Tim hieu va ung dung mo hinh hoa nghiep vu trong rup

K
H
TN

Chúng em xin chân thành c m n Khoa Công Ngh Thông Tin tr ng
iH c
Khoa H c T Nhiên và Liên Hi p H p Tác Xã Th ng M i TP.HCM SAIGON COOP đã t o đi u ki n cho chúng em th c hi n đ tài t t nghi p này.
Chúng em xin chân thành c m n Th y Ph m Nguy n C ng và Cô Nguy n Tr n
Minh Th đã t n tình h ng d n, ch b o chúng em trong su t th i gian th c hi n đ
tài.

H

Chúng em c ng xin chân thành c m n quý Th y Cô trong khoa đã t n tình gi ng
d y, trang b cho chúng em nh ng ki n th c c n thi t trong su t quá trình h c t p t i
nhà tr ng, đ hôm nay chúng em v n d ng nh ng ki n th c tích lu đ c vào th c
t .

–

Chúng con xin kính g i lòng bi t n sâu s c đ n Cha, M ng i đã sinh thành nuôi
d ng chúng con nên ng i, nuôi chúng con n h c đ đ c k t qu nh ngày hôm
nay, và c ng xin g i l i c m n đ n các anh ch b n bè đã ng h , giúp đ chúng em
trong su t nh ng n m v a qua và c ng nh trong giai đo n th c hi n đ tài t t nghi p.

C
N
TT

M c dù đã c g ng hoàn thành lu n v n v i t t c s n l c c a b n thân, nh ng
lu n v n ch c ch n không tránh kh i nh ng thi u sót nh t đ nh, kính mong s c m

thông và t n tình ch b o c a quý th y cô.
7/2004
Nhóm th c hi n

K

H

O

A

H ng

1

c&

cH i


M CL C

K

H

O

A

C
N
TT

–

H

K
H
TN

PH N 1 : QUY TRÌNH RUP..................................................................................................7
1.1 Gi i thi u quy trình RUP. ................................................................................................7
1.1.1 Quy trình RUP là gì?.................................................................................................7
1.1.2 C u trúc quy trình RUP.............................................................................................7
1.2 C u trúc t nh c a quy trình...............................................................................................7
1.2.1 Mô hình c a quy trình RUP ......................................................................................7
1.2.2 Nh ng thành ph n b sung c a quy trình ...............................................................11
1.3 C u trúc đ ng c a quy trình...........................................................................................11
1.3.1 Quy trình tu n t .....................................................................................................11
1.3.2 Quy trình l p ...........................................................................................................11
1.3.3 Các pha c a quy trình .............................................................................................11
1.3.4 u đi m c a ph ng pháp l p:...............................................................................16
1.4 RUP là qui trình t p trung vào ki n trúc:.......................................................................17
1.4.1 T m quan tr ng c a ki n trúc: ................................................................................17
1.4.2 nh ngh a ki n trúc ph n m m:.............................................................................17
1.4.3 RUP là qui trình t p trung vào ki n trúc:................................................................18
1.4.4 M c đích c a ki n trúc:...........................................................................................19

1.5 RUP là qui trình h ng ch c n ng: ...............................................................................19
1.5.1 Khái ni m:...............................................................................................................19
1.5.2 Xác đ nh các Ch c n ng h th ng: .........................................................................20
1.5.3 C i ti n các Ch c n ng h th ng: ...........................................................................20
1.5.4 T ch c các Ch c n ng h th ng:...........................................................................20
1.5.5 Các Ch c n ng h th ng trong qui trình:................................................................20
PH N 2 : MÔ HÌNH HÓA NGHI P V ............................................................................22
2.1 Gi i thi u. ......................................................................................................................22
2.1.1 Mô hình hóa nghi p v (business modeling) là gì? ................................................22
2.1.2 T i sao mô hình hóa nghi p v ? .............................................................................22
2.1.3 Lu ng công vi c c a mô hình hóa nghi p v .........................................................23
2.2 Phân tích quy trình nghi p v . .......................................................................................25
2.2.1 ánh giá hi n tr ng h th ng ..................................................................................25
2.2.2 Xác đ nh các thu t ng nghi p v ...........................................................................31
2.2.3 Xác đ nh các nguyên t c trong quy trình nghi p v ...............................................32
2.2.4 Xác đ nh các Tác nhân nghi p v và Ch c n ng nghi p v ...................................36
2.2.5 C u trúc mô hình Ch c n ng nghi p v .................................................................44
2.3 Thi t k quy trình nghi p v ..........................................................................................49
2.3.1 c t ch c n ng nghi p v ....................................................................................49
2.3.2 Xác đ nh vai trò nghi p v và th c th nghi p v ..................................................53
2.3.3 Hi n th c hóa ch c n ng nghi p v ........................................................................55
2.3.4 L p c u trúc mô hình đ i t ng nghi p v .............................................................62
2.3.5 c t Vai trò nghi p v .........................................................................................67
2.3.6 c t Th c th nghi p v ......................................................................................68
2.3.7 Xác đ nh các yêu c u t đ ng hóa: .........................................................................69
2.4 ánh giá chi phí và qu n lý d a trên các ho t đ ng ......................................................74
2.4.1 Chi phí d a trên các ho t đ ng(ABC- Activity-Based Costing) ...........................74
2.4.2 Qu n lý d a trên các ho t đ ng (ABM- Activity-Based Management): ...............74
2.4.3 Tính toán kh n ng th c thi c a quy trình nghi p v : ............................................74
2.4.4 Xác đ nh các l nh v c c i ti n.................................................................................77

PH N 3 : NG D NG QU N LÝ SIÊU TH ....................................................................78
3.1 Phân tích quy trình nghi p v . .......................................................................................78
2


C
N
TT

Danh m c hình v :

–

H

K
H
TN

3.1.1 ánh giá hi n tr ng h th ng ..................................................................................78
3.1.2 Xác đ nh thu t ng ..................................................................................................85
3.1.3 Xác đ nh các quy t c nghi p v ..............................................................................86
3.1.4 Mô hình ch c n ng nghi p v ................................................................................87
3.2 Thi t k quy trình nghi p v ..........................................................................................88
3.2.1 c t ch c n ng nghi p v :...................................................................................88
3.2.2 Hi n th c hóa ch c n ng nghi p v : ......................................................................92
3.2.3 Mô hình đ i t ng nghi p v : ................................................................................99
3.3 Phân tích h th ng..........................................................................................................99
3.3.1 Xác đ nh các yêu c u h th ng: ..............................................................................99
3.3.2 c t use case ......................................................................................................103

3.3.3 Bi u đ l p............................................................................................................133
3.4 Thi t k h th ng .........................................................................................................134
3.4.1 Hi n th c hóa use case..........................................................................................134
3.4.2 Thi t k c s d li u............................................................................................137
3.4.3 Thi t k giao di n..................................................................................................141
3.5 Thi t k cài đ t và tri n khai........................................................................................152
3.5.1 Mô hình cài đ t .....................................................................................................152
3.5.2 Mô hình tri n khai h th ng..................................................................................154
PH N 4 T NG K T ...........................................................................................................155
4.1 K t lu n........................................................................................................................155
4.2 H ng phát tri n: .........................................................................................................156
Ph l c – Các thu t ng ......................................................................................................157
Tài li u tham kh o ...............................................................................................................164

K

H

O

A

Hình 1.1 Quy trình RUP ............................................................................................................8
Hình 1.2 Các pha trong quy trình RUP....................................................................................13
Hình 1.3 Quy trình RUP t p trung vào ki n trúc .....................................................................19
Hình 1.4 RUP h ng ch c n ng ..............................................................................................21
Hình 2.1 Lu ng công vi c mô hình hóa nghi p v ..................................................................24
Hình 2.2 Nguyên t c nghi p v trong tr ng h p này chuy n thành m t đ ng thay th trong
lu ng công vi c ................................................................................................................33
Hình 2.3 Nguyên t c nghi p v chuy n sang m t đ ng thay th trong lu ng công vi c ......34

Hình 2.4 Nguyên t c nghi p v này chuy n thành m t m i k t h p v i s th hi n là 1..*. ..35
Hình 2.5 Nguyên t c nghi p v này t ng ng v i m t đ ng thay th trong lu ng công vi c,
và ph ng th c đ a ra s tr thành m t ph n c a ho t đ ng ánh giá Khách hàng. .....35
Hình 2.6 Nguyên t c này c n đ c ánh x nh m t ph ng th c trong operation tính toán giá
s n ph m, nh ng c ng bao hàm các m i quan h gi a các l p trong mô hình. ..............36
Hình 2.7 Tùy theo ng c nh, ta có các tác nhân t ng ng ....................................................37
Hình 2.8 M t hành khách ho c có th đi du l ch riêng l ho c cùng v i m t nhóm. Khi đi du
l ch cùng v i m t nhóm, s có m t h ng d n viên du l ch cùng đi. ..............................38
Hình 2.9 Các lo i ch c n ng nghi p v trong m t t ch c nhà hàng......................................40
Hình 2.10 M t Hành khách mu n đ ng ký t i sân bay s t ng tác v i ch c n ng ng ký
Hành khách ......................................................................................................................45
Hình 2.11 Các tác nhân L khách th ng gia và Khách du l ch k th a t t c các thu c tính
c a m t Hành khách. C hai tác nhân này đ u có th ho t đ ng nh nh ng Hành khách.
..........................................................................................................................................45

3


K

H

O

A

C
N
TT

–

H

K
H
TN

Hình 2.12 Lu ng công vi c c a use case X lý cho Hành lý c bi t đ c thêm vào use case
ng ký Hành khách v i m t m i quan h m r ng.......................................................46
Hình 2.13 Các ch c n ng nghi p v
ng ký Hành khách và ng ký Nhóm đ u bao hàm
ch c n ng nghi p v X lý Hành lý. ...............................................................................47
Hình 2.14 Ch c n ng Thanh Toán Hóa đ n đi n tho i và Internet đ u th a k các đ c đi m
và thao tác t ch c n ng Thanh toán Hóa đ n.................................................................48
Hình 2.15 M t l c đ ho t đ ng cho ch c n ng nghi p v
ng ký Hành khách trong mô
hình ch c n ng nghi p v
ng ký Chuy n bay .............................................................50
Hình 2.16 M t l c đ ho t đ ng cho ch c n ng nghi p v
ng ký Hành khách trong mô
hình ch c n ng nghi p v
ng ký Chuy n bay .............................................................51
Hình 2.17 M t bi u đ ho t đ ng l ng nhau bi u di n bên trong m t tr ng thái ho t đ ng...52
Hình 2.18 M t cách khác là đ t bi u đ con trong m t l c đ riêng và đ cho tr ng thái ho t
đ ng tham chi u t i nó.....................................................................................................52
Hình 2.19 M t qui trình bán hàng thông th ng - đ c bi u di n thông qua các lu ng đ i
t ng, cho th y cách th c m t đ n đ t hàng thay đ i tr ng thái c a nó trong khi th c thi
lu ng công vi c. ...............................................................................................................58
Hình 2.20 M t l c đ trình t trong ph n c a m t ch c n ng nghi p v

ng ký Hành
khách ................................................................................................................................60
Hình 2.21 M i vai trò nghi p v trong hi n th c hóa c a ch c n ng nghi p v c s c n có
m t m i liên k t đ n vai trò nghi p v kh i đ u công vi c trong ch c n ng nghi p v
bao hàm............................................................................................................................61
Hình 2.22 M i vai trò nghi p v trong các ch c n ng nghi p v c s c n có m t m i liên k t
đ n vai trò nghi p v kh i đ u công vi c trong ch c n ng nghi p v m r ng..............61
Hình 2.23 Trong hi n th c hóa c a ch c n ng cha có các vai trò nghi p v bi u di n cho các
use case con......................................................................................................................62
Hình 2.24 M t l c đ l p cho th y các vai trò nghi p v và th c th tham gia trong ch c
n ng nghi p v
ng ký Hành khách. .............................................................................64
Hình 2.25 M t l p k t t p gi các l p khác cùng nhau ...........................................................65
Hình 2.26 Các l p Hành lý th ng, Hành lý xách tay, và Hành lý đ c bi t có nh ng thu c
tính chung. Chúng là t t c nh ng ph n chuyên bi t hóa c a khái ni m t ng quát Hành
lý. .....................................................................................................................................66
Hình 2.27 S liên quan gi a các mô hình c a nghi p v v i các mô hình c a m t h th ng
thông tin h tr .................................................................................................................70
Hình 2.28 i v i m i vai trò nghi p v , xác đ nh m t tác nhân h th ng ng c viên. i
v i m i ch c n ng nghi p v mà Tác nhân nghi p v tham gia vào, t o ra m t ch c
n ng h th ng ng c viên...............................................................................................71
Hình 2.29 D a trên các mô hình nghi p v c a m t ngân hàng, ta có th thi t l p các tác nhân
h th ng và ch c n ng h th ng ng c viên. .................................................................71
Hình 2.30 Các vai trò nghi p v t đ ng hóa hoàn toàn s làm thay đ i cách th c hi n th c
hóa qui trình, c ng nh cách th c tìm ra các tác nhân và ch c n ng h th ng. ..............72
Hình 2.31 i v i m t th c th nghi p v , t o ra m t l p trong mô hình phân tích c a h
th ng. ...............................................................................................................................73
Hình 2.32 Các th c th nghi p v H s khách hàng, Tài kho n, và Vay là các ng c viên đ
đ c t đ ng hóa. ............................................................................................................73

4


K
H
TN

Ngày nay, ngành Công Ngh Thông Tin đã và đang đóng vai trò quan tr ng trong
đ i s ng kinh t , xã h i c a nhi u qu c gia trên th gi i nh t là các n c phát tri n và
đang phát tri n, là m t ph n không th thi u trong m t xã h i, m t qu c gia ngày càng
hi n đ i hóa.

H

Nói đ n Công Ngh Thông Tin, chúng ta ph i nói đ n nh ng ng d ng th c ti n,
nh ng ti n ích do nó mang l i cho đ i s ng con ng i. T nh ng ng d ng h tr
khoa h c cho đ n nh ng ng d ng qu n lý, trong đó ng d ng qu n lý đ c xem là
ti m n ng lâu dài. Nói đ n các ng d ng c a Công Ngh Thông Tin trong qu n lý
ph i nói đ n các ng d ng qu n lý kinh t , kinh doanh. Ngày nay, h u h t các công ty
trên toàn th gi i đ u ng d ng Công Ngh Thông Tin trong vi c qu n lý ho t đ ng
kinh doanh c a mình b ng cách s d ng nh ng ph n m m qu n lý do các công ty
ph n m m bán trên th tr ng ho c thi t k nh ng h th ng qu n lý cho riêng mình.
Theo xu h ng phát tri n chung c a th i đ i, vi c ng d ng Công Ngh Thông Tin
trong vi c qu n lý ho t đ ng kinh doanh c a các t ch c n c ta đang ngày càng
đ c quan tâm phát tri n h n.

C
N
TT

–

Ngoài ra, cùng v i xu th phát tri n ph n m m theo h ng đ i t ng đã đ t ra m t
nhu c u th c t : đó là m t ph ng pháp lu n và k thu t đ phân tích thi t k h th ng
thông tin theo h ng đ i t ng. N i b t h n c , lu ng công vi c mô hình hóa nghi p
v (business modeling) trong qui trình RUP đ c xem nh là m t ph ng pháp lu n
nh m tìm hi u và thi t k các nghi p v ho t đ ng trong m t t ch c c th . Qua đó,
chúng ta có th phân tích và thi t k h th ng thông tin theo h ng đ i t ng m t
cách nhanh chóng và hi u qu .

A

Trong b i c nh đó, đ c s g i ý c a b môn H th ng Thông tin, chúng em đã
th c hi n đ tài “Tìm hi u và ng d ng mô hình hóa nghi p v trong quy trình
RUP” nh m hi u rõ, n m b t và đánh giá kh n ng ng d ng k thu t mô hình hóa
nghi p v này vào công vi c thi t k h th ng cho các t ch c n c ta.

O

Xây d ng h th ng Qu n lý Siêu th Sài Gòn Co-Op Mart đ c ch n làm đ tài ng
d ng minh h a vì nhu c u th c t c a ng d ng này c ng nh s ti n l i khi tìm hi u
các ph ng pháp mô hình hóa nghi p v

K

H

Trong khuôn kh đ tài, lu n v n chúng em đ c trình bày trong b n ch
y u t p trung vào mô hình hóa nghi p v , bao g m :

ng ch

Ph n 1 – Quy trình RUP
Gi i thi u t ng quan v quy trình RUP, tìm hi u các đ c đi m n i b t c a quy
trình này
Ph n 2 – Mô hình hóa nghi p v
Tìm hi u mô hình hóa nghi p v trong quy trình RUP nh các giai đo n phân
tích và thi t k nghi p v trong t ch c.

5


Ph n 3 -

ng d ng

Trình bày ng d ng mô hình hóa nghi p v vào đ tài th c t là h qu n lý
siêu th Co-Op Mart.
Ph n 4 - T ng K t
c và h

ng phát

K

H

O

A

C
N
TT

–

H

K
H
TN

Là ph n cu i c a đ tài, t ng k t l i nh ng k t qu đ t đ
tri n trong t ng lai.

6


PH N 1 : QUY TRÌNH RUP
1.1 Gi i thi u quy trình RUP.
1.1.1 Quy trình RUP là gì?

K
H
TN

RUP (Rational Unified Process) là m t qui trình công ngh ph n m m đ c phát
tri n b i hãng Rational Software. Nó cung c p m t cách ti p c n ch t ch đ phân
công công vi c và trách nhi m trong m t t ch c phát tri n ph n m m. M c tiêu c a

RUP là đ t o ra các ph n m m ch t l ng cao đáp ng nhu c u c a ng i dùng cu i
v i th i h n và chi phí có th đ nh tr c.
RUP ch a nhi u kinh nghi m quý báu trong vi c phát tri n ph n m m hi n đ i và
trình bày chúng d i d ng phù h p cho đa s các d án và t ch c. C th , nó trình
bày các kinh nghi m quý báu sau:
Phát tri n ph n m m theo vòng l p
Qu n lý các yêu c u
Mô hình hóa ph n m m m t cách tr c quan
Ki m tra ch t l

ng ph n m m liên t c

H

S d ng các ki n trúc thành ph n (component)

1.1.2 C u trúc quy trình RUP

i cho th y c u trúc c a qui trình RUP g m có hai chi u:

C
N
TT

Hình 1.1 bên d

–

Ki m soát các thay đ i trên ph n m m

Tr c hoành bi u di n khía c nh đ ng c a qui trình, bao g m th i gian và các
khía c nh chu k s ng c a qui trình.
Tr c tung bi u di n khía c nh t nh c a qui trình, bao g m các lu ng công vi c
chính.

1.2 C u trúc t nh c a quy trình.

A

1.2.1 Mô hình c a quy trình RUP

H

O

M t qui trình mô t ai đang làm gì, b ng cách nào, và khi nào. Qui trình RUP
đ c bi u di n thông qua vi c s d ng b n thành ph n mô hình hóa ch y u là: th a
tác viên (ai), ho t đ ng (b ng cách nào), s u li u (cái gì), lu ng công vi c (khi nào).

K

1.2.1.1 Th a tác viên (worker)

Th a tác viên đ nh ngh a công vi c và các trách nhi m c a m t cá nhân hay m t
t p th . Trong qui trình RUP, th a tác viên là các vai trò ch ra cách th c đ các cá
nhân làm vi c. M t th a tác viên có th th c hi n m t ho c nhi u vai trò và s h u
m t b các s u li u. Các ví d v th a tác viên: phân tích viên h th ng, thi t k
viên, ki n trúc s , ki m th viên …

L u ý r ng các th a tác viên không ph i là các cá nhân, mà thay vào đó, các th a

tác viên mô t cách th c các cá nhân làm vi c và trách nhi m c a m i cá nhân. M t
th a tác viên có th đ c th c hi n b i m t vài cá nhân.
7


H

K
H
TN

Trong qui trình RUP, th a tác viên đ c ký hi u b ng cách thêm ti p đ u ng
Th a tác viên, ví d : Th a tác viên: Phân tích viên h th ng.

1.2.1.2 Ho t đ ng (activity)

–

Hình 1.1 Quy trình RUP

C
N
TT

M t ho t đ ng là m t đ n v công vi c mà m t cá nhân đ c yêu c u th c hi n,
và t o ra m t k t qu có ý ngh a trong ng c nh c a d án. M i ho t đ ng có m t
m c đích rõ ràng, và đ c phân công cho m t th a tác viên c th . Ví d :
Tìm các ch c n ng h th ng (use case) và tác nhân h th ng (actor): đ
th c hi n b i Th a tác viên: Phân tích viên h th ng.
Xem xét các b n thi t k : đ

xét thi t k .

c

c th c hi n b i Th a tác viên: Nhân viên xem

A

Trong thu t ng h ng đ i t ng, th a tác viên là m t đ i t ng và các ho t
đ ng mà th a tác viên th c hi n là các thao tác đ c th c thi b i đ i t ng đó.

K

H

O

Trong qui trình RUP, ho t đ ng đ c ký hi u b ng cách thêm ti p đ u ng Ho t
đ ng, ví d : Ho t đ ng: Tìm các ch c n ng h th ng và tác nhân h th ng.
Các ho t đ ng đ

c chia thành nhi u b

c thu c ba lo i chính sau:

Các b c kh o sát: th a tác viên ph i hi u b n ch t c a công vi c, thu th p và
xem xét các s u li u đ u vào, và đ nh d ng k t qu .
Các b

c th c hi n: th a tác viên t o m i hay c p nh t m t vài s u li u.

Các b c ki m tra: th a tác viên ki m tra l i các k t qu theo m t s tiêu chí
nào đó.
Ví d : Ho t đ ng: Tìm các ch c n ng h th ng và tác nhân h th ng đ
thành b y b c sau:
1) Tìm các tác nhân h th ng
8

c chia


2) Tìm các ch c n ng h th ng
t

3) Mô t cách th c các tác nhân h th ng và các ch c n ng h th ng
ng tác v i nhau.
4) óng gói các ch c n ng h th ng và tác nhân h th ng

5) Trình bày mô hình ch c n ng h th ng (mô hình use-case) b ng l
đ ch c n ng h th ng (l c đ use-case).

c

K
H
TN

6) Phát tri n mô hình ch c n ng h th ng t ng quát.
7) ánh giá các k t qu .

B c 1) đ n b c 3) là các b c kh o sát; b c 4) đ n b c 6) là các b c th c
hi n, liên quan đ n vi c thu th p k t qu trong mô hình ch c n ng h th ng; b c
7) là b c ki m tra, yêu c u th a tác viên ph i đánh giá ch t l ng c a các k t qu
theo m t vài tiêu chí nào đó.
1.2.1.3 S u li u (Artifact)

H

S u li u là nh ng thông tin đ c t o ra, thay đ i, hay đ c s d ng b i m t qui
trình. ó là nh ng s n ph m h u hình c a d án. Các s u li u đ c th a tác viên
s d ng làm đ u vào đ th c hi n m t ho t đ ng, và chúng c ng là k t qu hay đ u
ra c a nh ng ho t đ ng đó.

–

Trong thu t ng h ng đ i t ng, n u nh các ho t đ ng là các thao tác th c
hi n trên m t đ i t ng (th a tác viên) thì các s u li u là các tham s c a nh ng
ho t đ ng đó.

C
N
TT

S u li u có th có nh ng d ng sau đây:
Mô hình, nh mô hình ch c n ng h th ng hay mô hình thi t k

Các thành ph n c a mô hình, nh l p, ch c n ng h th ng, hay h
th ng con (subsystem).
Tài li u, nh tài li u c a ch c n ng nghi p v (business use case).

A

Mã ngu n

Các t p tin th c thi

O

Các s u li u có th ch a s u li u khác. Ví d : mô hình thi t k ch a nhi u l p.

K

H

Các s u li u ch thu c trách nhi m c a m t th a tác viên. Tuy m t ng i có th
s h u m t s u li u, nh ng nhi u ng i c ng có th s d ng s u li u này, th m chí
có th đi u ch nh nó n u đ c ng i đó cho phép.

Trong qui trình RUP, s u li u đ c ký hi u b ng cách thêm ti p đ u ng S u
li u. Ví d : S u li u: c t ch c n ng h th ng.
Các s u li u c a qui trình RUP đ

c t ch c thành n m nhóm sau:

Nhóm qu n lý: bao g m các s u li u liên quan đ n nghi p v ph n m m và
qu n lý d án.
Nhóm các yêu c u: bao g m các s u li u đ nh ngh a h th ng ph n m m đ
phát tri n.
Nhóm thi t k : ch a mô t h th ng đ
9

c xây d ng.

c


Nhóm cài đ t: bao g m mã ngu n, t p tin th c thi và các t p tin khác có liên
quan.
Nhóm tri n khai: bao g m các tài li u cài đ t, h
hu n luy n.

ng d n s d ng và tài li u

1.2.1.4 Lu ng công vi c (Workflow)

Các lu ng công vi c:

K
H
TN

Lu ng công vi c mô t m t chu i các hành đ ng theo m t trình t đ t o ra
m t k t qu có th quan sát đ c. Trong thu t ng UML, m t lu ng công vi c
có th đ c di n t b ng l c đ trình t (l c đ sequence), l c đ c ng tác
(l c đ collaboration), hay l c đ ho t đ ng (l c đ activity).
Trong qui trình RUP, ta t ch c t p h p các ho t đ ng trong các lu ng công
vi c b ng cách dùng: các lu ng công vi c, chi ti t lu ng công vi c và các k
ho ch l p.

H

Có chín lu ng công vi c trong qui trình RUP, bao g m sáu lu ng công vi c
chính và ba lu ng công vi c ph . Các lu ng công vi c chính bao g m:
Lu ng công vi c mô hình hóa nghi p v

o

Lu ng công vi c các yêu c u

o

Lu ng công vi c phân tích và thi t k

o

Lu ng công vi c th c hi n (implementation)

o

Lu ng công vi c ki m th

C
N
TT

–

o

o

Lu ng công vi c tri n khai (deployment)

Các lu ng công vi c ph bao g m:
o

Lu ng công vi c qu n lý d án

o

Lu ng công vi c c u hình và qu n lý thay đ i

o

Lu ng công vi c môi tr

ng

K

H

O

A

M c dù, các lu ng công vi c chính trông gi ng các pha tu n t trong qui trình
thác n c truy n th ng, nh ng các pha c a m t qui trình l p thì hoàn toàn khác
và các lu ng công vi c này đ c xem xét l i trong su t chu k s ng. Th c t ,
lu ng công vi c hoàn ch nh c a m t d án bao g m chín lu ng công vi c này và

chúng l p l i v i nh ng m c đích và m c đ khác nhau t i m i vòng l p.
Chi ti t lu ng công vi c:
Qui trình RUP s d ng các chi ti t lu ng công vi c đ di n t m t nhóm các
ho t đ ng c th có liên quan m t thi t v i nhau. Chi ti t lu ng công vi c cho
th y các lu ng thông tin (các s u li u đ u vào và đ u ra t các ho t đ ng) mô t
cách th c các ho t đ ng t ng tác v i nhau thông qua các s u li u khác nhau.
Các k ho ch l p:
Các k ho ch l p đ c dùng đ mô t qui trình t góc đ xem xét nh ng gì
x y ra trong m t vòng l p thông th ng. Chúng g n gi ng v i nh ng gì mà
lu ng công vi c chính ph i x lý.
10


1.2.2 Nh ng thành ph n b sung c a quy trình
Các th a tác viên, ho t đ ng và s u li u là nh ng thành ph n c b n trong c u
trúc t nh c a qui trình RUP. Tuy nhiên, m t s thành ph n khác đ c b sung vào
các ho t đ ng và các s u li u nh m làm cho qui trình d hi u và d s d ng h n,
đ ng th i cung c p s h ng d n toàn di n cho ng i dùng th c hành. Nh ng thành
ph n b sung đó là:

K
H
TN

Các nguyên t c (guidelines): là nh ng nguyên t c, ch d n... đ h tr các ho t
đ ng và các b c. ó còn là các k thu t đ t o ra các s u li u nh t đ nh, hay
bi n đ i m t s u li u này thành m t s u li u khác ... Nh ng nguyên t c này
còn đ c s d ng đ xem xét l i các ho t đ ng và đánh giá ch t l ng c a các
s u li u.
Các khuôn m u (templates): là nh ng mô hình hay ki u m u (prototype) c a

các s u li u, đ c k t h p v i các mô t s u li u đ t o ra các s u li u t ng
ng.

H

Các ch d n s d ng công c (tool mentors): là nh ng ph ng ti n h ng d n
b sung nh m đ giúp bàn cách th c th c hi n các b c đ s d ng m t công
c ph n m m c th .
M t s khái ni m ch ch t (concept), nh vòng l p, pha, s u li u, r i ro, ...

1.3.1 Quy trình tu n t

–

1.3 C u trúc đ ng c a quy trình.

C
N
TT

Thu ban đ u, qui trình tu n t đ c xem là ph ng pháp h p lý nh t đ phát
tri n h th ng. Tuy nhiên, tr i qua vài th p niên, đã cho th y các d án s d ng qui
trình tu n t th ng ít thành công, b i nh ng nguyên do sau đây:
S gi đ nh ban đ u có sai sót

Th t b i trong vi c k t h p các nhân t con ng

i

Chúng ta v n còn đang trong giai đo n th m dò c a công ngh ph n m m, và

không có nhi u kinh nghi m. ây là lý do chính.

A

1.3.2 Quy trình l p

K

H

O

N u cách ti p c n tu n t hay thác n c thì thích h p và thành công đ i v i
nh ng d án nh , ít r i ro, nh v y t i sao chúng ta không chia nh chu k s ng c a
m t d án l n thành nh ng d án thác n c nh n i ti p nhau. B ng cách này, ta có
th gi i quy t m t s yêu c u và r i ro, thi t k m t ít, th c hi n m t ít, ki m tra m t
ít, r i l i l y thêm các yêu c u, thi t k thêm, xây d ng thêm, v.v... cho đ n khi hoàn
t t. ây g i là ph ng pháp l p l i.

1.3.3 Các pha c a quy trình
Qui trình l p đ c t ch c thành các pha. Nh ng không gi ng nh các b c trong
ph ng pháp thác n c, các pha đây không ph i là các lu ng công vi c truy n
th ng nh : phân tích yêu c u, thi t k , l p trình, tích h p và ki m ch ng. M i pha
đ c k t thúc b ng m t đi m m c chính.

11


1.3.3.1 Pha b t đ u (inception):

Pha b t đ u bao g m hình dung b c tranh t ng quát v s n ph m cu i cùng và
phác th o ch c n ng cho ng i dùng, đ ng th i xác đ nh ph m vi c a d án. M c
tiêu hàng đ u c a pha này là đ t đ c s nh t trí gi a t t c các thành viên h th ng
(stakeholder) v các m c đích c a chu k s ng trong d án. Các m c đích chính
c a pha b t đ u g m:
Thi t l p ph m vi d án bao g m cách th c ho t đ ng, tiêu chu n đánh giá, và
nh ng gì d đ nh s có hay không có trong ph n m m.

K
H
TN

Xác đ nh nh ng ch c n ng h th ng quan tr ng s đi u khi n ch c n ng c a
h th ng và xác đ nh t i thi u m t ki n trúc tiêu bi u cho chúng.
c l ng chi phí và th i gian t ng th c a toàn d án, đ ng th i cung c p
các c l ng chi ti t cho pha chu n b x y ra ngay sau đó.
cl

ng r i ro.

Nh ng ho t đ ng ch y u c a pha b t đ u bao g m:

H

Xác đ nh ph m vi c a d án, t c là n m b t ng c nh, các yêu c u và ràng
bu c quan tr ng nh t đ có th thi t l p các tiêu chu n đánh giá cho s n ph m
cu i.

–

L p k ho ch và chu n b ch c n ng cho ng i dùng đ ng th i đánh giá s
l a ch n các cách th c qu n lý r i ro, b trí nhân viên, l p k ho ch d án và
s cân đ i gi a chi phí, th i gian và l i nhu n.
cl

ng chi phí, th i gian và tài

C
N
TT

T ng h p m t ki n trúc tiêu bi u đ có th
nguyên.
K t qu c a pha b t đ u là nh ng s u li u sau:

Tài li u v nh ng yêu c u, đ c tính và ràng bu c chính c a d án.
Kh o sát v mô hình ch c n ng h th ng đ li t kê t t c các ch c n ng h
th ng và tác nhân h th ng mà có th đ c xác đ nh vào lúc này.
M t b ng chú gi i thu t ng ban đ u cho d án

A

Ch c n ng cho ng

i dùng ban đ u, bao g m:

K

H

O

o Ng c nh nghi p v .

o Tiêu chu n thành công.
o D báo tài chính.
cl

ng ban đ u v r i ro

K ho ch d án, cho th y các pha và các vòng l p
Pha b t đ u c ng có th t o ra các s u li u sau:
Mô hình ch c n ng h th ng ban đ u (hoàn ch nh t 10% đ n 20%).
M t mô hình l nh v c (domain model).
M t mô hình nghi p v (business model).
Mô t s b v các ch c n ng phát tri n.
12


M t ho c vài ki u m u.
K t thúc pha b t đ u là đi m m c đ u tiên c a d án: tr c quan hóa (lifecycle
objective milestone). Các tiêu chu n đánh giá cho pha b t đ u bao g m:
S nh t trí gi a các thành viên h th ng v ph m vi d án, các
chi phí và th i gian.

tin c y c a nh ng
tri n.

ng v

c th hi n qua tính đúng đ n c a nh ng ch c n ng
cl

ng v chi phí, th i gian, r i ro, và qui trình phát

K
H
TN

S hi u rõ các yêu c u đ
h th ng ch y u.

cl

Chi u sâu và chi u r ng c a nh ng ki u m u ki n trúc đ

c phát tri n.

Nh ng phí t n th t s so v i nh ng phí t n đã l p k ho ch
t qua đ

c đi m m c này, nó có th b h y b ho c xem

C
N
TT

–

H

N u d án không v
xét l i.

Hình 1.2 Các pha trong quy trình RUP

1.3.3.2 Pha chu n b (elaboration):

O

A

L p k ho ch các ho t đ ng và các tài nguyên c n thi t; xác đ nh các tính n ng
và thi t k ki n trúc. M c tiêu hàng đ u c a pha này là phân tích v n đ , thi t l p
m t ki n trúc n n t ng v ng vàng, phát tri n k ho ch và l c b nh ng thành ph n
có r i ro cao c a d án.
làm đ c đi u này c n ph i có cái nhìn sâu r ng v h
th ng bao g m: ph m vi h th ng, ch c n ng chính, và nh ng yêu c u phi ch c
n ng nh yêu c u t c đ .

K

H

ây là pha quan tr ng nh t trong b n pha. Cu i pha này s quy t đ nh có ti p t c
xây d ng và chuy n giao hay không.

Trong pha chu n b , ki u m u ki n trúc có th th c thi đ c xây d ng trong m t
hay nhi u vòng l p, tùy thu c vào ph m vi, kích th c, r i ro c a d án. T i thi u
ph i gi i quy t đ c các ch c n ng h th ng quan tr ng đã đ c xác đ nh trong pha

b t đ u, mà thông th ng cho th y nh ng r i ro chính v k thu t c a d án.
Nh ng m c đích chính c a pha chu n b bao g m:
Xác đ nh, phê chu n và l p ki n trúc n n t ng càng nhanh càng t t.
L p k ho ch có tính đúng đ n cao cho pha xây d ng.
13


Trình bày ki n trúc n n t ng đ
m t th i gian h p lý.

c th c hi n v i m t chi phí thích h p trong

Nh ng ho t đ ng ch y u c a pha chu n b bao g m:
Hi u rõ nh ng ch c n ng h th ng quan tr ng nh t có nh h
trúc và vi c l p k ho ch.

ng đ n ki n

ng phát tri n và công c h tr t đ ng hóa.

Chu n b c s h t ng, môi tr

K
H
TN

Chu n b ki n trúc và l a ch n các thành ph n (component). ánh giá các
thành ph n ti m n ng, và vi c t o/mua/tái s d ng chúng đ có th xác đ nh
đ c chi phí và th i gian cho pha xây d ng. Chúng ta có th ph i thi t k l i
ki n trúc, xem xét các ki n trúc thay th hay xem xét l i các yêu c u.

K t qu c a pha chu n b g m có:

M t mô hình ch c n ng h th ng (hoàn ch nh t i thi u 80%) trong đó t t c
các ch c n ng h th ng và tác nhân h th ng đã đ c xác đ nh, và h u h t các
mô t ch c n ng h th ng đã đ c phát tri n.

Mô t v ki n trúc ph n m m

H

Nh ng yêu c u b sung bao g m các yêu c u phi ch c n ng và b t c yêu c u
nào không đ c k t h p v i m t ch c n ng h th ng c th .
M t ki u m u ki n trúc có th th c thi đ

c.

–

Danh sách r i ro và các ch c n ng cho ng

i dùng đã đ

c xem xét l i.

K ho ch phát tri n cho toàn th d án.

C
N
TT

Các ch c n ng phát tri n đ
Tài li u h

c c p nh t.

ng d n s d ng s b (n u c n thi t).

K t thúc pha chu n b là đi m m c quan tr ng th hai c a d án: ki n trúc c
b n (lifecycle architecture milestone). Pha chu n b đ c đánh giá thông qua nh ng
tiêu chí sau:
S hình dung v s n ph m có đúng không?

A

Ki n trúc có n đ nh không?

Nh ng r i ro chính đã đ

c gi i quy t ch a và có đáng tin c y không?

K

H

O

K ho ch cho pha xây d ng có đ

c l p chi ti t đ y đ và chính xác không?

T t c các thành viên h th ng có đ ng ý r ng vi c xây d ng s n ph m s
thành công n u k ho ch đã l p đ c th c thi nh m phát tri n h th ng v i
ki n trúc hi n t i?

Phí t n tài nguyên th t s so v i phí t n đã l p k ho ch có th ch p nh n
đ c không?
N u d án không v

t qua đi m m c này, nó có th b b d hay xem xét l i.

1.3.3.3 Pha xây d ng (construction):

Xây d ng và c i ti n s n ph m, ki n trúc và các k ho ch cho đ n khi s n ph m
cu i đã s n sàng đ phân ph i đ n c ng đ ng ng i dùng. Trong su t pha xây
d ng, t t c các thành ph n và tính n ng còn l i c a ng d ng đ c phát tri n và
14


tích h p vào s n ph m. Pha này nh n m nh vi c qu n lý tài nguyên và ki m soát
các ho t đ ng đ t i u hóa chi phí, th i gian và ch t l ng.
Các m c đích chính c a pha xây d ng bao g m:
T i thi u hóa các chi phí phát tri n.
tđ

c ch t l

T o ra đ

ng t

ng x ng càng nhanh càng t t.

c các phiên b n h u ích (alpha, beta, ...) càng nhanh càng t t.

K
H
TN

Các ho t đ ng ch y u c a pha xây d ng bao g m:
Qu n lý tài nguyên, ki m soát tài nguyên, và t i u hóa qui trình

Hoàn ch nh vi c phát tri n các thành ph n và ki m tra chúng theo nh ng tiêu
chí đ nh tr c
ánh giá các phiên b n c a s n ph m theo nh ng tiêu chu n đánh giá đã đ nh
tr c.
K t qu c a pha xây d ng là s n ph m cu i đã s n sàng đ chuy n giao cho
i s d ng. T i thi u nó ph i g m có:
S n ph m ph n m m đ
Các tài li u h

H

ng

c tích h p trên các h th ng t

ng d n s d ng.

ng ng.

Mô t v phiên b n hi n hành.

C
N
TT

–

K t thúc pha xây d ng là đi m m c quan tr ng th ba c a d án: các tính n ng
kh i đ u (initial operational capability milestone). Các tiêu chu n đánh giá cho pha
xây d ng bao g m:
Phiên b n s n ph m này có n đ nh không? có đ hoàn thi n đ phân ph i đ n
c ng đ ng ng i dùng không?
T t c các thành viên h th ng có s n sàng chuy n giao cho c ng đ ng ng
dùng không?

i

Phí t n tài nguyên th t s so v i phí t n khi l p k ho ch v n có th ch p
nh n đ c không?

A

Vi c chuy n giao có th b trì hoãn n u d án ch a đ t đ n đi m m c này.

O

1.3.3.4 Pha chuy n giao (transition):

K

H

Chuy n giao s n ph m đ n ng i dùng, bao g m s n xu t, phân ph i, hu n
luy n, h tr , và b o trì s n ph m cho đ n khi ng i dùng đã hài lòng.
Pha này bao g m:
Ki m tra, phê chu n h th ng m i có đáp ng mong đ i c a ng

i dùng.

Vi c chuy n đ i các c s d li u v n hành.
Hu n luy n ng

i s d ng và các chuyên viên b o trì.

Phát hành s n ph m đ n th tr

ng, phân ph i và các đ i bán hàng.

Các m c đích chính c a pha chuy n giao bao g m:
tđ

c kh n ng t h tr c a ng
15

i dùng


t đ c s nh t trí c a các thành viên h th ng r ng các n n t ng đ phát
hành s n ph m đã hoàn ch nh và th ng nh t các tiêu chí đánh giá s n ph m.

tđ

c s n ph m cu i càng nhanh và có hi u qu v chi phí càng t t.

Các ho t đ ng ch y u c a pha xây d ng bao g m:
óng gói và s n xu t th
S a l i, t ng c

ng m i, tung ra bán hàng, hu n luy n nhân s .

ng t c đ và kh n ng s d ng.

K
H
TN

ánh giá các c s đ tri n khai và các tiêu chu n thành công c a s n ph m.
Trong pha xây d ng, các ho t đ ng đ c th c hi n trong su t vòng l p tùy thu c
vào m c tiêu. N u là đ s a l i thì ch c n cài đ t (implement) và ki m tra là đ .
N u có thêm vào các tính n ng m i thì vòng l p t ng t nh trong pha xây d ng.
Tùy thu c vào lo i s n ph m, pha này có th đi t đ n gi n đ n c c k ph c t p.
Ví d : m t phiên b n m i c a m t s n ph m đ bàn đã t n t i có th đ n gi n,
trong khi vi c thay th h th ng đi u khi n không l u c a m t qu c gia có th ph c
t p.

H

K t thúc pha này là đi m m c quan tr ng th t c a d án: s n ph m release
(product release milestone), đi m m c này c ng k t thúc c chu k . Các tiêu chu n
đánh giá cho pha này bao g m:

Ng

i dùng có hài lòng không?

–

Phí t n tài nguyên th t s so v i phí t n khi l p k ho ch v n có th ch p
nh n đ c không?

C
N
TT

Các pha c a qui trình RUP l p thành chu k phát tri n và t o ra m t th h ph
m m. M t s n ph m ph n m m đ c t o ra trong chu k phát tri n ban đ u. N u s
ph m v t qua đi m m c cu i cùng thì s n ph m s đ c c i ti n sang th h k ti
b ng cách l p l i các pha: b t đ u, chu n b , xây d ng và chuy n giao, nh ng v
nh ng m c tiêu khác nhau trên các pha khác nhau. Ta g i đây là nh ng chu k ti
hóa.

n
n
p
i
n

O

A

Khi s n ph m tr i qua m t vài chu k ti n hóa, nh ng th h m i c a s n ph m
đ c t o ra. Các chu k ti n hóa có th đ c kh i đ u t nh ng c i ti n do ng i
dùng đ ngh , nh ng thay đ i trong ng c nh c a ng i dùng, thay đ i công ngh
n n t ng, hay là đ thích ng đ i v i s c nh tranh. Trong th c t , các chu k có th
ch ng lên nhau m t ít, pha b t đ u và chu n b có th kh i đ u ph n cu i c a pha
chuy n giao trong chu k tr c đó.

K

H

L u ý r ng các pha không nh t thi t có các kho ng th i gian b ng nhau, đ dài
c a chúng thay đ i r t nhi u tùy thu c vào tình hu ng c th c a d án. i u quan
tr ng là m c đích c a m i pha và các đi m m c k t thúc c a chúng.

1.3.4

u đi m c a ph

Các l i ích c a ph

ng pháp l p:

ng pháp l p:

Các r i ro đ c gi m nh ngay t đâu, bao g m các r i ro v tích h p và các
r i ro v ki n trúc
D qu n lý các thay đ i h n, bao g m các thay đ i v yêu c u, chi n l
công ngh k thu t.
16

c và


M c đ tái s d ng cao h n.
Nhóm phát tri n d án có th h c h i trong su t quá trình làm vi c.
S n ph m có ch t l

ng t ng th t t h n.

1.4 RUP là qui trình t p trung vào ki n trúc:
1.4.1 T m quan tr ng c a ki n trúc:

K
H
TN

Ngày nay, t t c các h th ng đ n gi n đang đ c xây d ng và vi c qu n lý
nh ng h th ng l n ph c t p đã tr thành m i quan tâm hàng đ u c a các t ch c
phát tri n ph n m m. H mu n h th ng c a h ch y nhanh h n, có tính tái s d ng
ph m vi l n và nó đ c xây d ng t nh ng thành ph n đã có s n. Ph n m m tr
thành m t th c a c i quan tr ng và t ch c c n các công c c s đ qu n lý nó.
Bây gi , t ng “ki n trúc” đ c s d ng kh p n i, ph n ánh s quan tâm và chú
ý ngày càng l n, nh ng m t khái ni m rõ ngh a v nó là không c n thi t do s đa
d ng ng c nh s d ng nó.
c yêu c u đ m t t ch c ti p nh n m t ki n trúc :

H

Ba đi m chính sau đ

Hi u rõ m c đích . T i sao ki n trúc thì quan tr ng? L i ích gì đem l i t nó?
Chúng ta khai thác nó nh th nào?

–

B n mô t ki n trúc. Cách t t nh t đ đ a ra m t khái ni m rõ ràng v ki n trúc
là đ t đ c s nh t trí v s th hi n c a nó, đ nó tr thành m t v t c th có
th giao ti p, xem xét, phê bình, và c i ti n có h th ng.

C
N
TT

M t quy trình có ki n trúc. Chúng ta t o ra và xác nh n ki n trúc nh th nào
đ đáp ng các yêu c u c a d án? Ai t o ra nó? Cái gì là s u li u và tính ch t
lu ng công vi c này?
Qui trình RUP ch a m t s câu tr l i cho ba đi m trên. Nh ng chúng ta hãy b t
đ u b ng cách đ nh ngh a rõ ràng h n v ki n trúc ph n m m.
1.4.2

nh ngh a ki n trúc ph n m m:

Ki n trúc ph n m m ch a nh ng gi i pháp quan tr ng v :

A

T ch c c a m t h th ng ph n m m.

K

H

O

S l a ch n các thành ph n c u t o thành h th ng và giao di n c a chúng,
cùng v i hành vi c a chúng, đ c xác đ nh trong s c ng tác gi a các thành
ph n này.
S k t h p c a nh ng thành ph n này thành nh ng h th ng con l n.

Lo i ki n trúc bi u di n m t t ch c, nh ng thành ph n và giao di n c a
chúng, s c ng tác gi a chúng, và s k t h p c a chúng.

Ki n trúc ph n m m không ch liên quan đ n c u trúc và hành vi mà còn liên quan
đ n ng c nh: cách s d ng, ch c n ng, t c đ , tính đàn h i / co dãn, tái s d ng,
kh n ng toàn di n, nh ng ràng bu c, cân b ng v kinh t và k thu t, và m thu t.
Ki n trúc là m t ph n c a thi t k , quy t đ nh cách th c h th ng đ c xây d ng.
giúp các thành viên h th ng có th giao ti p, bàn b c, và tranh lu n v ki n
trúc, c n ph i có m t s trình bày v ki n trúc mà h có th hi u đ c. T đó đ a ra
17


khái ni m khung nhìn ki n trúc (architectural view): đó là m t mô t h th ng đ c
đ n gi n hóa t m t góc nhìn c th , trình bày nh ng th c th có liên quan và b
đi nh ng th c th không thích h p t góc đ này.
C n phân bi t khung nhìn ki n trúc v i mô hình: mô hình là s trình bày hoàn
ch nh v h th ng, trong khi khung nhìn ki n trúc ch t p trung vào nh ng gì có ý
ngh a v m t ki n trúc, t c là nh ng gì có tác đ ng r ng l n đ n c u trúc c a h
th ng và lên t c đ , s hoàn thi n, tính ti n hóa c a nó.

K
H
TN

Qui trình RUP đ ngh 5 khung nhìn sau:
Khung nhìn logic (logical view): mô t các yêu c u ch c n ng c a h th ng,
t c nh ng gì h th ng nên làm cho ng i dùng cu i. ó là s tr u t ng c a
mô hình thi t k và xác đ nh các gói thi t k chính, các h th ng con và l p
chính.
Khung nhìn th c hi n (implementation view): mô t t ch c c a các module
(đ n th ) ph n m m t nh (nh mã ngu n, t p tin d li u, thành ph n, t p tin
th c thi, và các s u li u đ ng hành khác) trong môi tr ng phát tri n.

H

Khung nhìn qui trình (process view): mô t các khía c nh x y ra đ ng th i c a
h th ng th i gian th c (run-time) (tasks, threads, processes c ng nh s t ng
tác gi a chúng)

–

Khung nhìn tri n khai (deployment): cho th y các t p tin th c thi và các thành
ph n khác nhau đ c tri n khai trên các h th ng nh th nào. Nó gi i quy t
các v n đ nh tri n khai, cài đ t, và t c đ .

C
N
TT

Khung nhìn ch c n ng h th ng: đóng m t vai trò đ c bi t đ i v i ki n trúc.

Nó ch a m t vài k ch b n hay ch c n ng h th ng ch y u. Ban đ u, chúng
đ c dùng đ khám phá và thi t k ki n trúc trong pha b t đ u và pha chu n b ,
nh ng sau đó chúng s đ c dùng đ xác nh n các khung nhìn khác nhau.
1.4.3 RUP là qui trình t p trung vào ki n trúc:
Qui trình RUP đ nh ngh a 2 s u li u ch y u có liên quan đ n ki n trúc:

A

Mô t ki n trúc ph n m m (software architecture description - SAD) mô t các
khung nhìn ki n trúc thích h p đ i v i d án

O

Ki u m u ki n trúc (architectural ki u m u): dùng đ xác nh n ki n trúc và làm
c s cho các ph n còn l i c a công vi c phát tri n.

K

H

Hai s u li u ch ch t này làm n n t ng cho 3 s u li u khác:
Nh ng nguyên t c thi t k .
C u trúc s n ph m trong môi tr
implementation.
C u trúc đ i (team structure) đ

ng phát tri n đ

c d a trên khung nhìn

c d a trên c u trúc c a khung nhìn th c hi n.

18


K
H
TN

Hình 1.3 Quy trình RUP t p trung vào ki n trúc

Qui trình RUP đ nh ngh a Th a tác viên: Ki n trúc s (architect) ch u trách nhi m
v ki n trúc. Tuy nhiên không ch các ki n trúc s là nh ng ng i có liên quan đ n
ki n trúc. H u h t các thành viên trong nhóm đ u có liên quan đ n vi c đ nh ngh a
và th c hi n (implement) ki n trúc, đ c bi t là trong pha chu n b :
Các thi t k viên (designer) t p trung vào các l p và c c u có ý ngh a v m t
ki n trúc, h n là t p trung vào chi ti t c a các l p.

H

Các nhà tích h p (integrator) tích h p các thành ph n chính c a ph n m m, đ
ki m tra các giao di n (interface). H t p trung ch y u vào vi c lo i b nh ng
r i ro v tích h p có liên quan đ n các thành ph n chính.

1.4.4 M c đích c a ki n trúc:

–

Các ki m tra viên (tester) ki m tra ki u m u ki n trúc v t c đ và tính hoàn
thi n.

C
N
TT

Cho phép ki m soát d án m t cách thông minh, qu n lý đ ph c t p c a nó và
duy trì tính toàn v n c a h th ng.
Cung c p c s có hi u qu đ có th tái s d ng trên qui mô l n.
Cung c p n n t ng đ qu n lý d án.

1.5 RUP là qui trình h

ng ch c n ng:

A

1.5.1 Khái ni m:

K

H

O

Ph n l n qui trình RUP t p trung vào mô hình hóa. Các mô hình giúp ta hi u và
đ nh hình v n đ c n gi i quy t c ng nh đ a ra gi i pháp cho v n đ đó. Qui trình
RUP cung c p m t ph ng pháp hi u qu đ hi u và mô hình hóa v n đ : đó là k
thu t mô hình hóa ch c n ng h th ng. Các ch c n ng h th ng cung c p m t
ph ng ti n đ mô t v n đ theo m t cách mà đa s các thành viên h th ng (ng i
s d ng, các nhà phát tri n và các khách hàng) có th hi u đ c.

xây d ng m t mô hình ch c n ng h th ng, RUP đ nh ngh a 2 khái ni m
chính:
Ch c n ng h th ng: là chu i các hành đ ng tu n t mà h th ng th c hi n và
t o ra m t k t qu có th quan sát đ c đ i v i m t tác nhân h th ng c th
Tác nhân h th ng là m t ng
t ng tác v i h th ng.

i hay m t th nào đó n m ngoài h th ng và

19


Ngoài ra, mô t ch c n ng h th ng là mô t nh ng gì mà h th ng ph i làm khi
m t ch c n ng h th ng đ c th c hi n. Ch c n ng c a h th ng đ c đ nh ngh a
b i t p h p các ch c n ng h th ng, mà m i ch c n ng h th ng trình bày m t lu ng
các s ki n c th .
Các lu ng s ki n mô t chu i các hành đ ng gi a tác nhân h th ng và h th ng.
Nó đ c ghi b ng m t ngôn ng t nhiên, theo m t l i hành v n đ n gi n, nh t
quán, và s d ng chính xác các thu t ng chuyên môn.

K
H
TN

Chúng ta không c n ph i mô t m i lu ng thay th b ng m t ch c n ng h th ng
riêng bi t, thay vào đó, ta s nhóm chúng v i các lu ng s ki n khác có liên quan.
Vi c nhóm này đ nh ngh a m t l p ch c n ng h th ng. Th hi n (instance) c a m t
l p ch c n ng h th ng là m t lu ng c th các s ki n, và còn đ c g i là m t k ch
b n (scenario).

H

Mô hình ch c n ng h th ng bao g m t p h p t t c các ch c n ng h th ng cho
m t h th ng, hay m t ph n c a h th ng, cùng v i t p h p t t c các tác nhân h
th ng t ng tác v i nh ng ch c n ng h th ng này, do đó nó mô t ch c n ng đ y
đ c a h th ng. Nó cung c p m t mô hình các ch c n ng d đ nh và môi tr ng c a
h th ng, đ ng th i có th xem nh là m t h p đ ng gi a khách hàng và các nhà
phát tri n. Qui trình RUP s d ng l c đ ch c n ng h th ng và l c đ ho t đ ng
đ mô t tr c quan mô hình ch c n ng h th ng, bao g m các m i quan h có th có
gi a các ch c n ng h th ng.

–

1.5.2 Xác đ nh các Ch c n ng h th ng:

C
N
TT

Các ch c n ng h th ng đ c tìm th y khi ta xem xét các k t qu mà h th ng
cung c p cho m t tác nhân h th ng và khi ta gom nhóm chu i các hành đ ng mà h
th ng ph i th c hi n đ t o ra nh ng k t qu đó. Nói cách khác, ch c n ng h th ng
đáp ng m t m c đích c th c a m t tác nhân h th ng và đ c th c hi n b i h
th ng.
1.5.3 C i ti n các Ch c n ng h th ng:

O

A

Chúng ta nên b t đ u b ng cách phác th o m t ch c n ng h th ng tr c khi t p
trung vào các chi ti t c a nó. vòng l p ban đ u, trong su t pha chu n b , ch có
m t ít các ch c n ng h th ng có ý ngh a v m t ki n trúc đ c mô t chi ti t. Mô
hình th ng ch a các ch c n ng h th ng đ n gi n đ n m c không c n m t mô t
chi ti t lu ng s ki n, mà ch c n m t b n phác th o là đ .

K

H

1.5.4 T ch c các Ch c n ng h th ng:

T ch c các ch c n ng h th ng b ng cách s d ng các gói ch c n ng h th ng
(package use case), t c gom nhóm các ch c n ng h th ng có liên quan v i nhau. Ta
c ng có th khai thác các m i quan h gi a nh ng ch c n ng h th ng này.
làm
đ c đi u này c n ph i quan sát k l ng các s ki n.

1.5.5 Các Ch c n ng h th ng trong qui trình:
RUP là m t qui trình h ng ch c n ng. Do đó các ch c n ng h th ng đ nh ngh a
h th ng là c s n n t ng cho toàn b qui trình phát tri n.
Mô hình ch c n ng h th ng là k t qu c a lu ng công vi c các yêu c u, trong đó
các ch c n ng h th ng đ c dùng đ n m b t nh ng gì mà h th ng ph i th c hi n
20


Hình 1.4 RUP h

K
H

TN

t góc nhìn c a ng i s d ng. Do đó, các ch c n ng h th ng ho t đ ng nh là m t
ngôn ng chung đ các khách hàng/ng i s d ng và các nhà phát tri n giao ti p v i
nhau.

ng ch c n ng

Trong phân tích và thi t k , các ch c n ng h th ng là c u n i đ k t h p các yêu
c u và các ho t đ ng thi t k . Chúng ph c v làm n n t ng cho vi c hi n th c hóa
ch c n ng h th ng.

H

Trong su t quá trình th c hi n, mô hình thi t k là b n đ c t th c thi.
(implementation specification). Do b i các ch c n ng h th ng là c s c a mô hình
thi t k , chúng đ c th c hi n d i d ng các l p thi t k . Vi c hi n th c hóa ch c
n ng h th ng trong mô hình thi t k đ c s d ng đ hi u nh ng khía c nh đ ng
c a h th ng và xác đ nh nh ng gì c n t i u hóa t c đ .

–

Trong su t quá trình ki m th , các ch c n ng h th ng c u t o thành n n t ng đ
xác đ nh các ch c n ng và quy trình ki m ch ng. Nói cách khác, m i ch c n ng h
th ng đ c th c hi n đ ki m ch ng h th ng.

C
N
TT

Trong qu n lý d án, các ch c n ng h th ng đ
c a các vòng l p.

c dùng đ đ nh ngh a n i dung

Trong quá trình tri n khai (deploy), các gói ch c n ng h th ng có th ph c v đ
l p k ho ch cho vi c tri n khai theo giai đo n hay đ nh ngh a các bi n th c a h
th ng.

K

H

O

A

Trong mô hình hóa nghi p v (business modeling) c ng s
n ng h th ng nh ng ch
m c đ nghi p v . Các mô hình
(mô hình business use case) mô t các qui trình nghi p v
m
c p ng c nh và ngu n thông tin có th mô t các ch c n ng h

21

d ng khái ni m ch c
ch c n ng nghi p v
c cao, đ ng th i cung
th ng c a h th ng.

PH N 2 : MÔ HÌNH HÓA NGHI P V
2.1 Gi i thi u.
2.1.1 Mô hình hóa nghi p v (business modeling) là gì?

K
H
TN

M t trong nh ng m c đích đ u tiên c a vi c t o ra các “đ i t ng” là đ d hi u
h n và thi t k nh ng ch ng trình máy tính b ng cách thông qua hi n t ng th
gi i th c, nh ng i, nguyên li u làm vi c và cách th c chúng th c hi n nh ng
nhi m v c a h . Vi c mô hình hóa nghi p v là l p mô hình nh ng t ch c th gi i
th c.
Chúng ta xây d ng nh ng mô hình c a các h th ng ph c t p b i vì th t khó đ
hi u b t k h th ng nào m t cách toàn v n.
Hai lý do chính đ mô hình tr c quan là chúng:
D giao ti p, truy n đ t h n.

H

Giúp th c hi n nh ng gi i pháp c a chúng ta d dàng h n nên chúng ta có th
so sánh và t i u hóa.
Khi nh ng h th ng ngày càng ph c t p, vi c mô hình hóa tr c quan và cách v n
d ng các k thu t mô hình hóa ngày càng tr nên quan tr ng h n. Có nhi u nhân t
b sung cho s thành công c a m t d án, nh ng vi c có m t tiêu chu n ngôn ng
mô hình hóa ch t ch là nhân t quan tr ng nh t.

C

N
TT

–

Mô hình hóa nghi p v là m t k thu t đ tìm hi u quy trình nghi p v c a m t t
ch c. Mô hình nghi p v xác đ nh các quy trình nghi p v nào đ c h tr b i h
th ng. Tóm l i, cách ti p c n nghi p v là ph ng pháp có h th ng nh t đ n m b t
các yêu c u c a các ng d ng nghi p v .

A

Ph m vi nh h ng c a vi c mô hình hóa nghi p v có th thay đ i. Có th đ n
gi n ch nh m vào vi c t ng n ng su t b ng cách c i ti n nh ng quy trình đã t n t i,
ho c là đang t o ra nh ng s c i ti n có nh h ng l n b ng cách thay đ i đáng k
nh ng qui trình nghi p v d a trên s phân tích k l ng các m c tiêu và các khách
hàng c a t ch c. Cho dù là b t k tr ng h p nào, nh ng h th ng thông tin đ c
h tr đ u b nh h ng.
2.1.2 T i sao mô hình hóa nghi p v ?

K

H

O

ch c r ng chúng ta đang xây d ng nh ng gi i pháp, nh ng h th ng đáp ng
nhu c u th c s c a khách hàng thì vi c tìm hi u và n m b t môi tr ng ho t đ ng
c a nh ng h th ng này không th b qua.

Nh ng mô hình nghi p v đ a ra các cách th c di n t nh ng qui trình nghi p v
d i d ng nh ng đ i t ng và hành đ ng t ng tác gi a chúng. N u không mô hình
hóa nghi p v thì ta có th g p nhi u r i ro do nh ng ng i phát tri n không có
thông tin đ y đ v cách th c mà nghi p v đ c th c hi n. H ch làm nh ng gì mà
h hi u rõ, nh là thi t k và t o ra ph n m m, mà không quan tâm đ n nh ng qui
trình nghi p v . i u này gây ra m t s lãng phí do tr c đó đã xây d ng các qui
trình nghi p v t n kém. R i ro do nh ng h th ng đ c xây d ng không h tr các
nhu c u th c s c a t ch c c ng có th x y ra r t cao.

22


Vi c hi u rõ nh ng qui trình nghi p v là quan tr ng đ có th xây d ng nh ng h
th ng đúng. Vi c mô hình hóa nghi p v có th có m c tiêu chính là s phát tri n h
th ng, trong đó công vi c th c s là xác đ nh đúng các yêu c u h th ng.
C s đ xây d ng h th ng là s d ng nh ng vai trò và trách nhi m c a con
ng i c ng nh đ nh ngh a nh ng gì đ c x lý b i nghi p v . i u này đ c n m
b t trong m t mô hình đ i t ng nghi p v , mà qua đó có th th y rõ các mô hình
c a h th ng đ c th hi n nh th nào.

K
H
TN

V i s xu t hi n c a nghi p v đi n t (e-business), mô hình hóa nghi p v c ng
tr nên quan tr ng h n. Các ng d ng nghi p v đi n t đ c xây d ng đ t đ ng
hóa nh ng qui trình nghi p v .
M t khi xác đ nh đ c các mô hình nghi p v , chúng ta c n ph i thi t l p nh ng
m i quan h gi a các ch c n ng h th ng và nh ng mô hình nghi p v . i u này s
cho phép các nhà phân tích đ c thông báo khi có nh ng thay đ i trong h th ng.

Tóm l i, m c đích c a mô hình hóa nghi p v là:
Hi u đ

c c u trúc và các ho t đ ng c a t ch c đ

Hi u đ

c các v n đ hi n t i trong t ch c và xác đ nh các v n đ c n c i ti n.

H

B o đ m r ng các khách hàng, ng
hi u bi t chung v t ch c.

c tri n khai h th ng.

i dùng cu i, và các nhà phát tri n có s

Thi t l p các yêu c u h th ng nh m h tr t ch c.

C
N
TT

–

đ t đ c nh ng m c đích trên, lu ng công vi c mô hình hóa nghi p v mô t
m t b c tranh t ng quát v t ch c, t đó xác đ nh các qui trình, các vai trò, và các
trách nhi m c a t ch c này trong mô hình ch c n ng h th ng nghi p v (business
use-case model) và mô hình đ i t ng nghi p v (business object model).

2.1.3 Lu ng công vi c c a mô hình hóa nghi p v
Lu ng công vi c c a mô hình hóa nghi p v đ

c chia thành hai giai đo n:

A

Phân tích quy trình nghi p v : đây là giai đo n đ u tiên c a mô hình hóa
nghi p v giúp cho các nhà qu n lý d án hi u rõ tình tr ng t ch c hi n t i và
ho t đ ng c a t ch c, n m b t yêu c u c a ng i dùng và khách hàng t đó
phác th o và gi i h n h th ng phát tri n.

K

H

O

Thi t k quy trình nghi p v : đây là giai đo n đ c t chi ti t m i b ph n c a t
ch c b ng cách mô t chi ti t lu ng công vi c c a m t hay nhi u ch c n ng
nghi p v (business use case); mô t cách th c t ch c th c hi n ch c n ng
nghi p v b ng cách xác đ nh các vai trò nghi p v (business worker), th c th
nghi p v (business entity), trách nhi m, thao tác, thu c tính và m i quan h
gi a các vai trò nghi p v và th c th nghi p v trong hi n th c hóa ch c n ng
nghi p v và s p x p các hành vi c a ch c n ng nghi p v .

23


K

H
TN
H
–

Hình 2.1 Lu ng công vi c mô hình hóa nghi p v

Tác nhân h
th ng
Tác nhân
nghi p v

C
N
TT

Tr c khi b t đ u lu ng công vi c mô hình hóa nghi p v , chúng ta c n hi u và
n m rõ m t s khái ni m chính c a lu ng công vi c này:

A

Mô hình hóa
Nghi p v

M t ng

i hay v t bên ngoài h th ng t

ng tác v i h th ng đó.

M t ng i hay v t bên ngoài quy trình nghi p v t
nghi p v đó.

ng tác v i

Bao g m toàn b các k thu t mô hình hóa đ giúp ta l p mô
hình nghi p v m t cách tr c quan.

ây là m t mô hình mô t vi c hi n th c hóa ch c n ng nghi p
v .

Quy trình
nghi p v

M t nhóm các hành đ ng có quan h v i nhau, s d ng tài
nguyên c a t ch c đ cung c p các k t qu rõ ràng cho các m c
tiêu c a t ch c. Trong RUP, các quy trình nghi p v đ c xác
đ nh thông qua các ch c n ng nghi p v và các hi n th c hóa
ch c n ng nghi p v .

Ch c n ng
nghi p v

M t ch c n ng nghi p v xác đ nh m t t p h p các th hi n ch c
n ng nghi p v . M i th hi n là m t chu i các hành đ ng tu n t
đ c th c hi n đ đem l i m t k t qu rõ ràng cho m t tác nhân
nghi p v c th . M t l p ch c n ng nghi p v ch a t t c các
lu ng công vi c chính và ph có liên quan đ t o ra k t qu trên.

K

H

O

Mô hình i
t ng nghi p v

24


ây là m t mô hình c a các ch c n ng nghi p v . Nó đ c dùng
làm đ u vào ch y u đ xác đ nh các vai trò trong t ch c.

Hi n th c hóa
Ch c n ng
nghi p v

Mô t cách th c mà lu ng công vi c c a m t ch c n ng nghi p
v đ c hi n th c hóa nh th nào trong mô hình đ i t ng
nghi p v , d i d ng các đ i t ng nghi p v c ng tác v i nhau.

Vai trò nghi p
v

M t vai trò ho c m t t p h p các vai trò bên trong nghi p v .
M t vai trò nghi p v t ng tác v i nh ng vai trò nghi p v khác
và thao tác v i nh ng th c th nghi p v khi tham gia vào các
hi n th c hóa ch c n ng nghi p v .

L p

M t b n mô t t p h p các đ i t ng chia s nh ng thu c tính,
thao tác, các ph ng th c, quan h , và nh ng ng ngh a chung.

Thành viên h
th ng (Business
Worker)
Ki u m u
(stereotype)

M t cá nhân ch u nh h ng b i k t qu c a h th ng. Ví d nh
nh ng ng i dùng cu i, c đông, nh ng nhà qu n lý đi u hành...

H

K
H
TN

Mô hình Ch c
n ng nghi p v

C
N
TT

–

Là ki u ph n t c a mô hình UML dùng đ m r ng ng ngh a

c a t đi n mô hình (metamodel). Các Ki u m u ph i d a trên
nh ng ki u ho c nh ng l p nh t đ nh đã t n t i trong t đi n mô
hình (metamodel). Các Ki u m u có th m r ng ng ngh a,
nh ng không m r ng c u trúc c a nh ng ki u và nh ng l p đã
t n t i tr c đó. M t s Ki u m u nh t đ nh đã đ c đ nh ngh a
tr c trong UML, còn m t s khác có th do ng i dùng đ nh
ngh a.

2.2 Phân tích quy trình nghi p v .
2.2.1 ánh giá hi n tr ng h th ng

A

M c đích:

ánh giá và n m b t thông tin v t ch c.

K

H

O

Xác đ nh các thành viên h th ng (stakeholder) và khách hàng c a h th ng.
nh ngh a ph m vi c a vi c mô hình hóa nghi p v .

Tán thành nh ng ti m n ng c i ti n và các m c tiêu m i c a t ch c.
Mô t nh ng m c tiêu chính c a t ch c.
Trong ho t đ ng này, ta chia thành nhi u ho t đ ng nh nh sau:

2.2.1.1 N m b t thông tin v t ch c:

thi t k h th ng phù h p v i nhu c u c a khách hàng thì vi c hi u rõ thông
tin v c u trúc t ch c s đ c tri n khai h th ng là đi u quan tr ng. T t c các
thành viên trong d án đ u c n ph i n m b t rõ ràng các thông tin này. Chúng ta có

25