(infundibulum ethmoidale), mot dating hep thong gala xoang trail vdi me dao sang. Mat traffic
me dao sang co vai ban xoang sang va cac ban xoang do duo trot thanh mot xoang nguyen ven
nhti mat trade me dao sang tigp khap vai xdung 10 Ira mom trail )(acing ham tren. Tii phan nay
co mot manh khong cl6u tan goi la mom mac (processus uncinatus) nho xu6ng phia dudi va
243


phia sau de khdp vdi mom sang caa xucrng xoan mui clued tao thanh mot phdn nhO cua thanh
trong ctia xoang ham tren. Mat sau me dao sang tie-p khclp with xu'ang bu'am.
Mao ga
L6 sang
Manh sang

- Me dao sang

Xacing xoan mai tren
Along xoan mai giela
Manh thing

Hinh 14.6 . Sa d6 Wang sang

Mao ga
Ranh (6ng)
sang twac

L6 sang

Ranh (6ng)
sang sau

Duel xu'ong
xoan mdi giaa
Hinh 14.7 : Xizang sang nhin tren
Ngoki ra a thanh ngoai ngach mid giia c6 mot loi tron lien quan vai mot hay nhieu xoang lon
goi la bot sang (build ethmoidalis). Phia trade duai bot sang (glita bot sang va mom m6c) c6 mot
khe hep hinh ban nguyest goi la khe ban nguyet (hiatus semilunaris) din den pheu sang.

Mao ga

Minh thing

Hinh 14.8 : Xizang sang (nhin ben)
244


WONG DINH
(os parietale)
hai ben dinh so, hinh hai vuong, c6 hai mat, bon bac, b6n goc.

During thai du'ong tren

Duong thai daong dual

Hinh 14.9: Xitong dinh (mat ngoai).

' Ranh xoang doc fir&
Goc tran

Goo chgm
Ranh dOng mach

mang nao giUa
Ranh xoang xich ma
Goc badm
- Goo chum
Hinh 14.10: Xitong dinh (mat trong).
245


1. MAT NGOAI (facies externa) (H.14.9.)
Cong thanh butiu goi la u dinh (tuber parietale). Co hai du' ng cong:
- Diking thai &tang teen (linea temporalis superior) c6 can thai dozing barn.
- Diking thai dikrng dttdi (linea temporalis inferior) co ca thai duong bam.
2. MAT TRONG (facies interim) (H.14.10.)
Lien quan vdi nao, c6 nhi6u ranh d6 cac nganh do, ng mach mang nao giaa di qua. di gan
bar doc giaa co nhi6u h6 nh6 d6 cac hat mang nao narn va a ngay bd doc giaa co ranh xoang
tinh mach doc teen (sulcus sinus sagittalis superioris). O phia sau clued gan g6c chdm co ranh
xoang tinh mach xich-ma (sulcus sinus sigmoidei).
3. CAC BO
Co b6n bd:
- Bar doc giaa (margo sagittalis) a tren. Bar day co khia rang am va ti6p khdp 'yeti xoang
ben canh. O canh bar c6 18 dinh (foramen parietale).
- Bd trai (margo squamosus) a dtkii, tigp khdp vdi phan trai xiking thai
- Bti tran (margo frontalis) a trade, ti6p khdp vdi xuong tran.
- Bd chdm (margo occipitalis) tip khdp vdi xu'ang chdm.
4. CAC GOC
G6m b6n goc:
- Goc trail (angulus frontalis) la g6c vuong a trade va teen xuang dinh.
- G6c bu'eim (angulus sphenoidadis) la g6c nhon a talkie va durdi )(acing dinh.
- G6c chdm (angulus occipitalis) la g6c to a sau teen xu'o'ng dinh.
- Goc chum (angulus mastoideus) la goc to a sau dirai xuong dinh.

XLIONG THAI [WONG
(os temporale) (H.14.11.)
Là xu'ung dOi: mot phan
da va phan nhi.

a ben \Tom so, mot phan 6 an so. G6m ba phan: phan trai, phan

1. PHAN TRAI (pars squamosa).
La mot phan thanh ben cfra h(ip so. Ti6p khdp a tren vdi xiking dinh, a tru'ac vdi xtrang
bu'am va a sau vdi xu'o'ng chdm. Phan trai g6m hai mat va hai bd:
1.1. MAT THAI DU-ONG (facies temporalis)
- Phan tren hai 16i va trim, c6 diking cong de mac va ca thai diking barn vao. Ngoai ra
co ranh d6ng mach thai dikrng giaa (sulcus a. temporalis mediae).
- Phan dutri ngang dinh vao phan da.

246


Bei dinh
Phan trai
CO khop
H6 ham
Khuye't Binh

Co tai ngoai
Phan nhi
Mom chum

Mom boc

Mom tram

Hinh 14.11: Xiiong thcii du'ung (nhin ngodi).
- Giita hai phan da va trai la mom go ma (processus zygomaticus), h6 ham (fossa
mandibularis) va cu khdp (tuberculum articulare) va ngay phia sau cu khdp có mat khop (facies
articularis) dg tigp khop vdi xu'ong ham du'di tao thanh khdp thdi clticrng ham &Ai.
1.2. MAT NAO (facies cerebralis)
Nam phia trong va lien quan vdi nao. CO nhigu ranh d6ng mach mang nao gala.
1.3. BO DINH (margo parietalis) o tren vet ties-p khop vai xitung dinh.
1.4. BO BLIC1M (margo sphenoidalis) day, hinh rang cata, phia trong khdp vdi bar sau cua
canh lan )(acing Wain. Phia sau phan trai CO khuygt dinh (incisura parietalis) not vdi nen cua
phan da xtfcing thdi clucrng.
2. PHAN DA. (pars petrosa) (H.14.12.)
Hinh thdp khong deu, nen khdp vdi phan trai va phan nhi tao thanh vdch ngoai so nao
va mom chum (processus mctstoideus). MOrn nay có nhe hinh chum cau ma dinh o phia trok dad.
Mat ngoai so co mot diking n6i gala phan da va phan trai xuang thai du'cing goi la khe dd. trai
(fissura petrosquamosa). C1 phia sau trong mom chum co khuygt chum (incisura mastoidea) de
car hai than barn va co ranh d6ng mach chain (sulcus a. occipitalis). C3 tren có 10 chum
(foramen mastoideum) d6 tinh mach di qua. €$ mat trong so co ranh xoang xich-ma (sulcus
sinus sigmoidei) dg xoang tinh mach ben nam.
Phan dd nam ngang inking vao trung tam an so. G6m hai bo tren va sau (con bet that ba
là bd tru'eic khong r6 rang), va ba mat: trade, sau va
247


Ranh xoang
da tren

Ranh dOng mach
mgng nao gid'a

1.3 cham
Ranh xoang
xich-ma

Mom gO ma
Vet an sinh ba
L6 tai trong
1-16 duel cung
(16- ngogi c6ng tiein dinh)
H6 tinh mach cant,

Hinh 14.12: XUang thdi ddang (nhin trong).

2.1. BO TREN PHAN DA (margo superior partis petrosae) (H.14.12.) là ranh xoang tinh
mach dd. tren (sulcus sinus petrosi superioris) di tit dinh xtiong da tdi xoang tinh mach xich-ma.
NO la ch6 dinh cila 16u tie'u nao.
2.2. BO SAU PHAN DA (margo posterior partis petrosae) (H.14.12.) di tif dinh )(acing dd
tdi khuyel tinh mach canh (incisura jugularis) có ranh xoang tinh mach dd. dudi (sulcus sinus
petrosi inferior). Ehuyel canh la bar sau 16 tinh mach canh (foramen jugularis). L6 tinh mach
canh daac chia lam hai phan bai mom trong tinh mach canh (processus intrajugularis). Phan
136 sau dinh vdi xtiong cham goi la b6 cham (margo occipitalis).
2.3. MAT TRU'OC PHAN DA (facies anterior partis petrosae) (H.14.12.).
Nhm phia trong so, mat trade phan da duoc ngan each vdi mat sau phan dd. bai 136 tren
phan dd. Mat nay hinh bau due va nghieng ye phia trade va g6m cdc thanh phan sau:
- Tran horn nhi (tegmen tympani): ch8 nay xuong rat mong.
- L6i cung (eminentia arcuata) la ch6 16i twang ang vdi vi tri 6ng ban khuyen trade.
to thay 16i cung r6 nhat a xu'ong tre em.
- Vgt an day than kinh sinh ba (impressio trigemini) nam gAn phia dinh xuong dd., chiia
hach day than kinh the ba.

- Hai ranh than kinh da lan va da nho (sulcus n. petrosi majoris et minoris) chay tiep
theo hai 18 nh.6 daac day bai manh =mg m6ng, hai 16 do la:
* L6 lan a phia trong la 18 o'ng day than kinh dd. kin (hiatus canalis n. petrosi majoris).
* L6 be horn a phia sau ngoai la 16 than kinh dd. be (hiatus canalis n. petrosi minoris).
248


2.4. MAT SAU PHAN DA (facies posterior partis petrosae) (H.14.12.)
G6m co:
- L6 6ng tai trong (porus acusticus internus) thOng vao 6ng tai trong. O day 6ng c6 hai
mao bat cheo hinh chi( thap chia lam b6n khu:
* Khu tren ngoai c6 than kinh mat di qua.
* Con ba khu khac c6 cac nganh da than kinh ti6n dinh - 6c tai di qua.
di ben ngoai 16 6ng tai trong c6 mot 16 hep goi la 16 ngoai c6ng tin dinh (apertura
externa aqueductus vestibuli). Ta 16 do co 6ng clan tai tien dinh tai trong. Ong d6 goi la ang
tier' dinh (aqueductus vestibuli). L6 ngoai c6ng tie'n dinh nam trong h6 dui cung.
- Co ranh xoang tinh mach da. teen (sulcus petrosi superioris) nam ar bar tren phan da da
to tren.
2.5. MAT DWI PHAN DA (facies inferior partis petrosae)
+
khu ngoai c6:
• Mom tram (processus stytoideus).
• Sau mom tram co 18 tram chum (foramen stymastoideurn) cid day than kinh mat chui ra.
+ Mom boc (processus vaginalis) bao boc mom tram.
+ Cl khe giaa co h6 tinh mach canh (fossa jugularis).
+ L6 6c tai thong vdi ngoai dich cua tai trong qua c6ng 6c tai.
+ L6 dOng mach canh thong with 6ng dOng mach canh (cattails caroticus) 6 trong xurong da.
3. PHAN NH! (pars tympanica) (H.14.11.).
Hinh tCi gide, phia tren lom. Phia tro6c va di 6i phang tao nen thanh truck dm sting tai
ngoai (meatus acusticus externus), mot phan thanh sau ngan cach vdi mom chOm bai khe nhi

chum (fissura tympanomastoidea). Di qua khe c6 mot nhanh tai ctia than kinh lang thang.
'axing ngoOi 16n c6 khe nhi trai (fissura tympanosquamosa) va khe dd. nhi (fissura
petrotympanica) nam giaa trail ham nhi va phan nhi xoong thai &long. Qua khe dO co nhanh
mang nhi tro6c cua Ong mach ham, day thong nhi va day chang tro6c cua Wong btia.
Phan nhi c6 hai mat, b6n bO:
- Mat trudc cloth: lien quan vdi tuygn mang tai.
- Mat sau teen: tao thanh 6ng tai ngoai va horn nhi. Mat nay c6 ranh a phia trong la
ranh mang nhi (sulcus tyrnpanicus) de mang nhi gan vao do.
- BO ngoai: tao thanh phan 16n 6ng tai ngoai.
- BO tren c6 khe da
- BO do6i keo dai thanh bao mom tram (vagina processus styloidei).
- BO trong: ngan, nam ngang phia dual va phia ngoai 16 6ng tai ngoai.

249


WONG BUOM
(os sphenoidale)
Hinh con bikm, nam gitia nen so. Phia tru'ac tiep khap \raj xdong trap, xtfung sang. Phia
sau tie-p kh6p v6i xu'ung cham. Hai ben tie-p kh6p v6i 'Wong thai &wing. Xu'ung bum gom c6:
than Warn, canh bu'am va mom than bu'am (H.14.13.).
1. THAN MAIM (corpus) (H.14.13.).
Hinh hOp vuong, gom sau mat:
1.1. MAT TREN THAN BU'OM. Tit truldc ra sau c6 ba phan, moi phan lien quan yeti mot
tang so.
- Phia trade co mao holm (crista sphenoidalis) de tigp kh6p v6i mao ga xtiung sang va
\Teri manh sang. Cj sau co ranh giao thoa thi giac (sulcus chiasmatis). Hai dau ranh co to thi
giac de dOng mach Mat va than kinh thi gide di qua.
- Cl giiia la h6 tuye'n yen (fossa hypophysialis) c6 tuye'n yen nhm.
Ranh giao thoa thi giac

Mao buti'm

Ong thi giac —

Bd Iran

Mom yen truoc
Bd Binh
Ld trOn
Khe o mat Iran
Ho" yen

LO Mu duc

anh ddng mach canh

Lr3 gai

Bo trai
Mom yen sau

Hinh 14.13: Xdong bu'am (nhin tren).
Canh nha
Khe d mat tren

Mao buOm

Ba go ma

Canh ton

Mom chap bu6m
Manh trong mom chat? bu'dm
anh ngoai mom than budm

Hinh 14.14: Xdang bu'am (nhin tru'Oc).
250


,,siczirmiw.hrig,"4011V

Sau h6 tuyen yen la yen bu'dm (sella turcica), d bon goc có bon mom là:
* Hai mom yen Worn gitla (processus clinoideus medius). CO khi co khi khong.
Hai mom yen bib:5m sau (process us clinoideus posterior).
- Phia sau mat tren than bu'dm tiep khdp vdi mom nen xitang chgm.
1.2. MAT Midi THAN BIIOM la yam 6 mui, d gifia CO m6 xiiang Wain (rostrum
sphenoidale).

1.3. MAT TRU'OC THAN RUOM. CO mho bu'dm de tiep khdp vdi manh thang xitong sang va tao
thanh mO xu'o'ng Warn. O hai ben có 18 xoang budm (apertura sinus sphenoidalis) (H.14.14).
1.4. MAT SAU THAN BIAM tiep khdp vdi xu'ung cham.
1.5. MAT BEN THAN BU'OM lien tiep yeti canh nhO xikmg Warn a trudc va vdi canh ldn d
sau. Gifia hai canh co khe 6 mat tren (fissura orbitalis superior)., Di qua khe nay có than kinh
van nhan, than kinh rang roc Ira than kinh van nhan ngoai. 0 ch8 canh lan dinh vdi than
bu'dm co ranh tong hinh chic S goi la ranh dting mach canh (sulcus caroticus).
2. CANH LdN XIANG BIIOM (ala major) (H.14.14)
G6m co b6n bd, hai mat:
2.1. BON BO. Bo- trail (margo frontalis), bd dinh (margo partietalis), bd go ma (margo
zygomaticus), bd trai (margo squamosus).
2.2. BON MAT
•

Mat nao (facies cerebralis) lien quan vdi nao va có ba 10:
L8 trOn (foramen rotund um) co than kinh ham tren di qua.
L8 bau due (foramen ovale) có than kinh ham ditdi di qua.
LO gai (foramen spinosum) co d6ng mach mang nao gilla di qua.
Mat thai ding (facies temporalis).

•

Mat ham tren (facies maxillaris).

•

Mat 6 mat (facies orbitalis).

3. CANH NHO XIIdNG BIIOM (ala minor)
G6m co Ong thi giac (canalis opticus) (16 than kinh thi giac va &Ong mach mat di qua, mom
(processus clinoideus anterior) va khe tren 6 mat (H.14.14).
yen bu'dm
4. MOM CHAN BTJOM (processus pterygoideus)
La hai manh xadng hinh chit nhat, a than va canh ldn xu'ung Warn di xu6ng, bao g6m manh
ngoai mom chan bitdm (lamina lateralis processus pterygoidei) va manh trong mom than loadm
(lamina medialis processus pterygoidei). Gina hai manh la h6 chan birdm (fossa pterygoidea). ci
phia tren mat trong có h6 thuyen (fossa scaphoidea) cid co tang man hau bam vao (H.14.14).
251


XU'ONG CHAM
(os occipitale)

6 sau dudi hOp so, met phan o \Tom so Ira met phan 6 nen so. Cl gifla xuong la 16 16n xuong
chum (foramen magnum). L6 hinh bau duc thong long hOp so vdi ang sang va c6 hanh nao,
Ong mach &it sang di qua.
Lay 16 16n xuong chdm lam mac to chia xuong cham ra bOn phan:
— Phan nen (pars basilaris).
— Trai chdm (squama occipitalis).
— Hai phan ben (pars lateralis).
Xoong chdm c6 hai mat: ngoai so va trong so va hai bO: be( lam-da ye, bet chum.
1. MAT NGOAI SO (H.14.15)
1.1. PHAN NEN (pars basilaris) hinh vuOng, ti6p khdp vdi than xuong badm. 1/3 sau c6
cu hau (tuberculum pharygeum). Phia trudc c6 h6 hau chda tuy6n hanh nhan hau. Khi bi viem
tuyan nay c6 the lam lap 16 mai sau gdy nen MI6 th6.
1.2. PHAN BEN (pars lateralis) o hai ben 16 16n xuong chdm; c6 hai 16i cau )(dung chdm
(condylus occipitalis) tiap khdp vdi clot sang c6 this nhat. Cf sau 1oi cau c6 ang 16i cau (canalis
condylaris) na'm trong h6 16i call (fossa condylaris) vao trudc 16i cau co ang than kinh ha
nhiet (canalis hypoglossi) cid than kinh ha nhiet di qua.
1.3. TRAI CHANT (squama occipitalis): a giita trai chdm la 11
. chdm ngoai (protuberantia
occipitalis externa). Cl dudi u chdm ngoai la mao chdm ngoai (crista occipitalis externa).
hai ben
mao chdm ngoai co ba dodng gay: doOng gay teen cang (linea nuchae suprema), &Ong gay • teen
• (lineanuchae superior) va. dulOng gay du-di (linea nuchae inferior) cid cac coo gay barn .vao.
2. MAT TRONG SO (H.14.16)
trudc 16 16n xuong chdm co ranh de hanh nao va eau nao nam vao sau 16 co u chdm
trong (protuberantia occipitalis interna). Di tit u ch'arri trong xuong clued la mao cha'm trong
(crista occipitalis interna). Di di u cha'm trong len tren la ranh xoang tinh mach doc teen
(sulcus sinus sagittalis superioris).

Di W u chdm trong ra ngang hai ben la ranh xoang tinh mach ngang (sulcus sinus transversi).
3. Bei LAM-BA (margo lambdoideus)

Tiep khdp vdi xuong dinh, not tiep khdp goi la th6p chum (fonticulus mastoideus).
4. Bei CHUM (margo mastoideus)
Ti6p khdp vdi xuong thai (Wong, Phia trudc 136 nay c6 mom tinh mach canh (processus
Ngoai ra o bet nay con có khuygt tinh mach canh (incisura jugularis).

jugularis).

252


cha'm ngoai

Du'ang gay ken
Mao chin? ngoai

EVO'ng gay duel
L6 ldn

Ho 161 cau
Ong loi cau
L6i cau chain

Ong thin kink ha thiit

CO hair
Rhin

nen

Hinh 14.15: Xdong chdm (nhin ngodi).

anh xoang doc ken

- Ranh xoang
ngang

Mao chim
trong

anti xoang xich-ma

L6 Ion xtiOng chi

Hinh 14.16: Xuang chant (nhin trong).
253


KHOI XLJONG MAT
Kheii xu'ang mat (ossa faciei) gom hai xtiong ham tren, hai xtiong khau cai, hai xtiong go
ma, hai )(acing xoan mui dried, hai xtiong 10, hai xtiong mui, xuong la mia, xtiong ham chiai va
xuong mong.

WONG HAM TREN
(maxilla)

La xtio'ng chinh a mat, ti6p khdp vti xtiong khac c16 tao thanh 6 mat, 6 mai, \Tom
mi6ng. Xu'ong ham teen g'Om mot than va 136n mom (H.14.17).
Khuy‘t 16
Mom tran
Mat 6' mat

Mao 16 trade

Ranh duel 6 mat
Khuygt 177Cil
Mom gO ma
L6 dual o mat
L6 huy6t rang
CO ham

Gai mui trade
Ho' nanh

Hinh 14.17: Xdong ham tren (nhin ngoeci).

Mom tran
Mao sang
Mat mui
Mao xoan

Ranh 10
Xoang ham
Ranh ktriu cal Ian

Gal mai trtfac

Mom khiu cal
Ong rang c(19

Hinh 14.18: Xdong ham tren (nhin trong).

254


1. THAN XIANG HAM THEN (corpus maxillae).
G6m c6 b6n mat:
- Mat 6 mat (facies orbitalis): mat nay c6 6ng clued 6 mat (canalis infraorbitalis) d6 than
kinh dudi 6 mat (do than kinh ham tren d6i ten) di qua. C1 phia tren, mat nay phang va c6
ranh dual 6 mat (sulcus infraorbitalis). Ranh nay thong yeti 6ng dudi 6 mat.
- Mat trade (facies anterior): c6 16 dudi 6 mat (foramen infraobitale), 16 nay la phan tan
ding ctia 6ng dudi 6 mat, a d6 than kinh dudi 6 mat chui ra ngoai. Ngang vdi milt rang nanh
c6 h6 nanh (fossa canina), a giiia la khuy6t mai (incisura nasalis), dudi khuy6t mid la gai mui
trudc (spina nasalis anterior).
- Mat dudi thai &tang (facies infratemporalis): a sau 16i, goi la cu ham (tuber maxillae)
lam tam c6 4-5 16 de than kinh huyet rang sau di qua, d6 la 16 huy0t rang (foramina
alveolaria), a phia dudi mat nay c6 cac 6ng huy0t rang (canales alveolares).
- Mat mui (facies nasalis): c6 ranh 10 (sulcus lacrimalis) di tit mat xu6ng mui. Phia trudc
va gan ngang vdi gain ranh 10 c6 mao xoan (crista conchalis). Phia sau ranh 10 c6 16 xoang
ham tren (hiatus maxillaris) thong vdi xoang ham tren (sinus maxillaris). Mat nay c6 mot
din )(dung g6 gh6 d6 ti6p vdi xuang khau cai, a giita g6 gh0 la mot ranh chay tit tren xu6ng
goi la ranh khau cai ldn (sulcus palatinus major) (H.14.18.).
- Xoang ham tren: Than )(tong ham tren, dude due r6ng thanh xoang ham tren.
2. MOM THAN
Mom train (processus frontalis) cna 'along ham tren chay thong len de tietp khdp vdi xuang
tram Phia sau ngoai mom trail co mao 10 trudc (crista lacrimalis anterior), phia tren c6 khuy6t
10 (incisura lacrimalis). Cf mat trong mom trail c6 mao sang (crista ethmoidalis).
3. MOM KHAU CAI
Mom khau cai (processus palatinus) cua xvong ham tren (H.14.18.) a phia dudi mat mai.
MOm nay ti6p vii mom khau cai ben d6i din de tao thanh vom mieng. Phia trade mom khau
cai c6 6ng rang cita (canalis incisivus) de Ong mach khau cai trade va than kinh bu'dm khau

cai di qua. Mom khau cai chia mat mui ra hai phan: phan a tren la nen mod, phan 6 dudi la
vbm miOng. Phia tren, sau gai mai là mao mai (crista nasalis).
4. MOM HUYET RANG
Mom huyet rang (processus alveolaris) c6 nhiing huy0t rang (alveoli dentales) x6p thanh
hinh cung goi la cung huyet rang (arc us alveolaris). Phia trudc mom khau cai c6 16 rang cu'a
(foramen incisivum).

5. MOM GO MA (processus zygomaticus)
Hinh thap, ngan each mat trudc va mat dudi thai duang. Phia tren c6 mot mat g6 gh0
khdp vii )(acing go ma. Cac mat trade, sau lien tut vii cac mat trade, clued cua h6 thai &fang.

255


XU'ONG KHAU CAI
(os palatinum)
G6m hai xu'o'ng phai, trai. M8i xtrang có hai manh, hinh chit L (H.14.21.).
1. MANN THANG (lamina per pendicularis).
G6m hai mat:
- Mat mai (facies nasalis) (H.14.19.), la phdn sau thanh mai ngoai. Co hai mao: mao sang
(crista ethmoidalis) tipkhop vai xu'o'ng xoan giita va mao xoan (crista conchalis) vai xtrang
xoan duai.
- Mat ham (facies maxillaris) (H.14.20.). (5 tren la thanh trong h6 chan kern khdu cai (fossa
pterygopalcttina), con a duOi tipkhop vai ca ham, & giaa co ranh thang la ranh khdu cal ldn (sulcus
palatinus major) va khi hqp vai naa ranh cua xuang ham tren se tao thanh 6ng khdu cai ldn.
Wm 6 mat

,,,../.....„/..„..7 ,---Khuy6t budrn
khan cai

Mao sang

Mom buOm

Manh thang

Mao xoan
Mom ngang

Mom thap

Hinh 14.19: Xlicmg khdu cai (mat mai).
Khuy6t btlam Mit, cal
Mom 6 mat
Mdm Worn

Ranh klau cal lon
Mat ham

Mom Chap

Hinh 14.20: Xuang khdu cai (mat ham).
256


Khuyat &film khiu cdi

Manh ngang
Hinh 14.21: Xuong khdu ccii (nhin sau).

2. MANN NGANG (lamina horizontalis)
Hinh hcii vuong, g6m hai mat:

- mot mai (facies nasalis): i tren, nhdn, IA nen
- Mat khdu ccii (facies palatina): IA phan sau cUa vbm mi0g.

XliCiNG GO MA
(os zygomaticum) (H.14.22.)
Mom tran
Mom tran
NW 6 mAt
L6
L6

gO ma thai during
L6 go ma mat

go ma 6 m6t

not thai during

A. MAT TRONG

B. MAT NGOAI

Hinh 14.22: Xitcmg go ma.

257

Di tit xu'o'ng thai duang tdi xoang ham tren. G6m ba mat, hai mom va mot din g6 ghe de
khdp vdi mom go ma ctia xnang ham tren.
1. MAT NGOAI (facies lateralis) co vai co barn da mat bam vao.
2. MAT THAI DISCING (facies temporalis) lien quan vdi h6 thai &fang.
3. MAT O MAT (facies orbitalis) là thanh ngoai &la 6 malt.
O ca ba mat c6 cac 18:

* 1,76 go ma thai diking (foramen zygomaticotemporale).
LS go ma 6' mat (foramen zygomaticoorbitale).
go ma mat (foramen zygomaticofaciale).
4. MOM THAI DISCiNG (processus temporalis) tiep khdp vdi )(dung thai
5. MOM TRAN (processus frontalis) tie-p khdp vdi xoang
XUONG XOAN MUI DUO
(concha nasalis inferior)
La mot )(dung ma ba tren dinh vao thanh ngoai O mai. Xdo'ng xoan mai du'di hap vdi
thanh ngoai 6 mai tao thanh ngach mai ditch (meatus nasi inferior). Mat ngoai )(acing xoan mai
du'di 16m, dal dien vdi thanh ngoai 6 mai va bi treo la Bing Uri mom ham (processus
maxillaris). Mat trong )(acing xoan du'ai 16i, c6 nhieu h6 chila cac tuy6n va nhi6u ranh chila
mach mau. Ba tren xurang xoan mai clued khdp phia sau vdi mao xoan wring khdu cai va phia
tru'dc vdi mao xoan )(acing ham, cif& ding ba tren xuang xoan mai dadi di len tao thanh mom
le (processus lacrimalis) de khdp vdi )(dung le va tao thanh mot phan vach cila Ong 1e mid.. Cf
phia sau, mOm ham On vao 16 xoang ham tren de dirge c6 dinh chat vao thanh 6 Mai. Tit
mom ham nay c6 mot 161 d phia tren va sau khdp vdi mom m6c xu'ang sang goi la mOm sang
(processus ethmoidalis) (H.14.23.).
Mom 10
Mewl sang

Mom ham
Hinh 14.23: Xuong xoan mai duOi.
258

XliONG LE
(os lacrimale)
LA xoung nhO nha-t ciia kh6i xtrong so, rat mang, hlnh tit gidc, nam a phan trade thAnh
trong 6 mat. G6m hai mat:
1. MATO MAT
Mat 6 mat &roc phan chia bed mao 10 sau (crista lacrimalis posterior) thanh hai mat:
- Mat trade nhO va lOm sau hop cimg yeti xtfong ham teen thanh ranh10(sulcus lacrimalis).
- Mat sau nha-n tao thanh met phan thanh trong 6 mat. T4n ding dm mao 10 sau la m6c
le (hamulus lacrimalis).
2. MAT TRONG
Mat trong lien he vai hai xoang sang tru'ac tao thAnh met phan vach cua ph6u sang.
3. CAC BO
Xtfong 10 c6 Mn 136:
- Bar tren khdp veti )(Yong trail.
- Bar &Ai IA thAnh trtf6c ranh le mai.
- Bar sau Ichap vai manh 6 mat xtro'ng sang.
trade IchOp vdi mom trap xdong hAm tren.
WONG M UI
(os nasale)
LA xtfong doi, nhO NIA dai, g6m hai mat, bon 136 (H.14.24):
- Mat tradc: lom tit tren xu6ng

Hinh 14.24: Xztang mai.
259


- Mat min (mat sau): có ranh doc goi la ranh sang (sulcus ethmoidalis) cho nhanh mai
ngoai dia than kinh sang trate di qua.

- Bb tren: khdp vdi nth trong phan mai xuung
- Bar (lath: gan vdi sun mid ngoai.
- Bd ngodi: khdp vdi mom trail xudng ham teen.
- Bar trong: hai xudng mai khdp vdi nhau a dudng

'WONG LA MIA
(vomer)

La xtrung phang chigm phan sau ctia vach mai, xuong hinh td gide g6m hai mat, bon bd.
M6i ben mat xtbzing la mia thicic phu bdi niem mac mai va co ranh cila than kinh mai khan cai
va Ong mach badm khau cal (H.14.25.).
Cdc ber:

- B i tren day va a hai ben di hai canh xuang là mia (ala vomeris), a gida la mot ranh
dg tiep xdc yeti mO budm.
- Bd dudi tiep khdp vdi hai mom khau cai )(dung ham va phan ngang xadng khau cai.
Xubng

&lam

Xuong tran
0

0 Cr 0 0'0

Xuong mai
Manh thang miring sang
Xuong buOm
Mom boc
Ong chan

Ranh than kinh •
mai-khgu cal

--"budrn
Mom

Canh Along
la mia

Xuong khgu cai

Mom chan
buom

Xuong ham tren
A. NHIN BEN
B. NHIN TRUbC SAU
Hinh 14.25: Xuong la mia.

260

boc


WONG HAM DIJdI
(mandibula)
La xacrng ldn nhat va khde nhat cua kh6i )(acing mat, có the rang ham dudi va khdp vdi
ho ham xtking thai &lung. Gdm có than ham nam ngang giong hinh mong ngtia, d m8i dau có
nganh ham di len tren gan thang dung.

1. THAN XIANG HAM DIRII (corpus mandibulae) a teen dadng gala, gdm hai mat :
— Mitt ngoai (Mat trade) (H.14.26).
* C1 gitia la ldi cam (protuberantia mentalis).
* Hai ben có dating cited (linea obliqua).
* Tren dudng cited On rang ham thd hai có 16 cam (foramen mentale) dg mach mau va
than kinh cam di qua.

Mom 161 cat]

Ludi

Heim Judi Iddi

ham

Dudng ham m6ng

Gai cam
Ham dudi ham

Hinh 14.26 : )(dung ham ditai (mat trong)

mom { cho
161 cgu

c6

Nganh ham
Dddng cheo

L6 cam

Goc ham
Loi cam

Hinh 14.27: Xizang ham chiai (mejt ngodi)
261


— Mit trong (mat sau) (H.14.27)
* CI gala c6 b6n ma-u con : hai tren, hai dulfri goi la gai cam (spina mentalis). Gai tren co5 cU
cam hidi bam, gai dudi c6 car cam mOng barn.
* Hai ben c6 du ng ham mOng (linea mylohyoidea).

*Cl tren du'dng ham mOng c6 horn dutri hidi (fovea sublingualis).
* Cl durdi duting ham mong gan rang ham this hai c6 horn du ii ham (fovea
submandibularis).
* Btt tren : c6 nhi6u huyet rang (alveoli dentales), cac huyet rang tao thanh cung huyet
rang (arcus alveolari).
* Btt dadi : c6 h6 car hai than (fossa digastrica) va ch8 nganh ham lien tigp vdi than ham
c6 mOt ranh nhO de dOng mach mat di qua.
2. NGANH HAM (ramus mandibulae).
Di chgch tit cladi len va hcti ra sau, tao thanh g6c ham (angulus mandibulae), ch8 bar dtidi
va bir sau nganh ham gap nhau. Gom hai mat :
—Mit ngoai : c6 nhigu gd de cho car can bam (H.14.26).
—Mat trong : u gala c6 18 ham dtidi (foramen mandibulae) va thong vdi 6ng ham dUdi
(canalis mandilulae) de mach va than kinh rang di.tdi di qua. L8 ham chic:cc the lap bo'i mOt
manh xacing hinh tam giac goi la lath xuking ham dati (lingula mandibulae). D6 la mOt m6c de
ling dung gay to trong vi6c nhei rang. Co mOt ranh di tit lddi ham cludi xueing goi la ranh ham
mOng (sulcus mylohyoideus) de mach va than kinh ham mong di qua. Ci sau va du'di ranh co car

than balm trong barn (H.14.27).
—Bar trtidc : lom.
— Bii sau : day va
—Bt1 fret' : CO khuygt ham dui% (incisura mandibulae) de mach mau va than kinh can di qua.
Phia trade khuygt ham la mom vet (processus coronoideus). Cl sau khuygt ham la mom 16i
cau (processus condylaris) g6m co chom ham chidi (caput mandibulae) va co ham Judi (collum
mandibulae).
—Bat dtidi nganh ham lien tigp vdi bd cludi than ham.
Xti ONG MONG
(os hyoideum)
Hinh mong nola, a yang co va nam pith tren thanh quan (H.14.28).
1. THAN (corpus).
—Mat trade : c6 gti ngang chia lam hai phan : Moi phan co mOt gar doc chia lam hai dien
ben de cac car hai than, car tram m6ng, cd ham mong, do cam ming, ca lurch mOng barn vao.
—Mat sau : lien quan vdi mang giap m6ng.
262