(Luận văn thạc sĩ) phong cách nghệ thuật truyện ngắn thạch lam

đại học quốc gia hà nội
Tr-ờng đại học khoa học xà hội và nhân văn

---------------------------------------------lê thanh hải

Phong cách nghệ thuật
truyện ngắn thạch lam

chuyên ngành : Văn học việt nam
MÃ số: 60 22 34

Luận văn thạc sĩ văn học

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Văn Đức

Hà Nội-2010


Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam hiện đại, Thạch Lam chỉ
hiện diện chừng non m-ời năm, nh-ng ông vẫn đ-ợc xem là tác giả văn xuôi có
tầm vóc. Những sáng tác của ông khá đa dạng về thể loại: Các tập truyện ngắn Gió
lạnh đầu mùa (1937); Nắng trong v-ờn (1938); Sợi tóc (1942); tiểu thuyết Ngày
mới (1939); tiểu luận Theo dòng (1941); bút ký Hà Nội băm sáu phè ph-êng
(1943); trun viÕt cho thiÕu nhi : Qun s¸ch; Hạt ngọcTrong số đó truyện
ngắn chiếm một vị trí quan trọng. Những sáng tác của ông không chỉ có khẳng định
sự nghiệp văn học của một nhà văn mà nó còn có ý nghĩa to lớn đối với việc phát
triển của lịch sử văn học nói chung và thể loại truyện ngắn nói riêng.
Nhà văn Thạch Lam có một phong cách riêng một lối riêng trong Tự lực văn
đoàn. Ông cũng là cây bút truyện ngắn hiện đại mà sự độc đáo của phong cách đến

nay vẫn đầy sức hấp dẫn. Phong cách độc đáo thể hiện qua nhiều yếu tố từ nội dung
đến hình thức nghệ thuật. Nghiên cứu phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch
Lam chúng tôi muốn góp phần tìm ra cái riêng, cái độc đáo trong phong cách nghệ
thuật của nhà văn và những đóng góp của nhà văn trong văn học Việt Nam 19301945.Từ đó có cơ sở để lí giải những đóng góp có giá trị và sức sống của văn
nghiệp Thạch Lam cùng vị trí xứng đáng của ông trong nền văn học dân tộc.
2. Lịch sử vấn đề
Thạch Lam là nhà văn có tài nhất trong Tự lực văn đoàn (Nhất Linh). Ngay
khi tập truyện đầu tay của ông ra đời, giới nghiên cứu phê bình đà quan tâm chú ý.
Tính đến nay đà hơn sáu m-ơi năm trôi qua, quá trình nghiên cứu tìm hiểu văn
ch-ơng Thạch Lam có lúc rầm rộ sôi nổi, có lúc yên ả lặng lẽ. Các ý kiến đánh giá
không khỏi khác nhau, nh-ng nhìn chung là thống nhất.

2.1 Tr-ớc năm 1945


Ngay khi tập truyện đầu tay Gió lạnh đầu mùa ra đời, Khái H-ng đà đánh
giá rất cao văn phong của Thạch Lam. Với khả năng cảm nhận tinh tế chính xác,
Khái H-ng đà chỉ ra các đặc điểm nổi bật nhất, hơn ng-ời của Thạch Lam là sự
thành thực Đọc nhiều đoạn văn của Thạch Lam, tôi rùng rợn cả tâm hồn vì sự can
đảm, sự thành thực mà Khái Hưng từng ao ước nh-ng không sao có đ-ợc. Ông
đánh giá sự can đảm ấy t-ơng đ-ơng với sự can đảm ở Tolstôi. Khái H-ng là ng-ời
đầu tiên nhận ra nhà văn Thạch Lam là nhà văn của cảm giác, t- duy nghệ thuật
của Thạch Lam là tư duy nghiêng về cảm giác: Nếu ta có thể chia ra hai dạng nhà
văn: nhà văn thiên về t- t-ởng và nhà văn thiên về cảm giác, thì tôi qủa quyết đặt
Thạch Lam vào hạng d-ới.
Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn hiện đại đà có công khảo sát và phân tích một
cách công phu dọc theo chiều dài sáng tác và phát hiện những nét đặc sắc cơ bản
của Thạch Lam. Ông vừa nhấn mạnh vào những phát hiện của Khái H-ng vừa chỉ
ra cụ thể hơn.Theo nhà nghiên cứu, Thạch lam có sở tr-ờng là truyện ngắn. Ông
có một ngòi bút lặng lẽ và điềm tĩnh vô cùng, ngòi bút đó chuyên tả tỉ mỉ những

cái rất nhỏ và rất đẹp, những tình cảm, những cảm giác con con nảy nở và biểu lộ
ở đủ các hạng ng-ời mà ông tả một cách tinh vi. Từ Gió đầu mùa đến Sợi tóc,
Thạch Lam đà có một b-ớc tiến dài về nghệ thuật miêu tả cảm giác, nghệ thuật viết
truyện ngắn. Ông nhấn mạnh ngòi bút Thạch Lam ghi cảm giác rất tài tình, cảm
giác chiếm hẳn một phần quan trọng; cảm giác rất nhỏ mà ảnh h-ởng của nó đÃ
rất lớn. Nhà nghiên cứu cũng đ-a ra những nhận xét về nghệ thuật viết văn của
Thạch Lam, cái lối viết nhẹ nhàng, kín đáo và xinh t-ơi trên này thật là một lối
văn đặc biệt của Thạch Lam, lối văn rất hợp với những truyện tâm tình. Tuy nhiên
ông cũng tỏ ra thiếu công bằng khi chê một số truyện là tầm th-ờng, đơn giản,
nhạt nhẽo và rời rạc như Nắng trong v-ờn, Hai đứa trẻ, Đứa con đầu lòng,
D-ới bóng hoàng lan, Bên kia sông, Ng-ời đầm, Bóng ng-êi x-a


Nhân ngày giỗ đầu của nhà văn Thạch Lam, Thế Lữ, ng-ời bạn tâm giao của
ông đà viết rất hay về Tính cách tạo tác của Thạch Lam. Bên cạnh những hoài
niệm về cố nhà văn, Thế Lữ khẳng định: Không một sáng tác nào của Thạch Lam
mà không có rất nhiều Thạch Lam trong đó; Thạch Lam sống hết cả từng ý văn,
từng câu văn anh viết trên giấy. Cuối cùng ông kết luận: Sự thực tâm hồn mà
Thạch Lam diễn trong lời của văn ch-ơng phức tạp nhiều vẻ, nh-ng bao giờ cũng
đằm thắm, cũng nhân hậu, cũng nghẹn ngào một chút lệ thầm kín của tình th-ơng.
Nh- vậy theo Thế Lữ, ở Thạch Lam, văn chính là ng-ời.
Nhìn chung tr-ớc năm 1945 những bài viết về Thạch Lam đều là những lời tri
âm, những cảm nhận tinh tế. Các nhà nghiên cứu đều thống nhất cho rằng Thạch
Lam có một phong cách riêng trong Tự lực văn đoàn.
2.2 Từ 1945 đến năm 1986.
Sau năm 1975, những bài nghiên cứu về Thạch Lam không có nhiều. Trong đó
đáng chú ý nhất là ý kiến của Nguyễn Tuân trong bài giới thiệu riêng về Thạch
lam. Nhà văn nổi tiếng và tài hoa này đà giành cho Thạch Lam những lời thật trân
trọng. Ông rất khâm phục nghệ thuật viết truyện của Thạch Lam. Ông cho rằng
Thạch Lam hay đi vào khám phá những cảnh ngộ trái nghịch mà đồng thời cũng là

đi sâu vào những tâm trạng, tâm tình, cảm xúc, cảm giác. Nhà văn đánh giá cao
cách bố cục, kết cấu, giọng điệu, ngôn ngữ cách tả người tả việc Ông chỉ ra một
số truyện không nặng về cốt truyện mà nặng về biểu hiện mặt bên trong của suy
nghĩ hơn là diễn tả cái bên ngoài.Và Bằng sáng tác văn học Thạch Lam đà làm
cho Tiếng Việt gọn ghẽ đi, co duỗi thêm, mềm mại và t-ơi đậm hơn. Thạch Lam có
đem sinh sắc vào tiếng ta. Theo Nguyễn Tuân, đây là công lao lớn nhất của Thạch
Lam đối với nền văn xuôi n-ớc nhà. So với Vũ Ngọc Phan, ông đà có b-ớc tiến
đáng kể khi nhìn lại và nhìn đúng giá trị văn ch-ơng ở một số truyện thuộc loại
truyện không có chuyện, đà bị nhà nghiên cứu chê là tầm th-ờng nhạt nhÏo nh-


Hai đứa trẻ, D-ới bóng hoàng lan. Tuy vậy, đôi chỗ ông cũng hơi khiên c-ỡng,
cực đoan khi đánh giá những truyện nh- Nhà mẹ Lê, Ng-ời đầm
Trong hai thập kỷ sáu m-ơi và bảy m-ơi, việc nghiên cứu Thạch Lam rơi vào
im lặng dè dặt. ở miền Bắc, trong khi Tự lực văn đoàn hầu nh- không đ-ợc nhắc
đến, có một số tác giả nh- Vũ Đức Phúc, Nguyễn Đức Đàn, Lê Thị Đức Hạnh, Hà
Minh Đứcđà có một vài bài báo đăng trên các báo và các tạp chí chuyện ngành.
Phần lớn các ý kiến chỉ dừng lại ở việc đánh giá t- t-ởng, lập tr-ờng quan điểm của
nhà văn mà ít chú ý đến nghệ thuật viết văn của ông .Tuy vậy những sáng tác của
Thạch Lam vẫn đ-ợc xem xét với thái độ trân trọng (mặc dù dè dặt), thậm chí ông
đ-ợc xem là hiện t-ợng rất đặc biệt, tách ra khỏi Tự lực văn đoàn. Nhìn chung
những ý kiến đánh giá ở giai đoạn này không có phát hiện gì mới đóng góp vào
việc nghiên cứu Thạch Lam và văn nghiệp của ông.
ở miền Nam, trong thời gian này, giới sáng tác phê bình văn học đà đ-a ra hai
tạp chí chuyên về Thạch Lam: Nguyệt san Văn số 36 (ra ngày 15.6.1965) và tạp
chí Giao điểm (số ra 12.12.1971). Phần lớn bài viết ở hai tạp chí này là những hồi
kí của bạn bè và ng-ời thân viết về Thạch Lam, song cũng có bài đi sâu vào tìm
hiểu những nét đặc sắc của văn ch-ơng Thạch Lam. Có thể kể tới các bài viết nh-:
Thời của Thạch Lam của D-ơng Nghiêm Mậu; Thạch Lam: những lời thủ thỉ
của truyện ngắn của Đào Tr-ờng Phúc; H-ơng thơm và nỗi u hoài của Nguyễn

Nhật Duật; Thạch Lam tiểu thuyết gia của Huỳnh Phan Anh Đây là những bài
viết đà đi thẳng vào văn bản để tìm kiếm những nét đặc sắc, độc đáo của tác phẩm
Thạch Lam, nhờ vậy mà không ít những nhận xét đều có tính thuyết phục. Tuy
nhiên những bài viết này chỉ mang tính phát hiện, gợi mở một số nét độc đáo về
phong cách nghệ thuật của Thạch Lam. Chúng ch-a có tầm vóc nh- một công trình
nghiên cứu thực sù.


Trong suốt hơn 40 năm giới phê bình, nghiên cứu vẫn ch-a có một chuyên luận
hay một tiểu luận nào thực sự đi sâu vào xem xét, nghiên cứu về Thạch Lam một
cách đầy đủ.
2.3 Từ những năm 1986 đến nay.
Bắt đầu những năm tám m-ơi, hoà chung không khí đổi mới của văn học, việc
đánh giá về vai trò và vị trí của Tự lực văn đoàn và việc nghiên cứu Thạch Lam dần
trở lại sôi nổi.
Trong lời giới thiệu về Gió đầu mùa (Từ điển văn học, Tập I; 1988), Nguyễn
Ph-ơng Chi và Nguyễn Hụê Chi đà phát hiện ra những hai yếu tố hiện thực và thi vị
đan cài xen kẽ với nhau trong truyện ngắn Thạch Lam. Thạch Lam thuộc số
những nhà văn có khả năng đi sâu khai thác thế giới nội tâm nhân vật một cách
tinh tế và phát hiện đ-ợc trong những cái bình th-ờng những điều sâu xa thầm
kín. Gió đầu mùa là tập truyện ngắn đầu tiên song cũng là tập truyện ngắn bộc lộ
rõ phong cách già dặn và điêu luyện của Thạch Lam. Cũng trong tập truyện ngắn
này thì chóng ta cã thĨ thÊy mét Th¹ch Lam víi phong cách nhẹ nhàng, rất riêng so
với các nhà văn trong Tự lực văn đoàn.
Nguyễn Hoàng Khung trong mục Thạch Lam (Từ điển văn học. Tập II, 1988)
đà khẳng định thêm một lần nữa khuynh h-ớng đi vào thế giới bên trong của Thạch
Lam. Tác giả cũng cho rằng: Văn của ông giản dị, trong sáng nhiều khi nhẹ mà
sâu sắc thâm trầm. D-ờng nh- ông là ng-ời đầu tiên biết khai thác chất thơ trong
đời sống hàng ngày. Về mặt phong cách nghệ thuật nhà nghiên cứu nhận xét
Truyện cđa Th¹ch Lam xa l¹ víi mäi thø hÊp dÉn bề ngoài, nhiều truyện d-ờng

nh- không có cốt truyện, song vÃn có sức lôi cuốn riêng [10. tr 347]
Trong Tuyển tập Thạch Lam(1988), Phong Lê viết lời giới thiệu khá dày dặn.
Đặt Thạch Lam trong Tự lực văn đoàn, nhà nghiên cứu đà xem xét truyện ngắn
Thạch Lam ở giá trị hiện thực trên một số cảnh đời, ở tình th-ơng và lòng trân
trọng ng-ời nghèo, ở ý vị và màu sắc dân tộc, mà Thạch Lam không nặng vì nh÷ng


chữ dùng to tát, hoặc những cấu trúc gáp gáp, vội vàng. Câu chữ chỉ cần đủ cho
phô diễn, và ôm sát những cảnh ngộ, những tâm trạng cần phô diễn. Câu văn của
Thạch Lam mềm mại, uyển chuyển, giàu hình ảnh, nhạc điệu mà không mất đi vẻ
giản dị, tinh gọn, không thừa thÃi lời, chữ, không làm duyên dáng một cách uốn éo,
cầu kỳ. Tóm lại, Phong Lê đà khẳng định Thạch Lam có những đóng góp cho
câu văn xuôi Tiếng Việt giữ đ-ợc vẻ đẹp riêng t-ơi đậm và lâu bền của nó [17. tr
28]
Tác giả Nguyễn Hoàng Khung trong Lời giới thiệu văn xuôi lÃng mạn Việt
nam 1930-1945 (1989) tiếp tục đ-a ra những nhận xét xác đáng về nghệ thuật, về
phong cách giàu chất nhân bản, chất thơ của truyện ngắn Thạch Lam. Theo ông
nhiều truyện ngắn Thạch Lam không có truyện mà man mác như một bài thơ;
ngòi bút giản dị tinh tế lạ thường, ngôn ngữ đặc biệt trong sáng đầy chất thơ
Thạch Lam đà góp phần nâng cao trình độ truyện ngắn Việt Nam lên một b-ớc
mới.
Trong luận án PTS của Trần Ngọc Dung (1992) với đề tài Ba phong cách văn
học Việt Nam thời kỳ đầu những năm 1930 đến 1945: Nguyễn Công Hoan,
Thạch Lam, Nam Cao cho rằng: Thạch Lam đà xây dựng những tình huống trữ
tình với nhiều cách thức khác nhau; kết câu truyện nói chung đơn giản. kết cấu
dựa theo tính chất và diễn biến tâm trạng của nhân vật. Thạch Lam có giọng
điệu trần thuật nhỏ nhẹ, dịu dàng, chậm rÃi.. Truyện của Thạch Lam là tiếng nói
trữ tình, chủ yếu diễn tả những tình cảm, cảm xúc tinh vi, tế nhị của con ng-ời
Các tác giả cuốn Tác giả văn học Việt Nam tập II (1993) cho rằng Phần lớn
truyện của Thạch Lam thuộc loại truyện không có chuyện. Mỗi truyện là một tâm

tình, một tâm trạng, nghĩa là một bài thơ trữ tình [24.tr 118]
Năm 1995, kỉ yếu Hội thảo khoa học kỷ niệm năm m-ơi năm ngày mất của
Thạch Lam do Viện Văn học tổ chức đ-ợc xuất bản với tên gọi Thạch Lam văn
ch-ơng và cái đẹp. Với hơn ba m-ơi bài viết của nhiều nhà nghiên cứu có uy tÝn,


truyện ngắn Thạch Lam được tiếp cận từ một cái nhìn xà hội và con người, văn
ch-ơng và cái đẹp, từ thi pháp và thể loại.
Năm 2001, cuốn Thạch Lam về tác gia và tác phẩm do hai tác giả Vũ Tuấn
Anh và Lê Dục Tú đà tuyển chọn, giới thiệu và tập hợp phần lớn các bài nghiên cứu
về Thạch Lam từ cuối những năm 1930 đến nay, cung cấp những tài liệu cần thiết
về cuộc đời và sự nghiệp của Thạch Lam. Sự xuất hiện của tác phẩm đà chứng tỏ
việc nghiên cứu Thạch Lam và những sáng tác của ông đà có một b-ớc tiến dài, và
Thạch Lam đà đ-ợc xếp vào hàng những nhà văn lớn trong tiến trình của nền văn
học Việt Nam.
Trong những năm gần đây, vận dụng lí thuyết về thi pháp học, nhiều luận án
tiến sĩ, luận văn thạc sĩ đà có những khám phá về những sáng tác của Thạch Lam ở
mọi ph-ơng diện. Luận án tiến sĩ của Phạm Thị Thu H-ơng (1995) khẳng định
ngôn ngữ của Thạch Lam tập trung diễn tả tâm trạng cảm giác trên nhiều cấp độ.
Thuộc thể loại truyện ngắn trữ tình, nên truyện của ông có cách miêu tả hoà hợp
giữa nội tâm và ngoại cảnh và kết cấu theo dòng tâm trạng nhân vật. Luận án tiến sĩ
của Nguyễn Thành Thi (2000) nghiên cứu khá sâu sắc về phong cách văn xuôi
nghệ thuật của Thạch Lam. Theo tác giả những yếu tố nh- cốt truyện, kết cấu, tình
huống, đ-ợc nhà văn sáng tạo để khắc họa nhân vật. Ngôn ngữ văn xuôi nghệ thuật
của Thạch Lam là Ngôn ngữ của đời sống và của tâm hồn. Nét nổi bật ở đây là
tính hiện đại và sức tập trung gợi tả cảm giác
Luận văn thạc sĩ phải kể đến: Thi pháp truyện ngắn Thạch Lam, của Nguyễn
Bích Thảo; Thạch Lam từ quan niệm nghệ thuật đến sáng tác của Nguyễn Thị
Thuý; Thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn Thạch Lam của Vũ Thị Mỹ Hạnh;
Hình tựơng nhân vật nữ trong truyện ngắn của Thạch Lam của Hà Thuý Nga,

Phong cách nghệ thuật Thạch Lam cđa Vâ ThÞ Hång Thu, Quan niƯm nghƯ
tht cđa Thạch Lam của Đào Thị YếnNhìn chung các luận văn trên khác nhau
về góc nhìn, quy mô nghiên cứu, nh-ng trực tiếp hay gián tiếp đều góp một tiếng


nói có ý nghĩa cho việc nghiên cứu phong cách nghệ thuật truyện ngắn của Thạch
Lam.
Bên cạnh đó trong những năm qua các tr-ờng Đại học tổng hợp, tr-ờng Đại
học s- phạm trong cả n-ớc đà có nhiều giáo trình nghiên cứu, giảng dạy cho sinh
viên khoa văn.
Tóm lại việc xem xét kết quả nghiên cứu trong hơn sáu m-ơi năm tìm kiếm
Thạch Lam có thể rút ra những ý kiến đà được thống nhất nh- sau:
Nhà văn Thạch Lam đứng giữa ranh giới văn học hiện thực và văn học lÃng
mạn. Ông có sở tr-ờng về truyện ngắn, đặc biệt là truyện ngắn trữ tình và có khả
năng diễn tả những cảm xúc kỳ diệu trong tâm hồn con ng-ời.
Truyện ngắn của Thạch Lam ít hành động, vài trò của tất cả các yếu tố, ngôn
ngữ, cốt truyện, kết cấu, lời văn, giọng điệu, hệ thống nhân vật đà góp phần làm
nên một Thạch Lam rất riêng, đặc sắc so với Tự lực văn đoàn.
Tuy nhiên những ý kiến ®ã míi chØ dõng l¹i ë viƯc nhËn xÐt vỊ các đặc điểm
nghệ thuật có ý nghĩa góp phần làm đầy đặn thêm nội dung. Đồng thời cũng ch-a
có một đề tài nào đi sâu vào nghiên cứu phong cách nghệ thuật truyện ngắn của
Thạch Lam một cách sâu sắc và cụ thể. Chính vì vậy mà trong luận văn này chúng
tôi sẽ kế thừa và phát huy những nghiên cứu của những ng-ời đi tr-ớc, đồng thời
cũng tránh sự trùng lặp trong nghiên cứu chúng tôi đà chọn đề tài : Phong cách
nghệ thuật truỵên ngắn Thạch Lam, để góp thêm một tiếng nói khiêm nh-ờng bổ
sung vào chỗ khiếm khuyết đó.
3. Mục đích nghiên cứu
Trong khuôn khổ của luận văn này chúng tôi đặt ra những mục đích sau:
-Khảo sát toàn bộ những bài tiểu luận phê bình về Thạch Lam, để thấy đ-ợc vị trí
vai trò của nhà văn trong Tự lực văn đoàn. Khảo sát toàn bộ truyện ngắn của Thạch

Lam để nghiên cứu, tìm ra những nét đặc sắc về phong cách nghệ thuật của nhà
văn. Từ đó cũng hiểu đ-ợc quá trình sáng tạo nghệ thuật của nhà văn, thấy đ-ợc nét
độc đáo trong phong cách nghệ thuật qua những tác phẩm của ông. Mặt khác luận


văn cũng lí giải cho sự thành công, và sức sống của văn nghiệp Thạch Lam cùng vị
trí của ông trong tiến trình văn học Việt Nam.
-So sánh đối chiếu phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam với phong
cách nghệ thuật của các nhà văn đ-ơng thời để thấy đ-ợc nét riêng biệt trong phong
cách của ông - một nhà văn với phong cách nhẹ nhàng mà thấm đ-ợm tình ng-ời.
4. Đối t-ợng và ph-ơng pháp nghiên cứu.
4.1 Đối t-ợng nghiên cứu.
-Lý thuyết về phong cách nghệ thuật .
-Phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam
-Khảo sát những tác phẩm truyện ngắn của nhà văn Thạch Lam để thấy đ-ợc
nét riêng biệt ,đặc sắc trong phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam
4.2 ph-ơng pháp nghiên cứu
Ph-ơng pháp nghiên cứu lịch sử, ph-ơng pháp loại hình
Ph-ơng pháp nghiên từ góc nhìn thi pháp học
Ph-ơng pháp phân tích tổng hợp
Ph-ơng pháp so sách đối chiếu , đây là ph-ơng pháp quan trọng nhằm xử lí
kết quả thống kê, phân loại, ®i ®Õn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ ®èi chiÕu phong c¸ch nghệ
thuật của Thạch Lam với các nhà văn đ-ơng thời.
5. Kết cấu của luận văn
Luận văn gồm 4 ch-ơng.
Ch-ơng 1 : Phong cách nghệ thuật và hnh trình sáng tác của Thạch Lam
Ch-ơng 2 : Những kiểu nhân vật trong truyện ngắn Thạch Lam
Ch-ơng 3 : Không gian -thời gian nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam
Ch-ơng 4 : Ngôn ngữ và giọng điệu trong tác phẩm truyện ngắn Thạch Lam.

Phần néi dung
Ch-¬ng 1


Phong cách nghệ thuật và hành trình sáng tác của
Thạch Lam
1. 1 Khái niệm phong cách nghệ thuật nhà văn
Mặc dï xt hiƯn tõ rÊt sím nh-ng ®Õn nay, phong cách vẫn là một khái niệm
rộng và đa nghĩa. Hiện nay đang tồn tại một số l-ợng rất lớn định nghĩa khác nhau
về phong cách, mỗi một định nghĩa đều đem đến cho ng-ời nghiên cứu những cách
tiếp cận khác nhau.
Trong khoa nghiên cứu văn học, ng-ời ta th-ờng dùng thuật ngữ phong cách để
xác định đặc tr-ng phẩm chất của các hiện t-ợng: tác phẩm văn học, nhà văn, trào
l-u hay tr-ờng phái văn học. Nhiều nhất là khái niệm phong cách nghệ thuật nhà
văn. Có những nhà nghiên cứu văn học tiếp cận phong cách học từ phía ngôn ngữ
học,có ng-ời lại đ-a vào phong cách cả t- t-ởng, đề tài, tính cách và ngôn ngữ hay
cũng có ng-ời xem, phong cách là sự thống nhất hữu cơ của tất cả các thành tố tạo
nên tác phẩm văn học.
Việc nghiên cứu phong cách nhà văn là một trong những vấn đề lí luận đà và
đang gây nhiều tranh cÃi, không chỉ ở Liên Xô cũ mà còn ở nhiều n-ớc khác trên
thế giới. Có thể kể ra một số những nhà nghiên cứu đà trở nên quen thuộc với độc
giả Việt Nam nh-: Khrachenko M.V; Tritrerin A.V; Timôphêep L.I; Paxpelop G.N;
X«l«khèp A.N…ë ViƯt Nam, cịng cã mét sè nhà nghiên cứu bàn sâu về vấn đề
phong cách nh-: Nguyễn Đăng Mạnh, Lê Đình Ky, Phan Cự Đệ, Phan Ngọcvới
nhiều công trình nghiên cứu có giá trị.
Trong thời kỳ hiện đại, d-ới quan điểm của các nhà nghiên cứu văn học,
phong cách đ-ợc xem nh- một phạm trù thẩm mỹ, một hiện t-ợng văn học nghệ
thuật, bao gồm trong đó tất cả sự đa dạng và phức tạp của nó. Phong cách giờ đây
đ-ợc nghiên cứu trong mối quan hệ với t- t-ởng, với nhà văn, với thời đại hay
giữa quá trình phong cách và truyền thống phong cách giữa phong cách,

ph-ơng pháp, cuộc sống hay giữa cốt truyện và phong cách Phổ biến nhất,


phong cách đ-ợc hiểu theo 2 cách : thứ nhất, phong cách là tính cá thể hoặc tính
độc đáo; thứ hai phong cách là hệ thống các ph-ơng tiện biểu đạt, là hình thức nghệ
thuật đ-ợc xem xét trong quy luật và các nguyên tắc hài hoà. Qua các tài liệu bàn
về lí thuyết phong cách, chúng tôi thấy nổi bật lên ba vấn đề sau đây:
1 .1 Phong cách nghệ thuật nhà văn ;là sự thống nhất các đặc tính vốn có của tất
cả các tác phẩm của nhà văn đó. Trong thực tế cho thấy, phong cách vừa có mặt
thống nhất, vừa có mặt đa dạng. Phong cách là một cái gì đó rất chung mà không
trừu t-ợng, có thể thâu tóm tất cả nh-ng lại là hình ảnh sinh động của nhà văn, là
thần thái là linh hồn của tác phẩm nh-ng cũng là tâm trạng, cách nhìn, giọng điệu,
nụ c-ời quen thuộc của ng-ời nghệ sĩ. Cho nên, xác định phong cách nếu chỉ sa vào
phân tích những chi tiết, những yếu tố riêng rẽ thì không hình dung đ-ợc phong
cách. Ng-ợc lại, nếu tìm hiểu phong cách mà chỉ tập trung vào một vài nét thống
nhất nào đó thì cuối cùng không nói đ-ợc một điều gì về phong cách.
Vì vậy, nói đến phong cách tr-ớc hết phải nói đến tính thống nhất của nó nhmột chỉnh thể nghệ thuật. ở một nhà văn lớn, sự thống nhất về phong cách đ-ợc
thấy rõ ở hàng loạt các tác phẩm. Điều đó có nghĩa là, chúng ta có thể nhận ra
phong cách của nhà văn khi ®· biÕt tõ tr-íc qua c¸c t¸c phÈm kh¸c cđa ông ta.
Phong cách là sự thống nhất cuối cùng các yếu tố trong tác phẩm từ đề tài, chủ đề,
kết cấu, hình tượng, giọng điệu
1 .2 Phong cách là khái niệm bao gồm cả hình thức nội dung và nghệ thuật.
Nói phong cách là nói phẩm chất thẩm mỹ của tác phẩm văn học, nói tới những
sáng tạo độc đáo của nhà văn theo quy luật cái đẹp trong đó có mang dấu ấn dân
tộc và thời đại. Bởi vậy phong cách tr-ớc hết thể hiện ở hình thức nghệ thuật.
Nh-ng nếu nh- không nắm đ-ợc tính độc đáo của nhà văn và tác phẩm nghệ thuật
thì cũng khó quan niệm đ-ợc phong cách một cách sâu sắc. Nhà văn Nguyễn Đăng
Mạnh đà nói Không tìm ra cơ sở t- t-ởng của phong cách thì không phát hiện ra
quy luật nghệ thuật và tính thống nhất bên trong của phong c¸ch‛[21, tr.76 ].

Phong cách có thể nói rõ hơn ở nội dung t- t-ởng hoặc đậm nét hơn ở hình
thức nghệ thuật. Tuy nhiên, trên cơ sở thống nhất biện chứng giữa nội dung và hình
thức, một phong cách thiên về nội dung vẫn có liên quan đến hình thức nghệ thuật
và một phong cách thiên về hình thức vẫn có gốc rễ ở nội dung. Nh- vậy khi nói
đến phong cách phải nói đến sự thống nhất giữa hình thức và nội dung, t- t-ởng và
nghệ thuật Phong cách liên hệ hình thức với nội dung, cái biểu đạt với cái đ-ợc
biểu đạt. Phòng cách là chất liệu nghệ thuật trong ®ã ®-ỵc thĨ hiƯn t- t-ëng cđa
ng-êi nghƯ sÜ. ChÝnh ở đây bộ lộ sự phụ thuộc của phong cách vào t- duy hình
t-ợng, thế giới quan(Xôkôlốp A.N). Như vậy phong cách nghệ thuật biểu hiện cả
trong nội dung và hình thức, tạo đ-ợc một chỉnh thể hoàn chỉnh và bền vững, thể
hiện đ-ợc cả tính sáng tạo của nhà văn.
1 .3 Phong cách nghệ thuật tập trung trong những đặc điểm mang giá trị phẩm
chất nghệ thuật cao, đ-ợc kết tinh trong sự sáng tạo của nhà văn. Nói đến phong
cách là nói đến tính độc đáo của phẩm chất thẩm mĩ - nghĩa là phải đem lại cho
ng-ời ®äc mét sù h-ëng thô thÈm mÜ khiÕn cho hä tìm thấy sự khác biệt giữa tài
năng này với tài năng khác. Đó là một sự khó khăn đối với quá trình sáng tạo của
nhà văn. Chính vì thế không phải nhà văn nào cũng có phong cách, mặc dù xét cho
cùng, nhà văn nào cũng có đặc điểm riêng. Đặc điểm mờ nhạt thì ch-a thể có ý
nghĩa gì với nghệ thuật phải là chỗ độc đáo không thể thay thể đ-ợc mới làm nên
phong cách của nhà văn. Chỉ cần có sự lặp đi lặp lại trong sáng tác nghệ thuật đÃ
đ-ợc gọi là đặc điểm, nh-ng phong cách phải lặp đi lặp lại một cách đổi mới, phải
là những sáng tạo có giá trị bền vững, không bị phai mờ.
Mỗi một nhà văn đều có ít nhiều những đặc điểm riêng trong sáng tác, nh-ng
những đặc điểm ấy phải phát triển đến một trình độ nghệ thuật nào đó và hợp thành
một chỉnh thể thống nhất, độc đáo và bền vững thì mới trở thành phong cách. Cho
nên, quá trình khẳng định phong cách của một nhà văn là quá trình tu d-ỡng nghệ
thuật, quá trình nhà văn tự tìm hiểu chỗ mạnh, chỗ yếu và bản sắc của mình. Có thể
nói, phong cách là dấu hiệu tr-ởng thành của một nhà văn, hơn thế nữa nó ph¸t

triển nở rộ thì đó là bằng chứng của một nền văn học đang phát triển và tr-ởng
thành.
Phong cách nghệ thuật độc đáo giúp cho sáng tác của ng-ời nghệ sĩ có đ-ợc
bản sắc riêng. Chính cái mới lạ cái ®éc ®¸o trong phong c¸ch nghƯ tht gióp cho
t¸c phÈm văn ch-ơng lay động đ-ợc lòng ng-ời, tạo cho bạn ®äc høng thó khi ®äc
t¸c phÈm. Phong c¸ch nghƯ tht riêng độc đáo cũng là yếu tố mới lạ kích thích
bạn đọc, nh- cái duyên để họ bị cuốn hút bởi giọng văn, một bút pháp, hay bị ám
ảnh bởi hình t-ợng nghệ thuật nào đó, để rồi cái giọng văn, hình t-ợng nghệ thuật
đó sống mÃi trong tâm hồn ng-ời đọc.
Tóm lại xung quanh khái niệm phong cách nghệ thuật nhà văn, có nhiều vấn đề
đang cần phải bàn luận. Tuy nhiên để có một khái niệm thích đáng cho việc giải
quyết vấn đề của luận văn, chúng tôi xác định nội hàm khái niệm phong cách nghệ
thuật nh- sau:
-Nói đến phong cách nghệ thuật của nhà văn, tr-ớc hết phải nói đến tính thống
nhất của nó đ-ợc bộc lộ ở hàng loạt các tác phẩm và thể hiện ở mọi bình diện, từ
đề tài, chủ đề, kết cấu, hình t-ợng, giọng văn, ngôn ngữ và mọi chi tiết khác của
tác phẩm.
-Nói phong cách là nói phẩm chất thẩm mĩ của tác phẩm văn học, nói tới những
sáng tạo độc đáo của nhà văn theo quy luật của cái đẹp, điều đó đ-ợc lặp đi lặp
lại một cách có hệ thống, tạo đ-ợc một chỉnh thể hoàn chỉnh và bền vững, thể
hiện đ-ợc cá tính sáng tạo của nhà văn.
- Phong cách tr-ớc hết thể hiện ở hình thức nghệ thuật của tác phẩm, nh-ng nếu
không nắm đ-ợc tính độc đáo của t- t-ởng nhà văn và tác phẩm, ở đây là tt-ởng - nghệ thuật thì cũng không quan niệm phong cách đ-ợc một cách sâu sắc.
Nh- vậy phong cách là khái niệm bao gồm cả nội dung lẫn hình thức nghệ thuật,
tuy nhiên, phong cách thể hiện một cách cụ thể nhất, rõ rệt nhất ở hình thức nghệ
thuật.
1.2 Khái niệm truyện ngắn.

Với khái niệm Truyện ngắn, việc xác lập lại một khái niệm cũng là vấn đề
không dễ Thật ra thì cho đến bây giờ cũng ch-a có ai tìm ra đ-ợc một khái niệm
thật chuẩn về tiểu thuyết hay truyện ng¾n” [46, tr. 20 ], bëi trun ng¾n cịng nhtiĨu thuyết luôn biến chuyển.
Truyện ngắn có nguồn gốc tiếng italia, novella có nghĩa đầu tiên là cái tin,
một chuyện mới lạ (Tiếng Pháp; Nouvelle, tiếng Anh short story, tiếng Trung
Quốc; Đoản thiên tiểu thuyết). Tr-ớc đến nay có rất nhiều cách định nghĩa khác
nhau về thể loại truyện ngắn ở khắp các châu lục. Nhà thơ Đức, Gớt, xác định
Novella là là một câu chuyện lạ đang xảy ra làm ta kinh ngạc [35 tr,11 ]. Nhà
văn K. Pauxtôpxki (Nga) cho rằng: Thực chất truyện ngắn là gi? Tôi nghĩ truyện
ngắn là một truyện ngắn gọn trong đó cái không bình th-ờng hiện ra nh- một cái
gì đó bình th-ờng [35 ,tr16]. D. Grônôpxki trong sách Đọc truyện ngắn viết
Truyện ngắn là một thể loại muôn hình, muôn vẻ, biến đổi không cùng. Nó là
một vật biến hoá nh- quả chanh của Lọ Lem. Biến hoá về kiểu loại: tình cảm,
trào phúng, kỳ ảo, h-ớng về biến cố thật hay t-ởng t-ợng, hiên thực hoặc phóng
túng. Biến hoá về nội dung: thay đổi vô cùng tậnTrong thế giới của truyện
ngắn, cái gì cũng thành biến cố, thậm chí sự thiếu vắng tình tiết, diện biến cũng
gây hiệu quả, vì nó làm cho sự chờ đợi bị hẫng hụt [35 , tr.12 ].
Nh- vậy qua các tài liệu hiện hành và ý kiến của nhiều nhà nghiên cứu, phê
bình và các nhà văn chúng tôi thấy truyện ngắn là một khái niệm rất khó xác định
cả về ph-ơng diện nội dung và hình thức. Lí luận về truyện ngắn trở nên phong
phú hơn nhờ ý kiến, kinh nghiệm của các nhà sáng tác từ những Sêkhốp, Môom
Môham, E.Hêminuê, An-tô-nôp.. ở n-ớc ngoài, đến những Nguyễn Công Hoan,
Bùi Hiển, Nguyễn Minh Châu, Nguyên Ngọc, Nguyễn Kiên ở nước ta.
Tuy nhiên, qua các tài liệu viết về truyện ngắn mà chúng tôi tiếp cận đ-ợc,
chúng tôi thấy ý kiến của các nhà lí luận nhất là ý kiến của các nhà sáng tác quả
là có nhiều điểm không thống nhất, đặc biệt khi so sánh truyện ngắn và tiểu


thuyết về tính chất (chứ không phải độ ngắn dài)-một vấn đề then chốt để xác
định thể loại truyện ngắn. Chẳng hạn nhiều ý kiến cho rằng, so với tiểu thuyết,

truyện ngắn th-ờng đề cập đến những vấn đề có tính thời sự nóng hổi và thuộc về
vấn đề đời sống hàng ngày của con ng-ời, nội dung truyện ngắn đơn giản hơn,
th-ờng chỉ có một chủ đề, ít nhân vật hơn, cốt truyện ít phức tạp, th-ờng chỉ là
một lát cắt, một khúc, hay một khoảnh khắc nào đó của cuộc đời nhân vật
Mặc dù ch-a đi đến thống nhất về định nghĩa nh-ng phần lớn các nhà văn và
các nhà nghiên cứu đều đồng ý cho rằng, truyện ngắn là một hình thức tự sự cỡ
nhỏ, tập trung mô tả một mảnh cuộc sống, một vài biến cố trong đời sống nhân
vật, biểu hiện một mặt nào đó của tính cách nhân vật, một khía cạnh nào đó của
xà hội. Truyện ngắn có tính quy định về dung l-ợng, cốt truyện, nghệ thuật xây
dựng và khắc họa tính cách nhân vật cũng nh- nhiều đặc điểm khác về thời gian,
không gian, biến cố, chi tiết nghệ thuật.
Trong phạm vi đề tài nghiên cứu của luận văn này, chúng tôi không có ý đi
tìm một định nghĩa chuẩn về thể loại truyện ngắn cũng nh- không có tham vọng
xây dựng khung đặc điểm về thể loại văn học này. Nh- vậy để khảo sát về truyện
ngắn không nhất thiết phải có một định nghĩa về truyện ngắn t-ơng ứng với mọi
tr-ờng hợp trong thực tế văn học. Điều quan trọng là xác định đâu là những bình
diện quan trọng nhất xét về thể loại truyện ngắn mà các phong cách truyện ngắn
khác nhau đều bộc lộ những đặc tr-ng cơ bản. Những bình diện này, một mặt
phải là chung cho các loại truyện ngắn, hay nó là những linh kiện không thể
thiếu của cơ chế truyện ngắn, đồng thời là nơi mà các phong cách truyện ngắn
khác thể hiện những sáng tạo độc đáo nhất.
Do vậy, xuất phát từ việc tìm hiểu phong cách nghệ thuật nhà văn d-ới góc độ
thể loại nên chúng tôi tập trung vào những bình diện cơ bản sau của truyện ngắn
để tìm hiểu về phong cách nghệ thuật nhà văn:
-Khuynh h-ớng t- t-ởng nghệ thuật: cảm quan về thế giới và con ng-ời
-Sự sáng tạo tình huống truyện


-Kết thúc truyện, cách mở đầu, kết thúc
-Nhân vật truyện

-Nghệ thuật trần thuật
-Ngôn ngữ
Mặc dù 6 bình diện trên đây ch-a bao quát đ-ợc đầy đủ các vấn đề của phong
cách truyện ngắn, nh-ng đó là 6 bình diện cơ bản nhất, mà trong khuôn khổ của
luận văn, cần xác định và tìm hiểu. Bên cạch đó không phải một phong cách nhà
văn nào cũng có những sáng tạo độc đáo ở cả 6 bình diện trên. Chính vì vậy mà
trong giới hạn của đề tài sẽ đi phân tích bám vào các bình diện của phong cách
nghệ thuật truyện ngắn, dựa vào đặc điểm của mỗi tác phẩm, trong những giai
đoạn sáng tác nhất định.
1. 3. Hành trình sáng tác của nhà văn Thạch Lam.
1. 3.1. Con ng-ời và sự nghiệp văn ch-ơng của Thạch Lam.
Thạch Lam là nhà văn đà trở nên thân thiết với bao thế hệ bạn đọc, từ khi ra
đời cho đến ngày hôm nay. Mặc dù nhà văn đà qua đời khi tuổi còn rất trẻ. Ông
mắc bệnh lao và mất khi tuổi 32 (1942) cái tuổi mà tài năng đang đến độ chín và nổ
rộ và để lại cho bạn bè niềm th-ơng tiếc về một tài nghệ văn ch-ơng. Dù thời gian
cầm bút trong khoảng m-ời năm nh-ng Thạch Lam đà để lại cho đời những áng
văn ch-ơng mà cho đến nay vẫn còn sự hấp dẫn với bạn đọc. Đó là những trang
truyện ngắn giàu chất trữ tình, giàu tình yêu th-ơng, đẹp đẽ và thấm đ-ợm tình
ng-ời.
Thạch Lam sinh ngày 7/7/1910 tại ấp Thái Hà- Hà Nội. Khi mới sinh đặt tên
là Nguyễn T-ờng Sáu, đến khi đi học tại tr-ờng huyện Cẩm Giàng thì khai sinh lại
là Nguyễn T-ờng Vinh. Năm m-ời lăm tuổi vì cần thêm tuổi để thi v-ợt cấp ông lại
khai sinh lại và lấy tên là Nguyễn T-ờng Lân và cái tên đó giữ nguyên cho đến khi
nhà văn qua đời. Ngoài bút hiệu Thạch Lam ông còn một số bút danh khác nhViệt Sinh, ThiÖn SÜ.


Cha Thạch Lam là cụ Nguyễn T-ờng Nhu quê ở làng Cẩm Phổ, Hội An
(Quảng Nam). Ông nội Thạch Lam nguyên là tri huyện Cẩm Giàng (Hải D-ơng),
trong thời gian làm quan đà cùng một ng-ời đồng sự trở thành thông gia. Ông
Nguyễn T-ờng Nhu thành thân với con gái của ông Lê Quang Thuận là bà Lê Thị

Sâm, sinh hạ đựơc bảy anh em và Thạch Lam là con thứ sáu.
Tuổi thơ Thạch Lam sống ở quê ngoại phố huyện Cẩm Giàng, Hải D-ơng. Cả
thời thơ ấu của ông gắn liền với phố huyện nhỏ bé này và cũng từ những kỷ niệm
này mà nhà văn đà đ-a vào trang văn của mình những truyện ngắn thành công. Và
Cẩm Giàng là quê h-ơng văn học của ông
Trong gia đình của Thạch Lam có bảy anh em nh-ng chỉ có một chị gái duy
nhất là Nguyễn Thị Thế. Chị ở nhà lo nội trợ còn sáu anh em đều đ-ợc học hành tử
tế và đỗ đạt cao. Anh cả của Thạch Lam là Nguyễn T-ờng Thụy (1903) là chuyên
viên cao cấp của ngành B-u điện. Anh thứ hai là Nguyễn T-ờng Cẩm (1904) là kĩ
s- canh nông. Ông Cẩm là ng-ời sau nay giữ chức quản trị cho các cơ sở văn hóa
của Tự lực văn đoàn. Anh trai thứ ba lµ Ngun T-êng Tam (1905) cã bót danh lµ
NhÊt Linh, là ng-ời sáng lập ra Tự lực văn đoàn và tuần báo Phong Hóa, Ngày
Nay...Nguyễn T-ờng Long (1907) là anh thứ t-, có bút danh là Hoàng Đạo, Tứ Ly
cũng là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn. ng-ời thứ năm là Nguyễn Thị Thế
(1909) là mẹ của nhà văn Thế Uyên tác giả của những hồi kí viết về gia đình
Nguyễn T-ờng. Thạch Lam là con thứ sáu và ng-ời em út của nhà văn là bác sĩ
Nguyễn T-ờng Bách.
Tên của bảy anh em nhà Thạch Lam được đặt theo bộ chữ Thụy Cẩm Tam
Long Vinh Bách Thế, có nghĩa là ba con rồng bằng ngọc làm đẹp vinh hiển cho
đời.
Trong số bảy anh em thì Thạch Lam là ng-ời thông minh nhất nhà đó là
lời nhận xét của chị gái nhà văn. Nh-ng cuộc đời nhà văn lại không suôn sẻ, luôn
gặp những bất trắc, những trở ngại trong cuộc đời, từ việc công danh cho đến gia
đình. Năm lên bảy tuổi thì cha mất (khi đang làm việc tại tòa công sứ bên Lào). Gia


đình bắt đầu lâm vào cảnh khó khăn. Mẹ nhà văn đà phải ng-ợc xuôi đủ nghề để
kiếm sống nuôi các anh em ăn học. Các anh của Thạch Lam đi học trên Hà Nội
thỉnh thoảng mới về, ở nhà chỉ có hai chị em (nhà văn và chi gái) trông quán hàng
tạp hóa cho me. Những kỉ niệm êm đềm thời thơ ấu cùng ng-ời chị gái bên phố chợ

Cẩm Giàng đà theo nhà văn vào những câu truyện của ông sau này nh-: Gió lạnh
đầu mùa, Hai đứa trẻ...
Khi nhà văn lên m-ời lăm tuổi ông làm lại giấy khai sinh, tăng tuổi để vào
học tr-ờng Canh Nông (Tuyên Quang) và thi đỗ vào tr-ờng Cao Đẳng tiểu học. Sau
một thời gian gia đình rời khỏi phố huyện Cẩm Giàng lên Hà Nội, ông thôi không
theo học tr-ờng Canh Nông và quyết định theo học tr-ờng Albert Sarraut để thi tú
tài. Đỗ tú tài một phần, ông không học tiếp nữa mà quay về học với các anh trai tại
nhà. Có một thời gian ông theo Hoàng Đạo vào Sài Gòn ở với ng-ời anh thứ hai là
Nguyễn T-ờng Cẩm đang làm Sở Canh nông. Sau đó khoảng hai năm khi Hoàng
Đạo bị đổi sang Lào thì ông lại trở ra Hà Nội. Ông sống với gia đình và chuẩn bị đi
du học bên Pháp cùng Nhất Linh, nh-ng chính quyền Pháp chỉ cho Nhất Linh đi.
Năm 1932, Nhất Linh sáng lập nên Tự lực văn đoàn và kể từ đây Thạch Lam bắt
đầu sự nghiệp sáng tác văn ch-ơng của mình.
Năm ông hai m-ơi lăm tuổi ông lập gia đình. Vợ ông là một ng-ời con gái
quê ở Ninh Bình, bà Nguyễn Thị Sáu là một ng-ời phụ nữ hiền lành nết na, đoan
trang yêu th-ơng chồng con, khi Thạch Lam qua đời, bà đà ở vậy và nuôi con khôn
lớn.
Thạch Lam trong con mắt của ng-ời thân là ng-ời mắt nâu và sâu, tóc hơi
đỏ [1. tr352]. Theo chị gái kể lại rằng: Vinh có một cái áo mà cậu rất thích
Trong số đó có cái áo ma ga mà bà tôi bào ng-ời ta dệt bằng tóc, mua cho thằng
cả từ m-ời năm rồi Vinh rất thích lấy ra sờ đi sờ lại cái áo này rồi hỏi: Bà ơi ng-ời
ta lấy tóc của ai mà dài thế ? Vinh -a cái áo đó lắm vì mặc ấm mà không bẩn vì bụi
dính vào chỉ đập mấy cái là sạch. Tuy quý cái áo nh- thế nh-ng đến mùa đông thấy
con chị Lê bên hàng xóm rét run cả ngày không dám ra đ-ờng chơi cứ chúi vào ổ


rơm Vinh đà cởi ra cho nó mặc. Khi chị Lê mang sang trả Vinh đà nói cháu cho
nó vì thấy nó rét quá. Cháu không thích cái áo ấy nữa vì nó làm bằng tóc, mặc
ngứa lắm. Cháu đà có cái áo di lê này là đủ ấm rồi [1. tr 352] Vinh đà biết nói
khéo để chị Lê nhận nó mà không thấy áy náy.

Khi còn nhỏ Thạch Lam là ng-ời có niềm say mê khám phá sự vật, muốn nắm
bắt đ-ợc những gì mà mình cảm thấy thích thú. Chị gái của nhà văn kể lại rằng ông
thích ngắm tàu chạy qua phố Hôm nào đi học, em tôi cũng cố đi sớm để lên cầu
đứng lọt vào cột sắt đợi tàu chạy qua. Vinh còn mê bánh xe tàu hỏa đến mức mạo
hiểm Nó giằng tay tôi chạy vọt lên, bò tới tr-ớc bánh xe lấy tay sờ lấy làm thú
lắm. Nó vẫy tay tôi theo vào gầm toa với nó: [46 . tr354]. Hết say xe lửa Vinh lại
chuyển sang mê thỏ suốt ngày nó ngồi ngắm hai con thỏ bạch mắt đỏ của một
ng-ời quen cho‛ : [1. tr 354]. Sù say mª rÊt trẻ thơ đó có thể là những khởi đầu của
những tình cảm với thế giới xung quanh và tạo cho nhà văn lòng yêu mến, say mê
và nâng niu cuộc sống.
Trong số những anh em trong gia đình Thạch Lam là ng-ời có cuộc sống vất
vả về vật chất. Lấy vợ xong, ông ra ở căn nhà tranh ở đầu làng Yên Phụ: Nhà mái
tranh, cổng gỗ giữ nguyên vẻ thanh sơ, tuy rằng nếu muốn chủ nhân lợp mái ngói,
xây t-ờng gạch, nhưng tuyên bố ở đ-ợc nhà lá, nằm đ-ợc gi-ờng tre, ăn đ-ợc
rau đậu mà vẫn tìm thấy cái đẹp của mái lá, cái êm của gi-ờng tre, cái ngon của
rau đậu mới là biết sống có nghƯ tht‛ {46 .tr 391]. Cc sèng cđa Th¹ch Lam
nghÌo nh-ng thanh lịch. Ông nghèo nhất so với mấy anh em, l-ơng làm báo chỉ có
ba m-ơi đồng không bao giê nhËn sù gióp ®ì cđa ai, dï cđa mĐ hay các anh [ 1
.tr 356].
Trong cuộc sống đời th-ờng Thạch Lam là một ng-ời khá ít nói, rất điềm đạm
không bao giờ to tiếng với bất cứ ai. Về quan hệ bạn bè ông ít giao du và ít bạn.
Nếp sống của Thạch Lam tuy thanh bạch, thích yên tĩnh, nh-ng căn nhà ở Hồ Tây
luôn đón những ng-ời bạn bạn thân thiết đến với tác giả. Thạch Lam nghÌo nªn cã


lần tổ chức trung thu ông viết viết thiếp mời bạn bè đến dự nh-ng lại chữa thêm là
ai tới phải mang một món ăn theo[1. tr536]
Năm 1932 Nhất Linh thành lập Tự lực văn đoàn, từ đây Thạch Lam bắt đầu sự
nghiệp cầm bút của mình. Ông sáng tác bài cho các báo Phong Hóa, Ngày
Nay...với đủ các thể loại, truyện, tùy bút...Đ-ơng thời sách của Thạch Lam bán

không chạy, có thể nói là ế nhất Tự lực văn đoàn, nh-ng những truyện ngắn của
ông vẫn mang một phong cách riêng, văn ông viết không chạy theo thị hiếu thời
th-ợng của ng-ời đọc. Đó là một lối viết tinh tế nhẹ nhàng đậm chất thơ.
Chỉ trong một khoảng thời gian cầm bút ngắn ngủi ông đà để lại 35 truyện
ngắn sau đó đ-ợc tập hợp thành 3 tập truyện ngắn
1. Gió đầu mùa (Xuất bản 1937)
2. Nắng trong v-ờn (Xuất bản 1938)
3. Sợi tóc (Xuất bản 1942)
Ngoài ra ông còn có một tiểu thuyết Ngày mới (1939), tùy bút Hà Nội băm
sáu phố ph-ờng (1943) Theo Dòng, tiểu luận văn học (1941). Ông có bốn tập
Sách Hồng viết cho thiÕu nhi víi bót danh ThiƯn SÜ Qun S¸ch (1940), Hạt Ngọc
(1941), Hai chị em và Lên chùa.
Là ng-ời nghệ sĩ có tâm hồn lÃng mạn yêu cái đẹp, h-ớng tới cái đẹp. Và
những sáng tác của ông chính là sự tìm kiếm cái đẹp bị đánh mất và chính ông là
người suốt đời chắt chiu cái đẹp theo ông cái đẹp man mác khắp vũ trụ, len lỏi
khắp hang cùng ngõ hẻm tiềm tàng ở mọi vật tầm th-ờng. Công việc của nhà văn là
phát hiện cái đẹp ở chỗ không ai ngờ, tìm cái đẹp kín đáo để che lấp của sự vật
khác một bài học trông nhìn và th-ởng thức
[20. tr 39.].
Trong toàn bộ truyện ngắn của ông ta thấy cái đẹp mà ông tìm kiếm chính là
cái đẹp của cuộc sống, của tâm hồn con ng-ời. Trong văn ch-ơng của ông ta ít gặp
những nhân vật phản diện, cái xấu, cái ác...Do vậy truyện ngắn của «ng Ýt ngét ng¹t


cùng quẫn mà th-ờng tĩnh lặng thâm trầm đậm chất thơ. Ông luôn h-ớng ngòi bút
của mình vào những con ng-ời lao động nghèo khổ, yêu th-ơng và thức tỉnh họ. ở
điểm này Thạch Lam có nhiều tiến bộ và khác xa với các nhà văn trong Tự lực văn
đoàn.
Sự nghiệp văn ch-ơng của Thạch Lam đà đ-ợc độc giả mọi thời đại khẳng
định và đ-a nó trở về đúng giá trị đích thực. Những tuyệt tác mà ông để lại cho đời,

đ-ợc ng-ời đọc đón nhận bằng sự rung ®éng tr¸i tim, lÝ trÝ, b»ng sù ®¸nh gi¸ khoa
häc công bằng và thỏa đáng
Phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam.
Khi nghiên cứu phong cách nghệ thuật truyện ngắn của Thạch Lam, chúng ta
phải đặt những sáng tác của Thạch Lam với các nhà văn đ-ơng thời, và đặc biệt là
Tự lực văn đoàn. Tự lực văn đoàn đ-ợc thành lập năm 1932 do Nguyễn T-ờng Tam
(anh trai của nhà văn) khởi x-ớng với một tôn chỉ mục đích tạo ra những tác phẩm
văn ch-ơng có giá trị. Thành phần nòng cốt của Tự lực văn đoàn gồm: Nhất Linh,
Khái H-ng, Hoàng Đạo, Thạch Lam, Tú Mỡ, Thế Lữ, về sau thêm Xuân Diệu, Trần
Tiêu và rất nhiều những cộng tác viên khác. Cơ quan ngôn luận của Tự lực văn
đoàn là tờ báo Phong Hóa, năm 1936 báo Phong Hóa bị đóng của thì có Ngày
Nay thay thế. Tự lực văn đoàn ra đời có những đóng góp nhất định cho nền văn
xuôi Việt Nam hiện đại. Trong những ng-ời đóng góp đó phải kể đến Thạch Lam,
ông là ng-ời đóng góp nhiều nhất bằng những tác phẩm văn ch-ơng có giá trị, bằng
những quan niệm nghệ thuật tiến bộ. Ông tham gia Tự lực văn đoàn vì có mối quan
hệ ruột thịt và vì ông là ng-ời có sở tr-ờng viết văn.
Khác với hai anh thứ nhất và thứ nhì không để ý và tha thiết với văn hóa, cũng
có khác với anh thứ ba và thứ t- quá say mê cách mạng, Thạch Lam th-ờng ngồi
riêng một góc với vài bạn văn, cách biệt với tất cả nh- đôi mắt sâu và tối [1. 370 ]
Đóng góp lớn nhất của Thạch Lam là ở hoạt động sáng tác, ông trở thành một cây
bút lớn của Tự lực văn đoàn và của văn học Việt Nam đầu thÕ kØ XX


Mặc dù trong Tự lực văn đoàn có tôn chỉ mục đích riêng của các sáng tác văn
ch-ơng, nh-ng Thạch Lam vẫn tìm cho mình một con đ-ờng đi riêng, một phong
cách riêng không lẫn với các nhà văn trong Tự lực văn đoàn. Ông tham gia sáng tác
rất nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, bút kí, phê bình văn học. Truyện ngắn
có tập Gió đầu mùa, Nắng trong v-ờn, Sợi tóc; tiểu thuyết có Ngày mới; bút kí có
Hà Nội băm sáu phố ph-ờng; tiểu luận phê bình Theo dòng. Không giống với hai
ng-ời anh Nhất Linh và Hoàng Đạo có đời sống chính trị phức tạp, Thạch Lam

h-ớng tới một xà hội công bằng và nhiều yêu th-ơng. Chính vì vậy mà phong cách
nghệ thuật của Thạch Lam mang một nét riêng biệt so với các nhà văn đ-ơng thời
và những ng-ời anh trong Tự lực văn đoàn. Những sáng tác của ông viết về thế giới
nội tâm của nhân vật, ông th-ờng chú ý miêu tả những trạng thái tình cảm, những
biến cố tâm lí của nhân vật. Điều này đà làm cho truyện ngắn của Thạch Lam luôn
thu hút ng-ời đọc. Truyện Hai đứa trẻ là một truyện ngắn không có cốt truyện, nó
diễn tả lại trạng thái cảm xúc của Liên trong một khoảng thời gian ngắn ngủi buổi
chiều đi dần vào đêm tối ë phè hun trµn ngËp bãng tèi. Hay trong Cn sách bị
bỏ quên ông đà khai thác tâm trạng đối lập của con ng-ời, đối lập giữa hiện tại và
-ớc mơ.
Những truyện ngắn của Thạch Lam đi sâu vào khám các trạng thái tâm lí của
nhân vật, cách tiếp cận khám phá con ng-ời trên ph-ơng diện đi sâu vào những thế
giới nội tâm, tinh thần của nhân vật đà tạo nên một nét độc đáo trong thế giới nghệ
thuật của Thạch Lam.
Không giống với phong cách của các thành viên trong Tự lực văn đoàn, Thạch
Lam th-ờng viết về những con ng-ời có những số phận đau khổ bất hạnh, những
lớp ng-ời sống d-ới đáy xà hội. Mỗi một kiểu nhân vật ông đều đi sâu vào khai
thác thế giới nội tâm, tinh thần của họ. Những nhân vật của ông bao giờ cũng thiên
về cảm xúc suy nghĩ. VÝ dơ viÕt vỊ ng-êi trÝ thøc tiĨu t- s¶n Thạch Lam không lí
t-ởng hóa nhân vật nh- Khái H-ng, Nhất Linh thích tạo ra những nhân vật lí t-ởng.
Nhân vật của họ th-ờng là những ng-ời xuất thân từ những gia đình giàu có, hoặc


quan lại. Họ là những khách tình si (Lộc -Nửa chừng xuân), hay những khách chinh
phu (Tiêu sơn tráng sĩ- Khái H-ng, Đôi bạn của Nhất Linh). Còn các nhân vật của
Thạch Lam th-ờng rơi vào các hoàn cảnh nh-: đói nghèo, thất nghiệp, hoặc đang
trên con đuờng tha hóa...Đó là những truyện ngắn : Đói, Ng-ời bạn trẻ, cái chân
què...Nhân vật Sinh trong Đói đà rơi vào tình cảnh túng quẫn, vì đói qua mà Mai
vợ anh phải bán mình để lấy tiền. Khi phát hiện đ-ợc điều đó quá đau đớn. Nh-ng
rồi cơn đói đà không làm Sinh nhịn đ-ợc khi nhìn thấy những miếng bánh ngon

tr-ớc mắt, Sinh đà phải đánh mất nhân cách của mình khi làm điều đó.
Trong khi những cây bút của Tự lực văn đoàn đi sâu vào miêu tả thế giới của
những con ng-ời nghèo khổ bằng cái nhìn ít thiện cảm, thì Thạch Lam viết về
những ng-ời nghèo khổ với nỗi lòng th-ơng cảm. Họ là những ng-ời chân lấm tay
bùn, cả đời lam lũ nh-ng vẫn vất vả. ở kiểu nhân vật này nhà văn nh- hóa thân vào
nhân vật để viết nên những trang văn giàu cảm xúc không giống với các nhà văn
đ-ơng thời. Đó là mẹ Lê trong Nhà mẹ Lê, hay cô gái nghèo đi trừ nợ trong Đứa
con, là ng-ời phu xe trong Một cơn giận...Thông qua những tác phẩm của mình
ng-ời đọc thấy đ-ợc thái độ trân trọng đối với những con ng-ời nghèo khổ.
Một dạng nhân vật nữa đ-ợc nhà văn tập trung miêu tả nhiều đó là những
ng-ời phụ nữ. Họ là những ng-ời mẹ, ng-ời vợ, ng-ời chị đảm đang. Ngoài ra
Thạch Lam còn phát hiện ra ở những con ng-ời lam lũ đó những vẻ đẹp trong tâm
hồn của họ. Thạch Lam miêu tả họ và đồng thời thấy đ-ợc nỗi vất vả của họ, những
truyện ngắn viết về kiểu nhân vật này Thạch Lam d-ờng nh- thấu hiểu những nỗi
đau của các nhân vật. Đó là mẹ Lê trong Nhà mẹ Lê, Tâm trong Cô hàng xén, Hai
cô gái giang hồ trong Tối ba m-ơi . Dù những nhân vật đó nh- thế nào thì Thạch
Lam vẫn dành cho họ những tình cảm nâng niu trân trọng.
Bên cạnh những thành công về việc xây dựng riêng cho mình những kiểu
nhân vật mà một nét độc đáo trong phong cách nghệ thuật của Thạch Lam là thành
công trong việc sử dụng hệ thống ngôn ngữ văn ch-ơng điêu luyện, trau chuèt,


không cầu kì, giản dị trong sáng thuần Việt, ít sử dụng chữ Nho. Đọc văn của
Thạch Lam hôm nay ta vẫn thấy nó thật hiện đại, đó không phải là những câu văn
của quá khứ nh- một số sáng tác của Tự lực văn đoàn. Thạch Lam có một lối viết
giàu cảm xúc và nhạc điệu, từ ngữ dùng giản dị, không cầu kì.
Nh- vậy có thể nói Phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam, mang
một phong cách rất riêng, không giống với bất cứ nhà văn nào trong Tự lực văn
đoàn. Đó là một phong cách nhẹ nhàng, những trang văn giàu cảm xúc, thấm đ-ợm
tình ng-ời. Ông có lối viết đi sâu vào khám phá thế giới tình cảm của con ng-ời

bằng giọng điệu thủ thỉ tâm tình, bằng những nỗi cảm thông sâu sắc, bằng niềm
th-ơng và bằng tình ng-ời. Cuộc đời ông gắn bó với sự ra đời và phát triển của Tự
lực văn đoàn, bằng một khuynh h-ớng khác, một cách nhìn và khám khá cuộc sống
theo lối riêng mình, Thạch Lam đà xác định đ-ợc giá trị của mình với bạn đọc bằng
một phong cách nghệ thuật riêng, độc đáo.