Bình giảng đoạn thơ sau đây trong bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi, từ: Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội... Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.

Đề bài: Bình giảng đoạn thơ sau đây trong bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi, từ: 
"Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội... Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy."
Bài làm
Mùa thu là cảm hứng muôn đời của người nghệ  sĩ. Thu đến, thu đi; thu là khoảng giao 
mùa, khoảng lặng để thi nhân tìm thấy ở đó một mối đồng cảm sâu xa, để tạc nên những 
bức tranh cảnh sắc đa thanh, đa hình mà người đọc bao thế  hệ  vẫn ngẩn ngơ  chiêm 
ngưỡng. Giữa mạch thơ chung dồi dào ấy, ta luôn nhớ đến mùa thu Hà Nội xưa đầy ý vị 
của Nguyễn Đình Thi:
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.
Mùa thu xưa nay vẫn đẹp và dịu dàng, thanh nhã. Thu trở thành một phần không thể thiếu 
khi nhắc đến thơ  viết về  thiên nhiên.  Ấy là một mùa thu thuần quê đất Việt trong thơ 
Nguyễn Khuyến, một mùa thu thâm trầm, huyền bí trong thơ Lưu Trọng Lư, một mùa thu 
chứa đầy sự  phôi pha theo nhịp chảy thời gian trong thơ  Xuân Diệu. Rõ ràng nét phong  
phú của một đề  tài cũ như  thế  là thách thức cho sáng tạo, tìm tòi và khám phá. Nguyễn 
Đình Thi hiểu hơn ai hết điều đó. Ông không muốn bị  mờ  đi, thậm chí chìm hẳn giữa  
những nét rất đậm, rất sâu, rất tinh của người trước. Chẳng phải" Trời thu xanh ngắt  
mấy tầng cao" (Nguyễn Khuyến), cũng không phải "Sen tàn, cúc lại nở  hoa" (Nguyễn  
Du), nét thu của Nguyễn Đình Thi là nét thu đô thị, nét thu thủ đô hào hoa, thanh lịch:
"Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Mùa thu được cảm nhận ở thời điểm mẫn cảm của đất trời. Dường như thu đã về đâu đó 


khi hơi lạnh đang mơn man chạm nhẹ  vào da thịt. Chữ" chớm" do đó mới thật tinh tế.  
"Chớm" là sự bắt đầu, là điều mới mẻ, nó chứa đựng trong mình chút gì như là e ấp của  
mùa thu. Cảm quan mơ  hồ  về  những làn hơi giá chưa hẳn là mùa thu. Biết được cái"  
chớm lạnh" là thi sĩ đang ở ngưỡng giao thoa của khí trời ­ ở khoảnh khắc mà tín hiệu thu  
đã xuất hiện, nhưng thu ấy vẫn chưa đến độ nồng đậm nhất. Báo hiệu ban đều như thế 

dễ  nhoè đi, phần vì bất ngờ, phần vì hết thảy đều sẽ  sàng quá. Cho nên, cũng là đương  
nhiên khi chỉ những tâm hồn thật nhạy cảm, thật, gắn bó với nét đặc trưng thân thuộc này  
mới có thể hiểu và đón nhận trọn vẹn ân sủng tuyệt vời của thiên nhiên Ở đây không chỉ 
có mình thi sĩ mà còn có cả không gian Hà Nội cả phố phường Hà Nội, cả lòng người Hà  
Nội cảm nhận được khi trời nay đổi khác bởi thoáng hiện diện của mùa thu. Nhưng có  
thật là heo may tan loãng vào không gian đó trở  thành ám hiệu riêng của đất trời và lòng  
người Thủ  đô? Chẳng biết nữa, nhưng qua những vần thơ  đẹp dịu dàng của Nguyễn  
Đình Thi tất thảy chúng ta đã được cảm nghe đầy đủ hồn thu của một Hà Nội trong sáng  
đến vô ngần.
Từ  trước đến nay nhiều người trong nét bối hồi xúc cảm chỉ  chú tâm đem cái "chớm 
lạnh" đặt vào "lòng Hà Nội" mà quên đi trường thời gian trong trẻo của một sớm thu.  
Đừng xem "sáng" đơn thuần chỉ  là yếu tố  thông tin. Đó là sự  nhấn mạnh. "Sáng mát 
trong" hôm nay hoài niệm về "sáng chớm lạnh" năm xưa. Không gian nguyên lành, dễ chịu 
của ngày mới là điểm khởi đầu cho mạch cảm xúc Nguyễn Đình Thi. Như  thế  Hà Nội  
đang ôm trọn cái" chớm lạnh" của sáng thu, rồi Hà Nội lại mở rộng vòng tay, trải dài ra 
để sẻ lòng cùng thi sĩ
" Những phố dài xao xác hơi may"
Câu thơ bảy chữ là sự kết nối giữa nét hữu hình" những phố dài" và nét vô hình" hơi may" 
bằng từ  tượng thanh "xao xác". "Xao xác" là từ  láy gợi âm thanh, có tác dụng làm xao 
động cánh không gian vắng lặng. Biết thế, nhưng mỗi khi đọc câu thơ, tôi vẫn bị ám ảnh 
bởi trường nghĩa khác của hai chữ này. Hình như đây không còn là từ tả âm, nó là sự pha  
trộn của một âm ­ hình, để  nghe" xao xác" mà thấy cả  khung cảnh trống lặng chung  
quanh. Nó khác hẳn" xào xạc", từ láy ­ đặc ­ âm trong thơ Lưu Trọng Lư:


"Em không nghe rừng thu
Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô"
(Tiếng Thu)

Thực ra, "xao xác" và "xào xạc" chi là một âm nhưng vang lên ở hai cung khác nhau. Vậy 
mà nếu thử  thế  chỗ  cho nhau thì âm chung chẳng còn mà cung khác nhau cũng chẳng  
thấy. "Xào xạc" của Lưu Trọng Lư là âm trầm và đục thể  hiện vẻ  âm u, huyền bí của 
rừng già. Còn "xao xác" của Nguyễn Đình Thi là âm trong và cao gợi được tiếng lá khô 
quét mìn trên đường phố. Đặt vào câu thơ, "xao xác" lại cụ thể hoá cho "hơi may" vốn vô 
hình. Phải chăng đó là sự chuyển đổi cảm giác ngoài Nguyễn Đình Thi chưa ai từng biểu  
đạt? Nhờ thế thi sĩ đã truyền tải được hơi thở nhẹ nhàng của mùa thu đến từng con phố,  
từng ngả đường. Trong cái se se chưa đù góp thành gió của" hơi may", những phố dài như 
càng dài thêm, lòng người đang xôn xao một niềm riêng khó hiểu, cơ hồ  cũng "xào xạc" 
hơn
Quả  thật ngôn ngữ  của Nguyễn Đình Thi dễ  làm người ta lạc vào mê cung, nếu không 
tinh nó sẽ  khó thoát ra, dễ  bị  luẩn quẩn trong cái luyến láy rất tài hoa của câu từ. Hình 
ảnh thơ bình dị nhưng cứ lắng đọng chút mơ hồ chẳng thể nắm bắt. Để bất chợt, nhà thơ 
đặt vào giữa những băn khoăn còn bỏ ngỏ của" chớm lạnh", của" hơi may" một hình ảnh  
cụ thể, rõ ràng:
"Người ra đi đầu không ngoảnh lại”.
Hoá ra cảnh thu Hà Nội đẹp và mơ huyền thế cứ bị phủ chút man mác xác xao là do đây: 
người ra đi. Nếu đặt riêng câu thơ, ta có thể  cho rằng đây là một chiêm nghiệm tâm lý.  
Bất cứ  một chí nam nhi nào khi chia xa đều dàn lòng nén xúc cảm. Trần Đăng Khoa có 
nhận xét rất tinh về hoàn cảnh này, ấy là người ra đi, tiến bước mà" mặt tái nhợt không  


dám ngoảnh lại phía sau". Có cảm tưởng như  chỉ  khẽ  đưa mắt lại thôi là người ra đi  
không còn đủ can đảm để bước tiếp. Nếu đặt hình ảnh thơ vào chỉnh thể của cà đoạn thì  
ta thấy đây mới là hồn thơ, là chiều sâu bức tranh thu Hà Nội. Thế người ra đi là ai? Đó là  
những chiến sĩ trung đoàn thủ đô? Không, Nguyễn Đình Thi hoàn toàn bác bỏ ý kiến này.  
Điều ông muốn thể  hiện, giản đơn là sự  lưu luyến, bịn rịn của người con thủ  đô phải  
chia xa Hà Nội trong những thu xưa. Thái độ  "không ngoảnh lại" vì thế  là một cách kìm  
lòng bởi thành phố của mình đang ở thời khắc đẹp nhất, thành phố ấy đủ sức níu giữ một  
tâm tình Hà Nội, thành phố ấy tiễn các anh với một trời nắng vàng và lá vàng:

"Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”
Có người cho rằng đây là sự  phi lô ­ gíc giữa hành động và cảm giác. Hành động thì 
"không ngoảnh lại" mà cảm giác lại ngập đầy nắng lá sau lưng. Vâng, nếu như  có ai đó  
cố  tâm đưa hình tượng thơ  theo trật tự  tuyến tính này thì cũng xin" ngoái lại" để  hiểu 
rằng cái" chớm lạnh", "xao xác" đã được mùa thu gửi đến làm sứ giả cho mình tự khi nào.  
Do đó sau khí thu, hồn thu, lẽ dĩ nhiên phải là tình thu man mác ấy
Như người ta vẫn nói đầu câu là cái then cửa. là nét nhấn nhá của bài thơ  thì ở đoạn thơ 
này ta không thấy xuất hiện một dấu câu nào Nguyễn Đình Thi đã để ngỏ  lòng mình, từ 
đó người đọc có những trường suy tưởng khác nhau, tự tìm cho mình cách ngắt nhịp tạo 
sự đa thanh đa nghĩa của ý thơ. Câu thơ "Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy" có hai cách ngắt 
nhịp tương  ứng với hai cách hiểu. Cách thứ  nhất ngắt theo nhịp 2/2/3 (Sau lưng / thềm  
nắng / lá rơi đầy). Nó ứng với cách hiểu sau lưng người đi là thềm nắng, trên đó lá vàng 
rơi đầy Cách thứ hai ngắt theo nhịp 2/2/1/2 với cách hiểu sau lưng người đi là thềm váng, trên đó nắng với lá cùng rơi xuống. Rồi  
người thì cho cách ngắt nhịp thứ nhất quá giản dị, thông thường, người khác lại nhận xét 
cách ngắt thứ hai quá ư cẩu kỳ. Dù đứng trên bình diện nào thì đó cũng là cách cảm riêng  
để tìm đến chuẩn mực của cái hay, cái đẹp. Hơn thế  đó là cách biểu hiện (đa dạng nhất 
cho nét huyền ảo, biến hiện của tiết tấu câu thơ. Với tôi, tôi yêu cả hai cách hiểu.
Khi nắng lá cùng rơi, khi nắng đã rải lá rác vàng lên những thềm vắng thì đều gợi được 


sắc thái riêng của trời thu Hà Nội.
Có thể nói đoạn thơ là những nốt nhạc lòng được chắt chiu từ một tâm hồn đa cảm, một  
tình yêu thiết tha, nồng thắm với đất nước quê hương. Bức tranh cảnh sắc được gợi từ 
hoài niệm nhưng không đơn thuần chỉ là nhớ về để kể, tả. Nguyễn Đình Thi đã làm sống  
dậy vẻ đẹp thu của Hà Nội xưa. Hêghen cho rằng thơ ca cao hơn sử học hình như cũng vì  
lẽ ấy.