Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng tòa án từ thực tiễn tại tòa án nhân dân thành phố hạ long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
---------***---------

LUẬN VĂN THẠC SĨ
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI
BẰNG TÒA ÁN TỪ THỰC TIỄN TẠI
TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ LONG

Ngành: Luật kinh tế

VŨ CÔNG MƯỜI

Hà Nội – 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
---------***---------

LUẬN VĂN THẠC SĨ

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI
BẰNG TÒA ÁN TỪ THỰC TIỄN TẠI
TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ LONG
Ngành: Luật Kinh tế
Mã số: 8380107

Họ và tên học viên: VŨ CÔNG MƯỜI
Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN CẢNH

Hà Nội – 2020


i

LỜI CAM KẾT
Tôi xin cam kết đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung
nghiên cứu và số liệu trong đề tài này là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ
ràng. Nếu phát hiện ra có sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước
hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình.

Hà Nội, ngày …./…../2020

Vũ Công Mười


ii
LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự
giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm
ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp
đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Ngoại
thương, Khoa Sau đại học của trường cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã
trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn TS.
Nguyễn Văn Cảnh, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu
và hoàn thiện đề tài.
Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện
không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý

kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2020

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Vũ Công Mười


iii

MỤC LỤC

LỜI CAM KẾT................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ ............................................................ vii
1.1. Một số vấn đề lý luận về tranh chấp kinh doanh thương mại ...................7
1.1.1. Khái niệm về tranh chấp kinh doanh thương mại .................................7
1.1.2. Nguyên nhân hình thành tranh chấp kinh doanh thương mại ............9
1.1.3. Đặc điểm tranh chấp kinh doanh thương mại .....................................10
1.2. Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án .....................................................................................................................12
1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại ..................12

1.2.2. Các phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại
..........................................................................................................................12
1.2.3. Khái quát phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh
thương mại bằng Tòa án .................................................................................18
1.2.4. Yêu cầu của việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Toà án ..............................................................................................................20
1.2.5. Các yếu tố tác động đến giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
bằng tòa án.......................................................................................................21
1.3. Pháp luật áp dụng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa
án ............................................................................................................................22
1.3.1. Pháp luật nội dung giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án ..............................................................................................................22
1.3.2. Pháp luật tố tụng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án ..............................................................................................................31
1.3.3. Mối quan hệ pháp luật nội dung và pháp luật hình thức giải quyết
tranh chấp kinh doanh thương mại................................................................41


iv

CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH
DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ
LONG ............................................................................................................. 45
2.1. Về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hạ Long và tổng
quát về Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long ...................................................45
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hạ Long tác động
tới công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án..45
2.1.2. Tổng quát về Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long ...........................49
2.2. Thực trạng công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long .................................................................51

2.2.1. Nguyên nhân phát sinh tranh chấp ......................................................51
2.2.2. Ảnh hưởng của tranh chấp kinh doanh thương mại đến môi trường
kinh doanh trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ..................54
2.3. Thực trạng giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại bằng Tòa
án nhân dân thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ...........................................57
2.3.1. Một số vấn đề về công tác giải quyết, xét xử án kinh doanh thương
mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .................57
2.3.2. Những thành tích đạt được trong hoạt động giải quyết tranh chấp
kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long tỉnh
Quảng Ninh .....................................................................................................61
2.3.3. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong hoạt động
giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành
phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh.......................................................................63

KẾT LUẬN CHƯƠNG II............................................................................. 73
CHƯƠNG III: MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP KINH
DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HẠ
LONG THỜI GIAN TỚI .............................................................................. 75
3.1. Định hướng hoàn thiện công tác giải quyết các tranh chấp kinh doanh
thương mại tại Tòa án trong thời gian tới ..........................................................75


v
3.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác giải quyết các tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long .........................77
3.2.1. Hoàn thiện pháp luật về kinh doanh thương mại ................................77
3.2.2. Hoàn thiện pháp luật về mô hình, cơ cấu tổ chức của Tòa án: ..........85
3.2.3. Hoàn thiện công tác tổ chức thi hành Bản án, quyết định của Tòa án
..........................................................................................................................86

3.2.4. Tăng cường cơ sở vật chất cho hoạt động xét xử và chế độ đãi ngộ
phù hợp với những người tiến hành tố tụng..................................................87
3.2.5. Hoàn thiện công tác đào tạo cán bộ trong giải quyết tranh chấp kinh
doanh thương mại ...........................................................................................88
3.2.6. Thực hiện tốt công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử của Tòa án nhân
dân thành phố Hạ Long ..................................................................................92
3.2.7. Thực hiện tốt công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật .....................93
3.2.8. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm, khi xét xử các
vụ án kinh doanh thương mại. .......................................................................94

KẾT LUẬN CHƯƠNG III ........................................................................... 96
KẾT LUẬN .................................................................................................... 97
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 98


vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
AL

Án lệ

BLTTDS

Bộ luật tố tụng dân sự

BLDS

Bộ luật dân sự

HĐMB

Hợp đồng mua bán

KDTM

Kinh doanh thương mại

MTV

Một thành viên

NKK

Người khởi kiện

TA

Tòa án

TAND

Tòa án nhân dân

TANDTC

Tòa án nhân dân tối cao

THA

Thi hành án

THADS

Thi hành án dân sự

TMCP

Thương mại cổ phần

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

TP

Thành phố

UBND

Ủy ban nhân dân

VKSNDTC

Viện kiểm sát nhân dân tối cao


vii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Số liệu giải quyết án kinh doanh thương mại của Tòa án nhân
dân Thành phố Hạ Long từ năm 2013 đến năm 2018 ............................... 58

DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ

Sơ đồ 1.1. Thẩm quyền giải quyết của Tòa án theo cấp ............................ 34
Sơ đồ 1.2. Quy trình giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án ............................................................................................................. 39
Biểu đồ 2.1. Tình hình biến động số lượng các vụ tranh chấp thương mại
tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long giai đoạn 2013 – 2018 .............. 59


viii

TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm:
Làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết tranh chấp kinh
doanh thương mại tại Tòa án từ đó phân tích thực trạng chỉ ra một số hạn chế trong
việc thực thi tại Thành phố Hạ Long. Trên cơ sở hạn chế trên luận văn đề xuất một
số giải pháp nâng cao khả năng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long.
Nhiệm vụ nghiên cứu: (i) Hệ thống hóa các lý luận cơ bản về giải quyết tranh
chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án. (ii) Đánh giá thực trạng giải quyết tranh
chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long. (iii) Đề xuất
một số biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh
thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long
Luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác giải quyết
các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long giai
đoạn tới, các giải pháp có cơ sở khoa học và tính thực tiễn. Cơ quan nhà nước có

thẩm quyền cần tiến hành khảo sát, tổ chức nghiên cứu, rút kinh nghiệm, thảo luận
để đưa ra giải pháp có hiệu quả nhất để hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh doanh
thương mại, bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của những chủ thể tham gia các
quan hệ kinh tế cũng như tạo lập được một môi trường kinh doanh lành mạnh, ổn
định, thu hút nhiều nguồn lực và vốn đầu tư vào quá trình sản xuất - kinh doanh, tạo
động lực để phát triển nền kinh tế đất nước.


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Các hoạt động kinh doanh thương mại luôn có vai trò hết sức quan trọng, bởi
nó quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội. Khi những hoạt động này diễn ra
sẽ không thể tránh khỏi những mâu thuẫn, tranh chấp phát sinh do nhiều nguyên
nhân. Cùng với sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, số
lượng các tranh chấp trong kinh doanh thương mại ngày càng tăng với mức độ ngày
càng phức tạp. Vì vậy, việc giải quyết các tranh chấp phát sinh là điều cần thiết để
đảm bảo một môi trường kinh doanh lành mạnh cho các chủ thể kinh doanh.
Để thực hiện chức năng kinh tế của mình, nhà nước ta đã ban hành Hệ thống
quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh các quan hệ kinh tế. Nhà nước thông qua các
cơ quan chức năng hoặc các tổ chức được pháp luật thừa nhận để giải quyết các
tranh chấp, mâu thuẫn.
Trên thực tế, các tranh chấp kinh doanh thương mại ở Việt Nam hầu hết đều
được lựa chọn giải quyết bằng con đường Tòa án, các bên tham gia hoạt động kinh
doanh thương mại khi giao kết hợp đồng thương mại thường không biết và nêu quy
định lựa chọn trọng tài trong hợp đồng nhưng không chỉ định tổ chức trọng tài hoặc
trọng tài viên cụ thể nên khi xảy ra tranh chấp không được áp dụng thủ tục này nên
việc lựa chọn ưu tiên giải quyết tranh chấp thương mại bằng thủ tục Tòa án là giải
pháp hiệu quả nhất. Tuy nhiên, ngoài những ưu điểm bằng việc giải quyết tranh

chấp thông qua con đường Tòa án thì cũng không ít những nhược điểm của phương
thức này khiến các doanh nghiệp băn khoăn khi lựa chọn giải quyết tại Tòa án như:
thủ tục phức tạp, rườm rà hay thời gian giải quyết kéo dài, việc bảo mật thông tin
không được đảm bảo. Tuy nhiên, Tòa án là cơ quan tài phán quốc gia, mang tính
cưỡng chế nghiêm minh nên việc lựa chọn Tòa án là cơ quan giải quyết tranh chấp
trong lĩnh vực thương mại vẫn là lựa chọn an toàn cho các doanh nghiệp.
Hiện nay, có thể nói Tòa án là cơ quan giải quyết tranh chấp quan trọng và
phổ biến nhất ở Việt Nam. Tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long qua các năm đã
quyết nhiều vụ án liên quan đến tranh chấp kinh doanh thương mại. Các tranh chấp


2
kinh doanh thương mại chủ yếu là từ hợp đồng mua bán hàng hóa, hợp đồng tín
dụng, bảo hiểm, hợp đồng dịch vụ, yêu cầu thực hiện nghĩa vụ thanh toán… Việc
giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại cần được thực hiện đúng đắn, kịp
thời; góp phần đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự cũng như đảm
bảo môi trường kinh doanh lành mạnh và an ninh quốc gia. Đây là mối quan tâm
của nhiều người trong điều kiện kinh tế ngày càng phát triển như hiện nay.
Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên, học viên đã mạnh
dạn đi sâu nghiên cứu đề tài “Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
bằng Tòa án từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long” để làm đề
tài nghiên cứu của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Các tranh chấp kinh doanh thương mại cũng như các vấn đề liên quan đến giải
quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại luôn được các nhà quản lý, các nhà
khoa học quan tâm. Hiện nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu ở các cấp độ khác
nhau về các khía cạnh pháp lý liên quan đến tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án. Từ những năm 90, để chuẩn bị cho sự ra đời của Tòa án kinh tế nhiều đề tài
nghiên cứu về mô hình tổ chức Tòa kinh tế và tố tụng kinh tế đã được thực hiện như
đề tài "Mô hình tổ chức giải quyết tranh chấp kinh tế ở Việt Nam trong giai đoạn

hiện nay" của Trọng tài kinh tế Nhà nước, Đề tài khoa học cấp bộ do Tòa án nhân
dân tối cao chủ trì năm 2001 "Tính đặc thù trong thủ tục giải quyết các vụ án kinh
tế, lao động - Những vấn đề lý luận và thực tiễn".
Bên cạnh đó, còn có rất nhiều các bài viết nghiên cứu có đề cập đến vấn đề
này, có thể kể tên như "Về cơ chế giải quyết tranh chấp kinh tế ở nước ta trong giai
đoạn hiện nay" của PGS.TS Phạm Hữu Nghị; “Hoàn thiện hệ thống pháp luật về
giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Tòa án và Trọng tài” của GS.TSKH Đào Trí Úc.
Ngoài ra, cũng có một số luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ cũng đề cập đến
các một số khía cạnh của việc giải quyết tranh chấp kinh tế tại Tòa án như: Luận án
Tiến sĩ của Đặng Thanh Hoa về “Thủ tục rút gọn giải quyết tranh chấp thương mại
trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam” năm 2015; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn


3
Văn Hợp “Lý luận và thực tiễn giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án” năm 2015; Luận văn Thạc sĩ của Trần Thị Như Mơ về “Giải quyết các
tranh chấp thương mại theo pháp luật tố tụng dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam”
năm 2016; Luận văn Thạc sĩ “Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh
chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam hiện nay” năm 2013; Luận văn Thạc sĩ
của Tăng Thị Nhớ “Hoàn thiện thủ tục pháp lý về hòa giải trong giải quyết tranh
chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án” năm 2014; Luận văn Thạc sĩ của Đinh
Thị Trang “Pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại theo thủ tục
tố tụng tòa án ở Việt Nam hiện nay” năm 2013.
Các công trình nghiên cứu nêu trên mới chỉ đang dừng lại ở việc phân tích,
đưa ra những nhận định so sánh các phương thức giải quyết loại hình tranh chấp
trong kinh doanh thương mại, hoặc phân tích quá trình giải quyết tranh chấp trong
thương mại tại Tòa án nói chung mà chưa có một đề tài nào nghiên cứu riêng biệt
về việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng con đường Tòa án tại
thành phố Hạ Long. Vì vậy, học viên đã sử dụng những quan điểm và kiến thức của
các tác giả đi trước, kế thừa và phát huy để tiếp tục nghiên cứu một cách hệ thống

để làm rõ một số vấn đề còn chưa thống nhất cũng như đánh giá và phân tích
chuyên sâu về thực tiễn giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án
nhân dân thành phố Hạ Long để có cái nhìn tổng thể về giải quyết tranh chấp kinh
doanh thương mại tại Tòa án để từ đó đưa ra được những giải pháp hữu ích nhằm
hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả trong việc giải quyết tranh chấp kinh
doanh thương mại của Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long nói riêng và trong hệ
thống Tòa án nói chung.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích nghiên cứu: Luận văn làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về
giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án từ đó phân tích thực trạng,
chỉ ra một số hạn chế trong việc thực thi tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long.
Trên cơ sở hạn chế, luận văn đề xuất một số giải pháp nâng cao khả năng giải quyết
tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long.
- Nhiệm vụ nghiên cứu:


4
+ Hệ thống hóa các lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương
mại tại Tòa án
+ Đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án
nhân dân thành phố Hạ Long
+ Đề xuất một số biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác giải quyết tranh
chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
a. Đối tượng nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu vấn đề liên quan đến giải quyết tranh chấp kinh doanh
thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long
b. Phạm vi nghiên cứu:
- Phạm vi về không gian: vấn đề công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh
thương mại tại tòa án nhân dân Thành phố Hạ Long

- Phạm vi về thời gian: Đề tài nghiên cứu vấn đề công tác giải quyết tranh
chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long trong giai
đoạn 2013 - 2018.
- Phạm vi về nội dung: Có rất nhiều các tranh chấp được giải quyết tại Tòa án
như: các tranh chấp dân sự, lao động, hôn nhân gia đình… nhưng trong phạm vi đề
tài này học viên giới hạn ở việc nghiên cứu các tranh chấp liên quan đến hoạt động
kinh doanh thương mại.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết vấn đề đặt ra, tác giả vận dụng phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử phù hợp với lý luận và thực tiễn tại Việt Nam. Bên cạnh
đó, tác giả còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể như phương pháp
thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp kết
hợp với việc thu thập, khảo sát, phân tích, tổng hợp … các số liệu trên thực tế để
phân tích thực trạng, từ đó đề xuất các biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện giải quyết
tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, cụ thể:


5
- Phương pháp phân tích: Được sử dụng trong tất cả các chương để phân tích,
đánh giá các tài liệu, số liệu phục vụ cho việc nghiên cứu;
- Phương pháp so sánh: Được sử dụng để so sánh, đối chiếu, đánh giá các quy
định pháp luật về giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án với các phương thức
giải quyết tranh chấp khác, từ đó rút ra các ưu, nhược điểm của các phương thức
giải quyết này, để từ đó có cơ sở để hoàn thiện hơn về pháp luật và nâng cao hiệu
quả điều chỉnh của pháp luật trong giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án ở
Việt Nam.
- Phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn: Được sử dụng ở tất cả các chương
của Luận văn. Tác giả đã sử dụng lý luận về quy trình lập pháp, thực tiễn pháp luật
ở Việt Nam để phân tích, đánh giá và từ đó khái quát lên thành vấn đề có tính lý
luận về giải quyết tranh chấp thương mại bằng Tòa án (Chương I). Kết hợp lý luận

và thực tiễn quá trình giải quyết tranh chấp thương mại tại Tòa án thành phố Hạ
Long, tác giả đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết loại tranh chấp
này trên thực tiễn tại Tòa án thành phố Hạ Long và góp phần hoàn thiện hệ thống lý
luận về giải quyết tranh chấp thương mại bằng Tòa án ở Việt Nam nói chung
(Chương II, III).
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu
Trên cơ sở đánh giá thực trạng giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long, phân tích những kết quả đạt được và chưa
đạt được trong công tác giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án
nhân dân thành phố Hạ Long, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác
giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ
Long trong thời gian tới
7. Bố cục của luận văn
Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục bảng biểu,
phụ lục, luận văn được chia thành ba chương với nội dung cụ thể như sau:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tranh chấp kinh doanh thương mại
tại Tòa án


6
Chương 2: Thực trạng giải quyết các tranh chấp kinh doanh thương mại
tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long
Chương 3: Một số định hướng và giải pháp hoàn thiện công tác giải quyết các
tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân thành phố Hạ Long thời
gian tới


7

CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP KINH

DOANH THƯƠNG MẠI VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH
DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN
1.1. Một số vấn đề lý luận về tranh chấp kinh doanh thương mại
1.1.1. Khái niệm về tranh chấp kinh doanh thương mại
Con người, với bản tính tự nhiên là luôn tìm cách tối đa hóa lợi ích cho mình
nên đôi khi dẫn đến sự xung đột với lợi ích của người khác hoặc lợi ích của cộng
đồng. Do vậy, tranh chấp tồn tại như một điều tất yếu. Chừng nào con người còn
được thúc đẩy bởi lợi ích cá nhân thì chừng đó còn có những xung đột về lợi ích.
Xét ở một chừng mực nhất định, theo Triết học, mâu thuẫn còn tạo ra động lực cho
sự phát triển. Và hệ quả của nó là, để mở đường cho sự phát triển, luôn tồn tại các
phương thức để giải quyết tranh chấp. (Ngô Thị Thanh Tuyền, 2014)
Tranh chấp trong hoạt động kinh doanh thương mại là một thuật ngữ pháp lý
mới xuất hiện cùng với sự ra đời của BLTTDS năm 2004. Trước khi thuật ngữ tranh
chấp kinh doanh thương mại xuất hiện, thực tiễn giải quyết tranh chấp phân chia
thành tranh chấp dân sự, tranh chấp kinh tế. Các tranh chấp phát sinh trong đời sống
dân sự hàng ngày bao gồm các quan hệ nhân thân phi tài sản và quan hệ nhân thân
phi tài sản được coi là tranh chấp dân sự và điều chỉnh bởi Bộ luật dân sự năm
1995. Tranh chấp phát sinh từ hợp đồng kinh tế và hoạt động tổ chức kinh doanh
của các doanh nghiệp, hoạt động mua bán trái phiếu, cổ phiếu được coi là các tranh
chấp kinh tế, được điều chỉnh chủ yếu bởi Pháp lệnh hợp đồng kinh tế.
Tình trạng này đã được cải thiện một cách đáng kể sau nỗ lực cải cách về tư
duy pháp lý lớn vào năm 2005. Kết quả là BLDS năm 2005, Luật thương mại năm
2005 ra đời, bãi bỏ Pháp lệnh hợp đồng kinh tế năm 1989 đã thống nhất về cách
điều chỉnh hợp đồng. BLDS có vai trò như luật gốc, điều chỉnh liên thông tất cả các
quan hệ dân sự, lao động, kinh doanh, thương mại, hôn nhân gia đình; BLTTDS
năm 2004 ra đời đã thống nhất thủ tục giải quyết tranh chấp nếu xảy ra đối với tất cả
các quan hệ này.
Theo nghĩa thông thường của từ, tranh chấp kinh doanh thương mại có thể

8
được hiểu là tranh chấp về kinh doanh thương mại hoặc tranh chấp trong kinh
doanh thương mại. Và như vậy, có hai khái niệm nhỏ cần làm rõ là khái niệm tranh
chấp và khái niệm kinh doanh thương mại trước khi đi làm rõ khái niệm tranh chấp
kinh doanh thương mại.
Theo định nghĩa của từ điển Tiếng Việt, tranh chấp được hiểu là “Đấu tranh,
giằng co khi có những mâu thuẫn, bất đồng thường là trong vấn đề quyền lợi giữa
hai bên” (Từ điển Tiếng Việt, tr.1024)
Theo khoản 16 điều 4 Luật Doanh nghiệp năm 2014 thì: “Kinh doanh là việc
thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình, đầu tư, từ
sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục
đích sinh lợi.”
Khoản 1 điều 3 Luật thương mại năm 2005 định nghĩa: “Hoạt động thương
mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng
dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi
khác”.
Với cách định nghĩa như trên, hoạt động kinh doanh và hoạt động thương mại,
có nhiều nội hàm trùng nhau như về mục đích sinh lợi, về đầu tư, về cung ứng dịch
vụ, về tiêu thụ sản phẩm ... Bởi thế, nếu tách bạch giữa hoạt động kinh doanh và
hoạt động thương mại là điều không thể. Có lẽ vậy nên BLTTDS đã tìm cách dung
hòa giữa hai hoạt động này bằng cách gọi chung là hoạt động kinh doanh, thương
mại.
Như vậy, có thể quan niệm tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu
thuẫn, bất đồng giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động thực hiện liên tục một,
một số hoặc toàn bộ quá trình đầu tư từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, cung ứng
các dịch vụ trên thị trường, xúc tiến thương mại và các hoạt động sinh lợi khác. Một
cách ngắn gọn hơn, có thể định nghĩa tranh chấp kinh doanh thương mại là những
mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động kinh
doanh thương mại.
Cách định nghĩa như trên có hạn chế là tuy chỉ ra được bản chất của tranh

9
chấp kinh doanh thương mại là mâu thuẫn về quyền lợi phát sinh khi tham gia hoạt
động kinh doanh thương mại nhưng lại không cho thấy được biểu hiện của nó.
Trong quan hệ kinh doanh, giữa các bên luôn tồn tại đồng thời hai mối quan hệ vừa
xung đột vừa hợp tác. Để xác định chính xác khi nào những xung đột lợi ích này
chuyển thành tranh chấp thì cần phải dựa vào những dấu hiệu biểu hiện của nó. Dấu
hiệu đó là khi một bên cho rằng quyền và lợi ích của mình bị vi phạm yêu cầu phía
bên kia khắc phục nhưng không nhận được sự đồng ý. Vì vậy, theo cách này, còn có
một cách định nghĩa khác đó là tranh chấp kinh doanh thương mại xảy ra khi một
bên trong quan hệ kinh doanh thương mại khẳng định một trái quyền mà lại bị bên
khác chống lại. (tạm gọi là cách định nghĩa theo hình thức) (Nguyễn Anh Tuấn,
2010)
Cách định nghĩa thứ hai cho cách nhận biết dễ dàng hơn về tranh chấp kinh
doanh thương mại và các đặc điểm pháp lý của nó.
Như vậy có thể đưa ra khái niệm về tranh chấp kinh doanh thương mại như
sau: Tranh chấp kinh doanh thương mại là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi
giữa các bên phát sinh trong quan hệ kinh doanh thương mại khi một bên khẳng
định trái quyền của mình mà lại bị bên khác chống lại.
Như vậy, khi luận văn sử dụng thuật ngữ “tranh chấp kinh doanh, thương mại”
tức là sử dụng theo cách gọi của BLTTDS và luật thương mại để có tính thống nhất
và phù hợp để triển khai đề tài của luận văn.
1.1.2. Nguyên nhân hình thành tranh chấp kinh doanh thương mại
Sự xung đột lợi ích của các bên trong tranh chấp kinh doanh thương mại có
thể do:
Thứ nhất, do lợi nhuận. Lợi nhuận và lòng tham của con người: Mục đích của
kinh doanh là lợi nhuận. Tuy nhiên, có những cá nhân, tổ chức chính vì coi trọng lợi
nhuận đã phá vỡ hợp đồng dẫn đến vi phạm hợp đồng. Vì lợi nhuận, họ có thể “ bán
chữ tín” với bạn hàng, sẵn sàng lừa dối, lừa đảo khách hàng.... gây thiệt hại cho đối

tác dẫn đến tranh chấp.


10
Thứ hai, do hạn chế kiến thức pháp luật. Doanh nghiệp còn thiếu kiến thức về
pháp luật, thích kinh doanh những cứ “làm bừa” dẫn đến vi phạm pháp luật, không
đúng quy trình, quy cách dẫn đến tranh chấp. Người ký hợp đồng không đủ thẩm
quyền ký kết, họ không đủ tư cách đại diện chủ thể, hợp đồng với nội dung không
được pháp luật cho phép hoặc hình thức của hợp đồng trái quy định pháp luật...
Thứ ba, do thiếu vắng các quy định của pháp luật. Pháp luật vẫn còn những
khoảng trống nhất định không thể bao quát hết được các quan hệ xảy ra. Sự thay đổi
của pháp luật, các biện pháp cấm vận, chiến tranh... ảnh hưởng đến việc thực hiện
hợp đồng. Mặc dù đó là những trường hợp bất khả kháng song thiệt hại mang lại và
việc giải quyết những thiệt hại đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tranh chấp giữa các
bên.
1.1.3. Đặc điểm tranh chấp kinh doanh thương mại
Tranh chấp kinh doanh thương mại là một loại tranh chấp pháp lý có những
đặc điểm sau:
Thứ nhất, về nguồn gốc phát sinh tranh chấp kinh doanh thương mại.
Tranh chấp kinh doanh thương mại là tranh chấp phát sinh từ hoạt động kinh
doanh thương mại. Hoạt động kinh doanh thương mại thường rất đa dạng, chịu sự
tác động, điều tiết của các quy luật và yếu tố của thị trường, ví dụ như quy luật cung
cầu, sự biến đổi của quy luật về giá...tranh chấp có thể phát sinh từ việc vi phạm
hợp đồng hay góp vốn vào công ty hay chuyển giao công nghệ...
Thứ hai, về chủ thể tranh chấp kinh doanh thương mại.
Tranh chấp kinh doanh thương mại diễn ra chủ yếu giữa các thương nhân với
nhau, các chủ thể kinh doanh. Tuy nhiên trong một số trường hợp, các cá nhân, tổ
chức không phải là thương nhân cũng có thể là chủ thể của tranh chấp kinh doanh
thương mại. Điều này xuất phát từ đặc điểm của từng mối quan hệ kinh doanh
thương mại cụ thể. Có mối quan hệ kinh doanh thương mại phải được giao kết giữa

các thương nhân với nhau, tuy nhiên cũng có những mối quan hệ thương mại có thể
được giao kết giữa thương nhân với các nhân, tổ chức không phải là thương nhân.
Khoản 4 Điều 30 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 có quy định về một loại tranh


11
chấp không diễn ra giữa các thương nhân với nhau. Đó là tranh chấp giữa các công
ty và thành viên của công ty, giữa các thành viên của công ty với nhau liên quan
đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, bàn giao tài
sản của công ty, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty. Tuy nhiên những tranh
chấp này vẫn được coi là tranh chấp kinh doanh thương mại theo quy định của
BLTTDS.
Thứ ba, về nội dung của tranh chấp kinh doanh thương mại.
Tranh chấp kinh doanh thương mại chính là sự mâu thuẫn, bất đồng hay xung
đột về quyền mà nghĩa vụ (về lợi ích vật chất) của các bên trong hoạt động kinh
doanh thương mại. Nói cách khác, tranh chấp kinh doanh thương mại có nội dung
liên quan đến lợi ích vật chất của các tranh chấp. Lợi ích vật chất đó thường được
xem xét dưới góc độ là giá trị của tranh chấp kinh doanh thương mại. Và nếu so với
các tranh chấp khác trong xã hội thì tranh chấp kinh doanh thương mại thường là
loại tranh chấp có giá trị lớn. Nội dung của các tranh chấp thường rất phong phú, đa
dạng phù hợp với sự đa dạng của các quan hệ kinh doanh thương mại.
Thứ tư, giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại là vấn đề do các
bên tranh chấp tự định đoạt
Trên nguyên tắc, Nhà nước không được can thiệp trừ khi các tranh chấp đó
xâm phạm đến trật tự công cộng, hoặc khi các chủ thể không thể tự thương lượng,
hòa giải được với nhau và đã có đơn yêu cầu cơ quan tài phán có thẩm quyền giải
quyết. Chính vì tranh chấp về kinh doanh, thương mại nảy sinh từ những quan hệ
được thiết lập trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng và thỏa thuận giữa các bên (thuộc
lĩnh vực của luật tư), cho nên các bên có toàn quyền quyết định các vấn đề liên quan
đến việc giải quyết tranh chấp. Họ có quyền tự thỏa thuận với nhau để lựa chọn

phương thức giải quyết phù hợp; được tự giải quyết về nội dung tranh chấp; tự
thương lượng và hòa giải với nhau ngay cả khi đã đưa vụ tranh chấp ra một cơ quan
tài phán giải quyết.


12
1.2. Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại
Tòa án
1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại chính là đưa ra các biện pháp để
làm hài hòa những bất đồng lợi ích giữa các bên, hoặc tạo ra phương án phù hợp
nhất để các bên có thể tiếp tục hoạt động kinh doanh thương mại một cách bình
thường, ổn định. (Ngô Cường 2017, tr.36)
Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại về mặt pháp lý chính là việc cơ
quan, tổ chức có thẩm quyền xem xét và ra quyết định xử lý các tranh chấp trong
thương mại trên cơ sở xem xét các tài liệu, chứng cứ có trong vụ việc tranh chấp
nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức.
Theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 có hiệu lực từ ngày
01/07/2016 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì việc giải
quyết các vụ việc liên quan đến kinh doanh thương mại bao gồm: giải quyết các
tranh chấp về kinh doanh thương mại (quy định tại Điều 30) và giải quyết các yêu
cầu về kinh doanh thương mại (quy định tại Điều 31).
Theo tác giả có thể hiểu một cách khái quát nhất về khái niệm giải quyết tranh
chấp kinh doanh thương mại là việc cơ quan, tổ chức có thẩm quyền xem xét và đưa
ra phán quyết các tranh chấp trong kinh doanh thương mại trên cơ sở quy định của
pháp luật hoặc các bên tranh chấp tự thỏa thuận để giải quyết những bất đồng lợi ích
giữa các bên, đưa ra phương án tối ưu nhất để đảm bảo quyền lợi của chính mình.
1.2.2. Các phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại
Khi tham gia các quan hệ kinh tế, việc xảy ra tranh chấp, mâu thuẫn là điều
không thể tránh khỏi. Các bên trong tranh chấp đều mong muốn tìm được biện pháp

giải quyết tranh chấp, đảm bảo tốt nhất quyền lợi, ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa
các bên là thấp nhất, ít tốn kém về thời gian và tiền bạc. Vì vậy, việc lựa chọn
phương thức giải quyết tranh chấp là vô cùng quan trọng. Các phương thức giải
quyết tranh chấp kinh doanh thương mại gồm có: thương lượng, hòa giải, trọng tài,
tòa án.


13
Thứ nhất, phương thức giải quyết bằng thương lượng
Thương lượng là phương thức giải quyết đầu tiên trong quá trình giải quyết
tranh chấp, thể hiện ở việc các bên trong tranh chấp chủ động gặp gỡ nhau, bàn bạc,
thỏa thuận về quyền lợi cũng như nghĩa vụ của mỗi bên.
Pháp luật về giải quyết tranh chấp không có quy định bắt buộc các bên phải
tiến hành thương lượng. Do đó, từ quy trình tổ chức, thực hiện, sự có mặt của các
bên, quyền lợi cũng như nghĩa vụ của các chủ thể, kết quả thương lượng không hề
có sự điều chỉnh của quy phạm pháp luật. Tất cả đều phụ thuộc vào thiện chí tự giải
quyết của các bên.
Trường hợp đạt được thỏa thuận trong cuộc họp thương lượng, sau đó có một
trong các bên không tuân thủ, các bên cũng không thể yêu cầu cơ quan nhà nước có
thẩm quyền thực hiện cưỡng chế.
Phương thức thương lượng rất được các chủ thể ưu tiên lựa chọn ngay khi xảy
ra tranh chấp, bởi phương thức này không chịu sự điều chỉnh của pháp luật, không
bị gò bó bởi các quy định chặt chẽ về quy trình tổ chức thương lượng, thành phần
tham gia, thời gian thực hiện, cũng như không tốn kém tiền bạc. Do sự tự giải quyết
với nhau, nên tranh chấp không bị làm lớn, không ảnh hưởng đến uy tín của các
bên. Cũng bởi không có sự điều chỉnh của quy phạm pháp luật nên không có sự
cưỡng chế thi hành đối với kết quả thương lượng
Về ưu điểm:
Phương thức giải quyết tranh chấp bằng thương lượng là phương thức đơn
giản, nhanh chóng, hiệu quả và tiết kiệm. Việc giải quyết thông qua thương lượng

có thể diễn ra tại bất kỳ đâu và bất kỳ lúc nào mà không phải chịu bất kỳ sự ràng
buộc nào ngoài ý chí của các bên. Vì không có sự xuất hiện của bên thứ ba trong
giải quyết tranh chấp nên chi phí mà các bên dành cho phương thức giải quyết tranh
chấp này là rất thấp. Ngoài ra, phương thức thương lượng còn có một ưu điểm nữa,
đó là giúp bảo vệ bí mật kinh doanh cũng như uy tín của các bên. Trong hoạt động
kinh doanh, các bên chủ thể phải mất rất nhiều thời gian mới có thể xây dựng được


14
uy tín cho mình, vì thế họ rất coi trọng việc bảo vệ uy tín cho mình nên hình thức
giải quyết tranh chấp bằng thương lượng thường là phương thức giải quyết tranh
chấp đầu tiên được áp dụng.
Về nhược điểm:
Nhược điểm lớn nhất của phương thức giải quyết tranh chấp bằng thương
lượng chính là việc thi hành thỏa thuận đạt được thông qua thương lượng không
chịu sự cưỡng chế từ bất kì cơ quan nào. Vì vậy, nếu như thỏa thuận đã đạt được mà
một trong các bên không tự nguyện thi hành thì bên kia không thể dùng các biện
pháp cưỡng chế để ép buộc bên có nghĩa vụ phải thực hiện. Việc thực hiện thỏa
thuận đạt được từ thương lượng xuất phát hoàn toàn từ thiện chí của các bên. Chính
vì nhược điểm này mà trên thực tế các tranh chấp trong thương mại được giải quyết
thành công theo phương thức này có tỷ lệ chưa cao.
Thứ hai, phương thức giải quyết bằng hòa giải
Hòa giải là việc các bên tiến hành thương lượng giải quyết tranh chấp với sự
hỗ trợ của bên thứ ba là hòa giải viên. Phương thức hòa giải cũng là một phương
thức giải quyết tranh chấp không chịu sự điều chỉnh của pháp luật, được thực hiện
hoàn toàn dựa trên thiện chí của các bên.
So với việc thương lượng giữa các bên trong tranh chấp, khi tiến hành hòa
giải, các bên được thỏa thuận lựa chọn ra một bên trung gian, độc lập, có kiến thức,
kinh nghiệm và kỹ năng giải quyết tranh chấp để đưa ra các lời khuyên về quyền lợi
và nghĩa vụ của các bên. Ý kiến của hòa giải viên chỉ có tính chất tham khảo. Kết

quả của phiên hòa giải là sự thỏa thuận của các bên, không phải của hòa giải viên.
Phương thức hòa giải cũng được các bên ưu tiên lựa chọn vì thủ tục nhanh
gọn, chi phí thấp, các bên có quyền định đoạt, không làm ảnh hưởng đến mối quan
hệ hợp tác giữa các bên, uy tín, bí mật kinh doanh được giữ kín.
Tuy nhiên kết quả hòa giải cũng không được pháp luật bảo đảm thi hành, hoàn
toàn phụ thuộc vào thiện chí của các bên


15
Về ưu điểm:
Với sự tham gia của bên trung gian, cơ hội thành công của phương thức này sẽ
cao hơn, giúp quá trình giải quyết tranh chấp diễn ra được nhanh chóng.
Về nhược điểm:
Bí mật kinh doanh và uy tín của các bên có thể bị ảnh hưởng bởi sự xuất hiện
của bên trung gian và chi phí trả thù lao cho bên thứ ba sẽ làm cho quá trình giải
quyết tranh chấp tốn kém hơn so với phương thức thương lượng.
Thứ ba, phương thức giải quyết thông qua trọng tài thương mại
Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là một hình thức giải quyết tranh chấp
không thể thiếu trong quá trình phát triển của các quan hệ kinh tế và được các chủ
thể ưa chuộng.
Phương thức trọng tài do chính các bên trong tranh chấp thỏa thuận lựa chọn,
nhưng sẽ được tiến hành theo quy trình pháp luật quy định.
Trong phương thức trọng tài sẽ có một Hội đồng trọng tài hoặc trọng tài viên
với tư cách là một bên trung gian, độc lập nhằm giải quyết các mẫu thuẫn, tranh
chấp bằng việc đưa ra phán quyết có giá trị bắt buộc thi hành đối với các bên.
Về ưu điểm:
Ưu điểm của phương thức giải quyết tranh chấp này là có tính linh hoạt, tạo
quyền chủ động cho các bên, tính nhanh chóng, tiết kiệm được thời gian có thể rút
ngắn thủ tục tố tụng trọng tài và đảm bảo bí mật. Trọng tài tiến hành giải quyết
tranh chấp theo nguyên tắc án, quyết định trọng tài không được công bố công khai

rộng rãi. Theo nguyên tắc này, các bên có thể giữ được bí mật kinh doanh cũng như
danh dự, uy tín của mình. Phán quyết của trọng tài có tính chung thẩm, đây là ưu
thế vượt trội so với hình thức giải quyết tranh chấp bằng thương lượng, hòa giải.
Sau khi trọng tài đưa ra phán quyết thì các bên không có quyền kháng cáo trước bất
kỳ một tổ chức hay tòa án nào. Đồng thời, phán quyết của trọng tài có tính bắt buộc
thi hành với các bên. Khi đã hết thời hạn tự nguyện thi hành nhưng có một trong các