Giáo trình Trang bị điện trong hệ thống lạnh - Nghề: Kỹ thuật máy lạnh và điều hòa không khí - CĐ Kỹ Thuật Công Nghệ Bà Rịa-Vũng Tàu

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÀ RỊA – VŨNG TÀU
TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ

GIÁO TRÌNH
MÔ ĐUN TRANG BỊ ĐIỆN 
TRONG HỆ THỐNG LẠNH
NGHỀ KỸ THUẬT MÁY LẠNH VÀ ĐIỀU HÒA KHÔNG KHÍ
TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG VÀ TRUNG CẤP
Ban hành kèm theo Quyết định số 01/QĐ­CĐN  ngày 04 tháng 01 năm 2016 của  
Hiệu trưởng trường Cao đẳng nghề tỉnh BR ­ VT

1


BR –VT , năm 2016 
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể  được 
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh 
thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

2


LỜI GIỚI THIỆU
Giáo trình  Trang Bị  Điện Trong Hệ  Thống Lạnh   này  được  biên  soạn theo 
chương  trình chi tiết chuyên  ngành  Kỹ  Thuật Máy Mạnh và Điều Hòa Không Khí, 
dùng cho hệ cao đẳng nghề  và trung cấp. Tài liệu này là loại giáo trình nội bộ dùng 
trong nhà trường  với  mục  đích  làm  tài  liệu  giảng  dạy  cho  giáo  viên  và tài liệu học 
tập cho  học  sinh,  sinh  viên. Giáo trình trình bày những vấn đề cốt lõi nhất của  mô 
đun Trang Bị Điện Trong Hệ Thống Lạnh . Các bài học được trình bày ngắn gọn, 

dễ hiểu. Các kiến thức trong giáo trình được tham khảo từ rất nhiều nguồn khác nhau.
Chúng tôi mong rằng các sinh viên tự tìm hiểu trước mỗi vấn đề và kết hợp 
với
bài giảng trên lớp của giáo viên để việc học môn này đạt hiệu quả.
Trong quá trình giảng dạy và biên soạn giáo trình này, chúng tôi đã nhận được 
sự  động  viên  của  quý  thầy,  cô  trong  Ban  Giám  Hiệu  nhà  trường  cũng  như  những 
ý kiến của các đồng nghiệp trong khoa Điện . Chúng tôi xin chân thành cảm ơn và hy 
vọng rằng giáo trình này sẽ giúp cho việc dạy và học môđun Trang Bị Điện Trong 
Hệ Thống Lạnh của trường chúng ta ngày càng tốt hơn.
Mặc dù đã rất nỗ lực, song không thể không có thiếu sót. Do dó chúng tôi rất 
mong  nhận  được  những  góp  ý  sửa  đổi  bổ  sung  thêm  để  giáo  trình  ngày càng  hoàn 
thiện.

                                           Bà Rịa – Vũng Tàu, ngày 31 tháng 11 năm 2015
                                   Tham gia biên soạn
                     Đào Danh Tài

3


MỤC LỤC

Trang

Bài 1: Một số khí cụ thông dụng  

9

1.Nút nhấn..............................................................................................................

9

2. Công tắc tơ.........................................................................................................

9

2.1.Cấu tạo:............................................................................................................

10

2.2. Nguyên lý hoạt động của contactor: ...............................................................
3.  Rơ le trung gian..................................................................................................

12
12

4.  Rơ le thời gian...................................................................................................

13

5. Rơle nhiệt...........................................................................................................

14

6. Bảng ký hiệu các phần tử trong sơ đồ nguyên lý..............................................

15

Bài 2:  lắp đặt mạch điện tự duy trì sử dựng rơle trung gian...............................    18
1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................   18

2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................

18

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................

18

3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................

18

3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................

18

3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................

19

Bài 3:  Lắp đặt mạch điện sử dụng rơle thời gian điều khiển hai bóng đèn .......

21

1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................

21

2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................

21

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................

21

3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................

22

3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................

22
4


3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................

23

Bài 4: Mạch điện điều khiỂn động cơ một pha sử dụng công tắc tơ có bảo vệ quá tải 
bằng rơle nhiệt....................................................................................................... 24
1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện ....................................................................... 24
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................

24

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................

25

3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................

25

3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................

25

3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................

26

Bài 5: Mạch điện điều khiển động cơ một pha từ các vị trí khác nhau( có chỉ thị quá 
tải)
................................................................................................................................

27

1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................       27
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................
27

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................     28
3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................     28
3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................     28
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................     29
Bài 6: Mạch điện điều khiển hai động cơ một pha làm việc theo thứ tự có khóa liên động

 

30

1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................      30
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................

30

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................     31
3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................     32
3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................      32
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................     32
Bài 7: Mạch điện điều khiển tự  động  hai động cơ làm việc theo thự tự ( điều khiển 
tự động)..................................................................................................................   33
1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................     33
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................

33
5


3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................     34
3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................     34
3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................     34
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................     35
Bài 8: Mạch điện điều khiển có sử dụng công tắc áp suẩt cao (high pressure switch) và 
công tắc áp suất thấp ( low pressure switch).........................................................  36
1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................     36
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................

36

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................     37
3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................     37
3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................      37
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................     38
Bài 9: Mạch điện đổi nối sao – tam giác cho động cơ không đồng bộ ba pha có khống 
chế thời gian khởi động của động cơ  ..................................................................

39

1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................      39
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................
40

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................      40
3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................       40
3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................       40
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................       41
Bài 10: Mạch điện đổi nối sao – sao kép cho động cơ không đồng bộ ba pha có khống 
chế thời gian làm việc ở chế độ sao......................................................................       43
1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện .......................................................................       43
2. Nguyeân lí hoaït ñoäng.......................................................................
43

3. Lắp đặt mạch điện.............................................................................................      44
3.1 Yêu cầu: ...........................................................................................................      44
3.2.Trình tự thực hiện:...........................................................................................       44
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục......................       45
6

Bi11:Mchininitamgiỏcsaokộpchongckhụngngbbapha



................................................................................................................................ 46
1.Snguyờnlýcamchin....................................................................... 46
2. Nguyeõn lớ hoaùt ủoọng.......................................................................
47

3.Lptmchin............................................................................................. 48
3.1Yờucu:........................................................................................................... 48
3.2.Trỡnhtthchin:........................................................................................... 48
3.3.Nhngsaihngthnggp,nguyờnnhõnvcỏchkhcphc...................... 49
Tiliuthamkho................................................................................................ 50

CHNGTRèNHMễUNOTOTRANGBIN
TRONGHTHNGLNH
Mósmụun:M15
Thigianmụun:180h (Lýthuyt:60hưThc
hnh:120h)
I.Vtrớ,tớnhchtcamụun:
1.Vtrớ
ưLModulechuyờnmụnnghbtbuc
ưModulecthchinsaukhihcsinhhcxongcỏcmụnkthutcsca
chngtrỡnhtrungcp.
2. Tớnhcht
ưCungcpchohcsinhcỏckinthctrangbinchohthngmỏylnhviuho
khụngkhớ.

ưHcsinhbculmquenvicỏckhớcin,thitbinthụngdngcs
dngtrongmchincahthngmỏylnhviuhokhụngkhớ
7


­ Hình thành kỹ năng lắp, kiểm tra và sửa chữa mạch điện
II. Mục tiêu mô đun: 
­Trình bày được cấu tạo,  nguyên lý của các loại khí cụ điện thường dùng trong khống 
chế động cơ.
­ Đọc, vẽ  và phân tích được các sơ  đồ  mạch điều khiển dùng rơle công tắc tơ  dùng  
trong khống chế động cơ 3 pha, động cơ 1 pha.
­ Lắp đặt, sửa chữa được các mạch mở máy, dừng máy cho động cơ 1 pha, 3 pha, 
III. Nội dung: 
1. Nội dung:
Số
TT
1
2
3
4

5
6
   7

8

9
10
11

Tên các bài trong mô đun

Thời 
gian

Hình thức 
giảng dạy

Một số khí cụ điện thông dụng

5

Lý thuyết

Lắp đặt mạch điện tự duy trì sử dụng Rơle trung gian

10

Tích hợp

Lắp đặt mạch điện Rơle thời gian điều khiển hai bóng 
đèn

10

Lắp đặt mạch điện điều khiển động cơ một pha sử 
dụng Công tắc tơ, có bảo vệ quá tải bằng Rơle nhiệt

15

Kiểm tra bài 1,2,3,4
Lắp đặt mạch điện điều khiển động cơ một pha từ các 
vị trí khác nhau (có chỉ thị khi quá tải)
Lắp đặt mạch điện điều khiển hai động cơ một pha làm 
việc theo thứ tự có khoá liên động điện
Kiểm tra bài 5,6
Lắp đặt mạch điện điều khiển tự động hai động cơ làm 
việc theo thứ tự (điều khiển tự động)
Lắp đặt mạch điện điều khiển hệ thống ĐHKK có sử 
dụng công tắc áp suất cao (High Pressure Switch) và 
công tắc áp suất thấp (Low Pressure Switch)
Kiểm tra bài 7,8
Lắp đặt mạch điện đổi nối Sao ­ Tam giác cho động cơ 
không đồng bộ ba pha, có khống chế thời gian khởi 
động của động cơ (sử dụng Rơle thời gian và Rơle 
trung gian 11 chân hoặc 14 chân)
Lắp đặt mạch điện đổi nối Sao ­ Sao kép cho động cơ 
không đồng bộ ba pha, có khống chế thời gian làm việc 
ở chế độ Sao
Lắp đặt mạch điện đổi nối tam giác ­ Sao kép cho động 
cơ không đồng bộ ba pha

Tích hợp

5
20

Tích hợp

15

Tích hợp

5
15

Tích hợp

10

Tích hợp

5
20

Tích hợp

20

Tích hợp

20

Tích hợp
8


Kiểm tra bài 9,10,11
Cộng

5
180

* Ghi chú: Thời gian kiểm tra được tích hợp giữa lý thuyết với thực hành được tính  
vào giờ thực hành

BÀI 1
MỘT SỐ KHÍ CỤ ĐIỆN THÔNG DỤNG
Mục tiêu:
­ Kiến thức:
+ Nhận dạng và phân loại khí cụ điện.
+ Trình bày cấu tạo và nguyên lý hoạt động của các loại khí cụ điện.
9


+ Tính chọn các loại khí cụ điện.
­ Kỹ năng:
+ Phân tích được nguyên lý hoạt động của khí cụ điện.
+ Kiểm tra được khí cụ điện. 
­ Thái độ:
+ Cẩn thận, chính xác, nghiêm chỉnh thực hiện theo quy trình
           + Chú ý an toàn
 Nội dung:
1.Nút nhấn
 

Có chức năng đóng, ngắt mạch điện. Thông thường có 2 loại nút nhấn: nút nhấn 

tự giữ và nút nhấn không tự giữ.

Đối với loại nút nhấn không tự giữ:
Nút nhấn đơn
 

 ­   ON:                               

 

­   OFF:                                

   

      

   

 Nút nhấn kép:

                                                    

                    
Hình 1 – 1: Nút nhấn 

2. Công tắc tơ
 

Công tắc tơ  là một khí cụ  điện dùng để  đóng ngắt các tiếp điểm, tạo liên lạc 

trong mạch điện bằng nút nhấn. Như vậy khi sử dụng công tắc tơ ta có thể điều khiển 
mạch điện từ xa có phụ  tải với điện áp đến 500V và dòng là 600A (vị  trí điều khiển, 

trạng thái hoạt động của công tắc tơ rất xa vị trí các tiếp điểm đóng ngắt trong tủ điện  
điều khiển).
Phân loại công tắc tơ tuỳ theo các đặc điểm sau:
10


­ Theo nguyên lý truyền động: ta có công tắc tơ kiểu điện từ (truyền điện bằng 
lực hút điện từ), kiểu hơi ép, kiểu thuỷ lực. Thông thường trong tủ điện sử dụng công 
tắc tơ kiểu điện từ.
­ Theo dạng dòng điện: công tắc tơ một chiều và công tắc tơ  xoay chiều (công 
tắc tơ 1 pha và 3 pha).

Hình 1 – 2: Hình dạng ngoài của công tắc tơ

2.1.Cấu tạo:
Contactor được cấu tạo gồm các thành phần: Cơ cấu điện từ (nam châm điện), 
hệ thống dập hồ quang, hệ thống tiếp điểm (tiếp điểm chính và phụ).
­ Nam châm điện:
Nam châm điện gồm có 4 thành phần:
+ Cuộn dây dùng tạo ra lực hút nam châm.
+ Lõi sắt (hay mạch từ) của nam châm gồm hai phần: phần cố định và phần nắp 
di động. Lõi thép nam châm có thể có dạng EE, EI hay dạng CI.

11


+ Lò xo phản lực có tác dụng đẩy phần nắp di động trở về vị trí ban đầy
­ Hệ thống dập hồ quang điện tủ điện điều khiển:
Khi công tắc tơ chuyển mạch, hồ quang điện sẽ xuất hiện làm các tiếp điểm bị 
cháy, mòn dần. Vì vậy cần có hệ thống dập hồ quang gồm nhiều vách ngăn làm bằng 

kim loại đặt cạnh bên hai tiếp điểm tiếp xúc nhau, nhất là ở các tiếp điểm chính của 
công tắc tơ.
­ Hệ thống tiếp điểm của công tắc tơ:
Hệ thống tiếp điểm của công tắc tơ trong tủ điện liên hệ với phần lõi từ di 
động qua bộ phận liên động về cơ. Tuỳ theo khả năng tải dẫn qua các tiếp điểm, ta có 
thể chia các tiếp điểm của công tắc tơ thành hai loại:
+ Tiếp điểm chính của công tắc tơ:  có khả năng cho dòng điện lớn đi qua (từ 
10A đến vài nghìn A, thí dụ khoảng 1600A hay 2250A). Tiếp điểm chính là tiếp điểm 
thường hở đóng lại khi cấp nguồn vào mạch từ của công tắc tơ.
+ Tiếp điểm phụ của công tắc tơ trong tủ điện : có khả năng cho dòng điện đi 
qua các tiếp điểm nhỏ hơn 5A. Tiếp điểm phụ có hai trạng thái: thường đóng và 
thường hở.
Tiếp điểm thường đóng là loại tiếp điểm ở trạng thái đóng (có liên lạc với nhau 
giữa hai tiếp điểm) khi cuộn dây nam châm trong công tắc tơ trong tủ điện điều khiển 
ở trạng thái nghỉ (không được cung cấp điện). Tiếp điểm này hở ra khi công tắc tơ ở 
trạng thái hoạt động. Ngược lại là tiếp điểm thường hở.
Như vậy, hệ thống tiếp điểm chính  được lắp trong mạch điện động lực, còn 
các tiếp điểm phụ sẽ lắp trong hệ thống mạch điều khiển của công tắc tơ trong tủ 
điện (dùng điều khiển việc cung cấp điện đến các cuộn dây nam châm của các công 
tắc tơ theo quy trình định trước). 
Theo một số kết cấu thông thường của công tắc tơ trong tủ điện, các tiếp đỉểm 
phụ trong tủ điện có thể được liên kết cố định về số lượng trong mỗi bộ công tắc tơ, 
tuy nhiên cũng có một vài nhà sản xuất chỉ bố trí cố định số tiếp điểm chính trên mỗi 
công tắc tơ, còn các tiếp điểm phụ trong tủ điện được chế tạo thành những khối rời 

12


đơn lẻ. Khi cần sử dụng ta chỉ ghép thêm vào trên công tắc tơ, số lượng tiếp điểm phụ 
trong trường hợp này có thể bố trí trong tủ điện tuỳ ý.

2.2. Nguyên lý hoạt động của contactor: 
Khi cấp nguồn điện bằng giá trị điện áp định mức của contactor vào hai đầu của  
cuộn dây quấn trên phần lõi từ  cố  định thì lực từ  tạo ra hút phần lõi từ  di động hình  
thành mạch từ  kín (lực từ  lớn hơn phản lực của lò xo), contactor  ở  trạng thái hoạt  
động. Lúc này nhờ vào bộ phận liên động về cơ giữa lõi từ di động và hệ thống tiếp 
Fđt
LX
flx

Fe

LX
K
a

b

c

1

2

Hình 1 – 3: Nguyên lý hoạt động của công tắc tơ
điểm làm cho tiếp điểm chính đóng lại, tiếp điểm phụ  chuyển đổi trạng thái (thường 
đóng sẽ mở ra, thường hở sẽ đóng lại) và duy trì trạng thái này. Khi ngưng cấp nguồn 
cho cuộn dây thì contactor ở trạng thái nghỉ, các tiếp điểm trở về trạng thái ban đầu.
3.  Rơ le trung gian
 

Chức năng và kí hiệu: Tương tự  như  contactor tuy nhiên rơle trung gian chỉ có 

tiếp điểm phụ (cường độ  dòng điện <5A) không có tiếp điểm chính. Nên chỉ dùng để 
điều khiển.                            
Phân loại: Thường có 2 loại
+  Loại đế  tròn 11 chân: gồm 3 cặp tiếp điểm thường hở  và 3 cặp tiếp điểm 
thường đóng.

13


Hình 1 – 4: Sơ đồ tiếp điểm loại rơle trung gian 11 chân
+ Loại đế  vuông 14 chân: gồm 4 tiếp điểm thường hở  và 4 tiếp điểm thường 
đóng.

Hình 1 – 5: Sơ đồ tiếp điểm loại rơle trung gian 14 chân
Chú ý: 
+ Rơle trung gian không dùng để cấp nguồn động lực.
+ Mỗi tiếp điểm chỉ sử dụng cho một mục đích, không dùng chung.
4.  Rơ le thời gian
 

Rơ le thời gian là một khí cụ điện dùng trong lĩnh vực điều khiển tự động, với 

vai trò điều khiển trung gian giữa các thết bị điều khiển theo thời gian định trước.
Rơ  le thời gian bao gồm: mạch từ  của nam châm điện, bộ  định thời gian làm  
bằng linh kiện điện tử, hệ  thống tiếp điểm chịu dòng điện nhỏ(<5A), vỏ  bảo vệ  các 
chân ra tiếp điểm.
Tùy theo yêu cầu sử dụng khi lắp ráp hệ thống mạch điều khiển truyền động, ta  
có 2 loại rơ le thời gian: rơ le thời gian ON DELAY,  rơ le thời gian OFF DELAY.

14


Sơ đồ chân: 

Hình 1 – 6: Sơ đồ tiếp điểm rơle thời gian 
Nguyên tắc hoạt động của rơ le thời gian ON DELAY
Bình thường khi chưa đóng điện thì các chân 1­4 và 5­8 thông nhau (NC), các 
chân 1­3 và 6­8 không thông (NO). Khi cấp điện cho 2 chân 2­7 thì cặp tiếp điểm 
thường đóng 1­ 4 hở ra, cặp tiếp điểm thường mở 1­3 đóng lại. Sau khoảng thời gian 
định thì (do người vận hành cài đặt ­ núm vặn phía trên) thì cặp tiếp điểm 5­8 hở ra, 
cặp tiếp điểm 6­8 đóng lại.
Khi ngưng cấp nguồn vào cuộn dây , tất cả các tiếp điểm tức thời trở về trạng 
thái ban đầu.
Nguyên tắc hoạt động của rơ le thời gian OFF DELAY
Bình thường khi chưa đóng điện thì các chân 1­ 4 và 5­8 thông nhau (NC), các 
chân 1­3 và 6­8 không thông (NO). Khi cấp điện cho 2 chân 2­7 thì cặp tiếp điểm 
thường đóng 1­ 4 và 5­8 hở ra, cặp tiếp điểm thường mở 1­3 và 6­8 đóng lại. 
Khi ngưng cấp nguồn vào cuộn dây, tiếp điểm 1­3, 1­4 tức thời trở về trạng thái 
ban đầu. Sau khoảng thời gian định thì (do người vận hành cài đặt ­ núm vặn phía trên) 
thì cặp tiếp điểm 5­8, 6­8 mới trở về trạng thái ban đầu. 
5. Rơle nhiệt

15


Rơ le nhiệt là loại khí cụ điện làm việc trên cơ sở tác dụng nhiệt của dòng điện. 
Phần tử  cảm nhiệt có thể  dùng nhiều loại khác nhau như: khí , chất lỏng ... nhưng  
thường dùng hơn cả là thanh kim loại kép có hệ số   giãn nở  nhiệt khác nhau ghép lại 
bằng phương pháp hàn hoặc cán nóng. Khi bị nung nóng, tấm kim loại kép sẽ  bị  uốn  

cong về phía tấm kim loại có hệ số giãn nở nhiệt bé hơn. Nung nóng tấm kim loại kép 
có thể  dùng phương pháp trực tiếp cho dòng điện chạy qua tấm kim loại, hoặc dùng 
phương pháp gián tiếp là dùng một phần tử đốt nóng riêng đặt gần tấm kim loại kép.
Rơ le nhiệt dùng tấm kim loại kép chủ yếu được dùng để bảo vệ động cơ điện,  
phòng cháy động cơ do quá tải lâu.
Hình vẽ dưới  giới thiệu sơ đồ kết cấu của rơ le nhiệt dùng phương pháp nung  
1

nóng gián tiếp.

6

3
2
5

4

Hình 1­7: Sơ đồ rơle nhiệt
 

Bộ phận nung nóng ( 1) đặt gần tấm kim loại kép (2) . Dưới tác dụng của nhiệt 

do dòng điện của động cơ dẫn qua bộ làm nóng (1) , tấm kim loại kép (2) bị uốn cong 
lên phía trên . Khi dòng điện đạt đến giá trị nhất định nào đó (vượt qua giá trị định 
mức )  thì thanh kim loại kép cong và vượt lên trên cần (4) , dưới tác dụng của lòxo (3), 
cần (4) sẽ quay ngược chiều kim đồng hồ. Lúc đó tiếp điểm (5) sẽ mở ra, ngắt mạch 
điện của động cơ. Sau khi tấm kim loại kép (2)  nguội, ta  ấn nút (6) để đưa cần (4) về 
vị trí ban đầu, tiếp điểm (5) sẽ đóng lại.
6. Bảng ký hiệu các phần tử trong sơ đồ nguyên lý

16


Khi xây dựng sơ đồ nguyên lý mạch điện, cần tuân thủ các ký hiệu thể hiện của  
các chi tiết, phần tử của thiết bị điện trên sơ  đồ. Bảng ký hiệu sau giới thiêu một số 
ký hiệu thường dùng trong các sơ  đồ  nguyên lý mạch điện trang bị  điện tự  động hóa 
các máy sản xuất.
TT

Tên gọi
Động cơ điện một chiều

Ký hiệu

a/ Kích từ độc lập 
1.

b/ Kích từ nối tiếp
c/ Kích từ song song 
d/ Kích từ hỗn hợp
Động cơ điện xoay chiều 

2.

a/ Không đồng bộ rotor lồng sóc
b/ Không đồng bộ rotor dây quấn
c/ Động cơ đồng bộ 

3.

4.

5.

6.

Máy biến áp đo lường
Máy biến dòng 
áp tô mat 
a/ Một cực ;  b/ Hai cực;  c/ Ba cực 
 Cầu dao 

7.

a/ Một cực ;  b/ Hai cực;  c/ Ba cực
Cầu chì 
Rơ le, công tăc tơ kiểu điện từ 

8.

a/ Cuộn dây;  b/ Tiếp điểm thường hở

9.
10.

      

c/ Tiếp điểm thường kín
Rơ le nhiệt
a/ Phần tử phát nóng;  b/ Tiếp điểm

Rơ le thời gian
a/ Tiếp điểm thường hở, đúng chậm 
17


b/ Tiếp điểm thường hở, mở chậm
c/ Tiếp điểm thường kín, đúng chậm 
d/ Tiếp điểm thường kín, mở chậm
11.
Nút ấn
12.

a/ Đơn, tiếp điểm thường hở
b/ Đơn, tiếp điểm thường hở
c/ Nút ấn kép (1 TĐ hở, 1TĐ kín)
Công tăc hành trình

13.

a/ Đơn, tiếp điểm thường hở
b/ Đơn, tiếp điểm thường hở
c/ Kép (1 tiếp điểm hở, 1TĐ kín)
Bộ khống chế chỉ huy
Số hàng biểu thị số tiếp điểm

14.

Số   cột  biểu thị    vị  trí  của  tay  gạt  điều 
khiển
Dấu   chấm   biểu   thị   trạng   thái   đúng   của 

15.
16.
17.

18.

tiếp điểm ở vị trí đó của tay gạt
Bóng đèn tín hiệu

Chuông điện 
Còi điện 
Cầu chỉnh lưu 1 pha

18


BI2
LPTMCHINTDUYTRèSDNGRLETRUNGGIAN
Mctiờu:
ưKinthc:
+Trỡnhbynguyờnlýlmviccamchin
+Hiuquytrỡnhlpmchintheosnguyờnlý
ưKnng:
+Lpcmchintheosnguyờnlýỳngquytrỡnh,mboyờucu
kthut,thigian
+Sdngdngc,thitbokimỳngkthut
ưThỏi:
+Cnthn,chớnhxỏc,nghiờmchnhthchintheoquytrỡnh
+Chỳýanton

Nidung:
1.Snguyờnlýcamchin
CC:cuchỡ(bovngnmch)
D:nỳtdng
M:lnỳtnhnkhing

N

L
CC

D

M

Rtr

Rtr:Rletrunggian
Rtr

2.Nguyeõnlớhoaùtủoọng

ưNhnnỳtMcundõyrletrunggian(2ư

Hỡnh2ư1.Mchindựngrletrunggian

7)cúin,tỏcngúngtipimRtr
(1ư3)tduytrỡcpinchoốnsỏng.
Dngmchin:
ưNhnnỳtDcundõyrletrunggianmtin,cỏctipimRtrmraốntt.

Bovmchin:
ưNucúscngnmchcuchỡCCbov.
19


3. Lắp đặt mạch điện
3.1 Yêu cầu: 
Lắp đặt được mạch  điện tự  duy trì dùng rơle trung gian  hoàn chỉnh đảm bảo 
mạch hoạt động tốt, đúng thời gian và đảm bảo an toàn cho người và thiết bị.
3.2.Trình tự thực hiện:
+ Bước 1: Chuẩn bị dụng cụ và lựa chọn thiết bị, vật tư:
- Dụng cụ: Kìm(cắt, tuốt dây), tuốc nơ vít (dẹt, bốn chấu), VOM.
- Thiết bị: Nút ấn, rơle trung gian, cầu chì.
- Vật tư: Táp lô, dây dẫn, ốc vít .

Dựa vào điện áp và dòng điện làm việc của các thiết bị và khí cụ để chọn.
Dùng VOM và mắt thường quan sát tình trạng của các thiết bị và khí cụ.
+ Bước 2: Bố trí và cố định các thiết bị:
Bố  trí các thiết bị  lên bảng táplô sao cho thật ngay ngắn, chặt chẽ, hợp lý về 
khoảng cách sao cho khi đi dây gọn nhất (kể cả đi dây điều khiển lẫn động lực) sau đó 
dùng đinh vít định vị các thiết bị lên bảng táplô. 
+ Bước 3: Đấu dây:
Dựa vào sơ đồ nguyên lý tiến hành đấu dây: 
­ Đấu dây mạch điều khiển bắt đầu tiến hành đấu dây từ nút ấn, dây điều khiển từ 
nút ấn đi ra ta luôn đấu sao cho tối thiểu nhất nếu có thể mà không ảnh hưởng đều sự 
tác động của sơ đồ 
+ Bước 4:  Kiểm tra lại mạch:
Dùng đồng hồ VOM thang đo R để kiểm tra:
Mạch khởi động: Đặt 2 que đo vào 2 đầu dây nguồn của mạch điều khiển, ấn 
nút M nếu kim chỉ thị giá trị điện trở cuộn dây rơle trung gian thì mạch tốt; nếu kim chỉ 

R= ∞, ta phải chia mạch ra các đoạn để  kiểm tra, sữa chữa: cố  định 1 que đo tại 1  
điểm, que đo còn lại di chuyển đến các điểm nối, tại điểm đo nào có R= ∞ thì tại điểm  
đó có sự  cố, nếu dây đứt thì thay dây, nếu tiếp điểm không tiếp xúc thì sữa chữa lại  
tiếp điểm..
20


Dừng: Đặt 2 que đo vào 2 đầu dây nguồn của mạch điều khiển, ấn nút M, kim 
chỉ thị giá trị điện trở cuộn dây contactor, ấn nút D nếu kim chỉ  R= ∞ thì mạch tốt, nếu  
kim vẫn chỉ thị giá trị điện trở cuộn dây rơle trung gian thì phải sữa chữa lại tiếp điểm 
D do bị dính.
+ Bước 5: Đóng điện vào mạch cho vận hành
Nếu các điều kiện an toàn đã đảm bảo ta đóng điện cấp nguồn cho mạch điện vận 
hành 
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục
TT
1

2

Hiện tượng
Nguyên nhân
Cấp nguồn  ấn nút  ­ Không có nguồn

Cách khắc phục
­ Kiểm tra nguồn

Dụng cụ
­ VOM

M mạch không 

­ Kiểm tra tiếp 

­ VOM, tuốc nơ 

­ Tiếp xúc các tiếp 

hoạt động
điểm không tốt
Mạch không duy trì  ­ Tiếp điểm duy trì 

xúc các tiếp điểm vít.
­ Kiểm tra lại tiếp  ­ VOM

sau khi buông tay 

tiếp xúc không tốt 

điểm duy trì K

khỏi nút M

­ Thiếu dây duy trì

­ Đấu đủ dây

­ Tuốc nơ vít

 

21


BÀI 3
LẮP ĐẶT MẠCH ĐIỆN SỬ DỤNG RƠLE THỜI GIAN ĐIỀU KHIỂN 
HAI BÓNG ĐÈN 
Mục tiêu:
­ Kiến thức:
+ Trình bày nguyên lý làm việc của mạch điện
+ Hiểu quy trình lắp mạch điện theo sơ đồ nguyên lý
­ Kỹ năng:
+ Lắp được mạch điện theo sơ đồ nguyên lý đúng quy trình, đảm bảo yêu cầu 
kỹ thuật, thời gian
+ Sử dụng dụng cụ, thiết bị đo kiểm đúng kỹ thuật 
­ Thái độ:
+ Cẩn thận, chính xác, nghiêm chỉnh thực hiện theo quy trình
+ Chú ý an toàn 
Nội dung:
1. Sơ đồ nguyên lý của mạch điện 

L
CC

N

M

D

Rtz

CC: cầu chì ( bảo vệ ngắn mạch)

Rtz

D: nút nhấn dừng 

Rtz

Rtz

Đ1

22

Đ2

Hinh: 3­1 Mạch điện dùng rơ le thời  gian                          


M:nỳtnhnkhing
Rtz:Rlethigian

2.Nguyeõnlớhoaùtủoọng

ưNhnnỳtMcundõyrlethigian(2ư7)cúin,tỏcngúngtipimRtr(1ư
3)tduytrỡcpinchoốn1sỏng,sauthigianchnhnhrlethigiantỏc
ngốn2sỏng.
Dngmchin:

ưNhnnỳtDcundõyrlethigianmtin,cỏctipimRtzmraốntt.
Bovmchin:
ưNucúscngnmchcuchỡCCbov.
3.Lptmchin
3.1Yờucu:
Lptcmchinsdngrlethigianiukhinhaibongốnhon
chnhmbomchhotngtt,ỳngthigianvmboantonchongiv
thitb.
3.2.Trỡnhtthchin:
+Bc1:Chunbdngcvlachnthitb,vtt:
- Dngc:Kỡm(ct,tutdõy),tucnvớt(dt,bnchu),VOM.
- Thitb:Nỳtn,rlethigian,bongốn,cuchỡ.
- Vtt:Tỏplụ,dõydn,cvớt.

Davoinỏpvdũnginlmviccacỏcthitbvkhớcchn.
DựngVOMvmtthngquansỏttỡnhtrngcacỏcthitbvkhớc.
+Bc2:Btrớvcnhcỏcthitb:
B trớcỏcthitb lờnbngtỏplụsaochothtngayngn,chtch,hplýv
khongcỏchsaochokhiidõygnnht(kcidõyiukhinlnnglc)sauú
dựnginhvớtnhvcỏcthitblờnbngtỏplụ.
23


+ Bước 3: Đấu dây:
Dựa vào sơ đồ nguyên lý tiến hành đấu dây: 
­ Đấu dây mạch điều khiển bắt đầu tiến hành đấu dây từ nút ấn, dây điều khiển từ 
nút ấn đi ra ta luôn đấu sao cho tối thiểu nhất nếu có thể mà không ảnh hưởng đều sự 
tác động của sơ đồ 
+ Bước 4:  Kiểm tra lại mạch:
Dùng đồng hồ VOM thang đo R để kiểm tra:

Mạch khởi động: Đặt 2 que đo vào 2 đầu dây nguồn của mạch điều khiển, ấn 
nút M nếu kim chỉ thị giá trị điện trở cuộn dây rơle thời gian thì mạch tốt; nếu kim chỉ 
R= ∞, ta phải chia mạch ra các đoạn để  kiểm tra, sữa chữa: cố  định 1 que đo tại 1  
điểm, que đo còn lại di chuyển đến các điểm nối, tại điểm đo nào có R= ∞ thì tại điểm  
đó có sự  cố, nếu dây đứt thì thay dây, nếu tiếp điểm không tiếp xúc thì sữa chữa lại  
tiếp điểm..
Dừng: Đặt 2 que đo vào 2 đầu dây nguồn của mạch điều khiển, ấn nút M, kim 
chỉ thị giá trị điện trở cuộn dây contactor, ấn nút D nếu kim chỉ  R= ∞ thì mạch tốt, nếu  
kim vẫn chỉ thị giá trị điện trở cuộn dây rơle trung gian thì phải sữa chữa lại tiếp điểm 
D do bị dính.
+ Bước 5: Đóng điện vào mạch cho vận hành
Nếu các điều kiện an toàn đã đảm bảo ta đóng điện cấp nguồn cho mạch điện vận 
hành 
3.3. Những sai hỏng thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục
TT
1

2

Hiện tượng
Nguyên nhân
Cấp nguồn  ấn nút  ­ Không có nguồn

Cách khắc phục
­ Kiểm tra nguồn

Dụng cụ
­ VOM

M mạch không 

­ Kiểm tra tiếp 

­ VOM, tuốc nơ 

hoạt động
điểm không tốt
Mạch không duy trì  ­ Tiếp điểm duy trì 
sau khi buông tay 

3

­ Tiếp xúc các tiếp 

tiếp xúc không tốt 

khỏi nút M
­ Thiếu dây duy trì
Đèn 1,2 không sáng ­ Tiếp điểm rơ le 

xúc các tiếp điểm vít.
­ Kiểm tra lại tiếp  ­ VOM
điểm duy trì K
­ Đấu đủ dây
­ Tuốc nơ vít
­ Kiểm tra lại tiếp  ­ VOM
24


tiếp xúc không tốt

điểm rơ le.

­ Rơ le thời gian hư

­ Kiểm tra lại rơ 

­ VOM

le thời gian
 

BÀI 4

CB

MẠCH ĐIỆN ĐIỀU KHIỂN ĐỘNG CƠ MỘT PHA SỬ DỤNG CÔNG TẮC TƠ 
CC

RN
RN

M

D
2 NG RƠLE NHI
CÓ BẢO VỆ QUÁ T1ẢI B
Ằ
ỆT
3

4

RN

K
K

1. sơ đồ nguyên lý của mạch điện

5
6
RN

K

Hinh: 4­1 Mạch điện điều khiển động cơ KĐB 1 pha 
KÑ
C

LT

25
LV