Bài tập lớn tài chính: Phân tích đặc trung thuế thu nhập cá nhân (9 điểm)

MỤC LỤC

1
1


MỞ ĐẦU
Trong thời gian qua cùng với sự phát triển mạnh của nền kinh tế, thu nhập của các tầng
lớp dân cư cũng tăng lên đáng kể, thu nhập giữa nhóm người có thu nhập cao và nhóm người
có thu nhập thấp cũng có xu hướng ngày càng tăng. Đối tượng nộp thuế Thu nhập cá nhân và
hình thức thu nhập của các bộ phận dân cư và người lao động cũng đa dạng. Nền kinh tế sẽ
tiếp tục tăng trưởng nhanh tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân có cơ hội đầu tư, sản xuất
kinh doanh, có thêm nguồn thu nhập khác nhau.. Sự đa dạng và gia tăng thu nhập của các cá
nhân trong xã hội sẽ làm cho khoảng cách chênh lệch về thu nhập giữa các tầng lớp dân cư
ngày càng lớn. Với tình hình đó, ta có thể thấy thuế Thu nhập cá nhân ngày càng có vai trò
quan trọng trong nền kinh tế và việc thực hiện thứ thuế này đem lại những kết quả nhất định.
Bên cạnh đó, việc quản lý thu nhập cá nhân hiện nay còn nhiều hạn chế, do đó dẫn đến có
nhiều trường hợp trốn thuế, gian lận trong việc nộp thuế thu nhập cá nhân. Ý thức của nhân
dân trong việc thực hiện pháp luật về thuế còn thấp, thói quen sử dụng tiền mặt trong thanh
toán của Việt Nam được coi là một trong những nguyên nhân dẫn đến những bất cập này. Để
tìm hiểu kỹ hơn về thuế Thu nhập cá nhân ở nước ta, em chọn đề bài số 5 “ Phân tích đặc
trung thuế thu nhập cá nhân? Tại sao pháp luật thuế thu nhập cá nhân lại phân biệt việc
đánh thuế giữa thu nhập kinh doanh, từ tiền lương, tiền công với các khoản thu nhập khác
chịu thuế? Tìm hiểu những “thủ đoạn chủ yếu để một cá nhân gian lận thuế thu nhập cá nhân
hiện nay và cho ví dụ thực tiễn để minh hoạ”

2
2


NỘI DUNG

I. Cơ sở lý luận Thuế Thu nhập cá nhân
1. Khái niệm Thuế Thu nhập cá nhân
Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã chứng minh rằng thuế ra đời là một sự cần
thiết khách quan gắn liền với sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước. Để có nguồn lực
vật chất bảo đảm cho sự tồn tại và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình, Nhà nước
phải dùng quyền lực vốn có của mình để huy động một bộ phận của cải của xã hội, trong đó
biện pháp huy động, tập trung của cải có tính bắt buộc đối với mọi thành viên trong xã hội
được gọi là thuế. Hệ thống thuế bao gồm nhiều hình thức thuế khác nhau, nhưng sự hình
thành từng hình thức thuế lại do cơ sở thuế quyết định, trong đó thuế Thu nhập cá nhân là một
loại thuế có vị trí và vai trò quan trọng trong hệ thống thuế của mỗi quốc gia.
Thuế thu nhập cá nhân có thể định nghĩa là sắc thuế mà Nhà nước sử dụng để điều tiết
một phần thu nhập của các cá nhân vào ngân sách nhà nước với mục đích tạo nguồn thu cho
ngân sách nhà nước và thực hiện công bằng xã hội. 1 Thuế này được oi là loại thuế đặc biệt vì
có lưu ý đến hoàn cảnh của các cá nhân có thu nhập phải nộp thuế thông qua việc xác định
miễn, giảm thuế hoặc khoản miễn trừ đặc biệt.
2. Đặc trưng thuế thu nhập cá nhân
Do mục đích ban hành Thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam nhằm điều tiết thu nhập đối
với những cá nhân có thu nhập cao nên phạm vi điều chỉnh của loại thuế này về cơ bản hẹp
hơn thuế thu nhập cá nhân ở quốc gia khác. Thuế Thu nhập cá nhân ở Việt Nam vừa có đặc
trưng của 1 sắc thuế vừa có những đặc trưng riêng. Thuế thu nhập cá nhân hướng tới những cá
nhân có thu nhập cao với mục đính tạo sự công bằng hơn là mục tiêu tăng thu ngân sách cho
nhà nước.2
Thứ nhất, Thuế Thu nhập cá nhân là thuế trực thu. Thuế trực thu là loại thuế mà chủ thể
nộp thuế cũng đồng thời là chủ thể gánh chịu thuế, nghĩa là chủ thể nộp thuế sẽ mất một phần
thu nhập của chính mình.
Thuế thu nhập cá nhân là thuế trực thu bởi cá nhân có thu nhập chịu thuế là người nộp
thuế, việc nộp thuế được tiến hành từ việc khẩu trừ trực tiếp từ thu nhập của cá nhân đó mà
không thông quá hành vi tiêu dùng hoặc chủ thể trung gian khác. Do thuế trực thu trực tiếp
điều tiết vào thu nhập, tài sản của tổ chức và các nhân, có xem xét đến hoàn cảnh, điều kiện
và khả năng đóng góp của người nộp thuế nên nó rất có tác dụng trong việc điều hoà thu

nhập, góp phần giảm bớt sự chênh lệch về thu nhập và tài sản giữa các tầng lớp dân cư. Tuy
nhiên hạn chế là dễ gây phản ứng từ người nộp thuế hoặc xảy ra tình trạng trốn, lậu thuế nếu
quy định mức thuế suất khác. Hơn nữa thuế thu nhập cá nhân có diện thu thuế rộng và phân
tán. Vì vậy, cần phải có biện pháp quản lý thu thuế hiệu quả.
Thứ hai, thuế Thu nhập cá nhân có đối tượng chịu thuế là thu nhập của cá nhân. Trong
quá trình lao động, con người tạo ra thu thập dưới nhiều hình thức khác nhau tuỳ thuộc vào
1 Hồ Thị Hải (2014), Một số vấn đề pháp lý về thu nhập cá nhân ở Việt Nam- Thực trạng và giải pháp hoàn
thiện, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội.
2 Trần Vũ Hải (2007), Thực trạng pháp luật thuế thu nhập cá nhận ở Việt Nam hiện nay và phương hướng hoàn
thiện, Tạp chí Luật học, (27), tr. 27.

3
3


tiêu chí phân loại. Mục đích của việc phân loại thu nhập là cơ sở cho việc phân định đối tượng
chịu thuế của các sắc thuế khác nhau cũng như đặt ra cơ chế hành thu hiệu quả. 3 Trong nền
kinh tế thị trường, thu nhập của cá nhân phát sinh rất đa dạng nhưng chỉ có một số khoản thu
nhập đáp ứng nhưng điều kiện nhất định mới là thu nhập chịu thuế.
Trong nền kinh tế tồn tại nhiều loại thu nhập có tính chất khác nhau: thu nhập, thu nhập
tính thuế, thu nhập chịu thuế, nhưng thuế thu nhập cá nhân chỉ đánh vào thu nhập chịu thuế
của người nộp thuế. Thu nhập chịu thuế phải là thu nhập hợp pháp, phản ánh đúng khả năng
nộp thuế và khả năng tiêu dùng cá nhân của người nộp thuế. Vì thế, đánh thuế thu nhập cá
nhân vào thu nhập chịu thuế sẽ đảm bảo sự công bằng trong phân phối thu nhập.4
Thứ ba, việc đánh thuế thu nhập cá nhân thường áp dụng theo nguyên tắc thuế suất luỹ
tiến từng phần. Thuế suất luỹ tiến được hiểu là việc áp dụng các thuế suất tăng dân đối với các
nhóm đối tượng chịu thuế hoặc toàn bộ đối tượng chịu thuế. Hiện nay, pháp luật quy định áp
dụng thuế suất luỹ tiến đối với thu nhập từ kinh doanh, tiền công, tiền lương. Đặc điểm này
xuất phát từ vai trò chủ yếu của thuế thu nhập cá nhân là điều tiết mạnh những người có thu
nhập cao, góp phần từ thực hiện công bằng xã hội.

Thứ tư, thuế thu nhập cá nhân là loại thuế có tính ổn định không cao và phức tạp. Quy
định về thu nhập chịu thuế, thu nhập không chịu thuế thường xuyên thay đổi theo từng biến
động của nền kinh tế- xã hội trong từng thời kỳ. Ngoài ra, các quy định như giảm trừ gia cảnh,
về mức thuế suất cũng có sự thay đổi linh hoạt do thuế điều tiết trực tiếp vào thu nhập của cá
nhân nên tác động rất lớn đến mức sông dân cư và chịu ảnh hưởng giá cả thị trường.
Việc quản lý thuế tương đối khó khăn, chi phí quản lý thuế thường lớn hơn so với các loại
thuế khác bởi ngoài việc xác định các khoản thu nhập chịu thuế còn phải xác định nguồn gốc
thu nhập, thời hạn cư trú, tính ổn định của thu nhập. Trong phần xác định thu nhập chịu thuế
phải xác định được các khoản khấu trừ hợp lý để tiến hành khấu trừ khi tính thuế nhằm đảm
bảo mục tiêu công bằng và khuyến khích đối tượng nộp thuế.
Thứ năm, nguồn luật điều chỉnh quan hệ thuế thu nhập cá nhân bao gồm các văn bản
pháp luật quốc gia và cả luật quốc tế. Quy định này để tránh tình trạng đánh thuế hai lần lên
một đối tượng chịu thuế, các hiệp định tránh đánh thuế hai lần được ký kết giữa các quốc gia
cũng là nguồn luật điều chỉnh quan hệ thuế thu nhập cá nhân
Thuế Thu nhập cá nhân trở thành công cụ để Nhà nước huy động một nguồn lớn của cải
trong xã hội tạo nguồn thu cho Ngân sách nhà nước để thực hiện chức năng cơ bản của mình.
Mức thu thuế sẽ tỷ lệ thuận với sự phát triển của nền kinh tế và mức sống của người dân trong
xã hội nên thu nhập của người dân càng cao thì mức thu từ thuế thu nhập cá nhân càng tăng.
Tuy nhiên đây là loại thuế khó quản lý, rất dễ dẫn đến thất thu vì thu nhập cá nhân khó kiểm
soát.
2. Tại sao pháp luật Thuế thu nhập cá nhân lại phân biệt việc đánh thuế giữa thu nhập
kinh doanh, từ tiền lương, tiền công với các khoản thu nhập khác chịu thuế?
Thứ nhất, Luật Thuế Thu nhập cá nhân đã phân loại thu nhập chịu thuế theo nguồn phát
sinh thu nhập do việc phân biệt việc đánh thuế giữa các loại thu nhập là cơ sở để tính thuế phù
3 Hồ Thị Hải (2014), Một số vấn đề pháp lý về thu nhập cá nhân ở Việt Nam- Thực trạng và giải pháp hoàn
thiện, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội, tr. 8-9.
4 Lê Văn Ái, Đỗ Đức Minh (2002), Thuế thu nhập cá nhân trên thế giới và định hướng vận dụng ở Việt Nam,
NXB Tài chính, tr. 14.

4

4


hợp với từng loại thu nhập. Qua đó, Nhà nước có thể kiểm soát được thu nhập của các tầng
lớp dân cư.
Căn cứ Điều 10, Điều 11, khoản 1 Điều 21 và Điều 22 Luật Thuế thu nhập cá nhân xác
định thuế thu nhập từ kinh doanh, tiền lương, tiền công được bị áp dụng đánh thuế theo biểu
luỹ tiến từng phần. Các thu nhập khác từ đầu tư vốn, chuyển nhượng vốn, chuyển nhượng bất
động sản, trúng thưởng, tiền bản quyền, nhượng quyền thương mại, nhận thừa kế, quà tặng là
thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân theo biểu thuế toàn phần theo khoản 2 Điều 21 và Điều
23 Luật Thuế Thu nhập cá nhân hiện hành.
Thu nhập từ kinh doanh được quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật thu nhập cá nhân bao
gồm Thu nhập từ hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ và thu nhập từ hoạt động
hành nghề độc lập của cá nhân có giấy phép hoặc chứng chỉ hành nghề theo quy định của
pháp luật.
Thu nhập từ tiền lương tiền công là thu nhập người lao động nhận được từ người sử dụng
lao động, bao gồm tiền lương, tiền công và các khoản có tính chất tiền lương, tiền công; các
khoản phụ cấp, trợ cấp, trừ các khoản phụ cấp, trợ cấp theo quy định của pháp luật, tiền thù
lao dưới các hình thức tiền hoa hồng, tiền nhuận bút, tiền dịch vụ quảng cáo,…, tiền nhận
được từ tham gia hiệp hội kinh doanh, hội đồng quản trị, ban kiểm soát, hội đồng quản lý và
các tổ chức và các khoản lợi ích khác mà đối tượng nộp thuế nhận được bằng tiền hoặc không
bằng tiền, tiền thưởng, trừ các khoản tiền thưởng kèm theo các danh hiệu được Nhà nước
phong tặng, tiền thưởng kèm theo giải thưởng quốc gia, giải thưởng quốc tế, tiền thưởng về
cải tiến kỹ thuật, sáng chế, phát minh được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận, tiền
thưởng về việc phát hiện, khai báo hành vi vi phạm pháp luật với cơ quan nhà nước có thẩm
quyền
Những loại thuế này bị áp dụng đánh thuế theo biểu luỹ tiến từng phần. Bởi Thuế thu
nhập cá nhân hướng đến những cá nhân có thu nhập cao, với mục đích tạo sự công bằng trong
xã hội nên phù hợp với việc đánh biểu thuế suất luỹ tiến từng phần (thuế được đánh tăng dần
theo mức tăng của thu nhập, tài sản, sát với khả năng đóng góp của đối tượng nộp thuế). Biểu

thuế lũy tiến từng phần được hiểu là biểu thuế tính gồm nhiều bậc, mỗi bậc sẽ có một mức
thuế tương ứng với bậc đó và thuế suất cũng sẽ tăng lên theo từng bậc thuế. Cụ thể, thuế sẽ
được tính từng phần theo các bậc thuế, mức thuế suất cũng tương ứng với từng bậc, cuối cùng
số thuế người đóng cần phải thực hiện là tổng số thuế tính cho từng bậc. 5 Biểu thuế luỹ tiến
từng phần áp dụng đối với thu nhập từ kinh doanh, từ tiền lương, tiền công trực tiếp theo quy
định tại Luật thuế thu nhập cá nhân. Tuy nhiên, loại thuế suất này có kỹ thuật tính toán thuế
phức tạp nên chỉ có thể áp dụng với loại thu nhập thường xuyên mà khó có thể áp dụng được
với các loại thu nhập có tính chất không thường xuyên khác. Thu nhập thường xuyên là các
khoản thu nhập có tính lặp đi, lặp lại và ổn định như thu nhập từ kinh doanh, tiền lương, tiền
công, mà khó có thể áp dụng được với các loại thu nhập có tính chất không thường xuyên
khác.
Thứ hai, do ttrong xã hội có sự phân hoá sâu sắc về thu nhập giữa các nhóm đối tượng,
các tầng lớp xã hội như hiện nay đòi hỏi Nhà nước phải tăng cường biện pháp điều tiết các
chính sách tài chính, trong đó việc quy định đánh thuế suất luỹ tiến từng phần chỉ nên được áp
5 Khoản 3 Điều 7 Thông tư số 111/2013/TT-BTC của Bộ Tài chính Hướng dẫn thực hiện Luật Thuế thu nhập cá
nhân, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế thu nhập cá nhân và Nghị định số 65/2013/NĐ-CP

5
5


dụng đối với khoản thu nhập được coi là ổn định từ kinh doanh, tiền lương, tiền công nhằm
điều tiết thu nhập trong xã hội, tạo sự công bằng ổn định phát triển.
Còn đối với khoản thu nhập khác đầu tư vốn, chuyển nhượng vốn, chuyển nhượng bất
động sản, trúng thưởng, tiền bản quyền, nhượng quyền thương mại, nhận thừa kế, quà tặng
bao gồm các loại thu nhập quy định tại Điều 3 Luật Thuế Thu nhập cá nhân hiện hành 6. Các
thu nhập khác này áp dụng đánh biểu thuế toàn phần. Tính thuế bằng biểu thuế toàn phần lại
tính toán đơn giản hơn. Để tính được thuế suất toàn phần lấy tổng thu nhập thuế (x) với một
thuế suất đã được quy định, ví dụ thuế suất (%) của thu nhập từ đầu tư vốn được quy định
khoản 2 Điều 23 Luật Thuế thu nhập cá nhân là 5%... Thu nhập khác này vốn không phải các

thu nhập có tính chất thường xuyên, có tính chất đều đặn mà phát sinh từng lần, từng đợt
riêng lẻ. Nếu áp dụng biểu thuế lũy tiến từng phần thì việc tính thuế sẽ rất khó khăn bởi tính
không thường xuyên và đều đặn của loại thu nhập này. Như vậy, việc áp dụng biểu thuế từng
phần hay toàn phần sẽ phụ thuộc vào tính chất của loại thu nhập đó. Đây cũng là lý do cần
phân biệt việc đánh thuế giữa thu nhập kinh doanh, từ tiền lương, tiền công với các khoản thu
nhập khác chịu thuế.
Thứ ba, việc phân biệt việc đánh thuế giữa thu nhập kinh doanh, từ tiền lương, tiền công
với các khoản thu nhập khác chịu thuế còn tăng cường sự thanh tra, kiểm tra của Nhà nước
đối với mỗi nguồn thu nhập thông qua việc đăng ký, kê khai nộp thuế khác nhau giữa các loại
thu nhập. Như vậy, việc phân biệt việc đánh thuế giữa các thu nhập này là cần thiết và hợp lý.
3. Tìm hiểu những “thủ đoạn chủ yếu” để một cá nhân gian lận thuế thu nhập cá nhân
hiện nay và cho ví dụ thực tiễn để minh hoạ
3.1. Thủ đoạn “chủ yếu” để một cá nhân gian lận thuế thu nhập cá nhân hiện nay và cho
ví dụ thực tiễn để minh hoạ
Thuế thu nhập cá nhân là khoản thu quan trọng trong cơ cấu thu ngân sách nhà nước.
Cùng với xu hướng tăng trưởng kinh tế, quy mô của các hoạt động kinh tế ngày càng được
mở rộng, đời sống nhân dân ngày càng cao sẽ tạo ra nguồn thu về thuế thu nhập cá nhân ngày
càng lớn cho ngân sách nhà nước. Thế nhưng, trong thời gian qua, các hành vi vi phạm pháp
luật về thuế, cụ thể gồm các hành vi trốn thuế, gian lận thuế đã và đang gây thất thu không
nhỏ cho ngân sách nhà nước. Những hành vi trốn thuế, gian lận thuế ngày càng diễn biến
phức tạp, quy mô ngày càng lớn với các thủ đoạn rất tinh vi. Những hành vi này một mặt làm
cho tính hiệu lực, hiệu quả của chính sách pháp luật thuế giảm sút, gây thất thu cho ngân sách
nhà nước, mặc khác tạo ra sự bất công bằng trong thực hiện nghĩa vụ về thuế giữa những
người nộp thuế, … Có thể kể đến một vài thủ đoạn chủ yếu để một cá nhân gian lận thuế thu
nhập cá nhân hiện nay:
Đối với thuế thu nhập cá nhân, gian lận thuế chủ yếu thông qua hành vi: Kê khai sai thu
nhập chịu thuế, kê khai khống số lựợng người phụ thuộc để được khấu trừ thu nhập chịu thuế.

6 Khoản 4, khoản 5, khoản 6, khoản 7, khoản 8, khoản 9, khoản 10 Điều 3 Luật Thuế TNCN năm 2007.

6
6


Đối với thu nhập từ kinh doanh, theo Điều 1 Thông tư 92/2015/TT-BTC cá nhân kinh
doanh là tên gọi chung của cá nhân cư trú gồm: Cá nhân, nhóm cá nhân, hộ gia đình có hoạt
động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thuộc tất cả các lĩnh vực, ngành nghề sản xuất,
kinh doanh theo quy định của pháp luật. Điểm b khoản 1 Điều 3 Luật Thuế Thu nhập cá nhân
năm 2007 quy định Điều kiện chung phải nộp thuế thu nhập cá nhân là cá nhân kinh doanh có
doanh thu trên 100 triệu đồng/năm còn còn doanh thu cả năm dưới 100 triệu đồng thì không
phải chịu thuế thu nhập cá nhân. Do đó, nhiều cá nhân trong trường hợp này đã có hành vi kê
khai thấp hơn tổng số tiền thu nhập từ kinh doanh để đóng số tiền chịu thuế ít đi.
Ví dụ: Ở những đô thị của Việt Nam, nhiều người có thu nhập cao từ việc cho thuê nhà,
cửa hàng nhưng lại không kê khai thuế thu nhập cá nhân vì họ thấy rằng không có động lực để
khai thuế. Ngay cả lợi ích từ việc đăng ký kinh doanh để được khấu trừ các chi phí đầu vào
cũng không so được nếu như họ phải khai thu nhập chịu thuế minh bạch. Ngoài hoạt động
kinh doanh bình thường, hiện nay thu thuế thu nhập cá nhân đối với hoạt động kinh doanh
trên mạng xã hội là thật sự cần thiết do các hoạt động kinh doanh trên mạng rất khó quản lý,
dễ gây thất thu thuế cho ngân sách nhà nước, ảnh hưởng mục tiêu công bằng xã hội. Tháng
12/2018, Cục Thuế thành phố Hồ Chí Minh đã truy thu hàng chục tỷ đồng tiền thuế của hai
người nộp thuế có thu nhập 70 tỷ đồng từ việc bán một trò chơi trên Facebook và Google
nhưng không kê khai thuế đầy đủ. Cụ thể, cơ quan thuế truy thu 4,1 tỷ đồng tiền thuế của một
cá nhân kiếm thu nhập hơn 41 tỷ đồng trong 2 năm nhờ viết một trò chơi có lượt tải rất nhiều
trên internet, các kênh youtube, facebook đã chạy quảng cáo trên các chương trình này và trả
phí. Nhưng số phí này không được kê khai đúng như quy định thực hiện nghĩa vụ đóng thuế.
Trước đó, cuối năm 2017, cơ quan thuế cũng truy thu hơn 9 tỷ đồng tiền thuế của một cá nhân
tại thành phố Hồ Chí Minh bán mỹ phẩm trên Facebook kê khai thuế sai thực tế.7
Đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công, các hành vi gian lận thuế thu nhập cá nhân còn
tinh vi và thủ đoạn hơn, phổ biến nhất là hành vi kê khai khống số lượng người phụ thuộc để
được khấu trừ thu nhập chịu thuế đối với cá nhân cư trú. Theo khoản 2 Điều 3 khoản thu nhập

chịu thuế thu nhập cá nhân bao gồm tiền lương, tiền công và khoản các phụ cấp, trợ cấp (trừ
một số khoản phụ cấp, trợ cấp không chịu thuế thu nhập cá nhân, các khoản không tính vào
thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân). Số thuế phải nộp sẽ tính theo biểu thuế lũy tiến từng
phần đối với khoản thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân trừ đi các khoản giảm trừ. Các khoản
giảm trừ được xác định là giảm trừ gia cảnh “1. Giảm trừ gia cảnh đối với bản thân là 9 triệu
đồng/tháng 2. Giảm trừ gia cảnh đối với người phụ thuộc là 3.6 triệu đồng/người/tháng”. 8
Nhiều cá nhân đã vi kê khai khống số lượng người phụ thuộc mặc dù thực tế không có đủ
người. Ngoài ra, hiện có tình trạng kê khai chồng chéo người phụ thuộc để được tăng mức
giảm trừ nhằm tránh nộp thuế. Ví dụ, nếu gia đình có vợ chồng làm ở hai địa bàn khác nhau
sẽ có thể "ăn gian" khi cả vợ và chồng đều khai chung bố, mẹ hoặc con cái là người phụ
thuộc.9
Hiện nay chính sách thuế Thu nhập cá nhập cá nhân hiện hành đang có lỗ hổng lớn là
không kiểm soát được thu nhập của một số thành phần có thu nhập cao và rất cao, đây là ví dụ
thực tế chứng minh những thành phần này đã lợi dụng sơ hở này để trốn thuế. Một bác sĩ công
7 />8 Khoản 1 Điều 19 Luật thuế thu nhập cá nhân
9 />7
7


tác tại bệnh viện C có thu nhập hàng tháng là 300 triệu đồng. Mỗi ngày, ngoài công việc chính
ở bệnh viện C bác sĩ này chạy sô các ca mổ ở bệnh viện V, bệnh viện H vào chiều và tối. Các
bệnh viện mà bác sĩ này “thỉnh mổ” không thực hiện khấu trừ tại nguồn do sợ mất quan hệ.
Theo mức này, số thuế phải nộp khoảng 400 triệu đồng nhưng do cơ quan thuế chỉ nắm được
thu nhập của bác sĩ tại bệnh viện C nên chỉ thu được số thuế là 75 triệu đồng.10
Thời gian qua, dư luận cả nước nóng lên bởi thông tin Cục Thuế thành phố Hồ Chí Minh
vừa truy thu thuế thu nhập cá nhân đối với 5 ca sĩ (hơn 1,3 tỉ đồng). Theo một số chuyên gia
tài chính, mặc dù có mức thu nhập khiến nhiều người mơ ước song không ít nhân vật nổi
tiếng đã làm nhiều cách để né tránh nghĩa vụ nộp thuế thu nhập cá nhân Một trong những
chiêu thức phổ biến là giảm giá trị hợp đồng được ký kết khi biểu diễn để gian lận số tiền thuế
phải nộp. Mức cát xê lúc này do các nghệ sĩ "tự biên, tự diễn" nên dễ dàng giảm hàng chục,

thậm chí cả trăm triệu đồng xuống mức rất… khiêm tốn 11. Ngoài ra, có thể kể đến việc nghệ sĩ
chủ động lập ra các công ty riêng mà mọi giao dịch liên quan đến tiền bạc đến các nghệ sĩ đều
thông qua công ty này. Khi đó nguồn thu nhập của nghệ sĩ được hạch toán vào doanh thu của
công ty, kê khai và nộp thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng.
Hiện nay, việc thực hiện khấu trừ, kê khai, nộp thuế và quyết toán thuế của các tổ chức
trả thu nhập, cơ quan thuế cơ bản đã nắm được tương đối đầy đủ thông tin về thu nhập từ tiền
lương, tiền công của cơ quan hành chính sự nghiệp, các tổ chức kinh tế là doanh nghiệp trả
cho người lao động trong biên chế hoặc hợp đồng lao động dài hạn. Tuy nhiên đối với các
khoản thu nhập của các hộ kinh doanh cá thể, các cá nhân hành nghề độc lập, đặc biệt đối với
đối tượng là ca sĩ, nghệ sĩ, giáo viên dạy thêm, nguồn thu nhập không chính thức,… thì rất
khó kiểm soát.Đối với các thu nhập khác từ đầu tư vốn, chuyển nhượng vốn, chuyển nhượng
bất động sản, việc phát hiện hành vi gian lận thuế thu nhập cá nhân rất khó khăn nếu như đối
tượng nộp thuế không chịu kê khai. Các khoản thu nhập như cho, tặng, thừa kế tài sản có giá
trị lớn, chuyển nhượng bất động sản khi không có cơ chế khai thuế thu nhập cá nhân bắt buộc
thì cơ quan thuế rất khó để kiểm soát được.12 Trong lĩnh vực chuyển nhượng vốn, Bộ Tài
chính cho biết, chủ thể nộp thuế thường kê khai giá chuyển nhượng rất thấp (kê khai giá
chuyển nhượng “khống”, thấp hơn giá thực tế) dẫn đến lợi nhuận thấp để nộp thuế ít đi, hoặc
thậm chí kê khai chuyển nhượng lỗ để không phát sinh số thuế phải nộp. Do đó, dẫn đến tình
trạng Nhà nước bị thất thu thuế đối với các giao dịch chuyển nhượng vốn và chứng khoán
chưa niêm yết hoặc chưa đăng ký giao dịch tại sở giao dịch do rất khó kiểm soát giá chuyển
nhượng và chi phí liên quan do chủ thể tự kê khai.13
Đặc biệt, các thủ đoạn gian lận thuế thu nhập cá nhân diễn ra nhiều trong thu nhập từ
chuyển nhượng bất động sản. Thu nhập từ bất động sản cũng là một trong những khoản được
quy định là thu nhập tính thuế trong pháp luật về thuế thu nhập cá nhân. Thu nhập từ bất động
sản thường là những khoản thu nhập lớn do đó, đây cũng là một khoản thu nhập đáng kể. Tuy
nhiên, pháp luật về thuế thu nhập cá nhân mặc dù đã được sửa đổi, nhưng vẫn để lại một vài
10 Nguyễn Hải Ninh (2017), Kiểm soát thu nhập của người nộp thuế trong quá trình thực hiện pháp luật thuế
thu nhập cá nhân ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Hà Nội, tr. 102
11 />12 />13 />
8

8


kẽ hở để những đối tượng trốn thuế dựa vào đó để lách luật. Đây là hai cách phổ biến nhất mà
một cá nhân sử dụng để trốn thuế thu nhập cá nhân.
Gian lận lợi dụng quy định miễn thuế trong trường hợp cá nhân chỉ có một nhà ở, đất ở
duy nhất. Khoản 2 Điều 4 Luật Thuế Thu nhập cá nhân 2007 quy định: thu nhập từ chuyển
nhượng nhà ở, quyền sử dụng đất ở và tài sản gắn liền với đất ở của cá nhân trong trường hợp
cá nhân chỉ có một nhà ở, đất ở duy nhất thì được miễn thuế. Ngoài ra, Luật này cũng quy
định người chuyển nhượng bất động sản tự khai và chịu trách nhiệm về tính trung thực về
việc kê khai của mình. Tuy nhiên, việc kiểm tra, đối chiếu trên thực tế lại mất rất nhiều thời
gian, cùng với điều kiện hệ thống quản lý thông tin cá nhân của cơ quan quản lý nhà nước về
bất động sản nói chung và ngành thuế nói riêng còn chưa đáp ứng được thực tế. Từ đó dẫn
đến việc không thể kiểm soát được từng cá nhân có bao nhiêu nhà ở, đất ở, và có cả những
trường hợp một người có nhiều bất động sản ở nhiều địa phương khác nhau thì cũng không
thể quản lý được. Lợi dụng kẽ hở này, rất nhiều người có nhiều nhà ở, đất ở khi chuyển
nhượng đã kê khai đó là tài sản duy nhất để không phải nộp thuế.
Gian lận lợi dụng quy định miễn thuế trong trường hợp chuyển nhượng bất động sản cho
người nhà. Theo quy định tại Khoản 1 Điều 4 Luật Thuế Thu nhập cá nhân năm 2007 thì thu
nhập từ chuyển nhượng, thừa kế, tặng cho bất động sản giữa vợ với chồng; giữa cha đẻ, mẹ đẻ
với con đẻ;…thì được miễn thuế. Như vậy, việc chuyển nhượng bất động sản giữa những
người trong gia đình, dù mang lại thu nhập lớn đến đâu, thì cũng thuộc diện được miễn thuế.
Điều này dẫn đến tình trạng người dân “đi đường vòng” để không phải nộp thuế. Chẳng hạn,
bà A là vợ ông B, muốn chuyển nhượng lại mảnh đất cho chị chồng là bà X (mảnh đất này là
tài sản riêng của bà A). Nếu như chuyển nhượng trực tiếp thì thu nhập từ việc chuyển nhượng
vẫn phải chịu thuế như bình thường. Nhưng để lách thuế, bà A có thể chuyển nhượng mảnh
đất cho ông B, sau đó ông B sẽ chuyển nhượng cho bà X, như vậy, thu nhập từ việc chuyển
nhượng sẽ không phải chịu một đồng thuế nào.14
Theo Điều 29 Luật Thuế Thu nhập cá nhân, thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng bất
động sản tại Việt Nam của cá nhân không cư trú được xác định bằng giá chuyển nhượng bất

động sản nhân với thuế suất 2%. Tuy nhiện trên thực tế, khi mua - bán nhà giá trị chuyển
nhượng bất động sản đều được khai thấp hơn mức giá theo quy định và trở thành việc phổ
biến, bình thường. Cả người mua, người bán đều ngầm hiểu như vậy và đồng tình ký vào văn
bản chuyển nhượng tại Phòng công chứng cho dù số tiền bỏ ra để mua căn nhà đất đó cao hơn
nhiều.15
Hầu hết trường hợp mua bán nhà, đất đều khai thấp giá chuyển nhượng để trốn thuế
nhưng ít người bị xử phạt hành chính và càng hiếm người bị xử lý hình sự, trong số đó có vụ
án liên quan đến luật sư nổi tiếng Trần Vũ Hải. Theo cáo trạng, năm 2015, bà Hạnh nhờ Lắm
đứng tên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất tại địa chỉ số nhà
78/40 Tuệ Tĩnh ,TP Nha Trang. Tháng 6-2016, hai bên đã thống nhất xác lập giấy nhận cọc để
thực hiện việc giao kết chuyển nhượng bất động sản trên với trị giá là hơn 16,1 tỉ đồng. Ngày
29-6-2016, ông Trần Vũ Hải và vợ là Ngô Tuyết Phương đã thực hiện xong việc đặt cọc 500
triệu đồng theo như giao kết. Ngày 10-8-2016, tại một văn phòng công chứng ở thành phố
14 />15 />9
9


Nha Trang, bà Hạnh yêu cầu ông Lắm thực hiện việc xác lập hợp đồng chuyển nhượng quyền
sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất tại địa chỉ 78/40 Tuệ Tĩnh cho vợ chồng ông Hải, bà
Phương với giá 12 tỉ đồng. Sau đó, các bên tiếp tục làm văn bản thỏa thuận hủy hợp đồng trị
giá 12 tỉ đồng và tiếp tục xác lập hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn
liền với đất tại số nhà 78/40 Tuệ Tĩnh trị giá 1,8 tỉ đồng nhằm để kê khai trốn thuế thu nhập cá
nhân. Tiếp đó, các bên lại tiếp tục làm văn bản thỏa thuận chuyển nhượng quyền sử dụng đất
và tài sản gắn liền với đất tại địa chỉ số 78/40 Tuệ Tĩnh với giá hơn 16,1 tỉ đồng đúng như
giao dịch chuyển nhượng lại "giấy nhận cọc" ngày 28-6-2016. Cáo trạng kết luận trong quá
trình giao dịch chuyển nhượng bất động sản tại địa chỉ số 78/40 Tuệ Tĩnh, các bị cáo Hạnh,
Lắm, Hải, Phương có hành vi trốn thuế thu nhập cá nhân với số tiền hàng trăm triệu đồng. 16
Vụ việc khác gần đây vào tháng 1 năm 2020 Chi cục Thuế quận 10 thành phố Hồ Chí
Minh đã chuyển hồ sơ cho Cơ quan điều tra Công an quận 10 đề nghị điều tra dấu hiệu trốn
thuế từ vụ chuyển nhượng căn hộ tại dự án Hado Centrosa Garden (quận 10). Theo hồ sơ, giá

bán căn hộ thuộc dự án trên từ chủ đầu tư vào năm 2017 là gần 5 tỉ đồng. Tuy nhiên, khi bán
lại căn hộ, hợp đồng thể hiện giá chuyển nhượng chỉ 1 tỉ đồng. Hợp đồng này có dấu hiệu trốn
thuế do hai bên mua bán đều kê khai giá chuyển nhượng thấp hơn giá chủ đầu tư bán ra năm
2017 và giá thực tế thời điểm hiện nay.
Ở Việt Nam, việc thanh toán bằng tiền mặt cũng là một trong những cách để cá nhân che
giấu nguồn thu nhập hoặc sự dịch chuyển tài sản, khai báo không đầy đủ hoặc không khai báo
để trốn thuế.
Trải qua quá trình thực hiện Luật thuế Thu nhập cá nhân đã đạt một số kết quả nhất định.
Tuy nhiện, do nhận thức về thuế của người dân còn thấp khiên việc kiểm soát thu nhập của
người nộp hthuế Thu nhập cá nhân còn nhiều bất cập. Hiện tượng trốn thuế, gian lận thuế diễn
ra rất nhiều. Vì vậy, trong bối cảnh đẩy mạng hội nhập kinh tế và điều kiện kinh tế, xã hội của
nước ta được nâng cao, việc hoàn thiện pháp luật về quy định thu thuế Thu nhập cá nhân và
quy định cơ chế kiểm soát, xử lý là cần thiết
3.2. Nguyên nhân những bất cập về hành vi gian lận nộp thuế
Thứ nhất, hệ thống pháp luật thuế thiếu đồng bộ, chặt chẽ, chưa bao quát hết các nguồn
thu nhập cá nhân trong xã hội. Quy định về nội dung chưa rõ ràng gây khó khăn cho cả người
nộp thuế và cơ quan quản lý thuế làm cho hiệu quả quản lý thuế thấp. Việc quản lý thuế Thu
nhập cá nhân theo lý thuyết hiện nay mang tính răn đe cao, nặng về xử phạt mà chưa hướng
tới thúc đẩy người nộp thuế tự nguyện tuân thủ thuế thu nhập cá nhân để hình thành tâm lý
tuân thủ bền vững. Mặc dù trong công tác quản lý thuế, các công cụ thanh tra, kiểm tra và
cưỡng chế nợ thuế thu nhập cá nhân được tăng cường, song mức độ tuân thủ của người nộp
thuế vẫn chưa được cải thiện. Số vụ việc vi phạm vẫn tăng cao; hoạt động thanh tra, kiểm tra
luôn phải nỗ lực vượt bậc, nhưng cũng không hạn chế được các hành vi trốn, tránh nghĩa vụ
nộp thuế thu nhập cá nhân. Vì vậy, việc chuyển từ lý thuyết tâm lý hành vi phổ biến sang quản
lý thuế hiện đại theo lý thuyết hành vi tuân thủ của người nộp thuế là cần thiết, là tất yếu để
tăng cường hiệu quả quản lý thuế bền vững
16 />
10
10

Thứ hai, tổ chức bộ máy quản lý thuế thu nhập cá nhân chưa phát huy hiệu quả. Trong
giai đoạn hiện nay thì mô hình tổ chức bộ máy thu thuế theo hướng tập trung sử dụng nguồn
lực, cán bộ có chuyên môn sâu về thuế thu nhập cá nhân để tăng cường công tác quản lý thuế.
Tuy nhiên, mô hình này cũng gây ra sự chồng chéo về chức năng quản lý giữa các phòng ban,
không phát huy hết hiệu quả của các phòng ban khác. Ngoài ra, nếu mở rộng đối tượng người
nộp thuế do phát sinh thêm nhiều đối tượng người nộp thuế có thu nhập tăng thêm từ việc hội
nhập kinh tế quốc tế (kinh doanh online) sẽ dẫn tới làm gia tăng khối lượng công việc, trong
khi nguồn lực vật chất và con người với mô hình quản lý hiện tại chưa có sự hỗ trợ nhiều của
các phần mềm quản lý cũng như giao dịch trực tuyến sẽ dẫn tới không đáp ứng được đòi hỏi
của thực tiễn đặt ra. Vì vậy, để tăng cường hiệu quả quản lý thuế thu nhập cá nhân trong bối
cảnh hội nhập, cần bố trí, cơ cấu lại tổ chức bộ máy của Cục thuế, để tăng cường năng lực và
hiệu quả quản lý thuế.
Thứ ba, trình độ và ý thức chấp hành pháp luật của người nộp thuế chưa cao. Điều này
tác động tới ý thức chấp hành pháp luật. Nếu nhận thức đúng đắn về nghĩa vụ nộp thuế và
quyền lợi của việc này, nhận thức đúng trách nhiệm pháp luật về nghĩa vụ kê khai nộp thuế
của mình thì người nộp thuế sẽ tự nguyện trong việc khai, nộp thuế. Hành vi trốn thuế sẽ ít
xảy ra, công tác quản lý thu thuế và thanh tra thuế sẽ gặp nhiều thuận lợi và đạt kết quả tốt
hơn. Như vậy, ý thức chấp hành Luật Thuế thu nhập cá nhân của mỗi cá nhân trong xã hội ảnh
hưởng sâu sắc tới hoạt động quản lý nhà nước đối với thuế thu nhập cá nhân.
Thứ tư, thói quen thanh toán bằng tiền mặt của người dân là chủ yếu. Việc thanh toán
bằng tiền mặt gây khó khăn cho cơ quan thuế trong công tác kiểm tra thu nhập của người nộp
thuế, cơ quan thuế khó có thể xác minh và thẩm tra những kê khai về thu nhập của đối tượng
nộp thuế dưới hình thức tiền mặt. Do đó, để quản lý hiệu quả việc thu thuế Thu nhập cá nhân
và phát hiện các hành vi của người nộp thuế cần có chính sách tăng cường các giao dịch thông
qua tài khoản ngân hàng của các cá nhân17
Đây là những nguyên nhân cơ bản dẫn tới những bất cập trong việc nộp- thu thuế Thu
nhập cá nhân hiện nay. Đảng và Nhà nước cần đưa ra những giải pháp phù hợp để công tác
quản lý thuế đạt hiệu quả hơn, bên cạnh đó công tác tuyên truyển, phổ biên cách thức nộp
thuế, sử dụng các biện pháp răn đe xử lý các hành vi vi phạm cần được quan tâm để hạn chế

những bất cập xảy ra.

17 Vũ Thị Bích Quỳnh (2019), Quản lý thuế thu nhập cá nhân đối với người Việt Nam tại thành phố Hồ Chí
Minh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, Luận án tiến sĩ, Học viện khoa học xã hội, tr. 139-140.

11
11


KẾT LUẬN
Thuế thu nhập cá nhân là một trong những sắc thuế cấu thành nên hệ thống chính sách
thuế của quốc gia. Thuế thu nhập cá nhân đối với người có thu nhập cao ở nước ta tuy đã
được ban hành và thực hiện trong một thời gian dài, nhưng lại bộc lộ nhiều nhược điểm trong
quá trình vận hành, từ chính sách đến phương thức quản lý, hành thu, kết quả mang lại chưa
cao, đóng góp thu cho ngân sách Nhà nước còn thấp, chưa thực hiện tốt mục tiêu công bằng
xã hội. Trong công tác quản lý thuế nói chung, quản lý thuế thu nhập cá nhân Việt Nam hiện
nay lại bộc lộ nhiều bất cập và hạn chế, ý thức chấp hành pháp luật của người dân chưa cao đã
làm cho tình trạng trốn thuế, gian lận thuế xảy ra phổ biến. Tình trang này đặt ra cho Đảng và
Nhà nước cần đưa ra những giải pháp phù hợp để công tác quản lý thuế đạt diễn ra mich bạch,
hiệu quả

12
12


1.
2.

3.

4.
5.
6.

7.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Văn bản pháp luật
Luật Thuế Thu nhập cá nhân năm 2007, sửa đổi bổ sung năm 2014
Thông tư 92/2015/TT-BTC ngày 15 tháng 6 năm 2015 của Bộ Tài chính Hướng dẫn thực hiện
thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân đối với cá nhân cư trú có hoạt động kinh doanh;
hướng dẫn thực hiện một số nội dung sửa đổi, bổ sung về thuế thu nhập cá nhân quy định tại
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các Luật về thuế số 71/2014/QH13 và Nghị định số
12/2015/NĐ-CP.
Thông tư số 111/2013/TT-BTC ngày 15 tháng 8 năm 2013 của Bộ Tài chính Hướng dẫn thực
hiện Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế thu nhập cá
nhân và Nghị định số 65/2013/NĐ-CP của Chính phủ.
Luận văn, luận án
Hồ Thị Hải (2014), Một số vấn đề pháp lý về thu nhập cá nhân ở Việt Nam- Thực trạng và
giải pháp hoàn thiện, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội.
Nguyễn Hải Ninh (2017), Kiểm soát thu nhập của người nộp thuế trong quá trình thực hiện
pháp luật thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Hà Nội.
Vũ Thị Bích Quỳnh (2019), Quản lý thuế thu nhập cá nhân đối với người Việt Nam tại thành
phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, Luận án tiến sĩ, Học viện khoa học
xã hội.
Lê Văn Ái, Đỗ Đức Minh (2002), Thuế thu nhập cá nhân trên thế giới và định hướng vận
dụng ở Việt Nam, NXB Tài chính, tr. 14.
13
13

Tạp chí
8. Trần Vũ Hải (2007), Thực trạng pháp luật thuế thu nhập cá nhận ửo Việt Nam hiện nay và
phương hướng hoàn thiện, Tạp chí Luật học, (27).
Website
9.
10.
11.
12. />13. />
14
14