Tác động của độ mở nền kinh tế đến lạm phát tại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN XUÂN VINH

TÁC ĐỘNG CỦA ĐỘ MỞ NỀN KINH TẾ ĐẾN

LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2013


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN XUÂN VINH

TÁC ĐỘNG CỦA ĐỘ MỞ NỀN KINH TẾ ĐẾN

LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
Mã ngành: 60340201
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn: TS. NGUYỄN HỮU HUY NHỰT

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2013


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học do chính tôi
thực hiện. Các thông tin về số liệu sử dụng trong luận văn này được trích dẫn đầy đủ
tại danh mục tài liệu tham khảo và hoàn toàn trung thực, chính xác.

Học viên

Nguyễn Xuân Vinh


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIỀT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC HÌNH VẼ
PHẦN 1: GIỚI THIỆU................................................................................................................. 1
1.1 Lý do chọn đề tài.................................................................................................................... 1
1.2

Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu:.............................................................. 2

1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu........................................................................................................... 2
1.2.1 Câu hỏi nghiên cứu............................................................................................................. 2
1.3

Phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu:.......................................................... 2

1.4 Phương pháp nghiên cứu:..................................................................................................... 3
PHẦN 2: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH LẠM PHÁT VÀ CÁC YẾU TỐ TÁC
ĐỘNG ĐẾN LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM........................................................................... 4

2.1 Tình hình lạm phát và biện pháp kiềm chế lạm phát tại Việt Nam trong thời gian
qua.

4

2.2. Các yếu tố vĩ mô tác động đến lạm phát....................................................................... 10
2.2.1. Tăng trưởng kinh tế......................................................................................................... 10
2.2.2. Thâm hụt ngân sách (bội chi ngân sách).................................................................... 14
2.2.3 Kim ngạch xuất nhập khẩu............................................................................................. 17
2.2.4. Tỷ giá hối đoái................................................................................................................. 19
PHẦN 3: CÁC BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA
LẠM PHÁT VÀ ĐỘ MỞ NỀN KINH TẾ........................................................................... 22
3.1

Các nghiên cứu trên thế giới:....................................................................................... 22

3.2

Các nghiên cứu tại Việt Nam:..................................................................................... 24

PHẦN 4 : PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................................... 27


4.1. Mô hình nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu.................................................................. 27
4.1.1 Mô hình nghiên cứu......................................................................................................... 27
4.1.2. Dữ liệu nghiên cứu.......................................................................................................... 27
4.1.2.1. Nguồn dữ liệu:.............................................................................................................. 27
4.1.2.2. Mô tả dữ liệu:................................................................................................................ 27
4.2 Phương pháp thực nghiệm................................................................................................. 30
4.2.1 Kiểm định tính dừng:....................................................................................................... 31

4.2.2 Xác định độ trễ tối ưu:.................................................................................................... 35
4.2.3 Kiểm định đồng liên kết (Cointegration Tests)......................................................... 36
4.2.4. Ước lượng mô hình VECM........................................................................................... 37
4.2.5. Kết quả ước lượng mô hình VECM với biến ngoại sinh là LER......................... 43
4.3 Thảo luận kết quả................................................................................................................. 46
PHẦN 5: KẾT LUẬN................................................................................................................ 49
5.1 Kết luận.................................................................................................................................. 49
5.2 Hạn chế của đề tài................................................................................................................ 49
TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

IMF: Quỹ Tiền tệ Quốc tế
ADB: Ngân hàng phát triển Châu Á
ADF Test: Augmented Dickey- Fuller Test – Kiểm định DF mở rộng
CPI: Chỉ số giá tiêu dùng
GDP: Tổng sản phẩm quốc nội
GSO: Tổng cục Thống kê Việt Nam
LP: Lạm phát
NHNN: Ngân hàng Nhà nước
NHTW: Ngân hàng trung ương
NSNN: Ngân sách nhà nước
THNS: Thâm hụt ngân sách
USD: Đô la Mỹ.
VECM: Mô hình hiệu chỉnh sai số véc tơ
VND: Đồng Việt Nam
WTO: Tổ chức thương mại thế giới
XNK: Xuất nhập khẩu

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Lạm phát Việt Nam và các nước trong khu vực từ năm 2000-2012
Bảng 2.2: Số liệu lạm phát và tăng trưởng GDP của Việt Nam từ năm 2000-2012
Bảng 2.3: Tốc độ tăng trưởng GDP các nước trong khu vực (%)
Bảng 2.4: Số liệu lạm phát và tỷ lệ THNS / GDP của Việt Nam từ năm 2000- 2012
Bảng 2.5: Tỷ lệ thâm hụt ngân sách / GDP của một số nước trong khu vực
Bảng 2.6: Tình hình XNK của Việt Nam từ năm 2000-2012
Bảng 2.7: Kim ngạch XNK/GDP của một số nước trong khu vực
Bảng 4.1 Số liệu chạy mô hình
Bảng 4.2: Kiểm định tính dừng của các biến
Bảng 4.3: Bảng tổng hợp kết quả kiểm định tính dừng của các biến
Bảng 4.4: Độ trễ tối ưu
Bảng 4.5: Bảng Kiểm định đồng liên kết (Cointegration Tests).
Bảng 4.6: Kết quả mô hình VECM
Bảng 4.7: Xác định độ trễ tối ưu với biến ngoại sinh là LER
Bảng 4.8: Kiểm định đồng liên kết với biến ngoại sinh là LER
Bảng 4.9: Kết quả ước lượng mô hình VECM với biến ngoại sinh là LER


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 2.1: Lạm phát Việt Nam và các nước trong khu vực từ năm 2000-2012
Hình 2.2: Đồ thị lạm phát và tăng trưởng GDP của Việt Nam từ năm 2000-2012
Hình 2.3: Đồ thị tốc độ tăng trưởng GDP các nước trong khu vực
Hình 2.4: Đồ thị lạm phát và tỷ lệ THNS / GDP của Việt Nam từ năm 2000- 2012
Hình 2.5: Đồ thị tỷ lệ thâm hụt ngân sách /GDP của một số nước trong khu vực
Hình 2.6: Đồ thị tình hình XNK của Việt Nam từ năm 2000-2012
Hình 2.7: Đồ thị kim ngạch XNK/GDP của một số nước trong khu vực
Bảng 2.8 Tỷ lệ biến động tỷ giá và lạm phát tại Việt Nam từ năm 2000-2012
Hình 2.8: Đồ thị tỷ lệ biến động tỷ giá và lạm phát tại Việt Nam từ năm 2000-2012

1

PHẦN 1: GIỚI THIỆU
1.1 Lý do chọn đề tài
Lạm phát là vấn đền nan giải trong đời sống kinh tế - xã hội và trong điều hành
kinh tế vĩ mô bởi hậu quả của lạm phát rất nặng nề và làm phai mờ các thành tựu
kinh tế đã đạt được. Việc kiềm chế lạm phát, ổn định vĩ mô là một trong những mục
tiêu quan trọng trong việc điều hành kinh tế của Việt Nam trong những năm vừa qua.
Trong những năm 1980 và đầu những năm 1990 Việt Nam đã trải qua giai đoạn
lạm phát phi mã. Trong thập kỷ 90, lạm phát trung bình 20,18%/năm và được giữ ở
mức thấp và ổn định trong những năm đầu thiên nhiên kỷ mới. Tuy nhiên lạm phát đã
bùng lên mạnh mẽ từ năm 2007 chỉ sau một năm gia nhập WTO đưa Việt Nam trở
thành một nước có mức lạm phát cao nhất trong khu vực. Việc kiềm chế lạm phát
trong điều kiện kinh tế khác hẳn thời kỳ những năm 80 và 90 là một thách thức lớn
đối với các nhà quản lý kinh tế Việt Nam.
Từ năm 1986 Việt Nam bắt đầu chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định
hướng xã hội chủ nghĩa và mở cửa hội nhập với kinh tế thế giới. Hội nhập kinh tế
quốc tế là một xu thế tất yếu, không một quốc gia hay lãnh thổ nào có thể phát triển
nếu đứng ngoài xu thế này. Tuy nhiên việc hội nhập kinh tế nhanh và mạnh đối với
một nền kinh tế còn thiếu tiềm lực vừa mới xoá bỏ cơ chế bao cấp bước sang kinh tế
thị trường đã dẫn đến những bất ổn kinh tế triền miên. Kể từ khi Việt Nam chính thức
chuyển sang nền kinh tế thị trường và mở cửa giao thương với thế giới, đặc biệt sau
khi Hoa Kỳ dỡ bỏ cấm vận thương mại với Việt Nam 1994 và bình thường hoá quan
hệ năm 1995; Hiệp định thương mại Việt Mỹ năm 2000 và sự kiện Việt Nam gia nhập
WTO năm 2007 đã đánh dấu một bước tăng trưởng mạnh mẽ của Việt Nam. Cùng
với những thành tựu đạt được kinh tế Việt Nam luôn phải đối diện với những bất ổn
thường xuyên, giá trị nhập khẩu luôn luôn tăng nhanh hơn xuất khẩu dẫn đến cán cân
thương mại luôn bị thâm hụt từ mức 348 triệu USD năm 1990 lên đỉnh điểm 18 tỷ

USD năm 2008 cùng với đầu tư trực tiếp và gián tiếp vào Việt Nam tăng mạnh gây
sức ép lên tỷ giá. Mô hình tăng trưởng dựa vào vốn và đầu tư


2

công làm cho thâm hụt ngân sách ngày càng trầm trọng từ mức trung bình 3,56% giai
đoạn năm 1990-2000 lên mức 5.19% / GDP giai đoạn 2001-2012. Để tài trợ cho thâm
hụt ngân sách chính phủ tăng cung tiền và tăng vay nợ. Các yếu tố trên đã tác động
mạnh đến tình hình lạm phát của Việt Nam.
Có phải việc mở cửa hội nhập sâu rộng vào kinh tế quốc tế đã tác động đến lạm
phát tại Việt Nam? Luận văn “Tác động của độ mở nền kinh tế đến lạm phát tại
Việt Nam” nghiên cứu mối quan hệ giữa lạm phát và “độ mở” của nền kinh tế (chủ
yếu đo lường bằng yếu tố kim ngạch xuất nhập khẩu) giúp các nhà quản lý kinh tế có
thể xác định các nguyên nhân gây ra lạm phát trong điều kiện hội nhập từ đó đưa ra
những quyết sách đúng đắn nhằm kiềm chế lạm phát và khai thác hiệu quả lợi ích của
hội nhập kinh tế sâu rộng mà Việt Nam đang theo đuổi.
1.2 Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu:
1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu
Khi lạm phát tăng cao trong giai đoạn 2010-2011 có nhiều ý kiến cho rẳng lạm
phát trong giai đoạn này do biến động của giá cả thế giới. Tuy nhiên nhiều quốc gia
trong khu vực như: Indonesia, Thái Lan, Malaysia, Philippinnes… lại không có lạm
phát cao như Việt Nam. Bài nghiêu cứu này sẽ cung cấp thêm một số luận cứ nhằm
xác định rõ vai trò của độ mở nền kinh tế đối với lạm phát, một yếu tố quan trọng
trong điều hành kinh tế vĩ mô, trong giai đoạn 2000-2012 tại Việt Nam từ đó đưa ra
những kiến nghị nhằm kiềm chế lạm phát, ổn định vĩ mô.
1.2.1 Câu hỏi nghiên cứu
Đề đạt được mục tiêu nghiên cứu, bài nghiên cứu này phải trả lời được các câu
hỏi:
Có mối quan hệ nào giữa độ mở nền kinh tế và lạm phát, độ mở có tác động

cùng chiều hay ngược chiều đến lạm phát tại Việt Nam?
Các yếu tố đặc thù của từng quốc gia như: thâm hụt ngân sách, tỷ giá, GDP tác
động hay không và tác động như thế nào đến tỷ lệ lạm phát tại Việt Nam?
1.3 Phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu:


3

Nghiên cứu về lạm phát tại Việt Nam dưới tác động của các yếu tố: thâm hụt
ngân sách, tỷ giá, kim ngạch xuất nhập khẩu, GDP
Thời gian nghiên cứu: từ quý 1 năm 2000 đến quý 4 năm 2012
1.4 Phương pháp nghiên cứu:
Sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng qua mô hình kinh tế lượng.
Kế thừa các phương pháp và kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu trong
và ngoài nước, bài nghiên cứu sử dụng mô hình véctơ hiệu chỉnh sai số VECM để
nghiên cứu mối quan hệ lạm phát và thâm hụt ngân sách, tỷ giá, kim ngạch xuất nhập
khẩu, GDP ở Việt Nam thời kỳ quý 1 năm 2000 – quí 4 năm 2012.


4

PHẦN 2: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH LẠM PHÁT VÀ CÁC
YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM
2.1 Tình hình lạm phát và biện pháp kiềm chế lạm phát tại Việt Nam trong
thời gian qua.
2.1.1 Tình hình lạm phát
Việt Nam đã trải qua giai đoạn siêu lạm phát trong những năm 1980 và đầu
những năm 1990 ngay khi bắt đầu những cải cách kinh tế đầu tiên. Ngoại trừ giai
đoạn 2000-2003 khi lạm phát thấp và ổn định ở mức 5% trở xuống, tỷ lệ lạm phát ở
Việt Nam thường xuyên cao hơn, lạm phát kéo dài lâu hơn và biến động mạnh hơn so

với lạm phát ở các nước trong khu vực. Những sự kiện gần đây như Việt Nam gia
nhập WTO, nguồn vốn nước ngoài đột ngột chảy mạnh vào Việt Nam trong hai năm
2007-2008, các vấn đề của thị trường ngoại hối Việt Nam trong hai năm 2009 và
2010 và cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới cũng như nguy cơ lạm phát tăng mạnh trở
lại đã đặt ra nhiều thách thức mới cho việc quản lý kinh tế vĩ mô và đặc biệt trong
việc kiểm soát lạm phát ở Việt Nam.
Trong nửa cuối những năm 1980 Việt Nam đã trải qua siêu lạm phát (trung bình
300%/năm) và đầu những năm 1990 với tỷ lệ trên 50%/năm. Những nguyên nhân cơ
bản của tình trạng này là điều kiện thời tiết bất lợi, thiết hụt lương thực; tốc độ tăng
trưởng trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chậm chạp và hệ thống tài chính yếu
kém.
Để kiềm chế lạm phát, ngân hàng Nhà nước đã tích cực thực hiện chính sách
thắt chặt tiền tệ và giữ tỷ giá cố định với đôla Mỹ . Kết quả là lạm phát bắt đầu giảm
xuống dưới 20% năm 1992 và 5,2% vào năm 1993. Tiếp nối thành tựu đó chính phủ
tiếp tục thực hiện chính sách vĩ mô thận trọng cùng với những cải cách sâu rộng
nhằm tự do hóa giá cả trong nước và hội nhập kinh tế quốc tế, mở cửa giao thương
với thế giới. Giai đoạn sau năm 1995 tỷ lệ lạm phát ở mức thấp thậm chí giảm phát
vào năm 2000 (khoảng 0.6%).
Giai đoạn cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000 cuộc khủng hoảng tài
chính Châu Á xảy ra làm cho giá cả thế giới giảm mạnh, đây là nguyên nhân


5

chính làm cho lạm phát của Việt Nam vẫn giữ được mức thấp mặc dù phá giá tiền tệ
khoảng 36% và tín dụng tăng rất cao (khoảng 30-40%/năm)
Sau giai đoạn ổn định ở mức thấp này lạm phát bắt đầu tăng trở lại lên mức
9,5% vào năm 2004 cao hơn rất nhiều so với mục tiêu 6% do chính phủ đề ra. Lo
lắng về nguy cơ lạm phát trở lại, NHNN bắt đầu thắt chặt tiền tệ và giữ tỷ giá cố định
như thời gian đầu những năm 1990. Tuy nhiên, sự thành công không lặp lại, lạm phát

sau khi giảm nhẹ trong năm 2005 (8,4%) và 2006 (6,6%) đã tăng mạnh lên 12,6%
trong năm 2007 và đỉnh điểm là 29,89% trong năm 2008.
Nguyên nhân của lạm phát trong giai đoạn 2007-2008 là do sự gia tăng mạnh
của mức lương tối thiểu, sự gia tăng giá cả hàng hóa quốc tế, chính sách tiền tệ lỏng
lẻo và kém linh hoạt, chính sách quản lý tỷ giá cứng nhắc, sự mở cửa của Việt Nam
với thế giới từ khi gia nhập WTO khiến cho luồng vốn đầu tư gián tiếp đổ vào mạnh
mẽ đẩy giá chứng khoán và tài sản lên cao. Mức cung tiền năm 2007 tăng 47%/năm
và tín dụng tăng trưởng 54%/năm.
Cuộc khủng khoảng kinh tế thế giới năm 2008-2009 làm cho giá cả quốc tế
cùng với tổng cầu giảm góp phần làm giảm lạm phát tại Việt Nam từ cuối năm 2009.
Tuy nhiên năm 2010 lạm phát tăng trở lại với mức 11,75%, năm 2011 tăng lên
18,58%. Các nguyên nhân chủ yếu do giá cả nhiều yếu tố đầu vào như giá than, giá
điện, giá xăng đồng loạt điều chỉnh tăng; thâm hụt thương mại kéo dài nhiều năm,
tình trạng bội chi ngân sách cùng với gói kích cầu trị giá 8 tỷ USD; cơ cấu tăng
trưởng kinh tế dựa vào vốn và đầu tư công kém hiệu quả.
Nhìn chung tỷ lệ lạm phát tại Việt Nam là cao và bất ổn. Năm 2008 là năm đánh
dấu mức lạm phát cao nhất và dao động mạnh nhất ở Việt Nam trong suốt thập kỷ
qua. Việt Nam vẫn có những nguy cơ tiềm tàng khiến cho lạm phát vẫn có thể tiếp tục
tăng cao: giá cả một số mặt hàng thiết yếu như điện, xăng dầu vẫn bị kiểm soát và
chưa minh bạch; VND vẫn đang chịu áp lực mất giá; giá cả các mặt hàng nhập khẩu
đặc biệt từ Trung Quốc có xu hướng tăng do nền kinh tế bắt đầu xuất hiện những yếu
kém sau ba thập kỷ tăng trưởng mạnh; áp lực nới lỏng tiền tệ đang gia tăng.


6

Bảng 2.1: Lạm phát Việt Nam và các nước trong khu vực từ năm 2000-2012
(Nguồn: ADB và GSO)

N

25.00

20.00

15.00

5.00

-5.00

Hình 2.1: Lạm phát Việt Nam và các nước trong khu vực từ năm 2000-2012
(Nguồn: ADB và GSO)

2001

2000

-


7

Lạm phát Việt Nam vào năm 2000 có xuất phát điểm thấp hơn các nước, tuy
nhiên lạm phát có xu hướng tăng đều qua các năm, mức lạm phát tăng cao, biến động
mạnh và kéo dài nhất trong các quốc gia.
2.1.2 Các biện pháp kiềm chế lạm phát
Để đối phó với lạm phát Chính phủ đã áp dụng nhiều giải pháp kiềm chế, nhiều
chính sách khác nhau và thay đổi mục tiêu ưu tiên theo các thời kỳ, cụ thể như sau:
Giai đoạn 2007 – 2008 – giai đoạn nhằm mục tiêu ổn định vĩ mô, kiềm chế tốc

độ gia tăng lạm phát và tăng trưởng nóng:
Với đà tăng trưởng GDP năm 2007 ở mức cao 8,46%/năm kèm theo tỷ lệ lạm
phát hai con số là 12,6% (tháng 12/2007 so với cùng kỳ năm trước), thêm vào đó là
tác động của sự bất ổn kinh tế thế giới và thiệt hại nặng nề do thiên tai dịch bệnh
trong năm 2007 đã làm cho lạm phát năm 2008 tăng cao. Trước nguy cơ đó thì Chính
phủ đã đưa ra 8 nhóm giải pháp chính nhằm kiềm chế mức tăng của giá cả, ổn định
kinh tế vĩ mô. Sơ lược một số nhóm giải pháp chủ yếu đã được áp dụng là:
Thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt: mức cung tiền trong lưu thông và dư nợ
tín dụng tăng liên tục từ năm 2004 qua các năm và tăng cao trong năm 2007 là
nguyên nhân quan trọng gây ra lạm phát trong giai đoạn này. Do đó Chính phủ chủ
trương kiểm soát chặt chẽ tổng phương tiện thanh toán và tổng dư nợ tín dụng ngay
từ đầu năm 2008. Chính phủ đã sử dụng các công cụ để thắt chặt tiền tệ như: tăng tỷ
lệ dự trữ bắt buộc và mở rộng diện tiền gửi phải dự trữ bắt buộc ở tất cả các kỳ hạn;
phát hành 2.300 tỷ đồng tín phiếu bắt buộc của NHNN và quy định các tín phiếu này
không được sử dụng để vay tái cấp vốn tại NHNN; lãi suất cơ bản được điều chỉnh
lên mức 12% rồi 14%, hệ thống lãi suất điều hành gồm cặp lãi suất tái cấp vốn và lãi
suất chiết khấu cũng được điều chỉnh tăng lên 15% và 13%; khống chế hạn mức tín
dụng và yêu cầu kiểm soát chặt những lĩnh vực cho vay có rủi ro cao, đặc biệt cho
vay đầu tư kinh doanh chứng khoán và bất động sản.


8

Chính sách tài khóa thắt chặt: cắt giảm đầu tư công và chi phí thường xuyên của
các cơ quan sử dụng ngân sách, kiểm soát chặt chẽ đầu tư của các doanh nghiệp Nhà
nước, cố gắng giảm tỷ lệ thâm hụt ngân sách.
Đẩy mạnh xuất khẩu, giảm nhập siêu: Chính phủ chủ trương áp dụng tỷ giá linh
hoạt với biên độ thích hợp, phản ánh quan hệ cung cầu trên thị trường giúp cho việc
kiềm chế lạm phát nhưng không ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu, bảo đảm việc mua
bán, chuyển đổi ngoại tệ diễn ra thuận lợi. Ngân hàng Nhà nước đảm bảo đủ vốn và

mua hết ngoại tệ cho các doanh nghiệp làm hàng xuất khẩu cho từng trường hợp cụ
thể; tăng cường hỗ trợ công tác xúc tiến thương mại đối với hàng xuất khẩu; cải cách
mạnh thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động xuất khẩu để giảm chi phí cho
doanh nghiệp, góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu Việt Nam
đi đôi với việc áp dụng các hàng rào kỹ thuật và các biện pháp khác phù hợp với các
cam kết quốc tế của nước ta để giảm nhập siêu, kể cả việc tăng thuế các mặt hàng
không thiết yếu.
Với chính sách tiền tệ thắt chặt giai đoạn 2007 – 2008 thì đến tháng 5/2008 tổng
phương tiện thanh toán tăng 3,73% so với cuối năm 2007, thấp hơn so với mức tăng
17,57% của cùng kỳ năm trước. Tốc độ tăng dư nợ tín dụng tăng 18,42% tuy cao so
với tốc độ tăng 13,36% của cùng kỳ năm trước nhưng có xu hướng giảm dần (tháng
1/2008 là 6,3%, tháng 2/2008 là 2,35%, tháng 3/2008 là 3,78%, tháng 4/2008 là
3,36% và tháng 5/2008 là 2,25%). So với năm 2007 tốc độ tăng M2 cả năm 2008 là
19% so với dự toán, dư nợ tín dụng tăng 25,4% thấp hơn nhiều so với năm 2007 với
39% và 56% tương ứng. Bên cạnh đó, mặc dù đã áp dụng chính sách tài khóa thắt
chặt nhưng tổng chi tiêu của Chính Phủ thực hiện trong năm 2008 vẫn vượt 19% so
với dự toán, tăng hơn 22% so với thực hiện năm 2007 và chiếm 31,75% GDP. Tăng
trưởng kinh tế năm 2008 đạt 6,31% và tốc độ tăng CPI là 22,97%. Các chính sách
kiềm chế lạm phát được sử dụng năm 2008 đã phát huy tác dụng của nó vào năm
2009, cộng với tác động của suy thoái kinh tế toàn cầu từ cuối năm 2008 đã tác động
đến kinh tế Việt Nam đã làm cho tăng trưởng GDP và


9

lạm phát của Việt Nam giảm xuống. Tuy nhiên với nỗ lực kích cầu của Chính Phủ
trong năm 2009 thì tốc độ tăng GDP đạt 5,32% và tốc độ tăng CPI là 6,88%.
Giai đoạn 2010 – giai đoạn thực hiện chính sách vĩ mô thận trọng nhằm ổn định
và duy trì mục tiêu tăng trưởng năm 2010.
Theo định hướng ban đầu, trong giai đoạn này Chính phủ thực hiện chính sách

tài chính, tiền tệ chặt chẽ, linh hoạt để kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô và
bảo đảm tăng trưởng. Khoảng nửa đầu năm 2010, chính sách tiền tệ tuân thủ định
hướng hạn chế tốc độ tăng trưởng dư nợ tín dụng (mục tiêu tăng trưởng dư nợ tín
dụng là 25% và M2 là 20%), kiểm soát rủi ro, cải thiện chất lượng tín dụng và cơ cấu
dư nợ. Tuy nhiên đến hết nửa đầu năm 2010, tốc độ tăng trưởng dư nợ tín dụng chỉ có
hơn 10%, hệ thống ngân hàng rơi vào tình trạng căng thẳng thanh khoản hệ thống,
các ngân hàng thiếu nguồn nội tệ cho nhu cầu vay, tỷ lệ sử dụng vốn ở thị trường thứ
cấp lớn. Trước tình trạng đó Chính phủ đã quay lại với giải pháp nới rộng cung tiền
bằng các công cụ như: giữ ổn định lãi suất cơ bản, lãi suất chiết khấu và lãi suất tái
cấp vốn ở mức lần lượt 8%, 6%, 8%/năm đến tháng 10/2009, sau đó đã tăng thêm
1%/năm với các mức lãi suất điều hành, ấn định lãi suất huy động vốn bằng VND
không quá 14%/năm; nghiệp vụ thị trường mở được điều hành linh hoạt, chủ yếu là
chào mua giấy tờ có giá ngắn hạn; tăng khối lượng cho vay tái cấp vốn, hỗ trợ thanh
khoản trực tiếp cho các NHTM có quy mô nhỏ nhằm ổn định thị trường.
Kết quả là, với các giải pháp nới rộng cung tiền vào nửa cuối năm 2010 đã đẩy
dư nợ tín dụng tăng tới 18% và đưa tổng mức dư nợ tín dụng tăng tới gần 28% so với
năm 2009. Các giải pháp nới rộng cung tiền kết hợp với chính sách tài khóa mở rộng
đã làm cho cả 2 mục tiêu tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ lạm phát của năm 2010 đều vượt
chỉ tiêu của Quốc hội: tốc độ tăng trưởng vượt 104% và tỷ lệ lạm phát vượt 168%.
Giai đoạn 2011 – giai đoạn ưu tiên ổn định vĩ mô, kiềm chế lạm phát:
Bước sang năm 2011 thì lạm phát cao đã trở lại, lạm phát cuối năm 2010 đã ở
mức 2 con số, chỉ số giá tiêu dùng tháng 12/2010 so với tháng 12/2009 tăng


10

11,75%. Trước tình hình đó thì Chính phủ đã đưa ra mục tiêu cho năm 2011 là tăng
cường ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát. Chính sách tiền tệ thắt chặt với
mục tiêu là dư nợ tín dụng tăng trưởng dưới 20%, M2 tăng khoảng 15-16%. Song
song đó là thực hiện chính sách tài khóa thắt chặt. Các giải pháp cắt giảm chi tiêu

công được đưa ra khá quyết liệt: không kéo dài thời gian giải ngân, không ứng trước
kế hoạch năm 2012 vốn ngân sách và trái phiếu chính phủ, giảm 32% vốn trái phiếu
chính phủ, giảm 10% tín dụng đầu tư của Nhà nước.
Bên cạnh chính sách tài khóa và tiền tệ thắt chặt thì Chính phủ còn thực hiện
một cú đột phá trong việc điều hành tỷ giá, đã điều chỉnh tăng tỷ giá mạnh trong một
lần điều chỉnh để thu hẹp khoảng cách về giá của USD trong ngân hàng và ở thị
trường tự do. Ngày 11/2/2011 ngân hàng Nhà nước tăng tỷ giá từ 18.932 VND/USD
lên 20.693 VND/USD, đồng thời thu hẹp biên độ giao dịch tỷ giá từ 3% xuống 1%,
lúc này giá trị VND đã hạ 9,3% so với USD.
Như vậy, năm 2011 Chính phủ quay lại với các biện pháp kiềm chế lạm phát
một cách quyết liệt. Tuy có sự quyết liệt của Chính phủ trong giảm tổng cầu từ phía
chính sách tiền tệ và thắt chặt chi tiêu công trong chính sách tài khóa nhưng đã không
đạt được kết quả như mong muốn. Trong khi tỷ lệ tăng trưởng đạt 5,89% thì tỷ lệ lạm
phát vẫn tiếp tục tăng cao đến mức gần 19%
2.2. Các yếu tố vĩ mô tác động đến lạm phát
2.2.1. Tăng trưởng kinh tế
Những cải cách kinh tế quan trọng vào năm 1986 chuyển từ nền kinh tế kế
hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã giúp
Việt Nam đạt được mức tăng trưởng kinh tế cao. Theo số liệu của GSO , GDP thực tế
Việt Nam tăng nhanh hơn các quốc gia khác với mức tăng trưởng trung bình giai
đoạn 1990 - 1999 là 7,4% và năm 2000-2012 là 7,06%.
Vào những năm đầu thập kỷ 1990, kinh tế Việt Nam đạt được mức tăng trưởng
cao, đặc biệt những năm 1992 và 1997 gần 9%. Tuy nhiên, đà tăng trưởng chậm lại
vào cuối thập kỷ này do những ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính Châu Á năm
1997. Kết thúc năm 1999, tăng trưởng chỉ còn là 4,8% kèm theo hiện tượng


11

giảm phát những năm sau đó. Trong bối cảnh đó, Chính phủ đã thực hiện chính sách

nới lỏng tín dụng và kích thích mở rộng đầu tư từ năm 2000, đồng thời ký kết quan
hệ trao đổi thương mại song phương Mỹ 7/2000. Kết quả là kinh tế đã phục hồi trên
đà tăng trưởng cao, nhưng đi kèm là tỷ lệ lạm phát tăng lên.
Sự kiện Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của tổ chức thương
mại quốc tế (WTO) tháng 11/2006 đã mở đường cho sự tự do hóa thị trường lớn hơn
và làm dấy lên làn sóng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Lượng ngoại tệ đầu tư trực
tiếp, gián tiếp, vay nợ nước ngoài đã tăng đỉnh điểm gấp 13 lần năm 2000. Lúc này,
để duy trì khả năng cạnh tranh hàng xuất khẩu, ổn định tỷ giá và hạn chế gia tăng
nghĩa vụ nợ nước ngoài của Chính phủ và doanh nghiệp quy đổi bằng VND, Ngân
hàng Nhà nước đã cung lượng tiền VND để mua một lượng ngoại tệ vào, gây áp lực
lạm phát tăng cao ở mức 2 con số vào năm 2007 (12,6%) và năm 2008 (19,89%).
Tuy nhiên, khủng hoảng kinh tế toàn cầu vào năm 2008 ảnh hưởng tới sự ổn
định kinh tế vĩ mô của Việt Nam, cụ thể là bội chi ngân sách lớn, nợ công tăng cao,
thâm hụt cán cân vãng lai, tốc độ tăng trưởng chậm lại 6,78% năm 2010 và 5,9% năm
2011 mặc dù Chính phủ đã có những biện pháp kích cầu để thúc đẩy tăng trưởng,
chống suy giảm kinh tế. Đồng thời với đó là lạm phát tăng cao, kết thúc năm 2010 và
2011, lạm phát lần lượt ở mức 11,75% và 18,58%.
Năm 2012, tăng trưởng kinh tế ở mức 5,03%. Nguyên nhân của tình trạng này
xuất phát từ suy giảm tổng cầu do chính sách tiền tệ thắt chặt kiềm chế lạm phát của
Ngân hàng Nhà nước từ năm 2011. Năm 2012, cũng là năm mà mục tiêu ưu tiên kiềm
chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô được đặt lên hàng đầu. Theo đó, Chính phủ tiếp
tục thực hiện chính sách tài khóa thắt chặt, giảm đầu tư công, giảm bội chi ngân sách;
Ngân hàng Nhà nước thực hiện điều hành chính sách tiền tệ thắt chặt và linh hoạt; Bộ
Tài chính tiếp tục lộ trình quản lý, điều hành giá theo cơ chế thị trường, kiểm soát
chặt chẽ giá độc quyền, chống bán phá giá, đảm bảo cân đối cung
- cầu hàng hóa... Kết thúc năm, Việt Nam đã thành công khi giữ mức lạm phát ở mức
một con số 6,81 %. Mặc dù mức tăng trưởng thấp, nhưng theo đánh giá của


12

Tổng cục Thống kê trong bối cảnh kinh tế thế giới gặp khó khăn, cả nước tập trung
thực hiện mục tiêu kiềm chế lạm phát thì đây được xem là mức tăng hợp lý.
Bảng 2.2: Số liệu lạm phát và tăng trưởng GDP của Việt Nam từ năm 2000-2012
(Nguồn GSO)

25
20
15

10
5

0
-5
Hình 2.2: Đồ thị lạm phát và tăng trưởng GDP của Việt Nam từ năm 20002012 (Nguồn: GSO)


13

Bảng 2.3: Tốc độ tăng trưởng GDP các nước trong khu vực (%)
Năm

20
20
20
20
20
20
20

20
20
20
20
20
20
10
8
6

Indonesia
Malaysia

4

Philippines

2

Thailand
Viet Nam
2001

-2

2000

0

-4

Hình 2.3: Đồ thị tốc độ tăng trưởng GDP các nước trong khu vực (Nguồn: ADB
và GSO)
Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam từ năm 2000 luôn ổn định và cao hơn các
nước trong khu vực. Đến năm 2010 tăng trưởng của Việt Nam bắt đầu giảm và thấp
hơn các nước khác.


14

2.2.2. Thâm hụt ngân sách (bội chi ngân sách)
Bội chi ngân sách nhà nước (NSNN) ở mức cao đều có nguy cơ gây ra lạm
phát. Bởi vì, khi ngân sách bị bội chi có thể được bù đắp bằng phát hành tiền hoặc
vay nợ, đều gây nên nguy cơ lạm phát tăng.
Thứ nhất, việc phát hành tiền trực tiếp làm tăng cung tiền tệ trên thị trường sẽ
gây lạm phát cao, đặc biệt khi việc tài trợ thâm hụt lớn và diễn ra liên tục thì nền kinh
tế phải trải qua lạm phát cao và kéo dài như giai đoạn 1986 - 1990. Sự gia tăng cung
tiền có thể không làm tăng lạm phát nếu nền kinh tế đang đà tăng trưởng, mức cầu
tiền giao dịch tăng lên phù hợp với mức tăng của cung tiền. Tuy nhiên, trong trường
hợp khu vực tư nhân đã thỏa mãn với lượng tiền họ đang nắm giữ (mức cầu tiền
tương đối ổn định) thì sự gia tăng của cung tiền làm cho lãi suất thị trường giảm, nhu
cầu tiêu dùng về hàng hóa dịch vụ, nhu cầu đầu tư sẽ tăng lên kéo theo sự tăng của
tổng cầu nền kinh tế, mặt bằng giá cả sẽ tăng lên gây áp lực lạm phát..
Thứ hai, bù đắp thâm hụt bằng nguồn vay nợ trong nước hoặc nước ngoài, việc
vay nợ trong nước bằng cách phát hành trái phiếu ra thị trường vốn, nếu việc phát
hành diễn ra liên tục thì sẽ làm tăng lượng cầu quỹ cho vay, do dó, làm lãi suất thị
trường tăng. Để giảm lãi suất, Ngân hàng Trung ương phải can thiệp bằng cách mua
các trái phiếu đó, điều này làm tăng lượng tiền tệ gây lạm phát. Hay vay nợ nước
ngoài để bù đắp bội chi ngân sách bằng ngoại tệ, lượng ngoại tệ phải đổi ra nội tệ để
chi tiêu bằng cách bán cho Ngân hàng Trung ương, điều này làm tăng lượng tiền nội
tệ trên thị trường tạo áp lực lên lạm phát.

Ngân sách nhà nước (NSNN) luôn trong tình trạng thâm hụt ở mức cao. Giai
đoạn 1991 - 1996, kinh tế đất nước có nhiều dấu hiệu tốt như siêu lạm phát được đẩy
lùi nhờ Chính phủ thắt chặt chi tiêu cùng với thay đổi cơ cấu chi ngân sách, chi tập
trung vào đúng đối tượng tạo hiệu quả phát triển kinh tế, nguồn thu đã đủ cho chi
thường xuyên, thâm hụt ngân sách giai đoạn trước được bù đắp bằng vay nợ. Do vậy,
thời kỳ này bội chi ngân sách đã giảm đáng kể, bội chi chỉ ở mức trung bình 2,69 %
GDP


15

Giai đoạn 1997 - 2001, nguồn thu NSNN đáp ứng cho cả chi thường xuyên và
chi đầu tư phát triển. Bội chi ở mức thấp trung bình 3,77% GDP từ năm 1996 – 2000.
Vào cuối những năm 1990, ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế châu Á, nền kinh tế
Việt Nam tăng trưởng chậm lại, tốc độ tăng đầu tư của Nhà nước giảm, hiện tượng
thiểu phát xuất hiện vào năm 2000. Đây cũng là hai năm có tỷ lệ bội chi NSNN cao
nhất chiếm gần 5% GDP, nhưng điều này được xem như một tín hiệu tốt trong bối
cảnh nền kỉnh tế giảm phát, các chính sách tăng chi tiêu của Chính phủ sẽ thúc đẩy
tăng trưởng kinh tế những năm tiếp theo.
Giai đoạn từ năm 2002 đến nay, thu và chi ngân sách đều tăng mạnh, theo thống
kê giai đoạn 2002 - 2009 tốc độ tăng thu hàng năm bình quân là 20%, tốc độ tăng chi
bình quân là 20,2%. Bội chi NSNN ở mức trên dưới 5% GDP, tăng cao hơn so với
các giai đoạn trước. Đây là kết quả của chính sách tài khóa nới lỏng theo đuổi mục
tiêu tăng trưởng, đặc biệt là năm 2009 với chính sách kích cầu nhằm hạn chế suy
giảm kinh tế từ ảnh hưởng khủng hoảng kinh tế toàn cầu cuối năm 2008, đã làm cho
bội chi ở mức cao 6,9% GDP.
Những năm tiếp theo, Chính phủ nỗ lực trong việc tăng thu ngân sách, giảm bội
chi, giảm nợ công. Nghị quyết 11/NQ-CP của Chính phủ được ban hành nhằm thực
thi chính sách tiền tệ thắt chặt và chính sách tài khóa cắt giảm chi tiêu công nhằm
giảm bội chi và kiềm chế lạm phát. Nhờ đó, tình hình bội chi NSNN đã giảm chỉ còn

5,6% GDP năm 2010, 4,9% GDP năm 2011 và 5,8% GDP năm 2012.
Bảng 2.4: Số liệu lạm phát và tỷ lệ THNS / GDP của Việt Nam từ năm 20002012 (Nguồn GSO và MOF)


16

25.00
20.00
15.00
Lạm phát

10.00

THNS/GDP

5.00

2001

-5.00

2000

-

Hình 2.4: Đồ thị lạm phát và tỷ lệ THNS / GDP của Việt Nam từ năm 20002012
Bảng 2.5: Tỷ lệ thâm hụt ngân sách / GDP của một số nước trong khu vực
(Nguồn: GSO, MOF và ADB)
Năm
2000

2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012


17

8
7
6
4

Malaysia

3

Philippines

2

Thailand

1

Viet Nam

0
-1

2001

Indonesia

2000

5

Hình 2.5: Đồ thị tỷ lệ thâm hụt ngân sách /GDP của một số nước trong khu vực
2.2.3 Kim ngạch xuất nhập khẩu
Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam có sự tăng trưởng mạnh mẽ. Sau khi
chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường. Kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam từ mức
5,15 tỷ USD năm 1990 gấp 0,62 lần GDP tăng lên 30,1 tỷ USD năm 2000 gấp 1,13
lần GDP. Đến năm 2012 tổng kim ngạch XNK là 228,3 tỷ USD gấp 1,61 lần GDP.
Xuất khẩu hàng hóa đã đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh hơn 2,4 lần tốc độ
tăng trưởng GDP, góp phần quan trọng vào tăng trưởng chung của nền kinh tế, tạo
việc làm và nâng cao thu nhập cho hàng triệu lao động. Thời kỳ 2000 – 2012, tăng
trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa bình quân 17,3% /năm, nhanh hơn tốc độ tăng
trưởng GDP trên 2,4 lần (GDP tăng bình quân 7,06 % / năm). Xuất khẩu hàng hóa
góp phần chính yếu vào tăng trưởng GDP, trở thành động lực chủ yếu thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế trong 10 năm qua.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được Việt Nam luôn phải đối mặt với

tình trạng nhập siêu kéo dài. Nhập siêu từ mức 348 triệu USD năm 1990 tăng lên 2,4
tỷ USD vào năm 1997 và đạt mức kỷ lục vào năm 2008 là 18 tỷ USD. Việc nhập siêu
kéo dài với mức độ ngày càng lớn đã ảnh hưởng mạnh đến cán cân thanh