Lựa chọn văn bản thông tin sử dụng trong phần đọc hiểu của đề thi tuyển sinh lớp 10 môn ngữ văn tại thành phố hồ chí minh​

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH


Vũ Ngọc Mai

LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG
TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA ĐỀ THI TUYỂN
SINH LỚP 10 MƠN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

TP. HỒ CHÍ MINH – 07/2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP
Vũ Ngọc Mai

LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG
TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA ĐỀ THI TUYỂN
SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp giảng dạy

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

ThS. Nguyễn Phước Bảo Khôi

TP. HỒ CHÍ MINH – 07/2020


LỜI CẢM ƠN
Đề tài “LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC
HIỂU CỦA ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MƠN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH” là nội dung em chọn để nghiên cứu và làm luận văn tốt nghiệp sau 4 năm
theo học chương trình Đại học, chuyên ngành Sư phạm Ngữ văn tại trường Đại học Sư
phạm Tp.HCM
Để hoàn thành và hoàn thiện đề tài luận văn này, lời đầu tiên em xin chân thành
cảm ơn sâu sắc đến ThS. Nguyễn Phước Bảo Khôi, giảng viên Tổ Lý luận và Phương
pháp giảng dạy đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu
để kiến thức của em ngày một càng hoàn thiện hơn.
Nhân dịp này, em cũng xin trân trọng cảm ơn quý Thầy/Cô giảng viên tại Khoa
Ngữ văn nói chung và Tổ Lý luận và Phương pháp giảng dạy nói riêng đã truyền dạy
những kiến thức quý báu trong suốt 4 năm theo học tại khoa.
Đồng thời xin gửi lời cám ơn đến quý Thầy/Cô Giáo viên Ngữ văn lớp 9 tại
Tp.HCM đã tận tình tham gia trả lời bảng hỏi khảo sát của luận văn tốt nghiệp này.
Ngồi ra, sự động viên từ gia đình, bạn bè đã luôn ở bên và hỗ trợ tinh thần giúp
con/em hồn thành khóa học và bài luận văn này.
Cuối cùng em kính chúc q Thầy/Cơ dồi dào sức khỏe và thành cơng trong sự
nghiệp giảng dạy của mình.
Trân trọng cảm ơn!
Tp.HCM, tháng 7 năm 2020
Sinh viên

Vũ Ngọc Mai

LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 8
0.1

Lí do chọn đề tài............................................................................................... 8

0.2

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................... 9

0.3

Đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 9

0.4

Phạm vi nghiên cứu.......................................................................................... 9

0.5

Giả thuyết khoa học.......................................................................................... 9

0.6

Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 10

0.7

Bố cục của đề tài............................................................................................ 11

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.............................................. 13
1.1

Những vấn đề về Văn bản và Văn bản thông tin............................................ 13

1.1.1 Khái niệm Văn bản và Văn bản thông tin.................................................... 13
1.1.2 Đặc điểm và phân loại Văn bản thông tin.................................................... 16
1.2

Việc sử dụng Văn bản thông tin trong nội dung đọc hiểu của các kỳ kiểm tra -

đánh giá trên thế giới................................................................................................ 21
1.2.1 Chương trình Đánh giá học sinh quốc tế (PISA) phần Đọc hiểu..................21
1.2.2 Các kỳ thi năng lực ngoại ngữ cho người không sử dụng tiếng Anh là ngôn
ngữ thứ nhất - Trường hợp TOEIC, IELTS........................................................... 25
1.2.3 Các phần thi đánh giá năng lực Đọc - hiểu ngôn ngữ Tiếng Anh - Trường hợp

SAT, ACT.............................................................................................................. 27
1.2.4 Các kỳ thi đánh giá HS trên diện rộng môn Ngôn ngữ Tiếng Anh - Trường
hợp Kỳ thi TSA của Hongkong, NAPLAN của Úc............................................... 30
1.3

Xu hướng đổi mới trong kiểm tra - đánh giá.................................................. 33

1.3.1 Định hướng đổi mới của Bộ Giáo dục & Đào tạo........................................ 33
1.3.2 Trường hợp Kỳ thi Tuyển sinh lớp 10 tại Tp.HCM và đề thi môn Ngữ văn 38

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG VĂN BẢN THÔNG TIN TRONG SÁCH
GIÁO KHOA NGỮ VĂN HIỆN HÀNH BẬC THCS VÀ PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA ĐỀ

THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI TP.HCM..................................... 47
2.1

Khảo sát về Văn bản thông tin trong SGK môn Ngữ văn hiện hành bậc THCS
................................................................................................................................... 47
Trang | 1


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

2.1.1 Số lượng, độ dài, nguồn trích dẫn của văn bản............................................. 47
2.1.2 Đặc điểm của văn bản.................................................................................. 53
2.1.3 Chủ đề, đề tài của văn bản...............................
2.2

55

...........................................................................................................................

Khảo sát về Văn bản thông tin trong Phần Đọc hiểu của Đề thi Tuyển sinh lớp

10 tại Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009-2019.................................................. 57
2.2.1 Số lượng, độ dài, nguồn trích dẫn của văn bản............................................. 57
2.2.2 Đặc điểm của văn bản.................................................................................. 61
2.2.3 Chủ đề, đề tài của văn bản..............................................................
2.3

........................................

62

Khảo sát đánh giá của giáo viên về Ngữ liệu Đọc hiểu trong Đề thi Tuyển sinh

lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM từ năm 2014 đến nay.......................................... 62
2.3.1 Hình thức khảo sát....................................................................................... 62
2.3.2 Đối tượng thực hiện khảo sát....................................................................... 63
2.3.3 Kết quả khảo sát........................................................................................... 64
2.3.4 Nhận xét của đề tài....................................................................................... 76
CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT YÊU CẦU LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN TRONG
PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MƠN NGỮ VĂN TẠI TP.
HỒ CHÍ MINH............................................................................................................ 79
3.1

Cơ sở lí luận để đề xuất yêu cầu..................................................................... 79

3.1.1 Định hướng để đánh giá theo năng lực........................................................ 79
3.1.2 Đặc điểm tâm lí đối tượng thực hiện............................................................ 81
3.1.3 Lí thuyết về “vùng phát triển gần”............................................................... 84
3.2

Cơ sở thực tế để đề xuất yêu cầu.................................................................... 86

3.2.1 Yêu cầu “tương đương văn bản trong SGK” đối với văn bản sử dụng đánh giá

năng lực Đọc hiểu...................................................................................................................86
3.2.2 Một số yêu cầu từ thực tiễn sử dụng Văn bản thông tin trong dạy học và kiểm

tra - đánh giá......................................................................................................... 88
3.3 Đề xuất yêu cầu lựa chọn Văn bản thông tin sử dụng trong phần Đọc hiểu của Đề
thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM..................................................... 99
3.3.1 Những yêu cầu chung................................................................................... 99
3.3.2 Những yêu cầu cụ thể................................................................................. 102
Trang | 2


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KẾT LUẬN............................................................................................................... 107
1. Kết quả nghiên cứu của đề tài............................................................................ 107
2. Những nội dung chưa hoàn thành....................................................................... 109
3. Hướng phát triển của đề tài................................................................................ 109
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................... 110
PHỤ LỤC................................................................................................................................................ PL1
PHỤ LỤC 1: Phiếu khảo sát ý kiến của GV Ngữ văn lớp 9 tại Tp.HCM..................PL1
PHỤ LỤC 2: Số liệu thống kê từ kết quả khảo sát........................................................... PL14
PHỤ LỤC 3: Một số VB ngữ liệu minh họa theo yêu cầu đã đề xuất.......................PL22

Trang | 3


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT bảng

Bảng 1.1
Sơđồ1
Bảng 1.2
Bảng 1.3
Bảng 1.4
Bảng 1.5
Bảng 1.6
Bảng 1.7
Bảng 1.8

Bảng 1.9

Bảng 1.10
Bảng 1.11
Bảng 1.12

Bảng 1.13

Bảng 2.1

Bảng 2.2

Bảng 2.3
Bảng 2.4
Bảng 2.5


Bảng 2.6

Trang | 4

LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Bảng 2.7
Bảng 2.8

Bảng 2.9

Bảng 2.10

Bảng 2.11

Bảng 2.12

Bảng 2.13

Bảng 2.14
Biểu đồ 2.1
Biểu đồ 2.2
Biểu đồ 2.3
Biểu đồ 2.4

Biểu đồ 2.5
Biểu đồ 2.6
Biểu đồ 2.7
Biểu đồ 2.8
Biểu đồ 2.9
Biểu đồ 2.10

Biểu đồ 2.11


Biểu đồ 2.12
Biểu đồ 2.13
Trang | 5


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Biểu đồ 2.14
Biểu đồ 2.15
Biểu đồ 2.16
Bảng 3.1

Bảng 3.2
Bảng 3.3
Bảng 3.4

Bảng 3.5

Bảng 3.6

Bảng 3.7
Bảng 3.8
Bảng 3.9

Bảng 3.10

Bảng 3.11

Bảng 3.12

Bảng 3.13

Bảng 3.14


Bảng 3.15

Trang | 6


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Trang | 7


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

MỞ ĐẦU
0.1 Lí do chọn đề tài
Thứ nhất, VBTT có một vai trị quan trọng trong việc dạy học Ngữ văn nói
riêng và trong đời sống nói chung. Khơng phải vơ tình mà kết quả đánh giá từ NAEP
cho biết: số lượng VBVH trong CT GDPT cần giảm dần còn số lượng VBTT sẽ tăng

thêm theo cấp lớp nhằm đáp ứng mục tiêu của những bậc đào tạo sau trung học, đáp
ứng nhu cầu nghề nghiệp và cuộc sống của người học trong tương lai. Thực chất,
VBTT chủ yếu là những dạng VB mà HS tiếp xúc hàng ngày. Đó cũng là một trong
những tiêu chí để các em cảm thấy mơn Ngữ văn thiết thực, gắn bó chặt chẽ với cuộc
sống và định hướng nghề nghiệp về sau.
Thứ hai, từ năm 2014 đến nay, Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại
Tp.HCM đều được cấu trúc thành hai phần: phần ĐH và phần Làm văn. Đáng chú ý
hơn, từ năm 2015, nội dung đánh giá năng lực ĐH và cấu trúc nội dung này cũng giữ
sự ổn định cao với các VB ngữ liệu ngoài SGK. Chiếm 3.0/10 điểm của Đề thi Tuyển
sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM hiện nay, chắc chắn nội dung đánh giá năng lực
ĐH đã và đang có một vai trị rất quan trọng. Những VB ngữ liệu này cùng với hệ
thống câu hỏi với ba mức độ (nhận biết, thông hiểu, vận dụng) đã giúp đánh giá năng
lực ĐH của HS một cách hiệu quả, khách quan và toàn diện hơn. Điều đặc biệt là từ
năm 2017 đến nay, ngữ liệu phần ĐH của đề thi thường xuất hiện các VBTT.
Thứ ba, việc đổi mới CT và SGK môn Ngữ văn sau năm 2018 cũng như việc
cập nhật lí thuyết ĐH hiện đại đã đặt ra những yêu cầu mới cho vấn đề lựa chọn VB
ngữ liệu. Việc sử dụng VB trong nội dung đánh giá năng lực ĐH của đề thi có vai trò
quan trọng nhưng trên thực tế, những yêu cầu đối với vấn đề này chưa được quan tâm
đúng mức. Tuy CT Ngữ văn 2018 đã có nêu những tiêu chí, yêu cầu lựa chọn ngữ liệu
nhưng chưa kết nối thành hệ thống và chi tiết hóa đến từng loại VB, từng khối lớp và
mục đích sử dụng (dùng để dạy học ĐH hay dùng để kiểm tra - đánh giá).
Thứ tư, việc sử dụng VBTT trong nội dung đánh giá năng lực ĐH của HS lớp 9
tại Tp.HCM vẫn còn nhiều bất cập. Trên thực tế, việc lựa chọn VBTT nói riêng hay các
loại VB khác nói chung để đưa vào đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM
chưa được Sở GD&ĐT Tp.HCM quy định cụ thể trong ma trận đề thi. Tất yếu, cơ sở lí
luận và thực tiễn để lựa chọn các VBTT trong đề thi cũng như các yêu cầu cụ thể đối với
việc lựa chọn VBTT phù hợp với đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM
Trang | 8

LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

là một khoảng trống trong nghiên cứu và thực nghiệm. Việc tìm hiểu vấn đề này là
điều vơ cùng cần thiết, có ý nghĩa khơng chỉ trong thực tế mà cịn đóng góp hữu ích về
mặt lí luận.
Xuất phát từ những lí do đã nêu trên, chúng tôi chọn vấn đề “Lựa chọn Văn
bản thông tin sử dụng trong phần Đọc hiểu của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn
Ngữ văn tại Thành phố Hồ Chí Minh” để tiến hành đề tài nghiên cứu của mình.
0.2 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Chúng tơi xác định ba vấn đề sau để định hướng nghiên cứu cho đề tài:
Một là nghiên cứu thực trạng sử dụng VBTT trong SGK Ngữ văn hiện hành
bậc THCS và trong phần ĐH của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM.
Hai là xác lập cơ sở cho việc lựa chọn VBTT trong phần ĐH của Đề thi Tuyển
sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM.
Ba là bước đầu đề xuất một số yêu cầu về việc lựa chọn VBTT trong phần ĐH
của của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM.
0.3 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là việc lựa chọn VBTT để sử dụng trong phần
ĐH của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM. Đối tượng này sẽ được
nghiên cứu trên cơ sở đối chiếu với việc sử dụng VBTT trong SGK Ngữ văn hiện
hành bậc THCS.
0.4 Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu các VBTT được sử dụng trong trong phần ĐH của
Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM. Chúng tôi hướng đến việc khảo
sát những VB này từ một số yêu cầu về ngữ liệu ĐH (như đề tài của VB, độ dài của
VB, nguồn trích dẫn của VB, các phương tiện thể hiện của VB) và trên cơ sở đối
chiếu với kết quả khảo sát hệ thống VBTT trong SGK môn Ngữ văn hiện hành bậc
THCS theo định hướng trên.
0.5 Giả thuyết khoa học

Một trong những hạn chế của việc ra đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại
Tp.HCM hiện nay là chưa nêu được các yêu cầu để lựa chọn được các VB để đáp ứng
được mục tiêu đánh giá. Nếu đề xuất được một số tiêu chí cụ thể, khả thi thì sẽ lựa chọn
được các VBTT phù hợp với yêu cầu của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại
Trang | 9


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Tp.HCM trước khi CT năm 2018 được chính thức đưa vào thực hiện ở khối lớp 9 (từ
niên khóa 2023 - 2024).
0.6 Phương pháp nghiên cứu
Để phù hợp với mục đích nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu, chúng tôi sử
dụng một số phương pháp nghiên cứu sau đây:

❖ Phương pháp nghiên cứu lí luận:
•

Cách thức thực hiện: Chủ yếu triển khai việc hồi cứu tư liệu.

•

Mục đích:

- Tổng hợp các thơng tin về các vấn đề có liên quan đến đề tài như những tài liệu

đề cập đến VB ngữ liệu trong dạy học môn Ngữ văn, VBTT và những yếu tố tác động
đến việc lựa chọn VB trong kiểm tra - đánh giá. Để xác định những nội dung cần kế
thừa khi tiến hành nghiên cứu đề tài thì việc làm này rất cần thiết.

-

Trên cơ sở tổng kết nguồn tư liệu liên quan, chúng tơi phân tích, đánh giá, lựa

chọn để rút ra những nội dung sử dụng làm cơ sở lí luận để thực hiện đề tài.

❖
•

Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi:

Mô tả công cụ: Bộ câu hỏi khảo sát thực trạng gồm các nội dung như sau:
- Phần 1: Đánh giá tổng quan của GV về Đề thi và VB Ngữ liệu

-

Phần 2: Đánh giá cụ thể về các khía cạnh (độ dài, đề tài, các phương tiện phi

ngôn ngữ) và nhận thức về loại VB của các VB ngữ liệu trong Đề thi từ năm 2014 đến
2019
-

Phần 3: Đánh giá về vai trò của VBTT trong Ngữ liệu Phần ĐH của Đề thi và

gợi ý một số yêu cầu lựa chọn VB sử dụng trong Đề thi (nếu có)
•

Quy trình thiết kế cơng cụ:

Dựa trên việc xác định những đặc điểm của loại VB, xác định những khía cạnh

của VB bị ảnh hưởng để đáp ứng các yêu cầu của việc lựa chọn VB ngữ liệu theo định
hướng phát triển năng lực HS, chúng tôi xác lập các câu hỏi khảo sát thực trạng sử
dụng VB ngữ liệu trong Đề thi từ năm 2014 đến nay. Đồng thời, dựa trên quan điểm
phân loại VB theo CT GDPT môn Ngữ văn hiện hành và CT mới, khảo sát có những
câu hỏi về nhận thức loại VB của VB ngữ liệu được sử dụng.
•

Cách thức thực hiện:

Chúng tơi phát phiếu khảo sát trực tiếp gửi và khảo sát trực tuyến cho đối tượng
Trang | 10


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

GV mơn Ngữ văn lớp 9 tại Tp.HCM thực hiện. Sau khi thống kê, chúng tơi sẽ dựa
trên tần số trả lời để tìm ra các vấn đề nổi trội nhất trong nhận thức phân loại VB cũng
như trong thực trạng sử dụng VBTT trong phần ĐH của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 mơn
Ngữ văn.
•

Mục đích:

Từ cơ sở phần trả lời của các đối tượng tham gia khảo sát, chúng tôi tổng kết
những đánh giá của về thực trạng việc sử dụng VBTT trong phần ĐH của Đề thi
Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM từ năm 2009 đến nay và nhận thức về
việc phân loại VB của GV môn Ngữ văn lớp 9 tại Tp.HCM hiện nay.

❖

Phương pháp thống kê:

Chúng tôi sử dụng phần mềm Excel phiên bản Office 365 và phần mềm SPSS
phiên bản 22.0 để xử lí, tổng hợp các số liệu có liên quan đến nhiệm vụ nghiên cứu.
0.7 Bố cục của đề tài
Ngoài phần MỞ ĐẦU và KẾT LUẬN, báo cáo đề tài được cấu trúc thành ba
(3)

chương, cụ thể như sau:

•

Trong chương 1 - Tổng quan vấn đề nghiên cứu, gồm ba (03) vấn đề:

- Đề tài trình bày khái quát những vấn đề chung về khái niệm VB và VBTT, đặc
điểm, phân loại VBTT với những quan điểm trong và ngoài nước. Đồng thời trình bày
những nhận định về việc sử dụng VBTT hiện nay và sau khi thực hiện CT năm 2018.
-

Đề tài trình bày những nghiên cứu về việc sử dụng VBTT trong nội dung đọc

hiểu của các kỳ kiểm tra - đánh giá trên thế giới.
- Đề tài trình bày những nhận định về xu hướng đổi mới trong kiểm tra đánh
giá tại Việt Nam và trường hợp cụ thể là Đề thi Tuyển sinh lớp 10 mơn Ngữ văn tại
Tp.HCM.
•

Trong chương 2 - Thực trạng sử dụng VBTT trong SGK môn Ngữ văn

hiện hành bậc THCS và phần ĐH của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ
văn tại
Tp.HCM, chúng tơi tập trung tìm hiểu ba (03) vấn đề quan trọng:
- Về việc sử dụng VBTT trong SGK môn Ngữ văn hiện hành bậc THCS, các
vấn đề được tìm hiểu là số lượng VB và tỉ lệ tương quan với các loại VB cịn lại, đề
tài, độ dài, nguồn trích dẫn và đặc điểm của mỗi VB. Mục đích của nội dung này là
xác định những kinh nghiệm/ mức độ quen thuộc của HS đối với những vấn đề trên.


Trang | 11


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-

Về việc sử dụng VBTT trong phần ĐH của đề thi Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn

Ngữ văn tại Tp.HCM, chúng tôi cũng nghiên cứu vấn đề này qua số lượng VB và tỉ lệ
tương quan với các loại VB còn lại, đề tài, độ dài, nguồn trích dẫn và đặc điểm của mỗi
VB. Mục đích của nội dung này là kiểm định sự phù hợp của việc sử dụng VBTT trong

đề thi với kinh nghiệm/ mức độ quen thuộc của HS đã được xác định trong nội dung
trên.
-

Triển khai khảo sát đánh giá của GV về ngữ liệu ĐH trong Đề thi Tuyển sinh

lớp 10 tại Tp.HCM từ năm 2014 đến nay và trình bày những nhận xét dựa trên thống

kê phân loại ý kiến đánh giá về VB ngữ liệu ĐH trong phạm vi đã nêu trên.
•

Trong chương 3 - Đề xuất yêu cầu lựa chọn VBTT trong phần ĐH của

Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM, chúng tơi lần lượt trình
bày những nội dung như sau:
-

Cơ sở lí luận (cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn) để đề xuất yêu cầu lựa chọn

VBTT sử dụng trong phần ĐH của Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM.

- Đề xuất những yêu cầu cụ thể để lựa chọn VBTT sử dụng trong phần ĐH
của
Đề thi Tuyển sinh lớp 10 môn Ngữ văn tại Tp.HCM với những yêu cầu liên quan đến
nội dung, yêu cầu liên quan đến hình thức và yêu cầu liên quan đến nhiệm vụ ĐH của
VB.

Trang | 12


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1 Những vấn đề về Văn bản và Văn bản thông tin
1.1.1 Khái niệm Văn bản và Văn bản thông tin
1.1.1.1 Khái niệm VB

❖

Những quan điểm trên thế giới

Trong tài liệu PISA (The Programme for International Student Assessment) 2018

Reading Framework, VB được hiểu là “tất cả ký hiệu ngơn ngữ được trình bày trong
một dạng đồ họa cụ thể như dạng viết tay (handwritten), dạng in (printed) và dạng
1

hiển thị trên màn hình (screen-based)” . VB có thể là các phương tiện trực quan như
biểu đồ (diagrams), hình ảnh (pictures), bản đồ (maps), bảng biểu (tables), đồ thị
(graphs) và tranh truyện (comic strips), chúng có thể tồn tại độc lập hoặc đi kèm với ít
hay nhiều phần ngôn ngữ viết trong một VB tổng thể lớn hơn. Tuy nhiên, trong phạm
vi VB mà PISA không sử dụng không bao gồm các yếu tố âm thanh như đoạn ghi âm
(voice recordings), film, TV, hình minh họa trực quan khơng đính kèm chữ (animated
visuals and pictures without words). Như vậy, PISA đã mở rộng rất nhiều về định
nghĩa VB khi đồng thời ghi nhận các dạng thức VB trực tuyến hỗn hợp như các VB
động (dynamic texts) với các phần của VB cũng có thể được liên kết với nhau qua siêu
liên kết (hypertext links).
Từ điển tiếng Việt chỉ rõ “VB” là “chuỗi kí hiệu ngơn ngữ nói chung hay những kí
hiệu thuộc một hệ thống nào đó, làm thành một chỉnh thể mang nội dung ý nghĩa trọn
2

vẹn” . Đồng tình với quan điểm này, Từ điển thuật Ngữ văn học trình bày quan điểm về
VB như sau: “VB là bất cứ chuỗi kí hiệu nào có khả năng tiềm tàng có thể đọc ra được,
3

bất kể là có do kí hiệu ngơn ngữ tạo thành hay khơng” . Như vậy, các tác giả này khẳng
định VB được tạo thành từ các phương tiện ngôn ngữ hay các phương tiện phi ngơn ngữ,

“bất kì chuỗi kí hiệu nào”, chỉ cần đảm bảo yêu cầu “đọc ra được”.

Qua các định nghĩa trên, ta có thể thấy hầu hết các tác giả quan niệm VB là một
chỉnh thể phục vụ cho nhiều mục đích giao tiếp khác nhau. Xét về dạng thức tồn tại,
VB có thể tồn tại ở dạng nói, viết, đa phương thức, in ấn, kỹ thuật số, trực tuyến, v.v và
chứa đựng các phương tiện phi ngôn ngữ như biểu đồ, bản đồ, sơ đồ, hình ảnh, v.v.
1

PISA (2018). PISA 2018 Reading Framework. Tr. 29

2
3

Hoàng Phê (chủ biên) (2011). Từ điển tiếng Việt. Tr.1406
Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (chủ biên) (2004). Từ điển thuật ngữ văn học. Tr. 395

Trang | 13


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Mặt khác, trong phạm vi giáo dục, CT và SGK môn Ngữ văn hiện hành, VB được
định nghĩa “là sản phẩm của hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, gồm một hay nhiều câu,
4

nhiều đoạn” . Quan niệm này nhận định hai vấn đề cốt lõi của VB gồm chất liệu hình
thành VB là ngôn từ và cách thức tồn tại của VB là dạng nói hoặc dạng viết.
Quan niệm mà chúng tơi sử dụng trong luận văn có sự tương đồng với cách định
nghĩa của CT và SGK môn Ngữ văn hiện hành. Có thể lí giải sự lựa chọn này dựa trên ba

cơ sở như sau: Thứ nhất, cách định nghĩa VB này đang được sử dụng trong hoạt động dạy
học ĐH. Thứ hai, cách định nghĩa VB này được sử dụng trong việc chọn lựa và khai thác
VB đánh giá năng lực ĐH. Thứ ba, trong luận văn này, với mục đích đưa ra những yêu
cầu về việc lựa chọn VBTT trong phần ĐH của một kỳ thi cụ thể, một trong những nhiệm
vụ nghiên cứu của chúng tôi là tiến hành khảo sát hệ thống VB của SGK môn Ngữ văn
hiện hành bậc THCS. Vì vậy, việc chọn cách hiểu tương đồng với CT và SGK hiện hành
là hợp lí, góp phần tạo thuận lợi cho đề tài nghiên cứu.

1.1.1.2 Khái niệm VBTT
Trong nghiên cứu Reading to Learn from the Very Beginning: Information
Books in Early Childhood, Nell K.Duke đã định danh VBTT như sau: “Tôi định
nghĩa VBTT là VB được viết với mục đích chính là truyền đạt thơng tin về thế giới tự
nhiên và xã hội (thường là từ một người có hiểu biết tốt hơn về chủ đề này đến ai đó
có hiểu biết ít hơn) và có các đặc trưng cụ thể của VB để đạt được mục đích đó. Các
đặc trưng thường được thể hiện trong VBTT bao gồm các yếu tố đồ họa (như sơ đồ và
hình ảnh); cấu trúc VB (như so sánh / tương phản và nguyên nhân - kết quả); các hình
thức trình bày (như tiêu đề và chỉ mục); các dạng thức, hình thái của ngơn ngữ (như
sử dụng các động từ vơ thời và danh từ có tính chất chung) … và một số yếu tố
5

khác” . Như vậy, tác giả đã chỉ ra các tiêu chí về mục đích sử dụng và yếu tố cấu
thành để đánh giá một VB có phải là VBTT hay khơng.
Mở rộng từ cách xác định một VB là VBTT như trên, trong một tài liệu “Reading

& Writing Informational Text in the primary grades”, Duke đã trình bày một khái niệm
VBTT mang tính hệ thống và toàn diện hơn:
“VBTT là:
4

Bộ GD&ĐT (2011). Ngữ văn 10 nâng cao, tập 1. Tr.24

5
Duke, N. (2003). Reading to learn from the very beginning: Information books in early childhood. Tr. 1. Truy
xuất từ: />
Trang | 14


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

- Loại VB có mục đích chính là truyền tải thơng tin về thế giới tự nhiên và xã hội.
- Loại VB có những nét đặc trưng tiêu biểu như trình bày về tồn bộ các lớp, loài, loại
của sự vật trong cách tiếp cận không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố thời gian.
- Loại VB có nhiều hình thức thể hiện khác nhau, có thể tìm thấy trong các nguồn
như
sách, tạp chí, tài liệu giấy, quảng cáo, đĩa CD và Internet.
VBTT không phải là:
- Loại VB mà mục đích chính của nó bên ngồi việc truyền tải thơng tin về thế giới tự
nhiên và xã hội, ví dụ như kể về cuộc đời của một cá nhân, về một sự kiện hay chuỗi
các kiện hoặc kể về quy trình thực hiện một điều gì đó.
- Loại VB ln chỉ có những đặc trưng cụ thể; thay vào đó, đặc điểm của loại VB này
sẽ thay đổi theo từng kiểu loại.
- Chỉ là sách.”

6
7

Trong bản trình bày tại Hội thảo “PREL’s A Focus on Comprehension”, Duke
đã quan niệm rằng VBTT không đồng nghĩa với VB phi hư cấu (non-fiction) mà chỉ
được xem là một tiểu loại của VB ấy đồng thời đưa ra sự khác biệt về cách đọc của
VBTT, thường được đọc khơng liền mạch (nonlinearly), đọc có lựa chọn và tốc độ đọc

thay đổi tùy khu vực của VB. Duke cùng các cộng sự đặt VBTT trong thế đối lập với
VB tự sự (bao gồm tiểu loại hư cấu và phi hư cấu) và các loại VB khác theo cách phân
biệt mục đích giao tiếp.
CT GDPT mơn Ngữ văn của Bộ GD&ĐT ban hành năm 2018 định nghĩa thuật
8

ngữ “VBTT” là “loại VB chủ yếu dùng để cung cấp thông tin” . Việc chính thức đưa ra
khái niệm này cũng hồn thiện bên hệ thống VB dùng trong dạy học ĐH.
Từ việc tổng hợp, đối chiếu, một số quan điểm về việc phân loại VB và định
danh VBTT của các nghiên cứu trong và ngồi nước, chúng tơi nhận thấy những điểm
gặp gỡ về cách định danh loại VB này. Cụ thể, các quan điểm đã chỉ ra các yếu tố sau:
•

Một là, đây là nhóm VB khơng chứa các yếu tố tưởng tượng

• Hai là, chức năng của VB dùng để cung cấp thơng tin, kiến thức về đời
sống
•

Ba là, các VB loại này sử dụng đa dạng các yếu tố trực quan, yếu tố phi

ngôn ngữ, các kết cấu đặc thù nhằm mang lại hiệu quả cao trong truyền đạt
thông tin.

6

17
7

Duke, N. & Bennett-Armistead, V.S. (2003). Reading & writing informational text in the primary grades. Tr.

Duke, N. (2004). Presentation “Strategies for Building Comprehension of Information text”. Tr. 3-4


8

Bộ GD&ĐT (2018). CT GDPT môn Ngữ văn. Tr.88

Trang | 15


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Trên cơ sở những nét tương đồng này, người viết đưa ra một định nghĩa thống
nhất làm nền tảng để phục vụ việc nghiên cứu các vấn đề về VBTT nói chung và đề
xuất các tiêu chí lựa chọn VBTT sử dụng trong kiểm tra - đánh giá nói riêng bằng cách
phát triển mở rộng định nghĩa của VBTT mà Bộ GD&ĐT trình bày trong CT môn học
năm 2018:
“VBTT là loại VB dùng để cung cấp thông tin về các vấn đề đời sống - xã
hội, khoa học, v.v hoặc dùng trong mục đích thông báo, giao dịch. VB này không
chứa các yếu tố tưởng tượng và sử dụng hiệu quả các phương tiện phi ngôn ngữ,
kết cấu đặc thù đa dạng nhằm đáp ứng được mục đích truyền đạt.”
1.1.2 Đặc điểm và phân loại Văn bản thông tin
1.1.2.1 Đặc điểm của VBTT

❖

Đặc điểm về ngơn ngữ

VBTT nổi bật bởi tính đa dạng các kiểu loại, dạng thức sản phẩm thể hiện. Do

đó, đặc điểm về ngôn ngữ cũng đa dạng tùy thuộc vào các kiểu loại ấy. Tuy nhiên, khái
quát chung, có thể đánh giá những nét nổi bật của ngôn ngữ của loại VBTT như sau:

Thứ nhất là tính chính xác, cụ thể. Hầu hết các VBTT rất ít dùng ẩn dụ, biểu
tượng như ngôn ngữ của VBVH. Điều này đồng nghĩa với việc ngơn ngữ VBTT phải
đảm bảo tính rõ nghĩa, đơn nghĩa để đảm bảo những người đọc khác nhau khi tiếp xúc
cùng một VB phải có cách hiểu giống nhau bởi mục tiêu cung cấp thơng tin của nó.
Ngồi ra, tính cụ thể của các VBTT cịn thể hiện ở việc các phần trong một VB có tính
thống nhất cao khi trình bày về cùng một đề tài.
Thứ hai là tính chun mơn, học thuật. Đối với các VB cung cấp tri thức khoa
học, thuyết minh các đối tượng đặc thù sẽ sử dụng lớp từ vựng có tính chuyên ngành,
học thuật với đề tài tương ứng. Tuy nhiên, ở những kiểu loại thơng dụng, có đối tượng
tiếp cận phổ thơng (như đơn thư, biểu mẫu, áp phích quảng cáo,…) thì yếu tố này chỉ
dừng lại ở việc sử dụng nhóm từ vựng riêng của lĩnh vực, khơng q tập trung vào tính
chun mơn, học thuật.

❖

Đặc điểm về kết cấu

Mỗi VBTT nói chung và các phần trong mỗi VBTT nói riêng thường được tác giả
trình bày theo một trật tự nhất định và có dụng ý. Sự thành cơng của một VBTT cũng phụ
thuộc rất nhiều vào việc người viết có khả năng xây dựng, sắp xếp một kết cấu
Trang | 16


LỰA CHỌN VĂN BẢN THÔNG TIN SỬ DỤNG TRONG PHẦN ĐỌC HIỂU CỦA
ĐỀ THI TUYỂN SINH LỚP 10 MÔN NGỮ VĂN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

VBTT hợp lí, khoa học và thể hiện rõ được mục đích trình bày của mình. Với bố cục đơn

giản nhất là Mở đầu (Giới thiệu về đối tượng được trình bày) - Nội dung - Kết luận (Tổng
kết khái quát về đối tượng) dành cho mọi loại VB, VBTT cũng không ngoại lệ.

Tác giả Reutzel và Cooter đã đưa ra quan điểm rằng các phần này thường được
trình bày theo các kiểu kết cấu đặc trưng như: Nguyên nhân - kết quả; So sánh - đối
chiếu; Mô tả; Hỏi và trả lời; Liệt kê và Trình tự thời gian, đồng thời mơ tả và giải thích
9

mục đích sử dụng của từng kiểu :
-

Nguyên nhân - kết quả: trình bày một sự việc, sự kiện đã dẫn đến một sự

việc, sự kiện hay kết quả như thế nào.
-

So sánh - đối chiếu: phân tích những điểm giống và khác nhau giữa các khái

niệm hay sự việc.
- Mơ tả: giải thích một ý hay một khái niệm.
- Hỏi và trả lời: Trình bày một vấn đề với những giải pháp.
- Liệt kê: sắp xếp các số liệu, khái niệm hay sự kiện.
- Trình tự thời gian: sắp xếp thông tin theo trật tự thời gian.
Qua sự tìm hiểu của người viết, hầu hết các học giả, nhóm nghiên cứu khác
cũng phân tích đặc điểm về kết cấu VB của VBTT thông qua 5 kiểu cấu trúc như: Mơ
tả (Description); Trình tự (Sequence/Instruction/Process); Ngun nhân - kết quả
(Cause - Effect); So sánh - đối chiếu (Compare - Contrast) và Vấn đề và Giải pháp
(Problem - Solution) tương tự như Reutzel và Cooter. Ở đây, kiểu Liệt kê được xếp
chung vào nhóm Trình tự.

❖

Đặc điểm về hình thức trình bày và phương tiện phi ngơn ngữ

Ngồi những đặc điểm về kết cấu đã trình bày ở trên, các VBTT thường tập trung
làm nổi bật những ý quan trọng, những vấn đề, khái niệm trọng tâm bằng cách sử dụng đa
dạng hình thức trình bày khác nhau. Các hình thức này có thể bao gồm các yếu tố: tiêu đề
lớn, các tiêu đề phụ, mục lục, bảng tra cứu, bảng chú giải thuật ngữ, lời tựa, các đoạn văn,
lời chú thích ở cuối trang, các hình ảnh minh họa, một từ ngữ hay đoạn văn đặc biệt được
in nghiêng, in đậm, tơ màu, … Mục đích của các kiểu định dạng đặc biệt này vừa có chức
năng thẩm mỹ, đồng thời nhằm làm rõ sự phân cấp thông tin được trình bày trong VB, hỗ
trợ quá trình tìm kiếm và ĐH thơng tin trong VB nhanh chóng hơn.
9 Reutzel, D.R. & Cooter, R.B. (2007). Strategies for Reading Assessment and Instruction: Helping Every Child Succeed.
(Dẫn từ Nguyễn Thị Hồng Nam, Dương Thị Hồng Hiếu (2017). Giáo trình Phương pháp dạy đọc VB. Tr.18

Trang | 17