VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA MALAIXIA KINH NGHIỆM VÀ KHẢ NĂNG VẬN DỤNG VÀO VIỆT NAM

L I CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u khoa h c ñ c l p c a tôi.
Các s" li#u trong lu n án là trung th$c và có ngu'n g"c c( th), rõ ràng. Các k,t
qu. c a lu n án chưa t0ng ñư1c công b" trong b3t c công trình khoa h c nào.
N,u có sai sót, tôi xin ch5u trách nhi#m hoàn toàn trư6c pháp lu t.
NGHIÊN C U SINH

Tr n Tu n Linh


M CL C
L I CAM ðOAN ........................................................................................................ i
DANH M C CÁC CH VI T T T....................................................................... iii
DANH M C B"NG BI#U ....................................................................................... iv
DANH M C HÌNH V& ............................................................................................ v
L I M' ð(U ............................................................................................................. 1
Chương 1 CƠ S' LÝ LU/N V0 VAI TRÒ C3A NHÀ NƯ6C TRONG
CÔNG NGHI8P HOÁ HƯ6NG V0 XU;T KH=U........................... 5
1.1. V9 CÔNG NGHI>P HÓA HƯCNG V9 XUFT KHHU ............................................5
1.2. VAI TRÒ CMA NHÀ NƯCC TRONG CÔNG NGHI>P HOÁ HƯCNG V9
XUFT KHHU..........................................................................................................29

Chương 2 TH@C TRANG V0 VAI TRÒ C3A NHÀ NƯ6C TRONG
CÔNG NGHI8P HÓA HƯ6NG V0 XU;T KH=U C3A
MALAIXIA C BÀI HDC KINH NGHI8M ......................................50
2.1. KHÁI QUÁT V9 VAI TRÒ CMA NHÀ NƯCC THSI KỲ MALAIXIA THWC
HI>N CÔNG NGHI>P HÓA THAY THY NHZP KHHU....................................50
2.2. VAI TRÒ CMA NHÀ NƯCC TRONG CÔNG NGHI>P HOÁ HƯCNG V9
XUFT KHHU CMA MALAIXIA (1971 ^ NAY) ...................................................57
2.3. MaT Sc BÀI HeC KINH NGHI>M V9 VAI TRÒ CMA NHÀ NƯCC

TRONG CÔNG NGHI>P HOÁ HƯCNG V9 XUFT KHHU f MALAIXIA ....117

Chương 3 KH" NĂNG V/N D NG MHT SI KINH NGHI8M V0 VAI
TRÒ C3A NHÀ NƯ6C TRONG CÔNG NGHI8P HOÁ
HƯ6NG V0 XU;T KH=U C3A MALAIXIA VÀO VI8T NAM
HI8N NAY ....................................................................................134
3.1. KHÁI QUÁT V9 VAI TRÒ CMA NHÀ NƯCC ðcI VCI HOhT ðaNG
XUFT KHHU TRONG CÔNG NGHI>P HOÁ, HI>N ðhI HOÁ f NƯCC
TA Ti 1986 ðYN NAY .......................................................................................134
3.2. MaT Sc ðImM TƯƠNG ðoNG VÀ KHÁC BI>T CMA VI>T NAM VÀ
MALAIXIA KHI THWC HI>N CÔNG NGHI>P HOÁ.......................................154
3.3. KHp NĂNG VZN DsNG MaT Sc KINH NGHI>M V9 VAI TRÒ CMA NHÀ
NƯCC TRONG CÔNG NGHI>P HOÁ HƯCNG V9 XUFT KHHU CMA
MALAIXIA VÀO VI>T NAM HI>N NAY.........................................................161

K T LU/N ............................................................................................................. 193
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH ðà CÔNG BI C3A TÁC GI" ................ 196
DANH M C TÀI LI8U THAM KH"O.............................................................. 197


DANH M C CÁC KÝ HI8U VÀ TP VI T T T
ViQt tSt
AFTA
APEC
ASEAN
ASEM
CNH, HðH
EU
FDI
FTA

GATT
GDP
ICOR
IMF
KCN
KCNC
KCX
KTMTD
NICs
ODA
R&D
RM
TFP
TNCs
TW
UNIDO
USD
WB
WEF
WTO
XHCN

TiQng ViTt
Khu v$c m u d5ch t$ do ASEAN
Diwn ñàn h1p tác kinh tê châu Á ^
Thái Bình Dương
Hi#p h i các nư6c ðông Nam Á
H i ngh5 thư1ng ñynh Á ^ Âu
Công nghi#p hoá, hi#n ñ{i hoá
Liên minh châu Âu

ð|u tư tr$c ti,p nư6c ngoài
Hi#p ñ5nh thương m{i t$ do
Hi#p ñ5nh chung v} thương m{i
và thu, quan
T~ng s.n ph•m qu"c n i
T€ l# gia tăng v"n trên s.n lư1ng
Qu‚ ti}n t# qu"c t,
Khu công nghi#p
Khu công ngh# cao
Khu ch, xu3t
Khu thương m{i t$ do
Các nư6c công nghi#p m6i
Ngu'n v"n hƒ tr1 phát tri)n
chính th c
Nghiên c u và phát tri)n
Ringgit Malaixia
Năng su3t nhân t" t~ng h1p
Các công ty xuyên qu"c gia
Trung ương
T~ ch c phát tri)n công nghi#p
c a Liên h1p qu"c
ð'ng ðô la M‚
Ngân hàng th, gi6i
Diwn ñàn kinh t, th, gi6i
T~ ch c thương m{i th, gi6i
Xã h i ch nghĩa

TiQng Anh
Asean Free Trade Area
Asia Pacific Economic

Cooperation
Association of South East Asian
Nations
Asean European Meeting
Europe Union
Foreign Direct Investment
Free Trade Agreement
General Agreement on Trade
and Tariff
Gross Domestic Product
Incremental Capital Output
Ratio
International Moneytary Fund

New Industrialization Contries
Official Development
Assisstance
Research and Development
Malaysian Ringgist
Total Factor Productivities
Transnational Corporations
United Nation for Industrial
Development Organization
United States Dollar
World Bank
World Economic Forum
World Trade Organisation


DANH M C CÁC B"NG BI#U

B.ng 2.1: Phân b~ ngân sách cho phát tri)n công nghi#p (1986 – 1995)............63
B.ng 2.2: FDI vào các ngành kinh t, c a Malaixia 1988 ^ 1994.........................72
B.ng 2.3: V"n ñ|u tư và t€ tr ng v"n ñ|u tư c a các công ty n i ñ5a trong
t~ng v"n ñ|u tư c a các công ty ‹ Malaixia (1986 ^1991) ...............75
B.ng 2.4: Kim ng{ch xu3t nh p kh•u c a Malaixia giai ño{n 1986 ^ 1996........84
B.ng 2.5: Cơ c3u s.n ph•m xu3t kh•u c a Malaixia giai ño{n 1970 ^1995........86
B.ng 2.6: Xu3t nh p kh•u c a Malaixia (1996 ^ 2007).....................................113
B.ng 3.1: Cơ c3u hàng xu3t kh•u phân theo ngành hàng (2004 ^2006) ............145
B.ng 3.2: T"c ñ tăng trư‹ng kinh t, qua các giai ño{n ...................................147
B.ng 3.3: Cơ c3u ngành trong GDP (1986 – 2007)...........................................148
B.ng 3.4: Cơ c3u hàng nh p kh•u phân theo ngành hàng giai ño{n 2004 –
2006 .................................................................................................152


DANH M C CÁC HÌNH V&
Hình 2.1: Cơ c3u FDI trong các ngành kinh t, Malaixia giai ño{n 1971 ^ 1987........71
Hình 2.2. Cơ c3u ngành kinh t, trong GDP ........................................................84
Hình 2.3. Cơ c3u th5 trư•ng xu3t kh•u c a Malaixia (1970 – 1994) ..................88
Hình 2.4.T"c ñ tăng trư‹ng GDP c a Malaixia (2002 – 2007) ......................114
Hình 2.5: Cơ c3u ngành kinh t, c a Malaixia (2001 – 2006)...........................115
Hình 3.1: Kim ng{ch xu3t kh•u giai ño{n 1986 ^ 2007 ....................................142
Hình 3.2. T€ tr ng kim ng{ch xu3t kh•u hàng công nghi#p trong t~ng kim
ng{ch xu3t kh•u................................................................................144
Hình 3.3: T"c ñ tăng trư‹ng kinh t, qua các giai ño{n...................................147


L I M' ð(U
1. Tính c p thiQt cXa ñ[ tài lu^n án
Công nghi#p hoá là con ñư•ng t3t y,u ñưa các nư6c ñang phát tri)n thoát

khŽi tình tr{ng nghèo nàn, l{c h u v} kinh t, và k‚ thu t ñ) tr‹ thành xã h i hi#n
ñ{i, văn minh. Công nghi#p hóa ‹ các nư6c ñang phát tri)n có s$ ña d{ng v} mô
hình do vi#c th$c hi#n chi,n lư1c công nghi#p hóa ‹ mƒi nư6c còn b5 chi ph"i
b‹i ý th c h# chính tr5. Th$c t,, quá trình công nghi#p hóa ‹ các nư6c ñang phát
tri)n v6i nh’ng thành công và h{n ch, khác nhau, th m chí có nư6c ph.i tr. giá
cho s$ phát tri)n. ði}u ñó ñã thu hút s$ quan tâm nghiên c u c a nhi}u h c gi.
trên th, gi6i v} con ñư•ng công nghi#p hoá c a nh’ng nư6c này.
Malaixia là thành viên c a ASEAN và có m t s" ñi)m tương ñ'ng v6i
Vi#t Nam khi bư6c vào công nghi#p hóa. Khi tri)n khai công nghi#p hoá,
Malaixia ñã nhanh chóng chuy)n t0 chi,n lư1c thay th, nh p kh•u sang hư6ng
v} xu3t kh•u và ñ{t ñư1c nh’ng thành công quan tr ng trong phát tri)n kinh t,.
Ho{t ñ ng xu3t kh•u ngày càng ñóng vai trò tích c$c v6i tăng trư‹ng kinh t,,
chuy)n d5ch cơ c3u kinh t, v6i s$ ña d{ng hoá ngành ngh} hư6ng v} xu3t kh•u
ñ) chu•n b5 gia nh p hàng ngũ các nư6c công nghi#p m6i. Thành công 3y cho
th3y, nhà nư6c luôn là tác nhân quan tr ng trong ti,n trình công nghi#p hóa ‹
Malaixia, ñ•c bi#t trong giai ño{n công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u.
f Vi#t Nam t0 1986 ñ,n nay, CNH, HðH theo ñư•ng l"i ñ~i m6i c a
ð.ng ñã thu ñư1c nh’ng k,t qu. kinh t, quan tr ng. ð3t nư6c ñã ra khŽi kh ng
ho.ng kinh t, – xã h i và t{o ti}n ñ} ñ) ñ•y nhanh CNH, HðH và tăng nhanh
xu3t kh•u. Xu3t kh•u th$c s$ tr‹ thành ñ ng l$c cho tăng trư‹ng và thúc ñ•y
chuy)n d5ch cơ c3u kinh t, theo hư6ng h i nh p kinh t, qu"c t, v6i vi#c phát
huy l1i th, so sánh. Tuy nhiên, nhìn vào quá trình công nghi#p hoá hư6ng v}
xu3t kh•u ‹ nư6c ta v–n n.y sinh không ít nh’ng v3n ñ} b3t c p, trong ñó có v3n
ñ} thu c v} cơ ch, chính sách, v} b" trí cơ c3u kinh t, v.v... Vì v y, vi#c nghiên
c u vai trò c a nhà nư6c trong công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u ‹ Malaixia


có ý nghĩa lý lu n, th$c tiwn sâu s—c v6i CNH, HðH ‹ nư6c ta hi#n nay khi Vi#t
Nam ñã là thành viên c a WTO. Hơn n’a, t0 1986 ñ,n nay, công nghi#p hoá
hư6ng v} xu3t kh•u là m t trong nh’ng v3n ñ} quan tr ng trong n i dung ñư•ng

l"i CNH, HðH c a ð.ng và Nhà nư6c ta.
2. T`ng quan các công trình nghiên ceu liên quan ñQn lu^n án
Th$c t, cho th3y, v3n ñ} vai trò c a nhà nư6c trong quá trình công nghi#p
hóa ‹ các nư6c ñang phát tri)n là ph{m trù bao hàm nhi}u n i dung. Nh’ng
nghiên c u v} ch ñ} này ñã chy ra nh’ng tác ñ ng c a nhà nư6c trong quá trình
công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u c a Malaixia trong th•i gian qua ‹ nh’ng
khía c{nh khác nhau.
V} nghiên c u ‹ nư6c ngoài, có m t s" công trình nghiên c u và bài vi,t
ñăng t.i trên các t{p chí chuyên nghành v} công nghi#p hoá hư6ng v} xu3t kh•u
c a Malaixia, như các công trình nghiên c u c a World Bank (1993), “The East
Asian Miracle: Economic Growth and Public Policy” [99]; Haggard, Stephen
(1999), “Governance and Growth: Lessons from the Asean Economic Crisis” [89];
Robert Wade (1990) v6i công trình “Governing the Market: Economic Theory and
the Role of Government in East Asian Industrialization” [98]... Nhìn chung, t0 các
công trình này có th) th3y ñư1c các chính sách, gi.i pháp c a nhà nư6c ñ"i v6i phát
tri)n kinh t, nói chung, trong ñó có v3n ñ} thúc ñ•y ho{t ñ ng xu3t kh•u.
f Vi#t Nam, th•i gian qua ñã có m t s" công trình nghiên c u v} kinh t,
Malaixia. Tác gi. ðào Lê Minh và Tr|n Lan Hương (2001) v6i công trình “Kinh t,
Malaixia” [47] ñã ñ} c p m t s" chính sách và gi.i pháp trong phát tri)n kinh t, c a
Malaixia ‹ t3t c. các lĩnh v$c c a n}n kinh t,; PGS. TS Phùng Xuân Nh{ (2000) v6i
công trình “ð|u tư tr$c ti,p nư6c ngoài ph(c v( công nghi#p hoá ‹ Malaixia – Kinh
nghi#m ñ"i v6i Vi#t Nam” [53] nghiên c u v} các chính sách, gi.i pháp và nh’ng k,t
qu., h{n ch, trong thu hút FDI c a Malaixia. Công trình còn ñ} c p ñ,n nh’ng kinh
nghi#m thu hút FDI c a Malaixia có kh. năng v n d(ng vào Vi#t Nam. TS. Hoàng
Th5 Thanh Nhàn (2003) v6i công trình “ði}u chynh cơ c3u kinh t, ‹ Hàn Qu"c,


Malaixia và Thái Lan” [54] ñã làm rõ m t s" chính sách và gi.i pháp ñi}u chynh kinh
t, c a Malaixia sau kh ng ho.ng tài chính – ti}n t# châu Á năm 1997 v.v…
Nhìn chung, th•i gian qua ‹ trong nư6c và nư6c ngoài ñã có m t s" công

trình nghiên c u v} kinh t, Malaixia ho•c nghiên c u ‹ m c ñ gián ti,p trong
m"i quan h# kinh t, c a Malaixia v6i các nư6c khu v$c ðông Nam Á hay ðông
Á. Nh’ng công trình 3y ñã giúp ngư•i ñ c th3y ñư1c tình hình kinh t, ^ xã h i
và nh’ng quan h# kinh t, qu"c t, c a Malaixia t0 sau ngày giành ñ c l p dân t c
ñ,n nay. Tuy nhiên, trong th$c t, hi#n chưa có công trình nào nghiên c u v} vai
trò c a nhà nư6c trong quá trình công nghi#p hoá hư6ng v} xu3t kh•u ‹
Malaixia. ðó là lý do nghiên c u sinh ch n ñ} tài nghiên c u: “Vai trò c a nhà
nư c trong quá trình công nghi p hoá hư ng v xu t kh u c a Malaixia !
kinh nghi m và kh# năng v%n d'ng v o Vi t Nam”.
3. Mfc tiêu cXa ñ[ tài lu^n án
M(c ñích nghiên c u c a lu n án là nghiên c u v} vai trò c a nhà nư6c
trong quá trình công nghi#p hoá hư6ng v} xu3t kh•u ‹ Malaixia. T0 ñó rút ra
nh’ng bài h c kinh nghi#m có ý nghĩa lý lu n và th$c tiwn v} vai trò nhà nư6c
trong công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u có kh. năng v n d(ng v6i nư6c ta
hi#n nay. Vi#c nghiên c u v n d(ng d$a trên cơ s‹ xem xét nh’ng ñi)m tương
ñ'ng và khác bi#t c a hai nư6c Vi#t Nam và Malaixia trong ti,n hành công
nghi#p hoá và ñ•y m{nh xu3t kh•u.
4. ðgi tưhng và phim vi nghiên ceu cXa lu^n án
C ð"i tư1ng nghiên c u c a lu n án là vai trò c a nhà nư6c Malaixia trong
quá trình công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u.
C Ph{m vi nghiên c u:
N i dung vai trò nhà nư6c trong công nghi#p hóa là ñ} tài r ng, ‹ ñây
lu n án chy t p trung vào vi#c l$a ch n chi,n lư1c và nh’ng chính sách c a nhà
nư6c nh£m thúc ñ•y công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u.


Th•i gian nghiên c u khi Malaxia b—t ñ|u chuy)n sang th$c hi#n công
nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u (1971 – nay).
5. Các phương pháp nghiên ceu
Lu n án s¤ d(ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi#n ch ng, ch

nghĩa duy v t l5ch s¤. ð'ng th•i, lu n án còn s¤ d(ng các phương pháp l5ch s¤,
phương pháp lôgic, phương pháp nghiên c u so sánh và phương pháp phân tích
kinh t, ñ) làm rõ n i dung nghiên c u. Lu n án ñã k, th0a và s¤ d(ng có ch n
l c nh’ng k,t qu. nghiên c u v} công nghi#p hóa c a Malaixia trư6c ñó. H#
th"ng s" li#u ñã ñư1c thu th p t0 nhi}u ngu'n ñ) ph(c v( cho m(c tiêu nghiên
c u. Trong th$c hi#n lu n án, nghiên c u sinh còn ti,p thu ý ki,n ñóng góp c a
các chuyên gia Vi#n ðông Nam Á, Vi#n ðông B—c Á v} nghiên c u trên.
6. Nhkng ñóng góp mmi cXa lu^n án
^ Làm rõ cơ s‹ lý lu n và th$c tiwn v} vai trò c a nhà nư6c trong quá trình
công nghi#p hoá hư6ng v} xu3t kh•u.
^ Làm rõ th$c tr{ng vai trò c a nhà nư6c trong quá trình công nghi#p hoá
hư6ng v} xu3t kh•u ‹ Malaixia. T0 nh’ng thành công và h{n ch, ñ) rút ra nh’ng
bài h c kinh nghi#m v} vai trò c a nhà nư6c ñ"i v6i công nghi#p hoá.
^ Lu n gi.i kh. năng v n d(ng m t s" kinh nghi#m c a Malaixia v} vai trò c a
nhà nư6c trong quá trình công nghi#p hoá hư6ng v} xu3t kh•u v6i nư6c ta hi#n nay.
7. KQt c u cXa lu^n án
Ngoài l•i m‹ ñ|u, k,t lu n, danh m(c tài li#u tham kh.o, lu n án ñư1c k,t
c3u thành 3 chương.
Chương 1: Cơ s‹ lý lu n v} vai trò c a nhà nư6c trong công nghi#p hóa hư6ng
v} xu3t kh•u
Chương 2: Th$c tr{ng v} vai trò c a nhà nư6c trong công nghi#p hóa hư6ng v}
xu3t kh•u c a Malaixia – Bài h c kinh nghi#m
Chương 3: Kh. năng v n d(ng m t s" kinh nghi#m v} vai trò c a nhà nư6c
trong công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u c a Malaixia vào Vi#t
Nam hi#n nay


Chương 1
CƠ S' LÝ LU/N V0 VAI TRÒ C3A NHÀ NƯ6C TRONG
CÔNG NGHI8P HOÁ HƯ6NG V0 XU;T KH=U

1.1. V9 CÔNG NGHI>P HÓA HƯCNG V9 XUFT KHHU
Trong m3y th p k€ qua, làn sóng công nghi#p hóa ñã diwn ra ‹ nhi}u nư6c
ñang phát tri)n. Công nghi#p hóa có s$ ña d{ng v} mô hình, ñi}u này tùy thu c
ñi}u ki#n kinh t, ^ chính tr5 ^ xã h i c a mƒi nư6c khi bư6c vào công nghi#p hóa.
Bên c{nh ñó, b"i c.nh qu"c t, cũng .nh hư‹ng r3t l6n ñ,n vi#c l$a ch n con
ñư•ng, phương th c ti,n hành công nghi#p hóa ‹ mƒi nư6c.
Th$c t, cho th3y, quan ni#m v} công nghi#p hoá có nh’ng cách ti,p c n
khác nhau và có nhi}u ñi)m chưa ñ'ng nh3t. ði}u ñó có nguyên nhân t0 th•i
ñi)m xu3t phát và phương th c ti,n hành công nghi#p hoá c a các nư6c có khác
nhau. Theo T~ ch c phát tri)n công nghi#p c a Liên H1p qu"c (UNIDO) thì có
ñ,n 128 cách ñ5nh nghĩa khác nhau v} công nghi#p hoá.
T0 cu"i th, k€ 18, khi cu c cách m{ng công nghi#p diwn ra ‹ nư6c Anh
và d|n lan sang các nư6c tư b.n khác thì công nghi#p hoá ñư1c hi)u là ñưa ñ•c
tính công nghi#p cho m t ho{t ñ ng; trang b5 các nhà máy, các lo{i công nghi#p
cho m t vùng, m t nư6c. Quan ni#m này ñ'ng nghĩa v6i phát tri)n công nghi#p,
tách bi#t ho•c th m chí ñ"i l p nó v6i s$ phát tri)n nông nghi#p và các ngành
kinh t, khác. Công nghi#p hoá ñư1c coi là quá trình làm cho công nghi#p chi,m
t€ tr ng áp ñ.o trong n}n kinh t,. V} sau, quan ni#m công nghi#p hoá ñư1c m‹
r ng, không chy ñơn thu|n là phát tri)n n}n công nghi#p thành lĩnh v$c ñóng vai
trò ch ñ{o trong n}n kinh t,, mà còn là bi,n t3t c. các ho{t ñ ng s.n xu3t khác
thành lo{i hình ho{t ñ ng công nghi#p.
f Liên Xô, công nghi#p hoá ñư1c quan ni#m là quá trình xây d$ng n}n
ñ{i công nghi#p cơ khí có kh. năng c.i t{o c. nông nghi#p. ðó là s$ phát tri)n
công nghi#p n•ng v6i ngành trung tâm là ch, t{o máy… Quan ni#m này ñư1c


ñưa ra trong b"i c.nh khi b—t ñ|u th$c hi#n công nghi#p hoá, Liên Xô v–n thi,u
m t h# th"ng công nghi#p n•ng hoàn chynh và kinh t, ti)u nông v–n còn t'n t{i
khá ph~ bi,n, ñ'ng th•i Liên Xô còn b5 phương Tây bao vây phong to. v} kinh
t,. Như v y, m(c tiêu c a công nghi#p hoá là t p trung cao ñ cho phát tri)n

công nghi#p n•ng. ði}u ñó có ý nghĩa thi,t th$c v6i Liên Xô khi ñó, nó không
chy là v3n ñ} kinh t, mà là c. v3n ñ} qu"c phòng.
UNIDO cũng ñưa ra khái ni#m công nghi#p hoá. ðó là m t quá trình phát
tri)n kinh t,, trong quá trình này m t b ph n ngày càng tăng các ngu'n c a c.i
qu"c dân ñư1c ñ ng viên ñ) phát tri)n cơ c3u kinh t, nhi}u ngành ‹ trong nư6c
v6i k‚ thu t hi#n ñ{i. ð•c ñi)m c a cơ c3u kinh t, này là có m t b ph n ch,
bi,n luôn thay ñ~i ñ) s.n xu3t ra nh’ng tư li#u s.n xu3t và hàng tiêu dùng, có
kh. năng ñ.m b.o cho toàn b n}n kinh t, phát tri)n v6i nh5p ñ cao, ñ.m b.o
ñ{t t6i s$ ti,n b v} kinh t, ^ xã h i.
Nhìn chung, nh’ng quan ni#m v} công nghi#p hoá trên ñây ñ}u có nhân t"
h1p lý. Tuy nhiên, chúng m6i chy ñ} c p ñ,n khía c{nh v t ch3t ^ k‚ thu t mà
chưa ñ} c p ñ,n m t v3n ñ} cũng r3t quan tr ng là khía c{nh cơ ch,, th) ch, kinh
t, ^ xã h i. Th$c t, ‹ nhi}u nư6c cho th3y, trong quá trình công nghi#p hoá, n}n
kinh t, có s$ thay ñ~i l6n trên hai bình di#n: kinh t, ^ k‚ thu t và kinh t, ^ xã
h i. Th nh3t, n}n s.n xu3t xã h i d$a trên k‚ thu t th công là chính ñã chuy)n
sang s.n xu3t ch y,u d$a trên k‚ thu t n}n t.ng c a công nghi#p hi#n ñ{i –
trình ñ cơ khí. ð'ng th•i, cơ c3u n}n kinh t, cũng thay ñ~i theo hư6ng gi.m
d|n t€ tr ng c a nông nghi#p, tăng t€ tr ng c a s.n xu3t công nghi#p và d5ch v(.
Th hai, trong quá trình công nghi#p hoá, phương th c s.n xu3t theo l"i công
nghi#p ñư1c ph~ c p, kinh t, hàng hoá phát tri)n cùng v6i quá trình ñô th5 hoá.
ðây là quá trình chuy)n bi,n v} m•t th) ch, và c3u trúc c a n}n kinh t, v6i vi#c
chuy)n h# th"ng th) ch, kinh t, t0 n}n kinh t, mang tính hi#n v t, t$ c3p, t$ túc
sang n}n kinh t, th5 trư•ng d$a trên s$ phân công lao ñ ng xã h i phát tri)n cao.


T0 th$c tiwn công nghi#p hóa ‹ các nư6c ñang phát tri)n, có th) hi)u:
Công nghi,p hoá là quá trình c1i bi3n n4n kinh t3 nông nghi,p d5a trên n4n t1ng
k7 thu8t th9 công, s1n xu<t hàng hoá nh= mang n>ng tính chthành n4n kinh t3 công nghi,p d5a trên n4n t1ng k7 thu8t hi,n ñAi, năng such

nh8p ngày càng sâu hơn vào ñGi sKng kinh t3 quKc t3.
f nư6c ta, trong Văn ki#n H i ngh5 Ban ch3p hành Trung ương ð.ng l|n
th 7 (khoá VII – 1994), công nghi#p hoá cũng ñư1c xác ñ5nh là “Quá trình
chuy)n ñ~i căn b.n, toàn di#n các ho{t ñ ng s.n xu3t, kinh doanh, d5ch v( và
qu.n lý kinh t,, xã h i t0 s¤ d(ng lao ñ ng th công là chính sang s¤ d(ng m t
cách ph~ bi,n s c lao ñ ng cùng v6i công ngh#, phương ti#n và phương pháp
tiên ti,n, hi#n ñ{i, d$a trên s$ phát tri)n c a công nghi#p và ti,n b khoa h c –
công ngh#, t{o ra năng su3t lao ñ ng xã h i cao” [22, tr. 42].
Th$c t, cho th3y, trong th•i ñ{i cách m{ng khoa h c công ngh# ñang diwn
ra m{nh m¥ ñưa ñ,n xu th, toàn c|u hóa ñ•i s"ng kinh t, qu"c t, và vi#c hình
thành tr t t$ phân công lao ñ ng qu"c t, thì mƒi nư6c trong th$c thi công nghi#p
hóa c|n ph.i có s$ ñi}u chynh chi,n lư1c phát tri)n ñ) phát huy l1i th, c a mình.
ðó chính là cơ s‹ ñ) các nư6c ti,n hành công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u.
Công nghi,p hoá hưLng v4 xuphMm ch9 y3u phNc vN cho xutrong nưLc nhưng llDi th3 so sánh trong quan h, kinh t3 quKc t3.
Cơ s‹ c a chi,n lư1c công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u là các nư6c
khác nhau ñ}u có nh’ng l1i th, so sánh khác nhau v} ngu'n l$c s.n xu3t v"n có
c a mƒi nư6c (v"n, lao ñ ng, tài nguyên, v5 trí ñ5a lý...), vì th, các nư6c c|n có
s$ trao ñ~i cho nhau các l1i th, so sánh ñó thông qua các ho{t ñ ng kinh t, ñ"i
ngo{i như ngo{i thương, liên doanh liên k,t cùng nhau ñ|u tư phát tri)n s.n xu3t
kinh doanh v} m t hay m t s" lo{i s.n ph•m nào ñó.


M3y th p k€ qua, m t s" n}n kinh t, châu Á ñã ti,n hành thành công
chi,n lư1c công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u v6i ñ•c trưng cơ b.n là hình
thành m t cơ c3u công nghi#p hư6ng v} xu3t kh•u d$a trên cơ s‹ v"n, công
ngh# ^ k‚ thu t nư6c ngoài, khai thác t"i ña các ngu'n l$c trong nư6c, nh3t là
ngu'n lao ñ ng d'i dào, giá r¦ và ñã ñ{t ñư1c nh’ng thành t$u to l6n. Tuy

nhiên, các chính sách thúc ñ•y công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u luôn ch5u s$
chi ph"i m{nh m¥ c a s$ bi,n ñ ng c a th5 trư•ng th, gi6i. Cùng v6i s$ phát
tri)n c a khoa h c ^ công ngh#, môi trư•ng kinh t, qu"c t, ñang và s¥ ti,p t(c có
nh’ng bi,n ñ~i nhanh chóng. Các l1i th, c{nh tranh cũng có nh’ng thay ñ~i
ñáng k). Th$c t,, cu c kh ng ho.ng tài chính ^ ti}n t# châu Á nh’ng năm 1997 ^
1998 ñã ñ•t ra nhi}u v3n ñ} l6n v} m c ñ thích ng và tính b}n v’ng c a mô
hình công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u ‹ các nư6c ñang phát tri)n ñi sau
trong b"i c.nh m6i c a ñ•i s"ng kinh t, qu"c t,.
Ngày nay, quá trình toàn c|u hóa kinh t, ngày càng diwn ra m{nh m¥. Vai
trò ñ|u tàu c a công ngh# thông tin và truy}n thông ñã làm thay ñ~i căn b.n m i
m•t c a ñ•i s"ng kinh t, ^ xã h i, ñánh d3u s$ phát tri)n toàn di#n theo xu hư6ng
m‹ và t$ do hóa c a n}n kinh t, th, gi6i, xu hư6ng chuy)n t0 n}n kinh t, công
nghi#p sang n}n kinh t, tri th c. Trong b"i c.nh ñó, các nư6c ñang phát tri)n ñi
sau v–n có cơ h i ti,p nh n dòng v"n, công ngh#, k‚ năng và kinh nghi#m qu.n
lý t0 các nư6c phát tri)n ñ) phát tri)n các ngành s.n xu3t và m‹ r ng th5 trư•ng
qu"c t,. Nói cách khác, thông qua h i nh p kinh t, qu"c t,, các nư6c ñang phát
tri)n có th) ñi t—t, ñón ñ|u trên cơ s‹ khai thác l1i th, c a ngư•i ñi sau, t n d(ng
có hi#u qu. các ngu'n l$c trong và ngoài nư6c.
Tuy nhiên, nh’ng thách th c v6i các nư6c ñang phát tri)n cũng ngày càng
l6n hơn. f các nư6c này, các ho{t ñ ng s.n xu3t kinh doanh trong nư6c s¥ ch5u
s c ép n•ng n} c a dòng hàng hóa, d5ch v(, công ngh# nh p kh•u và nh’ng .nh
hư‹ng c a tình hình kinh t,, tài chính c a khu v$c và th, gi6i. Do v y, ý nghĩa
c a chi,n lư1c công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u s¥ không còn nguyên v§n


như m3y th p k€ trư6c. S$ thay ñ~i l6n v} ñi}u ki#n c( th) mƒi nư6c cũng như
ñi}u ki#n qu"c t, cho th3y, các nư6c ñi sau khó có th) áp d(ng d p khuân nh’ng
chính sách và bi#n pháp thúc ñ•y công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u như NIEs
ðông Á ñã th$c hi#n thành công th•i gian qua.
Như v y, trong b"i c.nh m6i, công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u ngày

nay có ñi)m khác bi#t cơ b.n so v6i trư6c là c{nh tranh s¥ ngày càng gay g—t
hơn, không chy ‹ th5 trư•ng qu"c t, mà ngay ‹ th5 trư•ng n i ñ5a, ñ m‹ c¤a n}n
kinh t, c a các nư6c s¥ m{nh hơn, s$ tùy thu c l–n nhau gi’a các n}n kinh t, s¥
ngày càng gia tăng. ð) thành công trong công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u,
các nư6c ñang phát tri)n ñi sau ph.i có chi,n lư1c công nghi#p hóa hư6ng vào
vi#c khai thác l1i th, so sánh, l1i th, c{nh tranh c a qu"c gia, c a doanh nghi#p
và s.n ph•m. Các chính sách c( th) nh£m thúc ñ•y công nghi#p hóa c a t0ng
qu"c gia c|n ñư1c ñi}u chynh cho phù h1p v6i t0ng giai ño{n. ði}u quan tr ng là
vi#c nâng cao năng l$c c{nh tranh qu"c t, c a chi,n lư1c công nghi#p hóa
hư6ng v} xu3t kh•u v–n còn nguyên giá tr5. Cách ti,p c n c a chi,n lư1c công
nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u v–n là cơ s‹ cho vi#c xác ñ5nh các quan ñi)m,
gi.i pháp ch y,u cho vi#c l$a ch n và th$c thi m t chi,n lư1c phát tri)n trên cơ
s‹ phát huy t"i ña l1i th, so sánh và l1i th, c{nh tranh c a t0ng nư6c.
1.1.1. Lý thuyQt v[ lhi thQ so sánh và lhi thQ cinh tranh C cơ sr cXa các chính
sách công nghiTp hóa hưmng v[ xu t khuu
* Lý thuy-t v l.i th- so sánh
Cơ s‹ khách quan c a thương m{i qu"c t, là chuyên môn hoá và trao ñ~i
gi’a các qu"c gia d$a vào l1i th, so sánh. Th$c t,, lý thuy,t l1i th, so sánh ñư1c
coi là cơ s‹ lý lu n cho ho{t ñ ng thương m{i qu"c t,. Ngay t0 khi xu3t hi#n nó
ñã có nh’ng tác ñ ng r3t l6n ñ,n ho{t ñ ng thương m{i qu"c t,. Ngày nay, khi
n}n kinh t, th, gi6i có nhi}u thay ñ~i, các n}n kinh t, các qu"c gia ngày càng có
s$ liên h#, tác ñ ng qua l{i và ph( thu c l–n nhau thì nh’ng quan ñi)m m6i v}
l1i th, so sánh ñã ñư1c nhi}u tác gi. ñ} c p ñ,n:


^ Lý thuy,t chuyên môn hoá s.n ph•m d$a vào ưu th, c a t$ nhiên và lao
ñ ng: Adam Smith v6i lý thuy,t v} l1i th, tuy#t ñ"i còn David Ricardo v6i lý
thuy,t v} l1i th, so sánh. Theo D. Ricardo, ngo{i thương x.y ra là do s$ khác
nhau v} năng su3t lao ñ ng gi’a các nư6c, s$ khác nhau v} công ngh# s.n xu3t ‹
các qu"c gia là nguyên nhân d–n ñ,n s$ khác nhau v} năng su3t lao ñ ng gi’a

các nư6c.
^ Lý thuy,t v} chuyên môn hoá và trao ñ~i d$a trên s$ d'i dào c a các y,u
t" s.n xu3t: Heckscher ^ Ohlin d$a trên hai khái ni#m cơ b.n là hàm lư1ng (hay
m c ñ s¤ d(ng) các y,u t" s.n xu3t và m c ñ d'i dào c a các y,u t" ñó ‹ t0ng
qu"c gia trong s.n xu3t hàng hoá và ñưa ra ñ5nh lý ñ) gi.i thích mô hình thương
m{i qu"c t, v} l1i th, so sánh: M t qu"c gia s¥ chuyên môn hoá s.n xu3t và xu3t
kh•u hàng hoá thâm d(ng y,u t" s.n xu3t mà qu"c gia ñó d'i dào m t cách
tương ñ"i [90]. T0 vi#c nghiên c u và v n d(ng lý thuy,t c a Heckscher ^ Ohlin
trong th$c t,, m t s" nhà kinh t, h c hi#n ñ{i b~ sung thêm m t s" v3n ñ} như
ð5nh lý Stolper – Samuelson; ð5nh lý ngang b£ng giá các y,u t" s.n xu3t; ð5nh
lý Rybezynski.
^ M t s" lý thuy,t khác v} gi.i thích v} ngo{i thương và l1i ích có ñư1c t0
ngo{i thương như lý thuy,t v} h" cách cách công ngh# cho r£ng ngo{i thương
x.y ra là do s$ khác bi#t v} công ngh# gi’a các qu"c gia; lý thuy,t vòng ñ•i s.n
ph•m cho r£ng vào giai ño{n ñ|u s.n ph•m, các nư6c có l1i th, so sánh do có
quy mô th5 trư•ng l6n và nh’ng ti,n b công ngh#, khi s.n ph•m ñư1c chu•n
hoá thì các nư6c ñang phát tri)n s¥ có l1i th, so sánh do giá nhân công r¦ hơn...
V} cơ b.n, các lý thuy,t trên ñ}u kh¨ng ñ5nh, trong thương m{i qu"c t,,
l1i th, so sánh là y,u t" có th) ñem l{i l1i ích cho m t qu"c gia. M t s" nhà kinh
t, còn phân ñ5nh l1i th, so sánh thành l1i th, so sánh tĩnh và l1i th, so sánh
ñ ng. L1i th, so sánh tĩnh là l1i th, hi#n t{i còn l1i th, so sánh ñ ng là l1i th,
ti}m năng s¥ xu3t hi#n trong tương lai. Theo h , nh’ng l1i th, so sánh ‹ các
nư6c ñang phát tri)n bi,n ñ~i theo t0ng giai ño{n. f m t s" nư6c ñang phát tri)n


trong giai ño{n ñ|u công nghi#p hoá, ngu'n lao ñ ng d'i dào, giá r¦ và ngu'n tài
nguyên, khoáng s.n, nông s.n là nh’ng l1i th, l6n. Vi#c phát tri)n nh’ng ngành
s¤ d(ng nhi}u lao ñ ng và tài nguyên thiên nhiên, nh3t là nh’ng ngành ph(c v(
xu3t kh•u là có l1i xét v} m•t hi#u qu. kinh t, ^ xã h i và là bư6c chu•n b5 cho
quá trình phát tri)n nh’ng ngành công nghi#p ñòi hŽi v"n l6n và trình ñ k‚

thu t ^ công ngh# cao hơn. Giai ño{n ti,p theo, khi các y,u t" lao ñ ng r¦, tài
nguyên gi.m d|n l1i th, tương ñ"i như•ng chƒ cho nh’ng l1i th, m6i v} v"n,
công ngh# thì vi#c phát tri)n nh’ng ngành khai thác nh’ng l1i th, m6i là h,t s c
c|n thi,t nhưng v–n c|n ti,p t(c phát tri)n nh’ng ngành có kh. năng phát huy
nh’ng l1i th, v"n có. ði}u ñó s¥ d–n ñ,n s$ bi,n ñ~i cơ c3u kinh t, theo hư6ng
tăng t€ tr ng c a nh’ng ngành, lĩnh v$c phát huy ñư1c nhi}u l1i th, m6i, ñ•c
bi#t là nh’ng ngành t{o ra giá tr5 gia tăng l6n.
T0 nh’ng phân tích trên có th) rút ra m t s" k,t lu n v} vai trò c a chính
sách và ñó cũng là yêu c|u ñ5nh hư6ng ñ"i v6i các chính sách c a nhà nư6c
trong th$c hi#n công nghi#p hóa hư6ng v} xu3t kh•u:
^ M•c dù còn nh’ng h{n ch, nh3t ñ5nh nhưng lý thuy,t v} l1i th, so sánh
c a D. Ricardo v–n là m t trong lý thuy,t quan tr ng nh3t ñ"i v6i m t qu"c gia,
nh3t là các qu"c gia ñi sau trong công nghi#p hoá b‹i nó là cơ s‹ n}n t.ng ñ) xây
d$ng chính sách thương m{i qu"c t, c a các qu"c gia. Các qu"c gia không quan
tâm ñ,n l1i th, so sánh ñ}u ñã ph.i tr. giá b£ng nh’ng k,t qu. c( th) v} tăng
trư‹ng và thu nh p c a chính mình.
^ Th$c t,, b3t kỳ qu"c gia nào cũng có ít nh3t m t l1i th, so sánh. Vì v y,
các nư6c ñ}u có th) thu ñư1c l1i ích t0 thương m{i. Các lý thuy,t thương m{i
qu"c t, ñã ñem ñ,n cách nhìn l{c quan cho các nư6c có trình ñ phát tri)n th3p
nhưng có ñi}u ki#n t$ nhiên thu n l1i. BŽ qua m t l1i th, so sánh cũng ñ'ng
nghĩa v6i vi#c lãng phí ngu'n l$c qu"c gia.
^ Chi phí v n chuy)n, qu.n lý, giao d5ch, b.o hi)m có th) .nh hư‹ng tr$c
ti,p ñ,n k,t qu. thu ñư1c t0 xu3t kh•u th3p hơn ho•c chi phí nh p kh•u cao hơn.


ði}u này thư•ng x.y ra v6i các nư6c ñang phát tri)n. Do v y, chính sách c a
nhà nư6c ‹ các nư6c này c|n hư6ng t6i vi#c gi.m b6t các lo{i chi phí v n
chuy)n và qu.n lý thông qua các chính sách phát tri)n k,t c3u h{ t|ng. Chính
sách c a nhà nư6c cũng c|n chú ý thâm nh p, m‹ r ng th5 trư•ng khu v$c nh£m
khai thác l1i th, v} kho.ng cách ñ5a lý, gi.m chi phí v n chuy)n và tăng kh.

năng xu3t kh•u hàng hóa. Nhà nư6c cũng c|n ñ~i m6i ho{t ñ ng qu.n lý nhà
nư6c v} xu3t nh p kh•u ñ) gi.m chi phí giao d5ch.
^ T0 lý thuy,t v} các y,u t" chuyên bi#t có th) rút ra g1i ý v} m•t chính
sách, ñó là nhà nư6c c|n bù ñ—p thi#t h{i cho nh’ng ngành s.n xu3t trong nư6c
trư6c s$ c{nh tranh do nh p kh•u s¥ t"t hơn là c.n tr‹ thương m{i. Trong th$c
t,, các nư6c thư•ng có chính sách ñ) ñ"i phó v6i nh’ng tr‹ ng{i v} xu3t kh•u ñ)
b.o v# l1i ích c a h nên gi.i pháp t"i ưu s¥ ph.i là ch n bi#n pháp ñánh thu,
nh p kh•u, ho•c tr1 c3p xu3t kh•u, ho•c tham gia các hi#p ñ5nh, các kh"i thương
m{i t$ do khu v$c. Chính sách này s¥ cho phép b.o v# và t"i ña hóa l1i ích qu"c
gia hơn là vi#c ñ) th5 trư•ng t$ do hoàn toàn.
^ Các ngành có l1i th, so sánh c|n ñư1c hƒ tr1 t0 chính sách, m•c dù hƒ
tr1 ñó không mang tính bóp méo, nhưng nh’ng ngành, nh’ng ho{t ñ ng có l1i
th, c{nh tranh chy do ho•c ch y,u do sai l#ch giá c., không nên ñư1c hƒ tr1
b£ng chính sách c a nhà nư6c. Trên th$c t,, có c. l1i th, so sánh tĩnh và l1i th,
so sánh ñ ng. Ngoài ra, s$ th3t b{i c a th5 trư•ng cũng ph.i ñư1c tính ñ,n trong
l$a ch n chính sách. N,u chi phí hi#n t{i có tính ch3t t{m th•i c a các chính
sách ñã l$a ch n cân b£ng v6i phúc l1i xã h i trong hi#n t{i và tương lai thì các
chính sách hƒ tr1 ñang ñư1c s¤ d(ng r ng rãi và có th) làm tăng phúc l1i xã h i.
^ Trong ñi}u ki#n ngày nay, khi khoa h c ^ công ngh# có s$ phát tri)n
ngày càng m{nh m¥ và quá trình toàn c|u hóa, khu v$c hóa ngày càng ñư1c ñ•y
m{nh thì nh’ng l1i th, so sánh tĩnh c a các nư6c s¥ b5 gi.m thi)u và m3t d|n ý
nghĩa. Do v y, v3n ñ} chính sách ñ•t ra là c|n tranh th khai thác có hi#u qu.
nh’ng l1i th, so sánh tĩnh cho phát tri)n trư6c khi chúng b5 m3t ñi do ñi}u ki#n


qu"c t, thay ñ~i. ð'ng th•i, c|n có chính sách nh£m thúc ñ•y s$ hình thành l1i
th, so sánh m6i, khai thác có hi#u qu. l1i th, so sánh ñ ng thông qua các chính
sách phát tri)n khoa h c ^ công ngh#, chính sách phát tri)n ngu'n nhân l$c trình
ñ cao. ðây là hư6ng ñi mà các nư6c ñang phát tri)n ñi sau trong công nghi#p
hóa c|n ñ•c bi#t quan tâm trong m‹ r ng quan h# thương m{i qu"c t,.

* Lý thuy-t l.i th- c1nh tranh
Lý lu n c a M. Porter v} l1i th, c{nh tranh gi.i thích hi#n tư1ng thương
m{i qu"c t, ‹ góc ñ tham gia c{nh tranh qu"c t, và do v y ñã kh—c ph(c ñư1c
nh’ng thi,u sót c a lý lu n v} l1i th, so sánh. Khác v6i các quan ñi)m v} tăng
trư‹ng kinh t, và các công trình nghiên c u chính sách ph|n nhi}u ñ•t tr ng tâm
vào phân tích ñi}u ki#n kinh t, vĩ mô, M. Porter thiên v} phân tích cơ s‹ kinh t,
vi mô c a s$ tăng trư‹ng kinh t,, nh3n m{nh vai trò c a doanh nghi#p.
M•c dù còn nhi}u ñi)m chưa th"ng nh3t trong vi#c ñ5nh nghĩa v} l1i th,
c{nh tranh nhưng các nhà kinh t, ñ}u cho r£ng ñó là s c m{nh vư1t tr i v} năng
su3t lao ñ ng cao, chi phí s.n xu3t th3p, s.n ph•m t"t, công ngh# cao ho•c m t
t~ h1p các y,u t" này. L1i th, c{nh tranh ñư1c ñ} c p ch y,u là l1i th, c{nh
tranh c a m t ngành s.n xu3t m t s.n ph•m nhưng nó cũng có th) m‹ r ng cho
nhi}u ngành s.n xu3t. Theo M. Porter, c a c.i nhi}u hay ít là do năng su3t quy,t
ñ5nh, năng su3t s.n xu3t ph( thu c vào môi trư•ng c{nh tranh. Vi#c nâng cao
năng su3t m t cách b}n v’ng ñòi hŽi b.n thân n}n kinh t, c a mƒi qu"c gia ph.i
nâng c3p không ng0ng. Nói cách khác, các doanh nghi#p c a mƒi nư6c ph.i kiên
trì nâng cao năng su3t ngành b£ng cách nâng cao ch3t lư1ng s.n ph•m, c.i ti,n
công ngh# và nâng cao hi#u qu. s.n xu3t. Chy có như v y doanh nghi#p m6i có
th) tham gia vào c{nh tranh qu"c t,. S$ m‹ r ng các ho{t ñ ng thương m{i và
ñ|u tư qu"c t, ñã t{o ra cơ h i nâng cao năng su3t c a t3t c. các nư6c. Mƒi nư6c
có th) chuyên s.n xu3t kinh doanh nh’ng ngành mà doanh nghi#p c a nư6c ñó
có năng su3t cao hơn và nh p kh•u nh’ng hàng hóa, d5ch v( mà trong nư6c chy
có th) s.n xu3t v6i năng su3t th3p, t0 ñó có th) nâng cao năng su3t bình quân


trong nư6c. Khi m t nư6c tr$c ti,p tham gia c{nh tranh qu"c t, thì tiêu chu•n v}
năng su3t ñ"i v6i mƒi ngành s.n xu3t trong nư6c không còn là tiêu chu•n trong
nư6c n’a mà là tiêu chu•n qu"c t,. ði}u ñó thúc ép các doanh nghi#p trong nư6c
v0a ph.i c{nh tranh v6i nhau, v0a ph.i c{nh tranh v6i các công ty nư6c ngoài.
Th$c t,, khái ni#m l1i th, c{nh tranh hay tính c{nh tranh qu"c t, ñư1c s¤

d(ng khá ph~ bi,n trong xác l p chi,n lư1c thương m{i và công nghi#p ‹ t|m
qu"c gia. Tuy nhiên, h|u h,t các chy s" ño l1i th, c{nh tranh chưa tính ñ,n
nh’ng tác ñ ng chính sách c a nhà nư6c. ðó chính là l1i th, so sánh. Khi có tác
ñ ng chính sách c a nhà nư6c, khái ni#m l1i th, c{nh tranh ñư1c chia thành hai
lo{i: l1i th, c{nh tranh “.o” và “th$c”. L1i th, c{nh tranh “th$c” hay còn g i là
l1i th, so sánh th$c (ICR) là l1i th, so sánh có ñư1c mà chưa c|n có s$ tác ñ ng
chính sách c a nhà nư6c. L1i th, c{nh tranh “.o” (ICV) là l1i th, c{nh tranh có
ngu'n g"c t0 tác ñ ng chính sách c a nhà nư6c. Như v y, l1i th, c{nh tranh hay
tính c{nh tranh qu"c t, bao g'm hai lo{i l1i th, c{nh tranh “th$c” và “.o” (IC =
ICR + ICV). Vi#c phân bi#t ngu'n g"c c a l1i th, c{nh tranh có ý nghĩa quan
tr ng trong vi#c ho{ch ñ5nh chính sách. B‹i chính sách c a nhà nư6c có th) làm
thay ñ~i l1i th, c{nh tranh c a m t ngành s.n xu3t, có th) làm cho chy s" c{nh
tranh c a m t ngành tăng lên ho•c gi.m ñi. Như v y có th) th3y r£ng, l1i th,
c{nh tranh, năng l$c c{nh tranh là nh’ng khái ni#m t~ng h1p, bao g'm nhi}u y,u
t" khác nhau trong m t chynh th). L1i th, c{nh tranh c a m t qu"c gia là nh’ng
ñi}u ki#n, kh. năng, ti}m năng mà qu"c gia ñó có s¬n, nó bao g'm c. nh’ng l1i
th, so sánh (v5 trí ñ5a lý, ngu'n tài nguyên thiên nhiên, quy mô dân s", lao
ñ ng…) và nh’ng nhân t" ñư1c t{o ra trong quá trình phát tri)n (cơ ch,, chính
sách, th5 trư•ng, ch3t lư1ng ngu'n nhân l$c, s$ hƒ tr1, ñ m‹ c¤a… ).
M. Porter cho r£ng Nhà nư6c và doanh nghi#p c|n h1p tác v6i nhau
nh£m th$c hi#n vai trò nâng cao s c c{nh tranh qu"c t,. Nhà nư6c c|n tích
c$c t{o ra môi trư•ng thu n l1i và do v y, c|n ph.i gi.m b6t can thi#p như
ñ5nh giá, l p hàng rào b.o h … và tích c$c ñ|u tư phát tri)n ngu'n nhân l$c,


nâng c3p và phát tri)n h{ t|ng kinh t, ^ xã h i… Nói cách khác, nhà nư6c c|n
t{o ra môi trư•ng thu n l1i cho c{nh tranh ch không ph.i tr$c ti,p tham gia
vào c{nh tranh. M. Porter cũng nh3n m{nh r£ng, tư nhân có th) ñ|u tư vào các
công trình thu c khu v$c kinh t, công c ng. Các hi#p h i ngành ngh} và các
t~ ch c thương m{i khác nên phát huy vai trò tích c$c c a mình vào các ho{t

ñ ng này. Nói chung, ñ) nâng cao năng su3t, nhà nư6c và các doanh nghi#p
cùng có trách nhi#m, cùng nƒ l$c ph"i h1p, lo{i bŽ nh’ng b3t ñ'ng và chi phí
thương m{i không ñáng có, cung c3p m t cách tương x ng các y,u t" ñ|u
vào, thông tin, c.i thi#n h# th"ng h{ t|ng cơ s‹ nh£m t{o môi trư•ng c{nh
tranh thích h1p [78, tr. 77].
* M2t s3 nh%n xét rút ra t6 các lý thuy-t v l.i th- so sánh và l.i thc1nh tranh:
^ M t qu"c gia khi phát tri)n m t ngành nào ñó mà n.y sinh quan h# kinh
t, ñ"i ngo{i thì l1i th, so sánh và l1i th, c{nh tranh s¥ cùng tác ñ ng vào ho{t
ñ ng kinh t, ñ"i ngo{i. Không m t qu"c gia nào có l1i th, c{nh tranh qu"c t, ‹
t3t c. m i ngành, do v y c|n ph.i t n d(ng l1i th, so sánh.
^ M t qu"c gia có nh’ng ngành có l1i th, so sánh thư•ng dw hình thành
l1i th, c{nh tranh. L1i th, so sánh có th) tr‹ thành nhân t" n i sinh c a l1i th,
c{nh tranh và thúc ñ•y năng l$c c{nh tranh qu"c t, c a nh’ng ngành ñó. L1i th,
so sánh và l1i th, c{nh tranh có th) chuy)n hóa cho nhau.
^ L1i th, so sánh c a m t ngành ph.i ñư1c th) hi#n thông qua l1i th, c{nh
tranh c a ngành ñó. Cũng như v y, ngành không có l1i th, so sánh thư•ng khó
hình thành l1i th, c{nh tranh qu"c t,. L1i th, so sánh và l1i th, c{nh tranh nương
t$a vào nhau.
^ L1i th, so sánh nh3n m{nh vi#c so sánh năng su3t gi’a các ngành khác
nhau c a các qu"c gia còn l1i th, c{nh tranh nh3n m{nh năng su3t gi’a các
ngành gi"ng nhau c a các qu"c gia.


Như v y, xét trên bình di#n phân công lao ñ ng qu"c t,, l1i th, so sánh có
tác d(ng quy,t ñ5nh v5 th, c a các doanh nghi#p c a các nư6c trong h# th"ng
kinh t, th, gi6i nhưng xét ‹ phương di#n c{nh tranh ngành thì l1i th, so sánh và
l1i th, c{nh tranh cùng quy,t ñ5nh v5 th, qu"c t, và xu hư6ng thay ñ~i c a các
ngành ‹ các qu"c gia. L1i th, so sánh ñư1c quy,t ñ5nh b‹i các y,u t" như s c
lao ñ ng, tài nguyên thiên nhiên, tư b.n. ð'ng th•i, khi quá trình toàn c|u hóa
kinh t, diwn ra ngày càng m{nh m¥ thì vai trò c a các y,u t" này s¥ ngày càng

gi.m và do v y mu"n t{o l p s c c{nh tranh qu"c t, c|n ph.i t{o ra th) ch, ñ'ng
b , s¤ d(ng có hi#u qu. các y,u t" s.n xu3t, môi trư•ng thông thoáng cho doanh
nghi#p ho{t ñ ng.
1.1.2. V[ chiQn lưhc công nghiTp hóa r các nưmc ñang phát trivn
1.1.2.1. V công nghi p hóa thay th- nh%p kh u
Trong l5ch s¤, chi,n lư1c công nghi#p hoá thay th, nh p kh•u ñã ñư1c
th$c hi#n ‹ các nư6c tư b.n phương Tây t0 cu"i th, k€ 18 ñ|u th, k€ 19, ch
y,u thông qua vi#c l p hàng rào b.o h s.n xu3t trong nư6c, ch"ng l{i s$ c{nh
tranh c a hàng ngo{i nh p.
Nh’ng năm 1950 ^ 1960, mô hình công nghi#p hoá thay th, nh p kh•u ñã
ñư1c th$c hi#n ph~ bi,n ‹ nhi}u nư6c ñang phát tri)n. Sau khi giành ñ c l p dân
t c, ph|n l6n các qu"c gia ñang phát tri)n v–n b5 l# thu c v} kinh t, vào các
nư6c tư b.n. H|u h,t các s.n ph•m công nghi#p ñáp ng nhu c|u tiêu dùng trong
nư6c, th m chí có nư6c c. lương th$c và nguyên nhiên li#u ñ}u ph.i nh p kh•u.
Th$c t, trong giai ño{n này, các nư6c phương Tây tuy ñã bu c ph.i trao tr. ñ c
l p cho các nư6c ñang phát tri)n nhưng v–n tìm cách kh"ng ch, và ki)m soát
kinh t, các nư6c ñang phát tri)n. ð) thoát khŽi tình tr{ng ñó, các qu"c gia này ñã
ti,n hành xây d$ng cho mình m t n}n kinh t, ñ c l p, t$ ch v6i m(c tiêu là t$
ñáp ng nh’ng nhu c|u tiêu dùng và s.n xu3t trong nư6c.
Trong b"i c.nh ñó, th$c hi#n công nghi#p hoá v6i chi,n lư1c thay th,
nh p kh•u là m t s$ l$a ch n t3t y,u. N i dung kinh t, c a chi,n lư1c này là


phỏt tri)n s.n xu3t cỏc hng hoỏ, ủc bi#t l hng tiờu dựng ủ) thay th, nh p
khu t0 cỏc n6c t b.n phỏt tri)n. i}u ủú cú th) sƠ mang l{i nhi}u tỏc d(ng:
khai thỏc, sÔ d(ng cỏc ngu'n l$c sơn cú ủ) ủỏp ng nhng nhu c|u trong n6c;
m r ng th5 trng phỏt tri)n s.n xu3t hng hoỏ; gi.i quy,t cụng n vi#c lm,
gúp ph|n gi.i quy,t cỏc v3n ủ} xó h i; ti,t ki#m ngo{i t# do h{n ch, nh p khu...
Nh v y, vi#c xõy d$ng v phỏt tri)n cỏc ngnh cụng nghi#p l nhÊm ph(c v(
nhu c|u trong n6c ủ) gi.m d|n s$ l# thu c kinh t, vo cỏc n6c t b.n phỏt

tri)n, ti,n t6i hỡnh thnh m t c c3u ngnh cụng nghi#p hon chynh hoc tng
ủ"i hon chynh. Trong ủú, vi#c xõy d$ng nhng ngnh cụng nghi#p thi,t y,u ủ)
ủ.m b.o nhng nhu c|u c b.n c a ủ3t n6c nh nng l1ng, luy#n kim, c khớ,
hoỏ ch3t... ủ1c coi l c s ủ) ủ.m b.o n}n ủ c l p t$ ch c a mi qu"c gia.
Vi#c xõy d$ng v phỏt tri)n cỏc ngnh ủú cú th) trang b5 c s v t ch3t k thu t
cho ton b n}n kinh t, qu"c dõn, ch3m d t s$ l# thu c vo bờn ngoi. Do v y,
cỏc n6c ủang phỏt tri)n ủó cú m t s" chớnh sỏch sau:
^ Nh n6c can thi#p tr$c ti,p vo m i ho{t ủ ng c a n}n kinh t, ủ) t p
trung ngu'n l$c th$c hi#n chi,n l1c cụng nghi#p hoỏ thay th, nh p khu
^ Xõy d$ng v phỏt tri)n m t s" ngnh cụng nghi#p nhÊm thay th, d|n cỏc
s.n phm hng hoỏ nh p khu.
^ Th5 trng n i ủ5a ủ1c b.o h thụng qua cỏc chớnh sỏch b.o h thu,
quan, h{n ng{ch, tr1 c3p. Nhng chớnh sỏch ny ủ1c th$c hi#n nhÊm b.o v#
nhng ngnh cụng nghi#p non trƯ tr6c s$ c{nh tranh c a hng hoỏ n6c ngoi.
^ M r ng v phỏt tri)n khu v$c kinh t, nh n6c. Trong giai ủo{n ủ|u
cụng nghi#p hoỏ, th$c t, cú nhi}u ngnh cụng nghi#p ủũi hi v"n ủ|u t l6n,
thi gian thu h'i v"n di, kh. nng sinh l1i nhu n th3p, khu v$c kinh t, t nhõn
trong n6c cha ủ s c ủ.m nh n. Do v y, cỏc n6c ny ủó sÔ d(ng ngõn sỏch
nh n6c, cỏc kho.n vay n6c ngoi ủ) xõy d$ng v phỏt tri)n cỏc ngnh cụng
nghi#p ch ch"t v cỏc ngnh kinh t, cụng c ng.


^ V} ngo{i thương, chi,n lư1c ñó ch trương cân b£ng xu3t nh p kh•u, chy
xu3t cái gì có kh. năng s.n xu3t ‹ trong nư6c ñã vư1t quá nhu c|u tiêu dùng. V}
cơ b.n, ñó là chi,n lư1c nh£m phát tri)n n}n kinh t, t$ c3p t$ túc, gi.m d|n s$
ph( thu c vào nư6c ngoài.
Nhìn chung, chi,n lư1c công nghi#p hoá thay th, nh p kh•u l3y tr ng tâm
là th5 trư•ng trong nư6c ñ) thúc ñ•y s$ phát tri)n c a s.n xu3t và lưu thông hàng
hoá. Vi#c th$c hi#n công nghi#p hoá theo hư6ng thay th, nh p kh•u ‹ m t s"
nư6c ñang phát tri)n ñã ñem l{i nh’ng k,t qu. nh3t ñ5nh. Nh’ng ngành công

nghi#p ch y,u ñã ñư1c xây d$ng và bư6c ñ|u ñáp ng ñư1c nh’ng nhu c|u
trong nư6c, gi.m nh p kh•u hàng tiêu dùng. Vi#c th$c hi#n chi,n lư1c này cũng
t{o t{o cơ h i cho các nư6c ñang phát tri)n gi.i quy,t v3n ñ} công ăn vi#c làm,
chuy)n d5ch cơ c3u kinh t,, cơ c3u lao ñ ng.
Tuy v y, chi,n lư1c công nghi#p hoá thay th, nh p kh•u cũng b c l rõ
m t s" h{n ch,:
^ H|u h,t các nư6c ñang phát tri)n ñ}u thi,u v"n, thi,u k‚ thu t, công
ngh#, trong khi 3y vi#c phát tri)n công nghi#p ñòi hŽi ph.i nh p kh•u m t kh"i
lư1ng ngày càng nhi}u máy móc, thi,t b5 và nguyên li#u. Vì v y, n,u không ñ•y
m{nh xu3t kh•u thì v3n ñ} này càng tr‹ nên gay g—t, s$ thi,u h(t trong cán cân
ngo{i thương và cán cân thanh toán ngày càng l6n nên vi#c vay n1 nư6c ngoài s¥
càng tăng lên. ðó là v3n ñ} nan gi.i v6i các nư6c ñang phát tri)n.
^ Do h{n ch, v} k‚ thu t, công ngh# nên kh. năng t$ l$c t$ cư•ng v–n b c
l nhi}u h{n ch, và k,t c(c các nư6c này v–n không thoát khŽi s$ l# thu c vào
các nư6c tư b.n phát tri)n. ð) xây d$ng nh’ng ngành công nghi#p hư6ng n i,
nhi}u nư6c ñang phát tri)n ñã ph.i nh p kh•u công ngh#, và các lo{i nguyên li#u
trong nư6c chưa s.n xu3t ñư1c. H u qu. là các nư6c ñang phát tri)n l{i ti,p t(c
rơi vào tình tr{ng ph( thu c vào các nư6c tư b.n phát tri)n do ph.i nh p kh•u
nguyên li#u, máy móc, ñ•c bi#t là nh’ng bí quy,t công ngh# t0 nư6c ngoài. M•t
khác, các máy móc thi,t b5 nh p kh•u thư•ng là l{c h u vì các nư6c phát tri)n ñã


không bán các công ngh# tiên ti,n cho các nư6c ñang phát tri)n cho nên s.n
ph•m hàng hoá thư•ng có ch3t lư1ng th3p, giá thành cao và s c c{nh tranh kém.
^ Nhi}u ngành công nghi#p ñư1c nhà nư6c b.o h , do n—m ñ c quy}n
trong s.n xu3t và tiêu th(, nên ñã xu3t hi#n tâm lý và hành vi € l{i c a các nhà
s.n xu3t trong nư6c. S$ nh3n m{nh m t chi}u và thái quá ñ,n thay th, nh p
kh•u ñã làm cho s.n xu3t ngày càng kém hi#u qu. và lâm vào tình tr{ng b, t—c,
công ngh# ít ñư1c ñ~i m6i ñã ñ•y các nư6c ñang phát tri)n t6i nguy cơ t(t h u
ngày càng xa hơn so v6i các nư6c phát tri)n.

^ Th5 trư•ng trong nư6c d|n d|n b5 bão hoà, s c c{nh tranh c a s.n ph•m
hàng hoá th3p nên khó có kh. năng chen chân vào th5 trư•ng th, gi6i. f các
nư6c ñang phát tri)n, trong quá trình th$c hi#n chi,n lư1c công nghi#p hoá thay
th, nh p kh•u, khi nh’ng ngành công nghi#p ch y,u ñã ñư1c xây d$ng v6i cơ
c3u tương ñ"i hoàn chynh và ñáp ng ñư1c nhu c|u cơ b.n trong nư6c, thì nhu
c|u nh p kh•u hàng công nghi#p s¥ gi.m, ñ'ng th•i ti}m năng xu3t kh•u cũng
gi.m ñi. Do s$ h{n ch, v} công ngh#, giá thành nên s.n ph•m c a các ngành
công nghi#p trong nư6c không ñ năng l$c c{nh tranh trên th5 trư•ng th, gi6i.
^ Khu v$c kinh t, nhà nư6c ho{t ñ ng kém hi#u qu., tình tr{ng b i chi
ngân sách và n1 nư6c ngoài ngày càng gia tăng. Th$c hi#n công nghi#p hoá thay
th, nh p kh•u nên khu v$c kinh t, nhà nư6c ‹ các nư6c ñang phát tri)n ñã ñư1c
xây d$ng và m‹ r ng m t cách tràn lan. Tuy v y, ph|n l6n các doanh nghi#p
ho{t ñ ng kém hi#u qu.. Nhà nư6c ph.i bao c3p, bù lƒ t0 ngân sách và ngân
sách nhà nư6c b5 thi,u h(t, ñ'ng th•i s$ căng th¨ng v} ngo{i t# do ph.i nh p
kh•u các y,u t" ñ|u vào ph(c v( s.n xu3t bu c các nư6c ph.i vay n1 nư6c
ngoài. Trong th$c t,, h|u h,t các nư6c ñang phát tri)n không có kh. năng tr. n1.
Tình hình ñó ñã làm x3u ñi môi trư•ng kinh doanh, h{n ch, các m"i quan h# v6i
bên ngoài và ñưa n}n kinh t, t6i chƒ b5 cô l p v6i th, gi6i.
Trong ñi}u ki#n cách m{ng khoa h c ^ k‚ thu t và qu"c t, hoá ñ•i s"ng
kinh t, th, gi6i, thì liên k,t và h1p tác kinh t, qu"c t, như m t nhu c|u khách


quan trong phát tri)n nên chính sách bi#t l p ñóng c¤a là không thích h1p. Nó ñã
h{n ch, kh. năng ti,p thu k‚ thu t m6i, h{n ch, s$ phát tri)n c a ngo{i thương
và h u qu. cu"i cùng là tăng trư‹ng kinh t, ch m.
Nhìn chung, nh’ng h{n ch, trong th$c hi#n công nghi#p hoá thay th,
nh p kh•u ñã ñ•y s" ñông các nư6c ñang phát tri)n vào tình tr{ng suy thoái và trì
tr# v} kinh t,. Trong khi 3y, s$ thay ñ~i c a tình hình kinh t, th, gi6i ñã thúc ñ•y
các nư6c ñang phát tri)n ph.i tìm ki,m chi,n lư1c công nghi#p hoá m6i ñ) m‹
ñư•ng cho n}n kinh t, phát tri)n.

1.1.2.2. V công nghi p hóa hư ng v xu t kh u
Vào cu"i th p k€ 1960, ñ|u th p k€ 1970, ñi}u ki#n qu"c t, ñã có
nh’ng thay ñ~i sâu s—c. Quá trình phát tri)n phân công lao ñ ng qu"c t, ñã
cu"n hút s$ tham gia c a h|u h,t các nư6c v6i m c ñ khác nhau. ð) th$c
hi#n công nghi#p hoá, các nư6c ñang phát tri)n nh3t thi,t ph.i m‹ r ng quan
h# kinh t, ra th5 trư•ng ngoài nư6c. V3n ñ} ñ•t ra v6i các nư6c ñang phát
tri)n là ph.i xây d$ng m t chi,n lư1c công nghi#p hoá phù h1p có kh. năng
ñem l{i thành công trong phát tri)n. Chi,n lư1c công nghi#p hoá hư6ng v}
xu3t kh•u ra ñ•i trong hoàn c.nh ñó.
T{i H i ngh5 c3p b trư‹ng l|n th tư U€ ban kinh t, ^ xã h i châu Á ^
Thái Bình Dương c a Liên h1p qu"c (ESCAP) h p cu"i năm 1969, nhóm c" v3n
nghiên c u chi,n lư1c phát tri)n cho các nư6c trong khu v$c vào th p k€ 1970
ñã ñư1c thành l p và ñã ñưa ra quan ñi)m cơ b.n cho m t chi,n lư1c m6i “chi,n
lư1c công nghi#p hoá theo hư6ng xu3t kh•u”.
Chi,n lư1c công nghi#p hoá theo hư6ng xu3t kh•u ñã ñư1c th$c hi#n ‹
nhi}u nư6c trên các châu l(c khác nhau. Th$c t, trong giai ño{n ñ|u th$c hi#n
chi,n lư1c này, nhi}u nư6c ñã t p trung phát tri)n các ngành khai thác và s.n
xu3t s.n ph•m thô (công nghi#p khai khoáng, nông, lâm, ngư nghi#p) ñ) xu3t
kh•u sang các nư6c tư b.n phát tri)n và các ngành s¤ d(ng nhi}u lao ñ ng (d#t,
may m•c, l—p ráp các s.n ph•m cơ khí, ñi#n, ñi#n t¤, cơ khí ...) cũng ñư1c chú ý.