Quyền tự do lựa chọn

QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
7372
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
Cấc tưí chûác qëc tïë àậ trưën trấnh nhûäng trấch nhiïåm trûåc
tiïëp mâ chng ta mong àúåi úã cấc tưí chûác cưng trong xậ hưåi dên
ch hiïån àẩi. Àậ àïën lc àấnh giấ hiïåu quẫ lâm viïåc ca cấc tưí
chûác kinh tïë qëc tïë vâ xem xết mưåt sưë chûúng trònh ca hổ cố
thc àêíy tùng trûúãng vâ xốa àối giẫm nghêo hay khưng.
CHÛÚNG 3
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
C
hđnh sấch tâi khốa thùỉt lûng båc bng, tû nhên hốa
vâ tûå do hốa thõ trûúâng lâ ba tr cưåt trong nhûäng àïì
nghõ kiïíu Àưìng thån Washington trong sët nhûäng nùm
80 vâ 90. Nhûäng chđnh sấch Àưìng thån Washington àûúåc xêy
dûång àïí àưëi phố vúái nhûäng vêën àïì “thûåc” úã M Latinh vâ chng
cố hiïåu quẫ àấng kïí. Trong nhûäng nùm 80, nhûäng chđnh ph
úã M Latinh àậ cố thêm ht ngên sấch rêët lúán. Thua lưỵ ca
nhûäng doanh nghiïåp qëc doanh kếm hiïåu quẫ àậ àống gốp
vâo nhûäng thêm ht khưíng lưì nây. Àûúåc o bïë khỗi cẩnh tranh
nhúâ cấc biïån phấp bẫo hưå, nhûäng doanh nghiïåp tû nhên kếm
hiïåu quẫ båc khấch hâng phẫi trẫ giấ cao. Chđnh sấch tiïìn tïå
lỗng lễo dêỵn túái lẩm phất cao ngoâi vông kiïím soất. Cấc nûúác
khưng thïí kếo dâi tònh trẩng thêm ht ngên sấch lúán vâ tùng
trûúãng bïìn vûäng khưng thïí àẩt àûúåc khi cố lẩm phất phi mậ.
Siïët chùåt chđnh sấch tâi khốa úã mưåt mûác àưå nâo àố lâ cêìn thiïët.
Kinh tïë hêìu hïët cấc nûúác sệ tưët hún nïëu chđnh ph têåp trung
vâo viïåc cung cêëp cấc dõch v cưng cưång thiïët ëu hún lâ àiïìu
hânh cấc doanh nghiïåp mâ khu vûåc tû nhên cố thïí lâm tưët hún
vâ vò thïë tû nhên hốa lâ mưåt giẫi phấp cố nghơa. Nïëu tûå do
hốa thûúng mẩi – nghơa lâ hẩ thêëp hâng râo thụë quan vâ xốa

bỗ cấc biïån phấp bẫo hưå khấc – àûúåc thûåc hiïån theo àng cấch
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
7574
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
vâ àng tưëc àưå, sao cho viïåc lâm múái àûúåc tẩo ra trong khi cấc
cưng viïåc khưng hiïåu quẫ bõ loẩi bỗ, thò đch lúåi thu àûúåc do nêng
cao hiïåu quẫ kinh tïë rêët àấng kïí.
Vêën àïì lâ nhiïìu chđnh sấch lẩi bõ biïën thânh mc tiïu tûå thên
thay vò lâ phûúng tiïån àïí àẩt àûúåc sûå tùng trûúãng cưng bùçng
vâ bïìn vûäng hún. Vò thïë, cấc chđnh sấch nây àậ bõ tiïën hânh
quấ mûác vâ quấ nhanh mâ khưng ài kêm cấc chđnh sấch cêìn
thiïët khấc.
Kïët quẫ vò thïë khấc xa vúái nhûäng gò àûúåc dûå àõnh. Chđnh sấch
tâi chđnh khùỉc khưí nïëu bõ àêíy quấ xa, trong nhûäng bưëi cẫnh
khưng ph húåp cố thïí gêy ra suy thoấi kinh tïë, côn lậi sët
cao gêy khố khùn cấc doanh nghiïåp côn non trễ. IMF àậ thc
àêíy mẩnh mệ tû nhên hốa vâ tûå do hốa, vúái tưëc àưå lêỵn cấch
thûác thûúâng gêy ra nhûäng thiïåt hẩi lúán cho cấc nûúác chûa àûúåc
chín bõ tưët àïí tiïën hânh nhûäng chûúng trònh nây.
Tû nhên hốa
ÚÃ rêët nhiïìu nûúác, cẫ phất triïín vâ àang phất triïín, chđnh ph
thûúâng bỗ quấ nhiïìu cưng sûác lâm nhûäng viïåc mâ hổ khưng
nïn lâm. Àiïìu nây lâm cho hổ xao lậng nhûäng cưng viïåc mâ
hổ nïn lâm. Vêën àïì khưng phẫi lâ quy mư chđnh ph quấ lúán
mâ úã chưỵ chđnh ph khưng lâm viïåc phẫi lâm. Nối chung, chđnh
ph khưng cố k nùng àïí àiïìu hânh nhâ mấy thếp vâ thûúâng
lâm cho mổi thûá rưëi loẩn. (D nhûäng nhâ mấy thếp hiïåu sët
cao nhêët trïn thïë giúái lẩi lâ nhûäng nhâ mấy do chđnh ph thânh
lêåp vâ àiïìu hânh nhû úã Hân Qëc, Àâi Loan nhûng chng lâ
nhûäng ngoẩi lïå). Nhòn chung, cấc doanh nghiïåp tû nhên cẩnh

tranh cố thïí lâm nhûäng viïåc àố hiïåu quẫ hún. Àêy lâ nhûäng
lån àiïím ng hưå tû nhên hốa àïí chuín nhûäng doanh nghiïåp
qëc doanh thânh doanh nghiïåp tû nhên. Tuy nhiïn, cố nhûäng
àiïìu kiïån tiïn quët cêìn phẫi àûúåc thỗa mận trûúác khi tû nhên
hốa àem lẩi àống gốp thûåc sûå cho tùng trûúãng kinh tïë. Vâ cấch
tû nhên hốa cng tẩo ra sûå khấc biïåt lúán.
Thêåt khưng may, IMF vâ Ngên hâng Thïë giúái lẩi tiïëp cêån vêën
àïì nây tûâ mưåt hïå tû tûúãng hểp hôi: tû nhên hốa phẫi àûúåc tiïën
hânh nhanh. Viïåc tđnh àiïím àûúåc ấp dng vúái cấc nûúác àang
tiïën hânh chuín àưíi tûâ kinh tïë kïë hoẩch sang thõ trûúâng. Ai
tû nhên hốa nhanh hún thò àûúåc àiïím cao. Kïët quẫ lâ, tû nhên
hốa khưng mang lẩi nhûäng lúåi đch àậ hûáa hển. Nhûäng vêën àïì
nẫy sinh tûâ thêët bẩi nây àậ tẩo ra ấc cẫm àưëi vúái tûúãng tû
nhên hốa.
Nùm 1998, tưi àậ àïën thùm nhûäng bẫn lâng nghêo àối úã
Marưëc àïí xem xết tấc àưång ca nhûäng dûå ấn do Ngên hâng
Thïë giúái vâ cấc tưí chûác phi chđnh ph (NGO) thûåc hiïån àïën
cåc sưëng ca nhûäng ngûúâi dên núi àêy. Tưi àậ thêëy, chùèng
hẩn, cấc dûå ấn thy lúåi dûåa trïn cú súã cưång àưìng lâm tùng
nùng sët nưng nghiïåp mẩnh mệ thïë nâo. Nhûng cố mưåt dûå
ấn àậ thêët bẩi. Mưåt tưí chûác phi chđnh ph àậ têån tònh hûúáng
dêỵn nưng dên àõa phûúng ni gâ trong mưåt trẩi gâ mâ úã àố
ph nûä nưng thưn cố thïí lâm viïåc song song vúái hoẩt àưång
canh tấc truìn thưëng. Hổ nhêån nhûäng con gâ con 7 ngây tíi
tûâ mưåt xđ nghiïåp gâ ca chđnh ph. Nhûng khi tưi àïën thùm
lâng, trẩi gâ múái nây àậ àống cûãa. Tưi àậ thẫo lån vúái dên
lâng vâ cấc quan chûác chđnh ph cấi gò àậ dêỵn àïën sûå viïåc
nây. Cêu trẫ lúâi thêåt àún giẫn: IMF àậ nối vúái chđnh ph rùçng
hổ khưng nïn cung cêëp gâ cho nưng dên vâ vò thïë chđnh ph
àậ ngûâng bấn gâ. Àún giẫn giẫ àõnh rùçng khu vûåc tû nhên

sệ ngay lêåp tûác lâm viïåc àố. Thûåc tïë thò àậ cố mưåt nhâ cung
cêëp tû nhên àïën bấn gâ múái núã cho nưng dên. Mùåc d t lïå
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
7776
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
gâ con chïët trong hai tìn tíi àêìu tiïn rêët cao, nhâ cung cêëp
tû nhên nây khưng mën àûa ra bêët k bẫo hânh nâo. Nưng
dên khưng thïí chõu àûúåc nhûäng ri ro ca viïåc mua gâ con
búãi chng cố thïí sệ chïët vúái sưë lûúång lúán. Do àố, ngânh sẫn
xët non trễ àûúåc k vổng àïí thay àưíi cåc sưëng ca nưng
dên nghêo àậ bõ àống cûãa.
Giẫ àõnh nùçm sau thêët bẩi nây lâ àiïìu mâ tưi àậ thêëy thûúâng
xun. IMF àậ giẫ àõnh mưåt cấch hïët sûác àún giẫn rùçng thõ
trûúâng sệ mau chống nưíi lïn àấp ûáng mổi nhu cêìu, trong khi
trïn thûåc tïë, nhiïìu hoẩt àưång ca chđnh ph sinh ra búãi vò thõ
trûúâng thêët bẩi trong viïåc cung cêëp cấc dõch v thiïët ëu. Vđ
d thò rêët nhiïìu. Bïn ngoâi nûúác M, àiïìu nây dûúâng nhû quấ
rộ râng. Khi nhiïìu nûúác chêu Êu xêy dûång hïå thưëng bẫo hiïím
xậ hưåi, bẫo hiïím thêët nghiïåp vâ bẫo hiïím tân têåt ca hổ, khưng
hïì tưìn tẩi nhûäng thõ trûúâng bẫo hiïím niïn kim (bẫo hiïím hâng
nùm), khưng cố hậng tû nhên nâo bấn bẫo hiïím cho nhûäng
ri ro àống vai trô quan trổng trong àúâi sưëng mưỵi cấ nhên.
Ngay cẫ khi nûúác M àậ tẩo dûång hïå thưëng bẫo hiïím xậ hưåi,
rêët lêu sau àố, giûäa àấy sêu ca cåc Àẩi suy thoấi, thõ trûúâng
bẫo hiïím niïn kim àậ khưng hoẩt àưång hiïåu quẫ. Ngay cẫ hiïån
nay thò chùèng ai cố thïí mua bẫo hiïím chưëng lẩi nhûäng tấc àưång
ca lẩm phất. Lẩi nûäa, úã M, mưåt trong nhûäng l do ca viïåc
thânh lêåp Hiïåp hưåi Thïë chêëp Liïn bang (Fannie Mae) lâ thõ
trûúâng tû nhên khưng cung cêëp cấc khoẫn cho vay thïë chêëp
vúái àiïìu khoẫn húåp l cho nhûäng gia àònh nghêo vâ trung lûu.

ÚÃ nhûäng nûúác àang phất triïín, nhûäng vêën àïì nhû vêåy côn tưìi
tïå hún nhiïìu. Xốa bỗ cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác cố thïí àïí lẩi
mưåt khoẫng trưëng lúán. Ngay cẫ khi cëi cng khu vûåc tû nhên
cng nhẫy vâo khoẫng trưëng nây, cố thïí cố nhûäng mêët mất lúán
trong khoẫng thúâi gian chuín tiïëp.
ÚÃ Búâ Biïín Ngâ, nhû vêỵn thûúâng xẫy ra, cưng ty àiïån thoẩi bõ
tû nhên hốa trûúác khi cố à cấc chïë tâi vïì cẩnh tranh. Mưåt hậng
ca Phấp mua lẩi doanh nghiïåp ca chđnh ph àậ thuët phc
chđnh ph cho àưåc quìn khưng chó trong cấc dõch v àiïån
thoẩi hiïån cố mâ trong cẫ nhûäng dõch v àiïån thoẩi di àưång
múái. Hậng nây àậ nêng giấ lïn cao àïën mûác, chùèng hẩn, cấc
sinh viïn àẩi hổc khưng thïí à tiïìn truy cêåp Internet, àiïìu cêìn
thiïët àïí ngùn chùån sûå gia tùng “khoẫng cấch sưë” vưën àậ rêët
lúán giûäa ngûúâi nghêo vâ ngûúâi giâu giúâ lẩi côn lúán hún.
IMF cho rùçng, àiïìu quan trổng nhêët lâ phẫi tiïën hânh tû nhên
hốa nhanh chống. Nhûäng vêën àïì khấc nhû cẩnh tranh vâ chïë
tâi cố thïí àïí giẫi quët sau. Nhûng hiïím hổa úã àêy lâ, mưåt khi
quìn lúåi cc bưå àậ hònh thânh, nhûäng thïë lûåc àố sệ cố àưång
lûåc vâ tiïìn bẩc àïí duy trò võ trđ àưåc quìn, dêỵm nất cấc quy
àõnh cẩnh tranh lânh mẩnh vâ lâm mếo mố cấc tiïën trònh chđnh
trõ. Cố mưåt l do mang tđnh bẫn chêët giẫi thđch tẩi sao IMF đt
quan têm àïën cẩnh tranh vâ chïë tâi mâ àấng ra nố phẫi thïë.
Tû nhên hốa mưåt àưåc quìn khưng bõ kiïím soất cố thïí tẩo thïm
doanh thu cho chđnh ph vâ IMF thò lẩi quan têm àïën cấc vêën
àïì kinh tïë vơ mư, nhû mûác àưå thêm ht ngên sấch, hún lâ cấc
vêën àïì cú cêëu, nhû tđnh hiïåu quẫ vâ tđnh cẩnh tranh ca mưåt
ngânh cưng nghiïåp. D cho cấc hậng àưåc quìn àûúåc tû nhên
hốa àẩt àûúåc hiïåu sët sẫn xët cao hún so vúái doanh nghiïåp
qëc doanh, chng cng thûúâng hiïåu quẫ hún trong viïåc lúåi dng
võ thïë àưåc quìn. Kïët quẫ lâ ngûúâi tiïu dng phẫi chõu thiïåt.

Tû nhên hốa khưng nhûäng gêy thiïåt hẩi cho ngûúâi tiïu dng
mâ côn thiïåt hẩi cho ngûúâi lao àưång. Tấc àưång ca tû nhên hốa
lïn viïåc lâm cố lệ lâ tranh cậi lúán giûäa nhûäng ngûúâi ng hưå vâ
phẫn àưëi. Nhûäng ngûúâi ng hưå cho rùçng, bùçng cấch tû nhên
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
7978
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
hốa cố thïí loẩi bỗ nhûäng cưng nhên nùng sët thêëp, trong khi
nhûäng ngûúâi phẫn àưëi khùèng àõnh rùçng sûå cùỉt giẫm lao àưång
diïỵn ra mâ khưng quan têm àïën nhûäng hêåu quẫ xậ hưåi. Thûåc
tïë, cẫ hai lêåp lån nây àïìu cố nhûäng àiïím àng. Tû nhên hốa
thûúâng biïën cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác thua lưỵ trúã nïn cố lậi
bùçng cấch cùỉt giẫm chi phđ tiïìn lûúng. Cấc nhâ kinh tïë thò
thûúâng quan têm àïën hiïåu quẫ tưíng húåp. Cố nhûäng hêåu quẫ
xậ hưåi gùỉn liïìn vúái thêët nghiïåp mâ nhûäng hậng tû nhên khưng
bao giúâ tđnh àïën. Vúái bẫo hiïím viïåc lâm tưëi thiïíu, cấc ưng ch
cố thïí sa thẫi cưng nhên mâ khưng hóåc mêët rêët đt chi phđ, bao
gưìm, trong trûúâng húåp lẩc quan nhêët, lâ trúå cêëp mêët viïåc. Tû
nhên hốa àậ bõ chó trđch mẩnh mệ búãi vò khưng giưëng nhû àêìu
tû múái – àêìu tû lêåp hậng múái chûá khưng phẫi mua lẩi cấc doanh
nghiïåp sùén cố, tû nhên hốa thûúâng lâ gêy ra cùỉt giẫm viïåc lâm
hún lâ tùng thïm viïåc lâm.
ÚÃ cấc nûúác cưng nghiïåp, ngûúâi ta chêëp nhêån nhûäng àau àúán
ca viïåc sa thẫi cưng nhên hâng loẩt vâ giẫm nhể chng phêìn
nâo bùçng hïå thưëng bẫo hiïím thêët nghiïåp. ÚÃ nhûäng nûúác kếm
phất triïín, chđnh ph thûúâng khưng phẫi trẫ tiïìn cho cưng nhên
thêët nghiïåp búãi vò rêët hiïëm cố nhûäng chûúng trònh bẫo hiïím
thêët nghiïåp. Nhûng cố thïí cố nhûäng thiïåt hẩi xậ hưåi dûúái nhûäng
hònh thûác tưìi tïå nhêët nhû bẩo lûåc àư thõ, gia tùng tưåi phẩm, rưëi
loẩn chđnh trõ vâ xậ hưåi. Ngay cẫ khi khưng cố nhûäng vêën àïì

àố, thiïåt hẩi do thêët nghiïåp vêỵn rêët lúán. Àố lâ nhûäng lo lùỉng
rưång khùỉp trong cưng nhên, nhûäng ngûúâi ln cưë gùỉng giûä lêëy
viïåc lâm. Àố lâ cẫm giấc chấn ghết, lâ gấnh nùång tâi chđnh cho
cấc thânh viïn gia àònh, nhûäng ngûúâi cng àang cưë gùỉng àïí
khưng bõ sa thẫi. Àố lâ viïåc trễ em bỗ hổc àïí vïì gip gia àònh.
Nhûäng thiïåt hẩi xậ hưåi nhû thïë cố ẫnh hûúãng kếo dâi hún nhiïìu
so vúái sûå mêët viïåc trûúác mùỉt. Chng thûúâng biïíu hiïån rộ nết
khi mưåt doanh nghiïåp àûúåc bấn cho nûúác ngoâi. Cấc doanh
nghiïåp trong nûúác chđ đt cng gùỉn bố vúái bưëi cẫnh xậ hưåi
11
trong
nûúác vâ chó miïỵn cûúäng sa thẫi cưng nhên nïëu hổ biïët cưng
nhên khố cố thïí tòm àûúåc viïåc nâo khấc. Cấc ưng ch nûúác
ngoâi, mùåt khấc, cẫm thêëy cố trấch nhiïåm lúán hún àưëi vúái cấc
cưí àưng, tòm cấch tưëi àa hốa giấ trõ cưí phiïëu trïn thõ trûúâng
bùçng cấch giẫm chi phđ. Hổ cẫm thêëy khưng cố nghơa v vúái
nhûäng cấi mâ hổ gổi lâ “lûåc lûúång lao àưång dû thûâa”.
Viïåc tấi cú cêëu cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác lâ rêët quan trổng
vâ tû nhên hốa thûúâng lâ mưåt cấch hiïåu quẫ àïí lâm àiïìu nây.
Nhûng biïën nhûäng lao àưång cố nùng sët thêëp trong doanh
nghiïåp nhâ nûúác trúã thânh thêët nghiïåp khưng lâm tùng thu
nhêåp qëc gia vâ dơ nhiïn khưng lâm tùng phc lúåi ca cưng
nhên. Bâi hổc thêåt àún giẫn vâ lâ àiïìu tưi sệ nhùỉc lẩi liïn tc:
tû nhên hốa phẫi lâ mưåt phêìn ca mưåt chûúng trònh toân diïån
mâ àôi hỗi phẫi tẩo thïm viïåc lâm múái àưìng thúâi vúái quấ trònh
cùỉt giẫm viïåc lâm khưng trấnh khỗi khi tû nhên hốa. Nhûäng
chđnh sấch kinh tïë vơ mư gip tẩo viïåc lâm, bao gưìm cẫ chđnh
sấch lậi sët thêëp, sệ phẫi àûúåc ấp dng. Xêy dûång thúâi gian
biïíu vâ lõch trònh ph húåp lâ quan trổng nhêët. Àêy khưng phẫi
chó lâ vêën àïì vïì thûåc dng, vïì “thûåc hiïån”: àêy lâ vêën àïì vïì

ngun tùỉc.
Cố lệ vêën àïì nưíi cưåm nhêët thûúâng xẫy ra trong quấ trònh tû
nhên hốa lâ tham nhng. Nhûäng lúâi hng biïån ca ch nghơa
thõ trûúâng tûå do khùèng àõnh rùçng tû nhên hốa sệ lâm giẫm cấi
mâ cấc nhâ kinh tïë gổi lâ “tòm kiïëm àõa tư” (rent seeking) ca
cấc quan chûác chđnh ph, xâ xễo lúåi nhån ca cấc doanh
nghiïåp nhâ nûúác hay ban phất húåp àưìng vâ viïåc lâm cho bẩn
11
Tưi àậ hiïíu rộ àiïìu nây trong cấc cåc trao àưíi ca tưi úã Hân Qëc. Nhûäng
ưng ch tû nhên thïí hiïån sûå lo lùỉng khi phẫi cho cưng nhên nghó viïåc. Hổ cẫm
thêëy cố mưåt râng båc xậ hưåi mâ hổ khưng mën xốa bỗ, d cho àiïìu àố
nghơa lâ hổ sệ chõu thiïåt hẩi vïì tiïìn bẩc
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
8180
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
bê. Nhûng trấi ngûúåc vúái nhûäng àiïìu k vổng, tû nhên hốa lâm
cho mổi thûá tưìi tïå àïën mûác úã nhiïìu nûúác, ngây nay, tû nhên
hốa àûúåc gổi lấi ài mưåt cấch móa mai lâ “tham nhng hốa”. Nïëu
mưåt chđnh ph àậ tham nhng thò cố rêët đt bùçng chûáng cho
thêëy tû nhên hốa cố thïí giẫi quët vêën àïì. Suy cho cng, chđnh
cấi chđnh ph tham nhng àậ quẫn l ëu kếm doanh nghiïåp
nhâ nûúác lẩi cng sệ quẫn l ëu kếm quấ trònh tû nhên hốa.
ÚÃ nhiïìu nûúác, cấc quan chûác chđnh ph nhêån ra rùçng hổ khưng
cêìn xâ xễo tûâng àưìng lúåi nhån hâng nùm ca doanh nghiïåp
nûäa. Thay vâo àố, bùçng cấch bấn mưåt doanh nghiïåp nhâ nûúác
thêëp hún giấ thõ trûúâng, hổ cố thïí kiïëm àûúåc khưëi tâi sẫn lúán
cho bẫn thên côn hún àïí lẩi cho ngûúâi sệ kïë võ hổ sau nây.
Thûåc tïë, ngay bêy giúâ, hổ àậ lêëy hïët cấc khoẫn nhûäng quan
chûác kïë võ hổ trong tûúng lai cố thïí xâ xễo. Khưng cố gò ngẩc
nhiïn, quấ trònh tû nhên hốa gian lêån nây àûúåc sùỉp àùåt àïí tưëi

àa hốa sưë tiïìn mâ cấc bưå trûúãng trong chđnh ph cố thïí kiïëm
chấc cho riïng hổ, chûá hoân toân khưng phẫi sưë tiïìn sệ thu vïì
cho ngên khưë qëc gia, nối gò àïën chuån àem lẩi hiïåu quẫ tưíng
thïí cho nïìn kinh tïë. Nhû chng ta sệ thêëy, Nga lâ trûúâng húåp
khng khiïëp vïì tấc hẩi “tû nhên hốa bùçng mổi giấ”.
Nhûäng ngûúâi ng hưå tû nhên hốa tûå thuët phc mưåt cấch
ngêy thú rùçng, nhûäng thiïåt hẩi nây cố thïí àûúåc bỗ qua búãi vò
sấch giấo khoa kinh tïë dûúâng nhû chó ra rùçng, mưåt khi quìn
súã hûäu tû nhên àûúåc xấc lêåp rộ râng, nhûäng ngûúâi ch múái sệ
àẫm bẫo sao cho tâi sẫn àûúåc quẫn l hiïåu quẫ. Thïë thò tònh
hònh sệ àûúåc cẫi thiïån vïì dâi hẩn d cho phẫi tưìi tïå trong ngùỉn
hẩn. Hổ khưng nhêån thêëy rùçng, nïëu khưng cố mưåt cêëu trc låt
phấp vâ thïí chïë thõ trûúâng ph húåp, nhûäng ưng ch múái chó
cố àưång lûåc àïí bôn rt tâi sẫn hún lâ sûã dng chng nhû cú
súã àïí múã rưång sẫn xët. Kïët quẫ lâ, úã Nga vâ nhiïìu nûúác khấc,
tû nhên hốa khưng trúã thânh mưåt sûác mẩnh hiïåu quẫ cho tùng
trûúãng nhû lệ ra lâ thïë. Trong thûåc tïë, àưi khi tû nhên hốa côn
gùỉn liïìn vúái suy giẫm tùng trûúãng vâ lâm xối môn lông tin vâo
cấc thïí chïë dên ch vâ thõ trûúâng.
Tûå do hốa
Tûå do hốa, hay xốa bỗ can thiïåp ca chđnh ph vâo thõ
trûúâng tâi chđnh, thõ trûúâng vưën vâ cấc râo cẫn thûúng mẩi, bao
hâm nhiïìu khđa cẩnh. Hiïån nay, ngay cẫ IMF cng phẫi thûâa
nhêån rùçng hổ àậ àêíy tiïën trònh tûå do hốa ài quấ xa vâ rùçng, tûå
do hốa thõ trûúâng vưën vâ thõ trûúâng tâi chđnh àậ gốp phêìn gêy
ra nhûäng cåc khng hoẫng tâi chđnh toân cêìu trong thêåp k
90 vâ cố thïí gêy nïn sûå àưí vúä úã nïìn kinh tïë nhỗ múái nưíi.
Mưåt khđa cẩnh ca tûå do hốa àûúåc sûå ng hưå rưång rậi, đt nhêët
trong hâng ng lậnh àẩo úã cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín, lâ
tûå do hốa thûúng mẩi. Nhûng nïëu quan sất k hún nhûäng tấc

àưång ca tûå do hốa àưëi vúái cấc nûúác àang phất triïín thò sệ hiïíu
tẩi sao nố lẩi thûúâng bõ phẫn àưëi mẩnh mệ, nhû chng ta chûáng
kiïën tẩi nhûäng cåc biïíu tònh phẫn àưëi úã Seatle, Prague vâ
Washington DC.
Tûå do hốa thûúng mẩi àûúåc k vổng sệ nêng cao thu nhêåp
qëc dên bùçng cấch àûa ngìn lûåc tûâ núi sûã dng kếm hiïåu
quẫ àïën núi sûã dng hiïåu quẫ hún, nhû cấc nhâ kinh tïë thûúâng
nối, lâ têån dng lúåi thïë so sấnh. Nhûng viïåc chuín cấc ngìn
lûåc tûâ núi nùng sët thêëp túái núi nùng sët “bùçng khưng” chùèng
lâm cấc nûúác giâu thïm vâ àêy chđnh lâ àiïìu àậ xẫy ra thûúâng
xun dûúái cấc chûúng trònh ca IMF. Lâm mêët viïåc lâm thò rêët
dïỵ vâ thûúâng lâ tấc àưång tûác thò ca tûå do hốa thûúng mẩi, khi
nhûäng ngânh cưng nghiïåp kếm hiïåu quẫ bõ àống cûãa dûúái ấp
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
8382
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
lûåc cẩnh tranh qëc tïë. Quan àiïím ca IMF lâ nhûäng viïåc lâm
múái, cố nùng sët cao hún sệ àûúåc tẩo ra khi nhûäng viïåc lâm
c khưng hiïåu quẫ, sinh ra nhúâ vâo sûå bẫo hưå, bõ xốa bỗ. Nhûng
thûåc tïë khưng àún giẫn nhû thïë vâ rêët đt cấc nhâ kinh tïë tin
vâo khẫ nùng tẩo viïåc lâm tûác thúâi, đt nhêët lâ tûâ sau cåc Àẩi
suy thoấi àïën nay. Cêìn phẫi cố vưën vâ ốc kinh doanh àïí lêåp
nhûäng doanh nghiïåp múái vâ tẩo viïåc lâm múái, vâ úã nhûäng nûúác
àang phất triïín, ëu tưë thûá hai thò thiïëu do giấo dc ëu kếm
côn ëu tưë thûá nhêët thò thiïëu do khưng cố tâi trúå ca ngên hâng.
ÚÃ nhiïìu nûúác, IMF àậ lâm cho mổi thûá xêëu hún, búãi vò cấc
chûúng trònh thùỉt lûng båc bng tâi chđnh thûúâng dêỵn àïën
lậi sët cao – àưi khi trïn 20%, àưi khi trïn 50%, àưi khi thêåm
chđ vûúåt quấ 100% – lâm cho thânh lêåp doanh nghiïåp vâ tẩo
viïåc lâm trúã thânh bêët khẫ thi, ngay cẫ trong mưåt mưi trûúâng

kinh tïë tưët nhû úã M. Vưën cêìn cho tùng trûúãng quấ àùỉt àỗ.
Nhûäng nûúác àang phất triïín thânh cưng nhêët – nhûäng nûúác
Àưng Ấ – cng múã cûãa ra thïë giúái bïn ngoâi nhûng àậ lâm tûâ
tûâ theo mưåt lõch trònh ph húåp. Nhûäng nûúác nây lúåi dng toân
cêìu hốa àïí múã rưång xët khêíu vâ kïët quẫ lâ tùng trûúãng nhanh
hún. Nhûng hổ dúä bỗ hâng râo bẫo hưå mưåt cấch thêån trổng vâ
cố hïå thưëng, chó xốa bỗ chng khi àậ tẩo thïm àûúåc nhûäng viïåc
lâm múái. Hổ àẫm bẫo rùçng cố à vưën àêìu tû àïí tẩo thïm viïåc
lâm vâ lêåp thïm doanh nghiïåp múái. Thêåm chđ nhâ nûúác àẫm
nhiïåm cẫ vai trô hưỵ trúå kinh doanh, thc àêíy nhûäng doanh
nghiïåp múái. Trung Qëc chó dúä bỗ hâng râo thûúng mẩi hai
mûúi nùm sau khi bùỉt àêìu chuín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng,
giai àoẩn mâ nûúác nây tùng trûúãng vúái tưëc àưå cûåc nhanh.
Nhûäng ngûúâi úã M vâ cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín àấng
lệ cng dïỵ dâng thêëu hiïíu nhûäng lo lùỉng nây. Trong hai chiïën
dõch vêån àưång tranh cûã tưíng thưëng gêìn àêy, ûáng cûã viïn Pat
Buchanan àậ khai thấc nhûäng lo lùỉng ca cưng nhên M vïì
tònh trẩng mêët viïåc lâm do tûå do hốa thûúng mẩi. Ch àïì ca
Buchanan àậ gêy tiïëng vang thêåm chđ úã mưåt nûúác àậ gêìn àẩt
túái toân dng lao àưång (cho túái 1999, t lïå thêët nghiïåp àậ giẫm
xëng dûúái mûác 4%), kêm theo hïå thưëng bẫo hiïím thêët nghiïåp
tưët vâ vư sưë trúå gip cho cưng nhên chuín tûâ cưng viïåc nây
sang cưng viïåc khấc. Thûåc tïë lâ, ngay cẫ trong thúâi k kinh tïë
bng nưí nhûäng nùm 1990, cưng nhên M cố thïí vêỵn quấ lo
lùỉng vïì mưëi àe dổa ca thûúng mẩi tûå do àïën viïåc lâm ca hổ.
Àiïìu nây àấng lệ phẫi dêỵn túái sûå cẫm thưng lúán hún vúái cẫnh
khưën khố ca cưng nhên úã cấc nûúác àang phất triïín nghêo,
núi hổ sưëng úã ngûúäng à ùn, thûúâng lâ chó 2 àưla mưåt ngây
hay đt hún, vâ khưng cố bêët k hïå thưëng bẫo hiïím nâo dûúái
hònh thûác tiïët kiïåm, bẫo hiïím thêët nghiïåp thêëp hún nhiïìu, vâ

trong mưåt nïìn kinh tïë cố t lïå thêët nghiïåp lïn túái 20% hóåc cao
hún.
Thûåc tïë, tûå do hốa thûúng mẩi àậ thûúâng xun thêët bẩi trong
viïåc àem lẩi nhûäng lúåi đch hûáa hển mâ thay vâo àố lâ tẩo ra
thïm thêët nghiïåp, giẫi thđch tẩi sao mâ nố gêy ra sûå chưëng àưëi
mẩnh mệ. Nhûng thối àẩo àûác giẫ ca nhûäng kễ àôi thc àêíy
thûúng mẩi tûå do vâ cấi cấch mâ hổ thc àêíy nố khưng nghi
ngúâ gò àậ gêy thïm sûå th àõch vúái tûå do hốa thûúng mẩi. Cấc
nûúác phûúng Têy thc àêíy tûå do hốa thûúng mẩi àïí xët khêíu
sẫn phêím ca hổ nhûng cng lc lẩi tiïëp tc bẫo hưå nhûäng
lơnh vûåc mâ sûå cẩnh tranh tûâ cấc nûúác àang phất triïín cố thïí
àe dổa àïën nïìn kinh tïë. Àêy chđnh lâ mưåt trong nhûäng cú súã
ca sûå phẫn àưëi vông àâm phấn thûúng mẩi múái àûúåc dûå tđnh
tưí chûác úã Seatle. Cấc vông àâm phấn trûúác àố àậ bẫo vïå lúåi
đch ca cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín – hay àng hún lâ
nhûäng lúåi đch cc bưå úã cấc nûúác nây – mâ khưng hïì àïëm xóa
àïën lúåi đch ca nhûäng nûúác kếm phất triïín hún. Nhûäng nhâ
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
8584
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
bẫo hưå thûúng mẩi àậ cố l khi chó ra rùçng, nhûäng vông àâm
phấn thûúng mẩi trûúác àố àậ giẫm râo cẫn thûúng mẩi àưëi vúái
hâng hốa cưng nghiïåp, tûâ ưtư cho àïën mấy mốc do cấc nûúác
cưng nghiïåp phất triïín xët khêíu. Cng lc àố, cấc nhâ àâm
phấn cho nhûäng nûúác nây duy trò trúå cêëp qëc gia cho hâng
nưng sẫn vâ àống cûãa thõ trûúâng vúái nhûäng hâng hốa nây vâ
hâng dïåt may, nhûäng mùåt hâng mâ nhiïìu nûúác àang phất triïín
cố lúåi thïë so sấnh.
ÚÃ vông àâm phấn thûúng mẩi Uruguay gêìn àêy nhêët, ch
àïì thûúng mẩi trong dõch v àậ àûúåc àïì cêåp àïën. Tuy nhiïn,

cëi cng, thõ trûúâng chó àûúåc múã cûãa ch ëu cho nhûäng dõch
v mâ cấc nûúác tiïn tiïën xët khêíu – dõch v tâi chđnh vâ cưng
nghïå thưng tin – chûá khưng cho dõch v hâng hẫi vâ xêy dûång,
nhûäng lơnh vûåc mâ cấc nûúác àang phất triïín cố thïí giânh àûúåc
mưåt chưỵ àûáng. M thò khoấc lấc vïì nhûäng lúåi đch mâ nố nhêån
àûúåc nhûng cấc nûúác àang phất triïín thò khưng thu àûúåc phêìn
lúåi đch tûúng xûáng. Mưåt tđnh toấn ca Ngên hâng Thïë giúái cho
thêëy rùçng, thu nhêåp ca khu vûåc Hẩ Sahara úã chêu Phi, khu
vûåc nghêo nhêët trïn thïë giúái, àậ giẫm 2% do tấc àưång ca cấc
thỗa thån thûúng mẩi. Nhiïìu vđ d vïì sûå bêët bònh àùèng khấc
ngây câng trúã thânh ch àïì ca nhûäng cåc tranh lån úã cấc
nûúác àang phất triïín mùåc d chng hiïëm khi àûúåc xët bẫn
tẩi cấc nûúác phất triïín hún. Bolivia khưng chó hẩ hâng râo
thûúng mẩi xëng mûác côn thêëp hún cẫ mûác ca nûúác M mâ
côn húåp tấc vúái M àïí phấ hy gêìn nhû toân bưå viïåc trưìng coca,
ngun liïåu ch ëu ca cocain, cho d viïåc trưìng cêy nây àem
lẩi thu nhêåp cao cho nưng dên nghêo hún bêët k mưåt loẩi cêy
thay thïë nâo khấc. Tuy nhiïn, M àấp trẫ bùçng cấch khếp kđn
thõ trûúâng ca mònh àưëi vúái cấc sẫn phêím nưng nghiïåp thay
thïë, nhû àûúâng, mâ nưng dên Bolivia cố thïí sẫn xët àïí xët
khêíu nïëu nhû thõ trûúâng M múã cûãa àưëi vúái hổ.
Cấc nûúác àang phất triïín àùåc biïåt khố chõu cấi “tiïu chín
kếp”, àẩo àûác giẫ vâ bêët bònh àùèng. Trong thïë k 19, cấc cûúâng
qëc phûúng Têy – mâ nhiïìu nûúác trong sưë àố tûâng tùng trûúãng
nhúâ vâo cấc chđnh sấch bẫo hưå – àậ ấp àùåt nhûäng hiïåp ûúác
thûúng mẩi bêët cưng. Hiïåp ûúác cố lệ lâ tân bẩo nhêët ra àúâi sau
cåc Chiïën tranh Ấ phiïån, khi Anh vâ Phấp húåp tấc àïí chưëng
lẩi mưåt nûúác Trung Hoa ëu àëi, àưìng thúâi cng vúái Nga vâ
M, ếp båc Hiïåp ûúác Thiïn Tên nùm 1858, khưng chó bao gưìm
nhûäng nhûúång bưå vïì thûúng mẩi vâ lậnh thưí, àẫm bẫo Trung

Qëc sệ xët khêíu nhûäng hâng hốa mâ phûúng Têy cêìn vúái
giấ rễ, mâ côn múã cûãa thõ trûúâng Trung Qëc cho ấ phiïån, lâm
cho hâng triïåu ngûúâi Trung Qëc trúã thânh nghiïån ngêåp. (Bẩn
cố thïí gổi àêy lâ mưåt cấch tiïëp cêån ma qu àưëi vúái “cấn cên
thûúng mẩi”). Ngây nay, cấc thõ trûúâng múái nưíi khưng bõ ếp
båc phẫi múã cûãa bùçng cấch àe dổa sûã dng v lûåc qn sûå
mâ bùçng sûác mẩnh kinh tïë, bùçng àe dổa trûâng phẩt hay ngûng
trúå gip khi khng hoẫng. Mùåc d WTO lâ mưåt diïỵn àân thûúng
thẫo nhûäng thỗa thån thûúng mẩi qëc tïë, cấc nhâ àâm phấn
thûúng mẩi M vâ IMF thûúâng khùng khùng àôi àêíy tûå do hốa
thûúng mẩi ài xa hún vâ tùng tưëc quấ trònh tûå do hốa thûúng
mẩi. IMF àôi gùỉn tûå do hốa nhanh hún nhû mưåt àiïìu kiïån cho
sûå trúå gip vâ cấc nûúác àang phẫi àưëi mùåt vúái khng hoẫng
thêëy rùçng hổ khưng cố lûåa chổn nâo khấc ngoâi viïåc phẫi thỗa
mận nhûäng àôi hỗi ca Qu nây.
Vêën àïì cố lệ côn tưìi tïå hún khi M thûúâng hânh àưång àún
phûúng hún lâ nùçm dûúái cấi bống ca IMF. Àẩi diïån thûúng
mẩi M hóåc Bưå Thûúng mẩi, do sûå thc gic ca nhûäng nhốm
lúåi đch cc bưå trong lông nûúác M, àûa ra båc tưåi cấc nûúác
khấc vi phẩm låt. Sau àố lâ mưåt quấ trònh àiïìu tra do chđnh
ph M tûå tiïën hânh vâ tûå quët àõnh vâ tiïëp theo lâ mưåt lïånh
trûâng phẩt àûúåc ấp àùåt chưëng lẩi cấc nûúác mâ M khưng thđch.
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
8786
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
Nûúác M tûå biïën mònh àưìng thúâi thânh ngûúâi båc tưåi, quan
tôa vâ bưìi thêím àoân. Mưåt quấ trònh giưëng vúái mưåt phiïn tôa
diïỵn ra nhûng kïët quẫ àậ biïët trûúác: cẫ låt lïå lêỵn cấc quan
tôa àïìu àưìng lông båc tưåi. Khi thng thëc sng nây àûúåc
nếm vïì phđa cấc nûúác cưng nghiïåp khấc, chêu Êu hay Nhêåt Bẫn,

nhûäng nûúác nây cố à cấc ngìn lûåc àïí tûå vïå. Khi nố àûúåc
nếm vâo cấc nûúác àang phất triïín, d lâ nhûäng nûúác lúán nhû
ÊËn Àưå hay Trung Qëc thò àố cng lâ mưåt trêån àêëu khưng cên
sûác. Hêåu quẫ ca viïåc nây lúán hún bêët k nhûäng lúåi đch nâo
mâ nûúác M cố thïí gùåt hấi. Nố khưng gip gò cho viïåc cng cưë
niïìm tin vâo hïå thưëng thûúng mẩi qëc tïë.
Nhûäng lúâi hng biïån mâ nûúác M sûã dng àïí nêng cao võ
thïë ca mònh bưí sung thïm vâo hònh ẫnh mưåt siïu cûúâng mën
gêy ẫnh hûúãng ca mònh úã khùỉp núi vò lúåi đch riïng. Khi côn
lâm àẩi diïån thûúng mẩi M trong nhiïåm k àêìu ca chđnh
quìn Clinton, Mickey Kantor àậ rêët mën thc gic Trung
Qëc múã cûãa thõ trûúâng nhanh hún. Ưng ta àậ àống mưåt vai
trô quan trổng trong Vông àâm phấn Uruguay vâo nùm 1994,
lêåp ra WTO vâ cấc ngun tùỉc hoẩt àưång cú bẫn cho cấc thânh
viïn tưí chûác nây. Thỗa thån àẩt àûúåc khấ húåp l khi cho phếp
cấc nûúác àang phất triïín cố thúâi gian dâi hún àïí àiïìu chónh.
Ngên hâng Thïë giúái vâ cấc nhâ kinh tïë xem Trung Qëc – vúái
mûác thu nhêåp bònh qn àêìu ngûúâi lâ 450 àưla – khưng chó lâ
mưåt nûúác àang phất triïín mâ côn lâ mưåt nûúác àang phất triïín
cố thu nhêåp thêëp. Nhûng Kantor lâ mưåt nhâ àâm phấn cûáng
rùỉn. Ưng ta khùng khùng rùçng, Trung Qëc lâ mưåt nûúác àậ phất
triïín vâ vò thïë phẫi chuín àưíi kinh tïë nhanh hún.
Kantor cố mưåt sưë thïë mẩnh búãi vò Trung Qëc cêìn sûå phï
chín ca M àïí gia nhêåp WTO. Hiïåp àõnh thûúng mẩi M -
Trung cho phếp Trung Qëc gia nhêåp WTO vâo thấng 11.2001
thïí hiïån hai mùåt mêu thỵn trong lêåp trûúâng ca M. Trong
khi M kếo dâi thúâi gian mùåc cẫ vúái sûå khùng khùng vư l ca
mònh rùçng Trung Qëc thûåc sûå lâ mưåt nûúác phất triïín thò Trung
Qëc àậ bùỉt àêìu quấ trònh tûå àiïìu chónh. Trïn thûåc tïë, mưåt cấch
vư thûác, M àậ cho Trung Qëc thïm thúâi gian mâ nûúác nây

mong mën. Nhûng bẫn thên bẫn hiïåp àõnh àậ phẫn ấnh hïå
thưëng tiïu chín kếp vâ bêët bònh àùèng. Móa mai thay, trong
khi M khùng khùng Trung Qëc phẫi àiïìu chónh nhanh nhû
mưåt nûúác phất triïín – vâ nhúâ sûã dng khưn khếo thúâi gian mùåc
cẫ, Trung Qëc àậ thỗa mận àûúåc u cêìu ca M – thò M
côn àôi hỗi rùçng M phẫi àûúåc àưëi xûã nhû thïí nố lâ mưåt nûúác
kếm phất triïín, rùçng M phẫi àûúåc cố khưng chó mûúâi nùm àiïìu
chónh àïí hẩ thêëp hâng râo bẫo hưå chưëng lẩi hâng dïåt may nhêåp
khêíu – mưåt phêìn trong nưåi dung thỗa thån nùm 1994 – mâ
côn àôi thïm bưën nùm bưí sung.
Àiïìu àùåc biïåt khố chõu lâ nhûäng lúåi đch cc bưå lẩi cố thïí phấ
hoẩi uy tđn ca M vâ lúåi đch qëc gia rưång lúán hún. Àiïìu nây
thïí hiïån rộ nhêët vâo thấng 4.1999 khi Th tûúáng Trung Qëc,
Chu Dung Cú, àïën thùm M, mưåt phêìn nhùçm kïët thc quấ trònh
àâm phấn vïì viïåc Trung Qëc gia nhêåp WTO. Àêy lâ mưåt àưång
thấi thiïët ëu cho hïå thưëng thûúng mẩi toân cêìu – lâm sao cố
thïí àïí mưåt trong nhûäng cûúâng qëc thûúng mẩi lúán nhêët nùçm
ngoâi tưí chûác? – mâ côn vò quấ trònh cẫi cấch theo kinh tïë thõ
trûúâng ca Trung Qëc. Mùåc kïå sûå phẫn àưëi ca àẩi diïån thûúng
mẩi M vâ ca Bưå Ngoẩi giao, Bưå Tâi chđnh M àôi Trung Qëc
phẫi tûå do hốa cấc thõ trûúâng tâi chđnh nhanh hún. Sûå lo lùỉng
ca Trung Qëc lâ chđnh àấng. Chđnh quấ trònh tûå do hốa tâi
chđnh àậ dêỵn àïën khng hoẫng tâi chđnh vúái thiïåt hẩi lúán úã
nhûäng nûúác lấng giïìng Àưng Ấ nhûng Trung Qëc àậ trấnh
àûúåc khng hoẫng nhúâ cố chđnh sấch khưn khếo.
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
8988
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
Nhûäng àôi hỗi ca M vïì tûå do hốa thõ trûúâng tâi chđnh úã
Trung Qëc khưng gip àẫm bẫo sûå ưín àõnh ca nïìn kinh tïë

toân cêìu. Nố àûúåc àûa ra àïí phc v cho nhûäng lúåi đch cc bưå
ca cưång àưìng tâi chđnh M mâ Bưå Tâi chđnh lâ àẩi diïån. Phưë
Wall tin rùçng Trung Qëc lâ mưåt thõ trûúâng rưång lúán àêìy tiïìm
nùng cho nhûäng dõch v tâi chđnh vâ quan trổng lâ phưë Wall
sệ phẫi cố mùåt vâ tẩo lêåp mưåt chưỵ àûáng vûäng chùỉc tẩi thõ trûúâng
nây trûúác khi kễ khấc àùåt chên vâo. Thêåt lâ thiïín cêån lâm sao!
Rộ râng, Trung Qëc cëi cng cng sệ phẫi múã cûãa. Vưåi vậ múã
cûãa mưåt vâi nùm chùỉc chùỉn khưng tẩo ra nhiïìu khấc biïåt. Nhûng
phưë Wall lo lùỉng nhûäng lúåi thïë cẩnh tranh ca nố sệ biïën mêët
vúái thúâi gian khi cấc tưí chûác tâi chđnh úã chêu Êu vâ nhûäng núi
khấc àíi kõp lúåi thïë tẩm thúâi ca cấc àưëi th cẩnh tranh úã phưë
Wall. Nhûng hêåu quẫ tiïìm tâng ca sûå vưåi vậ nây rêët lúán. Ngay
sau khng hoẫng tâi chđnh Àưng Ấ, Trung Qëc khưng thïí tn
th u cêìu ca Bưå Tâi chđnh M. Àưëi vúái Trung Qëc, duy trò
sûå ưín àõnh lâ vêën àïì thiïët ëu. Hổ khưng thïí liïìu lơnh vúái nhûäng
chđnh sấch àậ gêy mêët ưín àõnh úã nhûäng núi khấc. Chu Dung Cú
àậ båc phẫi vïì nûúác mâ khưng k àûúåc hiïåp àõnh nâo. Trong
lông Trung Qëc, àậ cố mưåt quấ trònh àêëu tranh kếo dâi giûäa
nhûäng ngûúâi ng hưå vâ phẫn àưëi cẫi cấch. Nhûäng ngûúâi phẫn
àưëi cẫi cấch cho rùçng phûúng Têy àang tòm cấch lâm suy ëu
Trung Qëc vâ sệ khưng bao giúâ k mưåt hiïåp àõnh cưng bùçng.
Viïåc kïët thc thânh cưng quấ trònh àâm phấn sệ gip duy trò
chưỵ àûáng cho nhûäng nhâ cẫi cấch trong chđnh ph Trung Qëc
vâ cng cưë sûác mẩnh ca quấ trònh cẫi cấch. Nhû àậ xẫy ra,
Chu Dung Cú vâ phong trâo cẫi cấch mâ ưng àẩi diïån àậ bõ
mêët niïìm tin, sûác mẩnh vâ ẫnh hûúãng ca cấc nhâ cẫi cấch àậ
bõ suy ëu. May mùỉn thay, thiïåt hẩi nây chó lâ tẩm thúâi. Nhûng
d vêåy, Bưå Tâi chđnh M cng àậ cho thêëy nố sùén sâng liïìu
lơnh theo àíi lõch trònh riïng.
M

ÙÅC

D

MƯÅT

LÕCH

TRỊNH
tûå do hốa thûúng mẩi khưng cưng
bùçng àang àûúåc thc àêíy, đt nhêët cng cố nhûäng cú súã l thuët
vâ nhûäng bùçng chûáng àấng kïí cho thêëy tûå do hốa thûúng mẩi,
nïëu àûúåc tiïën hânh àng cấch, sệ mang àïën nhûäng àiïìu tưët
àểp. Nhûng tûå do hốa thõ trûúâng tâi chđnh lẩi rùỉc rưëi hún nhiïìu.
Nhiïìu nûúác cố nhûäng quy àõnh tâi chđnh khưng phc v mc
àđch gò khấc hún lâ lâm tùng lúåi nhån ca cấc nhốm àùåc lúåi.
Nhûäng quy àõnh àố nïn bõ bậi bỗ. Nhûng têët cẫ cấc nûúác àïìu
àiïìu tiïët thõ trûúâng tâi chđnh ca hổ, vâ viïåc phi àiïìu tiïët nhiïåt
tònh thấi quấ cng àậ gêy ra vư sưë vêën àïì cho cấc thõ trûúâng
tâi chđnh, ngay cẫ úã cấc nûúác phất triïín. Lêëy mưåt vđ d lâ sûå
sp àưí ca hïå thưëng tiïët kiïåm vâ cho vay úã M. Trong khi lâ
nhên tưë chđnh gêy ra sûå suy thoấi kinh tïë 1991 vâ tiïu tưën túái
200 tó USD tiïìn ca ngûúâi àống thụë, v àưí vúä nây gùỉn vúái mưåt
trong nhûäng chûúng trònh trúå gip đt tưën kếm nhêët (tđnh theo
phêìn trùm ca GDP) mâ phi àiïìu tiïët gêy ra, búãi vò sûå suy thoấi
M lc àố lâ mưåt trong nhûäng suy thoấi đt nghiïm trổng nhêët
so vúái suy thoấi úã nhûäng nïìn kinh tïë khấc gùåp phẫi khng hoẫng
tûúng tûå.
Trong khi cấc nûúác cưng nghiïåp tiïn tiïën, vúái hïå thưëng thïí
chïë phûác tẩp ca hổ, àậ hổc àûúåc nhûäng bâi hổc àùỉt giấ tûâ

phi àiïìu tiïët tâi chđnh thò IMF lẩi mang thưng àiïåp Reagan-
Thatcher àïën cấc nûúác àang phất triïín, nhûäng nûúác khưng àûúåc
chín bõ nhûäng phûúng tiïån àïí quẫn l nhûäng nhiïåm v mâ
ngay cẫ trong nhûäng àiïìu kiïån tưët nhêët cng àêìy khố khùn vâ
ri ro. Trong khi cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín khưng tiïën
hânh tûå do hốa thõ trûúâng tâi chđnh cho mậi àïën giai àoẩn phất
triïín cao ca mònh – cấc nûúác chêu Êu àậ chúâ àúåi àïën têån
nhûäng nùm 70 múái xốa bỗ quẫn l thõ trûúâng vưën – ngûúâi ta
lẩi khuën khđch cấc nûúác àang phất triïín lâm àiïìu àố thêåt
nhanh.
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN?
9190
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
Hêåu quẫ suy thoấi kinh tïë cng vúái khng hoẫng ngên hâng
do phi àiïìu tiïët thõ trûúâng vưën gêy ra, d cng thêåt àau àúán
vúái cấc nûúác phất triïín nhûng côn đt nghiïm trổng hún nhiïìu
so vúái úã cấc nûúác àang phất triïín. Cấc nûúác nghêo khưng cố
hïå thưëng an sinh àïí giẫm nhể nhûäng ẫnh hûúãng ca suy thoấi
kinh tïë. Hún nûäa, sûå cẩnh tranh hẩn chïë trïn thõ trûúâng tâi
chđnh úã nhûäng nûúác nây cố nghơa lâ tûå do hốa khưng phẫi ln
mang lẩi nhûäng lúåi đch hûáa hển do lậi sët giẫm. Thay vâo àố,
nưng dên àưi khi thêëy rùçng hổ phẫi trẫ lậi cao hún, lâm cho
hổ gùåp khố khùn hún khi mua hẩt giưëng vâ phên bốn cêìn thiïët
àïí cẫi thiïån cåc sưëng khưën khố ca hổ.
Hêåu quẫ ca tûå do hốa thõ trûúâng tâi chđnh, theo nhiïìu cấch,
thêåm chđ côn tai hẩi hún so vúái nhûäng tấc hẩi ca tûå do hốa
thûúng mẩi quấ súám, thiïëu kiïím soất. Tûå do hốa thõ trûúâng tâi
chđnh àôi hỗi dúä bỗ nhûäng quy àõnh dng àïí kiïím soất dông
tiïìn nống (hot money), tûác lâ nhûäng khoẫn vay núå vâ húåp àưìng
ngùỉn hẩn mâ thûúâng khưng khấc gò àấnh bẩc trïn sûå biïën àưång

ca t giấ. Nhûäng khoẫn tiïìn àêìu cú nây khưng thïí dng àïí
xêy nhâ mấy hay tẩo viïåc lâm. Cấc doanh nghiïåp khưng àêìu
tû dâi hẩn bùçng nhûäng khoẫn tiïìn mâ cố thïí bõ rt ra vúái chó
mưåt lúâi thưng bấo. Thûåc tïë, nhûäng ri ro ài kêm dông tiïìn nống
lâm cho àêìu tû dâi hẩn vâo cấc nûúác àang phất triïín trúã nïn
kếm hêëp dêỵn. Hêåu quẫ tiïu cûåc lïn tùng trûúãng thêåm chđ côn
lúán hún. Àïí kiïím soất nhûäng ri ro ài kêm vúái dông vưën àêìy
biïën àưång nây, cấc nûúác thûúâng àûúåc khuën cấo dânh ra mưåt
khoẫn dûå trûä tûúng àûúng vúái núå ngùỉn hẩn bùçng ngoẩi tïå. Àïí
hiïíu àiïìu nây nghơa lâ thïë nâo, giẫ sûã mưåt doanh nghiïåp tẩi
mưåt nûúác nhỗ àang phất triïín vay 100 triïåu USD tûâ mưåt ngên
hâng M vúái lậi sët 18%. Chđnh sấch dûå phông ri ro àôi hỗi
nûúác àố phẫi tùng thïm 100 triïåu dûå trûä. Thûúâng thò dûå trûä
nây àûúåc nùỉm giûä dûúái hònh thûác trấi phiïëu kho bẩc M mâ
hiïån nay cho lậi sët 4%. Trïn thûåc tïë, nghơa lâ nûúác nây àang
àưìng thúâi vay M vúái lậi sët 18% trong khi lẩi cho M vay vúái
lậi sët chó cố 4%. Xết trïn tưíng thïí, nûúác nây chùèng thïm àûúåc
àưìng vưën nâo àïí àêìu tû. Ngên hâng M thò cố thïí thu àûúåc lúåi
nhån ngon lânh vâ nûúác M, vïì tưíng thïí, kiïëm àûúåc 14 triïåu
USD tiïìn lậi mưåt nùm. Nhûng thêåt khố hiïíu lâm sao àiïìu nây
lẩi cố thïí lâm cho cấi nûúác àang phất triïín kia tùng trûúãng
nhanh hún. Nïëu àùåt vêën àïì nhû thïë, thò toân bưå nhûäng hânh
àưång nây chùèng cố nghơa nâo hïët. Côn cố mưåt vêën àïì nûäa:
sûå khấc biïåt vïì àưång lûåc. Vúái viïåc tûå do hốa thõ trûúâng tâi chđnh,
chđnh cấc doanh nghiïåp lâ ngûúâi quët àõnh nïn vay vưën ngùỉn
hẩn tûâ cấc ngên hâng M hay khưng. Nhûng chđnh chđnh ph
phẫi tûå àiïìu chónh, tùng thïm dûå trûä nïëu mën duy trò mûác
àưå an toân.
IMF cưí v cho tûå do hốa tâi chđnh dûåa trïn nhûäng lêåp lån
rêët àún giẫn: thõ trûúâng tûå do thò hiïåu quẫ hún, hiïåu quẫ cao

hún thò dêỵn àïën tùng trûúãng nhanh hún. Nố lúâ ài nhûäng lêåp
lån nhû chng ta vûâa trònh bây úã trïn vâ àûa ra nhûäng lúâi lệ
bống bêíy bïì ngoâi, chùèng hẩn nhû nïëu khưng cố tûå do hốa tâi
chđnh, cấc nûúác sệ khưng thïí thu ht vưën àêìu tû nûúác ngoâi,
àùåc biïåt lâ àêìu tû trûåc tiïëp. Nhûäng nhâ kinh tïë ca Qu chûa
bao giúâ tûå nhêån lâ nhûäng nhâ kinh tïë l thuët hâng àêìu. Hổ
tûå nhêån lâ hổ cố chun mưn dûåa trïn kinh nghiïåm toân cêìu
vâ lâm ch sưë liïåu. Nhûng thêåt kinh ngẩc, ngay cẫ sưë liïåu cng
khưng ng hưå nhûäng kïët lån ca Qu. Trung Qëc, nûúác nhêån
lûúång àêìu tû nûúác ngoâi lúán nhêët, khưng hïì ài theo bêët k mưåt
“phûúng thëc” phûúng Têy nâo (ngoẩi trûâ ưín àõnh kinh tïë vơ
mư) vâ thêån trổng chưëng lẩi tûå do hốa hoân toân thõ trûúâng tâi
chđnh. Cấc nghiïn cûáu thưëng kï khùèng àõnh rùçng tûå do hốa,
sûã dng chđnh àõnh nghơa ca IMF, khưng àem àïën tùng trûúãng
nhanh hún hay mûác àêìu tû cao hún.