Hợp chất tạp phức

HợP CHấT TạP CHứC
Định nghĩa

Hợp chất tạp chức là hợp chất hữu cơ, trong phân tử có ít nhất hai nhóm
chức khác nhau. Cũng có thể xem hợp chất tạp chức là dẫn xuất của hydrocarbon
mà ít nhất có hai hydro đợc thay thế bởi các nhóm chức hoàn toàn khác nhau.
CH
3
- CHOH - CH = O
phân tử có chức alcol và chức aldehyd
CH
3
- CH(NH
2
) - COOH

phân tử có chức amin và chức acid
CH
2
Cl - CHCl - CH
2
OH

phân tử có Cl và chức alcol
HOC
6
H
4
COOH
phân tử có chức phenol và chức acid
H

2
NC
6
H
4
COOH
phân tử có chức amin và chức acid
HOC
6
H
4
CHO
phân tử có chức phenol và chức aldehyd
Phân biệt

Hợp chất đa chức: nhiều nhóm chức cùng một loại.
Hợp chất tạp chức: nhiều chức khác nhau (xuất hiện tính chất mới).
Trong các hợp chất tạp chức các nhóm chức ảnh hởng lẫn nhau làm tăng
hoặc giảm khả năng phản ứng của nhóm chức cơ bản hoặc tạo ra những tính chất
phản ứng đặc thù của hợp chất tạp chức.
Ví dụ: Phenol có tính acid yếu hơn acid carbonic. Phenol không tác dụng với
Na
2
CO
3
nhng clorophenol lại tác dụng với Na
2
CO
3
OH

Cl
ONa
Cl
+ NaHCO
3
+ Na
2
CO
3

Điều đó chứng tỏ rằng nguyên tử clor đã ảnh hởng đến tính acid của chức
phenol.
Hợp chất tạp chức có nhiều nhóm chức khác nhau rất phổ biến trong đời
sống hàng ngày. Các dợc phẩm thờng có nhiều nhóm chức khác nhau trong
phân tử.
Danh pháp

Các hợp chất tạp chức có loại gọi theo danh pháp thông thờng nh các acid
amin, nhng gọi tên theo danh pháp quốc tế là chuẩn mực để biết rõ cấu trúc

11
của một hợp chất tạp chức phức tạp. Có những quy ớc khi gọi tên theo danh
pháp hệ thống:
a- Chọn mạch dài nhất chứa nhóm chức có u tiên cao nhất.
b- Các nhóm chức còn lại đợc gọi tên theo tiếp đầu ngữ.
c- Đánh số trên mạch chính từ nhóm chức.
Gọi tên hợp chất có mạch chính tơng ứng với nhóm chức u tiên có tiếp vĩ
ngữ của nhóm chức đó và vị trí, tiếp đầu ngữ của các nhóm chức khác theo thứ tự
u tiên.
Bảng liệt kê sau trình bày thứ tự u tiên của các nhóm chức:

Tên gọi tiếp vĩ ngữ, tiếp đầu ngữ và thứ tự u tiên của các nhóm chức
Nhóm chức Tiếp vĩ ngữ Tiếp đầu ngữ
Cation oni onio
Anion at, id, ur ato, ido
-COOH oic, carboxylic carboxy
-SO
3
H sulfonic sulfo
-COX oylhalogenid,
carbonylhalogenid
haloformyl
-CONH
2
amid, carboxamid carbamoyl
-CONHCO- imid, dicarboximid. iminodicarbonyl
-CN
nitril, carbonitril. cyano
-CHO al, carbaldehyd. oxo, formyl
C=O on oxo
S=O thion thioxo
-OH ol hydroxyl, hydroxy
-SH thiol mercapto
-NH
2
amin amino
=NH imin imino

Ví dụ V:

CH

3
CH C
CN
O
Cl
H
2
NCH
2
CH CH
2
CH COOH
NH
2
OH
4-Hydroxy-2,5-diaminopentanoic
2-Cyanopropanoyl clorid


12