Vật lý lớp 9: Lí thuyết 3 ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì

BÀI GIẢNG: ẢNH CỦA MỘT VẬT TẠO BỞI THẤU KÍNH PHÂN KÌ
CHUYÊN ĐỀ: QUANG HỌC
MÔN: VẬT LÍ LỚP 9
CÔ GIÁO: NGUYỄN THỊ LOAN – GV TUYENSINH247.COM
A - KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu 1: Cách nhận biết một thấu kính phân kì?
- Thấu kính phân kì thường dùng có phần rìa dày hơn phần giữa
- Chùm tia tới song song với trục chính của thấu kính phân kì cho chùm tia ló phân kì
- Khi để thấu kính phân kì vào gần dòng chữ trên trang sách, nhìn qua thấu kính ta thấy hình ảnh dòng chữ
bé đi so với khi nhìn trực tiếp.
Câu 2: Đường truyền của hai tia sáng đặc biệt qua thấu kính phân kì:
- Tia tới song song trục chính thì tia ló kéo dài đi qua tiêu điểm
- Tia tới đến quang tâm thì tia ló tiếp tục truyền thẳng theo phương của tia tới.

B - ẢNH CỦA MỘT VẬT TẠO BỞI THẤU KÍNH PHÂN KÌ
I. Đặc điểm ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì:
* Thí nghiệm: Quan sát ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì. Bố trí thí nghiệm như hình.
C1: Hãy làm thí nghiệm để chứng tỏ rằng không thể hứng được ảnh của vật trên màn với mọi vị trí của vật?
Trả lời:
Đặt 1 vật ở vị trí bất kì trước thấu kính phân kì. Đặt màn hứng ở sát thấu kinh. Từ từ đưa màn ra xa thấu
kinh và quan sát xem có ảnh trên màn hay không. Thay đổi vị trí và cũng làm tương tự, ta vẫn thu được kết
quả như trên.
C2: Làm thế nào để quan sát được ảnh của vật tạo bởi thấu kính phân kì? Ảnh đó là ảnh thật hay ảnh ảo?
Cùng chiều hay ngược chiều với vật?
Trả lời:
Để quan sát được ảnh của vật tạo bởi thấu kính phân kì, ta phải đặt mắt trên đường truyền của chùm tia ló.
Ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì là ảnh ảo, cùng chiều với vật.
II. Cách dựng ảnh.
C3: Dựa vào kiến thức đã học ở bài trước, hãy nêu cách dựng ảnh của vật AB qua thấu kính phân kì, biết
AB vuông góc với trục chính, A nằm trên trục chính.

1

Truy cập trang để học Toán – Lý – Hóa – Sinh – Văn – Anh – Sử
- Địa – GDCD tốt nhất!


Trả lời:
Muốn dựng ảnh của một vật AB qua thấu kính phân kì khi AB vuông góc với trục chính, A nằm trên trục
chính, ta làm như sau:
- Từ điểm B ta vẽ đường truyền của hai tia sáng đặc biệt, ảnh B’ là giao điểm của chùm tia ló kéo dài.
- Từ B’ hạ vuông góc xuống trục chính của thấu kính, cắt trục chính tại A'. A' là ảnh của điểm A.
- A'B' là ảnh của vật AB tạo bởi thấu kính phân kì.

C4: Vật AB được đặt vuông góc với trục chính của thấu kính phân kì. A nằm trên trục chính. OA = 24cm; f
= OF = OF’ = 12cm.
a) Dựng ảnh A’B’ của AB.
b) Dựa vào hình vẽ, hãy lập luận để chứng tỏ rằng ảnh này luôn nằm trong khoảng tiêu cự của thấu kính.
Trả lời:
a)

b)
- Khi di chuyển AB luôn vuông góc với trục chính thì tại mọi vị trí, tia BI là không đổi, cho tia ló IK kéo dài
luôn đi qua tiêu điểm F.
- Tia BO luôn cắt tia IK kéo dài tại B' nằm trong đoạn FI. Chính vì vậy, ảnh A'B' luôn nằm trong khoảng
tiêu cự OF.
C6: Hãy cho biết ảnh ảo của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ và thấu kính phân kì có đặc điểm gì giống
nhau, khác nhau. Từ đó hãy nên cách nhận biết nhanh chóng một thấu kính là hội tụ hay phân kì.
Trả lời:
- Giống nhau: Ảnh ảo cùng chiều với vật.
- Khác nhau:

+ TKHT: ảnh ảo lớn hơn vật và ở cách xa thấu kính hơn vật.

2

Truy cập trang để học Toán – Lý – Hóa – Sinh – Văn – Anh – Sử
- Địa – GDCD tốt nhất!


+ TKPK: ảnh ảo nhỏ hơn vật và ở gần thấu kính hơn vật.
- Cách nhận biết nhanh chóng một thấu kính là hội tụ hay phân kì: Đưa vật gần thấu kính thấy ảnh cùng
chiều nhỏ hơn vật đó là thấu kính phân kì. Ảnh cùng chiều lớn hơn vật đó là thấu kính hội tụ.
IV: Vận dụng
C7: Vận dụng kiến thức hình học, tính khoảng cách từ ảnh đến thấu kính và chiều cao của ảnh trong hai
trường hợp ở C5 khi vật có chiều cao h = 6mm.
Trả lời:
AB = 6mm = 0,6cm; OA = d = 8cm; OF = OF’ = f = 12cm; A’B’ = ? cm; OA’ = ?
*) Trường hợp 1: TKHT

Ta có:

AB
OA

1
A ' B ' OA '
OI
F 'O
f
F ' A ' B ' F ' OI 



A ' B ' A ' F ' f  OA '
OA ' B ' OAB 

 

OI  AB  3
OA
f
8
12



 OA '  24cm
OA ' f  OA '
OA ' 12  OA '
AB.OA ' 6.24
 A' B ' 

 18mm  1,8cm
OA
8

1 ,  2  ,  3 

*) Trường hợp 2: TKPK

3

Truy cập trang để học Toán – Lý – Hóa – Sinh – Văn – Anh – Sử
- Địa – GDCD tốt nhất!


AB
OA

1
A ' B ' OA '
OI
F 'O
f
F ' A ' B ' F ' OI 


 2
A ' B ' A ' F ' f  OA '
OA ' B ' OAB 

OI  AB  3
OA
f
8
12



 OA '  4,8cm
OA ' f  OA '
OA ' 12  OA '

AB.OA ' 0, 6.4,8
 A' B ' 

 0,36cm
OA
8

1 ,  2  ,  3 

C8: Trả lời câu hỏi phần mở bài: Bạn Đông bị cận thị nặng. Nếu bỏ kính ra, ta nhìn thấy mắt bạn to hơn hay
nhỏ hơn khi nhìn mắt bạn lúc đang đeo kính?
Trả lời:
Nếu Đông bỏ kính ra, ta nhìn thấy mắt bạn to hơn khi nhìn mắt bạn lúc đeo kính, vì kính của bạn ấy là thấu
kính phân kì. Khi ta nhìn mắt bạn qua thấu kính phân kì, ta đã nhìn thấy ảnh ảo của mắt, nhỏ hơn mắt khi
không đeo kính.

4

Truy cập trang để học Toán – Lý – Hóa – Sinh – Văn – Anh – Sử
- Địa – GDCD tốt nhất!