Bình giảng đoạn thơ sau trong bài thơ ''''Bên kia sông Đuống (Hoàng Cầm): Em ơi buồn làm chi... Sao xót xa như rụng bàn tay

Đề bài: Bình giảng đoạn thơ sau trong bài thơ ''Bên kia sông Đuống" (Hoàng Cầm):  
Em ơi buồn làm chi... Sao xót xa như rụng bàn tay
Bài làm
Trong vườn thơ  ca kháng chiến chống Pháp, Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm được  
sáng tác tháng 4 năm 1948 nổi lên như  một bông hoa thắm sắc ngát hương. Bài thơ  đã 
diễn tả  được một cách khá thấm thía và cảm động tấm lòng của nhà thơ  đối với quê 
hương Kinh Bắc nói riêng, quê hương nước Việt nói chung với những tình cảm yêu 
thương, tự hào về  quê hương giàu đẹp, có nền văn hoá nghìn đời đáng yêu và niềm căm  
giận trước tội ác kẻ  thù đã giày xéo quê hương một cách phũ phàng qua những vần thơ 
như những lời tâm sự của tác giả.
Em ơi buồn làm chi
...
Sao xót xa như rụng bàn tay
Hoàng Cầm là một thi sĩ đa tài: làm thơ, viết kịch, diễn kịch. Ông thân sinh ra nhà thơ  là 
một nhà nho nghèo đã từng thi trường Nam Định vài ba khoa nhưng không đậu nên phải đi 
dạy chữ Nho, bốc thuốc ở các nơi trong tỉnh Bắc Ninh. Mẹ Hoàng Cầm vốn là một cô gái  
xinh đẹp có tài hát dân ca Quan Họ, quê làng Bửu Xim, huyện Tiên Du, Hoàng cầm đã 
từng giới thiệu:
Tôi người làng Quan Họ
Quê mẹ bên này sông
Cách quê cha một dòng
Nước trắng
Bên kia sông Đuống ra đời vào tháng 4/1948 và được đăng lần đầu tiên trên báo "Cứu 


quốc". Sông Đuống còn gọi là sông Thiên Đức chia tỉnh Bắc Ninh ra làm 2 phần, Nam  
(hữu ngạn), Bắc (tả ngạn). Quê hương của Hoàng Cầm ở bên này hữu ngạn sông Đuống. 
Khi giặc Pháp chiếm đóng vùng đất này thì Hoàng Cầm đang công tác văn nghệ   ở  Việt 
Bắc. Hay tin giặc tàn phá quê hương mình, ông xúc động viết một mạch từ  12 giờ  đêm  
đến gần sáng bài thơ nói trên với tâm trạng "niềm căm giận và thương cảm sâu sắc" như 
chính nhà thơ đã có lần tâm sự:

Em ơi buồn làm chi
Anh đưa em về sông Đuống
Ngay  ở  đoạn thơ  đầu tiên mở  đầu bài thơ  gồm 10 câu mở  ra một cái nhìn toàn cảnh từ 
bên này nhìn sang bên kia, toàn cảnh về không gian và thời gian:
Em ơi buồn làm chi
Anh đưa em về sông Đuống
Ngày xưa cát trắng phẳng lì
Đoạn thơ mở đầu bằng một tiếng gọi trìu mến thân thương để bày tỏ sự vỗ về an ủi của  
tác giả  đối với một người "em" nào đó. Có thể  đây là người em tưởng tượng nhưng  
thường trực trong trái tim tác giả. Phải chăng một cô gái nào đó cùng quê Bên kia sông  
Đuống với Hoàng Cầm? Điều đó làm cho lời thơ  của tác giả  trở  nên trữ  tình, thơ  mộng  
hơn và dễ gây được sự đồng cảm sẻ chia đối với người đọc. Và phải chăng đại từ  "em"  
trong câu thơ  trên còn là sự  phân thân của tác giả  để  tạo cớ  hoài niệm, vừa cụ  thể  vừa  
phiếm chỉ tạo cảm giác ảo thực rất thi vị?
Thông qua niềm hoài niệm  ấy, nhà thơ  đã trở  về  với con sông Đuống trong cuộc sống  
thanh bình ngày xưa của mình. Dòng Sông Đuống vốn êm đềm yên  ả, lặng lẽ "trôi" bất 
tận giữa lòng đất nước từ bao đời nay với cái màu "cát trắng phẳng lì" rất mực bình yên 
thơ mộng. Nhưng nay trong cái cảm giác mất hay còn, nhà thơ cảm thấy Sông Đuống như 
"lấp lánh" sắc màu hơn, hắt ánh sáng cầu vồng lên quê hương rực rỡ, lộng lẫy:


Sông Đuống trôi đi một dòng lấp lánh
Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ
Cái dáng nằm nghiêng nghiêng của Sông Đuống
Cái dáng nằm "nghiêng nghiêng"  ấy của Sông Đuống làm cho nó trở  thành một sinh thể 
xinh xắn, duyên dáng, lãng mạn mà có tâm trạng như  khắc khoải lo âu hơn, vì bên kia  
sông quân giặc đã tràn về. Đó là con sông hiện lên trong tâm tưởng của nhà thơ.
Qua tấm lòng yêu thương đầy tiếc nuối về quê hương Kinh Bắc của tác giả, cảnh bờ bãi 
ven sông cứ trải ra với một màu xanh trù phú, màu mỡ, bát ngát "Xanh xanh bãi mía bờ dâu 
­ Ngô khoai biêng biếc". Tác giả không dùng chữ "xanh", chữ "biếc" mà dùng từ láy "xanh 

xanh", "biêng biếc" làm cho cái màu xanh thanh bình, sự sống và hy vọng cứ mở ra vô tận, 
hút tầm mắt trong niềm nhớ tỉếc khôn nguôi xen lẫn tự  hào của thi nhân về  quê hương 
giàu đẹp. Hình ảnh thơ do đó vừa mang giá trị tạo hình, vừa có ý nghĩa biểu cảm:
Đứng bền ni đồng ngó bên tê đồng mêng mông bát ngát
Đứng bèn tê đồng ngó bên ni đồng cũng bát ngát mênh mông
(Ca dao)
Như  vậy chỉ  bằng mấy câu thơ  đơn sơ  mà Hoàng cầm đã tạo dựng lên được một bức 
tranh quê hương xứng đáng là một bức tranh sơn mài với những đường nét, màu sắc hài  
hoà tuyệt đẹp. Bức tranh được phác thảo bằng một vài nét chấm phá tài hoa với cái màu 
"cát trắng phẳng lỳ" xen lẫn với cái "xanh xanh bãi mía bờ dâu" trải dài nỐi tiếp với cái 
"Biêng biếc ngô khoai". 
Nhưng giờ đây từ Việt Bắc, từ bên này nhìn về chỉ còn là một "nỗi nhớ tiếc". Cho nên tác  
giả  có cảm giác "sao xót xa như  rụng bàn tay". Điệp từ  "sao" được nhắc lại "sao nhớ 
tiếc", "sao xót xa" như  một nốt nhạc láy lại hằn sâu thêm nỗi day dứt chồng chất, dồn  
nén nỗi đau đến bàng hoàng quặn thắt khi quê hương thanh bình giàu đẹp bỗng chốc bị 
chìm trong máu lửa. "Như rụng bàn tay" là một hình ảnh thơ tuyệt hay. Trước hết nó diễn  


đạt một cảm xúc rất cảm động: giặc chiếm quê hương là như chiếm một phần thân thể, 
như đứt tay rụng chân của mình vậy. Đúng như Tố Hữu đã viết:
Giặc về giặc chiếm đau xương máu
Đau cả lòng sông, đau cỏ cây
Sau nữa, qua hình  ảnh thơ, Hoàng Cầm dường như  đã biến nỗi đau tinh thần thành nỗi  
đau thể xác như cảm giác được.
Đoạn thơ trên đây của Hoàng Cầm là sự  cảm nhận tình thế, sự  thể hiện tài hoa của nhà 
thơ về sông Đuống ­ quê hương Kinh Bắc của tác giả, có sức lay động mạnh mẽ đối với 
trái tim người đọc. Đoạn thơ cũng đã thể hiện được tình cảm yêu nước sâu sắc, mãnh liệt 
và sự căm giận trước tội ác của giặc Pháp xâm lược của nhà thơ  nói riêng và con người 
Việt Nam nói chung.