Từ bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát, em có suy nghĩ gì về lối học thi cử của ngày xưa và nay?

Đề bài: Từ bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát, em có suy nghĩ gì về lối 
học thi cử của ngày xưa và nay
Bài làm
Bài được sáng tác vào lúc Cao Bá Quát đi thi hương tại trường thi Nam định. Đường công 
danh trong bối cảnh đất nước tối hù khiến người nho sĩ lưỡng lự như lạc đường trên “bãi  
cát dài”, lẽ nào không lối thoát.
‘Bãi cát dài lại bãi cát dài
Một bước tới kéo lùi một bước
Trời tối đi chẳng nghỉ
Lữ khách rơi nước mắt.
Anh chẳng học phép ông tiên ngủ
Trèo non lội nước oán vô cùng!
Xưa nay kẻ vì danh lợi
Tất tả trên đường lộ
Trước quán rượu gió tạt hơi rượu ngon
Người tỉnh thường ít, kẻ say thì nhiều.
Bãi cát dài, bãi cát dài, tính sao đây?
Đường bằng thì mờ mịt, đường hiểm ác thì nhiều
Nghe ta hát một khúc ca đường cùng
Phương bắc, núi Bắc núi vạn trùng
Phương nam núi Nam sóng vạn đợt
Cớ sao anh vẫn còn đứng thẳng đây trên cát?’
‘Trường sa’, là “bãi cát dài”. Lời dạo trong bốn câu đầu thể  hiện lòng quyết tâm của  
người lữ khách. Hành nhân với nỗi trong cô đơn tuyệt đối. “Vừa đi vừa ngủ” là một phép 
thuật của người tiên để  họ  đi xa mà không biết mệt. ‘Khúc cùng đồ’ (khúc ca ‘đường 
cùng’) là khúc hát của người đang ở bước đường cùng. Ai là người hát khúc cùng đồ?. Đó  
là người nho sĩ quyết một lòng ở ẩn không chịu ra làm quan, nếu bị ép thì họ “chuồn” vào 
núi. Phương Nam, phương Bắc núi non trùng trùng điệp điệp, người nho sĩ lo sợ gì không 
có chổ dung thân. Hậu Hán thư có chép: Pháp Chân bảo viên Thái thú rằng: “nếu ông cứ 

bắt tôi ra làm quan thì ở phía bắc thì tôi vào núi Bắc, ở phía nam thì tôi vào núi Nam”. Việt  
Nam mình có câu “Đói thì về cạp đất mà ăn”. Tự tin! Bản lĩnh! Khí phách!.
Rất ít khi Cao Bá Quát chịu phung phí lời thơ  trong việc tả  cảnh, tác giả  chịu “xuất  
chiêu”, núi non nhấp nhô như sóng biển Đông. Núi non vốn tỉnh, xưa nay như một ước lệ 
trong Đường thi, đó là nơi dành cho người ở ẩn, nay với Cao Bá Quát lại trở thành động,  
núi liền núi nhấp nhô như sóng vận hành trong yên lặng mà nghe chừng như có tiếng thét  
gào của gió phụ họa. Núi tiếp hơi người để nâng cao chí khí của người quân tử  đang cố 
tìm phương hành động giúp đời . ..
Những câu thơ đầu của "Sa hành đoản ca" mở ra một hiện trạng, một cảnh ngộ và cũng 
là sự lên tiếng đầy bức xúc, bức bối của nhân vật trữ tình (Khách tử). Không gian và thời  
gian từ những câu thơ trên như đe doạ, như dồn lữ khách tới cái bi thương của hoàn cảnh:  
ngày sắp tàn (thời gian) mà không gian vẫn trải mở  dằng dặc, mênh mang cát trắng 
(trường sa phục trường sa). Thực cảnh "bãi cát dài" ấy đem đến cảm giác thật rùng mình  
­ "Đi một bước như  lùi một bước". Hình  ảnh "bãi cát dài" vì thế  có thể  khơi gợi cảm  
hứng từ hiện thực khách quan, "được hình thành trong những lần Cao Bá Quát đi thi Hội, 
qua các tỉnh miền Trung đầy cát trắng. Nhưng, hình  ảnh "Trường sa phục trường sa"  
trong thơ  Cao Bá Quát, thực sự  bức bách như  nỗi ám  ảnh tâm tưởng. Thế  nên, sự  lên  
tiếng của nhân vật trữ  tình mới quá đỗi chân thực và xúc động: "Khách tử  lệ  giao lạc" 
(Lữ khách trên đường nước mắt rơi).
Từ  hình  ảnh về  con người nhỏ  bé, mong manh giữa biển cát ­ cuộc đời (tất nhiên hình  
ảnh "trường sa" vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa là một ẩn dụ ­ tượng trưng), bài thơ  của 
Cao Bá Quát lại mở tiếp ra một cấp độ nữa của cảm xúc và suy tư.
Tứ thơ của "Sa hành đoản ca" ­ trong những câu thơ cuối đang thực sự vận động với nội  
lực đầy day dứt, trăn trở như sắp bùng phát cơn bão tố của lòng người:
‘Bãi cát dài, bãi cát dài biết tính sao đây?’
Một câu thơ, một câu hỏi ­ tự nó ngân vang lời bi thiết trước hiện trạng như bế tắc, bần  
cùng khi con người đi đường mà chưa tìm ra đường. Chỉ  thấy trước mắt: đường thật  
nhiều ám ảnh, ghê sợ mà "bước đường bằng phẳng thì mờ mịt"!
"Sa hành đoản ca" của Cao Bá Quát, chợt cất lên tiếng thơ, tiếng hát khởi phát từ  lòng  

người, thật lạ:
‘Hãy nghe ta hát khúc "đường cùng"
Cái hay và ấn tượng trong những con chữ của Cao Bá Quát là ở chỗ: tác giả dùng chữ "ca" 
(hát) chứ không dùng chữ "thuyết" (nói). Thế nên không thể: "Thính ngã nhất xướng cùng 
đồ thuyết" (hãy nghe ta nói lời đường cùng).
Nỗi bi phẫn, u uất trong lòng, làm sao chỉ giải toả bằng lời nói thường tình? Phải cuồng 
ca, sảng ca ­ những lời ca dậy lửa, dậy sóng từ  con tim đang ngập tràn nỗi đau và niềm  
kiêu hãnh. Khúc ca bi tráng của Cao Bá Quát đã đến độ  cao trào của cảm hứng. Trước  
cảnh tượng điệp trùng vây bủa của núi, của sóng, của cát... phải biết đi tìm sự giải thoát 
cho số phận.
Nhà thơ họ  Cao chợt tìm đến mà hạ  bút kết lại "Sa hành đoản ca" trong một câu thơ  lạ.  
Và, cũng chính vì lạ mà chợt nâng cao và rộng mở, tầm cảm xúc và suy tư cho toàn bộ thi  
phẩm; tứ thơ cũng đột ngột dâng trào từ hình thức nghi vấn.
‘Anh còn đứng làm chi trên bãi cát’
Bài thơ  khép lại bằng câu hỏi với bao nhiêu băn khoăn, u uất. Nhưng, cũng chính từ  câu 
chữ  ấy, lại đánh thức sự tung phá và giải thoát cho con người và cảnh ngộ. Với Cao Bá 
Quát, con đường giải thoát cho số phận mình là tìm đến và tham gia cuộc khởi nghĩa Mỹ 
Lương (1854) chống lại triều Nguyễn. Từ buồn đau, bế tắc và cô đơn, trước bãi cát mịt  
mùng nghiệt ngã của cuộc đời ­ tiên sinh họ  Cao tìm đến kiêu hãnh giữa thiên nhiên  
khoáng đạt vĩnh hằng.