(Luận văn thạc sĩ) quảng bá hình ảnh đất nước, con người việt nam qua ký sự truyền hình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------

NGUYỄN HỘI NGUYÊN

QUẢNG BÁ HÌNH ẢNH ĐẤT NƢỚC, CON NGƢỜI
VIỆT NAM QUA KÝ SỰ TRUYỀN HÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Hà Nội – 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------

NGUYỄN HỘI NGUYÊN

QUẢNG BÁ HÌNH ẢNH ĐẤT NƢỚC, CON NGƢỜI
VIỆT NAM QUA KÝ SỰ TRUYỀN HÌNH

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Báo chí học
Mã số: 60 32 01 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

Hà Nội – 2019

Chủ tịch hội đồng

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Quảng bá hình ảnh đất nƣớc, con ngƣời
Việt Nam qua ký sự truyền hình” là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi
dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Bảo Khánh. Các số liệu và trích dẫn trong
luận văn rõ ràng, trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình
nghiên cứu khoa học nào khác. Tơi xin chịu trách nhiệm về tính xác thực của
nội dung luận văn này.
Tác giả luận văn

Nguyễn Hội Nguyên


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập và triển khai thực hiện đề tài “ Quảng bá
hình ảnh đất nước, con người Việt Nam qua ký sự truyền hình” tác giả luận
văn đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ nhiệt tình của lãnh đạo và các giảng
viên trong Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thơng trường Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đặc biệt tác giả luận văn luôn nhận được sự quan tâm định hướng, chỉ
bảo tận tình của T.S Trần Bảo Khánh. Cảm ơn sự quan tâm, động viên của
thầy đã cho tác giả nguồn động lực để cố gắng hoàn thành luận văn.
Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới lãnh đạo, đội ngũ phóng viên, biên
tập viên kênh VTV1, trung tâm phóng sự và phim tài liệu Đài THVN, đài PTTH Bắc Giang, đài PT-TH Thanh Hóa đã ln tạo điều kiện thuận lợi cung
cấp tài liệu giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện luận văn của mình.
Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn các bạn học viên lớp cao học báo
chí khóa 21, những người bạn đã luôn giúp đỡ và đồng hành trong suốt quá
trình học tập, nghiên cứu, tìm nguồn tài liệu, liên hệ với nhân vật…
Trong điều kiện hạn chế về thời gian cũng như năng lực của bản thân,

luận văn khơng thể tránh khỏi những thiếu sót, tác giả rất mong được sự đóng
góp ý kiến của hội đồng chấm luận văn, của các thầy, cô và đồng nghiệp để
luận văn được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả luận văn


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BTV

: Biên tập viên

BG.TV

: Đài PT-TH Bắc Giang

GS.TS

: Giáo sư, tiến sĩ

KTV

: Kỹ Thuật viên

KSTH

: Ký sự truyền hình

NVNONN : Người Việt Nam ở nước ngồi

PV

: Phóng viên

PT-TH

: Phát thanh- Truyền hình

TS

: Tiến sĩ

TTV

: Đài PT-TH Thanh Hóa

VTV1

: Kênh tin tức – chính trị tổng hợp ( Đài Truyền hình Việt Nam)

VTV

: Đài Truyền hình Việt Nam


DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ TRONG LUẬN VĂN
Sơ đồ 1.1: Quy trình tổ chức sản xuất tác phẩm ký sự truyền hình……….. 40
Biểu đồ 3.1: Tỉ lệ theo dõi chuyên mục ký sự trên VTV1 và TTV,
BG.TV……………………………………………...………………………113
Biểu đồ 3.2: Đánh giá độ hài lòng của khán giả…………………………113

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4
1. Lý do chọn đề tài. ...................................................................................... 4
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề........................................................................ 6
3. Mục tiêu và nội dung nghiên cứu .......................................................... 11
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. ........................................................ 12
5. Cơ sở luận và Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................... 12
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài. ................................................. 13
7. Cấu trúc luận văn.................................................................................... 14
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ LUẬN ......................................... 15
1.1. Các khái niệm có liên đến đề tài. ........................................................ 15
1.1.1. Ký sự và ký sự truyền hình .............................................................. 15
1.1.2.Quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam .......................... 22
1.2. Thể loại ký sự truyền hình và vấn đề quảng bá đất nƣớc con ngƣời
Việt Nam ...................................................................................................... 24
1.2.1.Nhận diện về thể loại ........................................................................ 24
1.2.2. Đặc điểm cơ bản thể loại ký báo chí và ký sự truyền hình .............. 27
1.2.3. Phân biệt ký sự truyền hình với một số thể loại khác ...................... 29
1.2.4. Các dạng ký sự truyền hình ............................................................. 32
1.3 Quy trình tổ chức sản xuất tác phẩm ký sự truyền hình .................. 35
1.3.1.Cơng việc, chức danh trong tổ chức sản xuất ký sự truyền hình ...... 35
1.3.2. Quy trình sản xuất tác phẩm ký sự truyền hình ............................... 39
1.4. Các tiêu chí đánh giá một tác phẩm ký sự truyền hình hay, hấp dẫn41
1.5. Tầm quan trọng của việc quảng bá hình ảnh đất nƣớc con ngƣời
Việt Nam. ..................................................................................................... 44
1.5.1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về cơng tác quảng bá hình ảnh đất
nước con người Việt Nam.......................................................................... 44

1


1.5.2. Vai trị của truyền hình khi tham gia quảng bá hình ảnh đất nước.
con người Việt Nam ................................................................................... 46
Tiểu kết chƣơng 1 .............................................................................................................. 48
CHƢƠNG 2: HÌNH ẢNH ĐẤT NƢỚC, CON NGƢỜI VIỆT NAM
TRONG KÝ SỰ TRUYỀN HÌNH ................................................................ 50
2.1. Tình hình sản xuất, sử dụng ký sự truyền hình ................................ 50
2.1.1. Ở đài truyền hình Việt Nam............................................................. 50
2.1.2. Ở các đài Phát thanh - truyền hình địa phương ............................... 53
2.2. Ký sự truyền hình- Thể loại phù hợp phản ánh đất nƣớc, con ngƣời
Việt Nam ...................................................................................................... 60
2.2.1. Khả năng tái hiện lịch sử và hiện tại................................................ 60
2.2.2. Tính chất sinh động , hấp dẫn .......................................................... 66
2.3. Các yếu tố cấu thành nội dung và hình thức của tác phẩm ............. 68
2.3.1.Đặc điểm hình thức của ký sự truyền hình ....................................... 68
2.3.2. Đặc điểm về nội dung ...................................................................... 87
2.4. Quy trình sản xuất tác phẩm ký sự truyền hình ............................... 91
2.4.1.Giai đoạn tiền kỳ ............................................................................... 92
2.4.2. Giai đoạn hậu kỳ .............................................................................. 97
Tiểu kết chƣơng 2 ............................................................................................................ 102
CHƢƠNG 3: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO
CHẤT LƢỢNG KÝ SỰ TRUYỀN HÌNH ................................................. 104
3.1. Những thành cơng và hạn chế của ký sự truyền hình khi quảng bá
hình ảnh, đất nƣớc , con ngƣời Việt Nam ............................................... 104
3.1. 1.Những thành công .......................................................................... 104
3.1. 2. Những hạn chế .............................................................................. 115
3.2. Những vấn đề đặt ra .............................................................................................. 123
3.2.1. Nhu cầu thông tin về đất nước, con người Việt Nam .................... 123

2


3.2.2. Nhu cầu cơng chúng với nội dung và hình thức thông tin ............ 127
3.2.3. Nhu cầu của nội dung chương trình phát sóng .............................. 131
3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng ký sự truyền hình .... 133
3.3.1. Về mặt lý luận ................................................................................ 133
3.3.2. Về mặt nhân lực và phương tiện kỹ thuật ...................................... 135
3.3.3. Về nội dung và hình thức tác phẩm ............................................... 139
3.3.4. Về mặt cơ chế tài chính ................................................................. 140
3.3.5. Về khung giờ phát sóng chương trình .......................................... 142
Tiểu kết chƣơng 3 ............................................................................................................ 143
KẾT LUẬN ................................................................................................... 145
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 147
PHỤ LỤC……………………………………………………………………

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm qua, báo chí đã làm tốt cơng tác thơng tin tun
truyền quảng bá hình ảnh đất nước, văn hóa, con người Việt Nam, đưa Việt
Nam ra thế giới và đưa bạn bè thế giới đến với Việt Nam. Thành công này
không chỉ giúp cho bạn bè trên thế giới hiểu về Việt Nam mà còn giúp cho
người dân trong nước hiểu sâu sắc hơn vẻ đẹp phong cảnh, văn hóa, con
người trên khắp mọi vùng miền đất nước.
Trong đó, có phần đóng góp rất quan trọng của truyền hình. Với vai trị
là phương tiện truyền thơng đại chúng hiện đại, truyền hình có khả năng

thơng tin sự kiện một cách nhanh nhất khi nó mới xảy ra, thậm chí đang diễn
ra. Người xem có thể quan sát một cách chi tiết, tường tận qua các chương
trình truyền hình trực tiếp. Ưu thế của truyền hình cịn là việc tác động một
cách sâu sắc vào tình cảm con người, hình thành trong họ những suy nghĩ đẹp
để dẫn tới những hành động đẹp. Do vậy, truyền hình trở thành một phương
tiện cung cấp thơng tin lớn, có độ tin cậy cao, có khả năng làm thay đổi nhận
thức của công chúng từ đó định hướng thái độ, hành vi con người. Vì vậy, có
thể nói rằng, đây loại hình báo chí phù hợp với nhiệm vụ thơng tin, tun
truyền quảng bá hình ảnh đất nước, văn hóa con người Việt Nam.
Truyền hình có nhiều hình thức và thể loại có khả năng làm tốt cơng tác
quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam nhưng trong đó thể loại ký
sự là hình thức có khả năng lớn để làm cơng việc này. Thời gian gần đây, trên
sóng của các đài Truyền hình trong cả nước liên tục xuất hiện các tác phẩm
thuộc thể loại ký sự phản ánh về vấn đề này, có thể kể ra một số tác phẩm tiêu
biểu: Ký sự Thăng Long”, “Ký sự Chín cửa sơng”, “Ký ức miền Tây”, “Hành
trình di sản văn hố Ĩc Eo”, “Đảo Ngọc Việt Nam”, “Qua vùng đầm vịnh”,

4


“Miền Cha Pi”, “Bản tình ca của đá”, “Lãng du miền sông nước”, “Phương
Nam du ký”, “Bay bổng Phương Nam”, “Chuyện về những người lính truyền
tải điện”, “Dưới mái hiên xưa”, “Con đường di sản”, “Miệt Cù Lao”, “Lớp
học tình thương”, “Hành trình nam Xu Đăng”, “Ký sự bản trường ca dựng
nước”, Ký sự nẻo về nguồn cội”, “Ký sự theo chiều dài đất nước”, “Từ
những miền quê”, “ Biển đảo Việt Nam”, “Hương vị quê nhà”…là những
phim có độ dài vài chục tập; hoặc là những phim có độ dài vừa phải, chừng
vài tập. Đề tài của thể loại này tập trung hướng tới là: Cảnh đẹp thiên nhiên
các vùng miền, phong tục, tập quán, lối sống, văn hóa của các địa phương
trong cả nước.

Ký sự truyền hình là thể loại báo chí mà khả năng của nó khơng nằm ở
dung lượng thông tin dày đặc, hoặc là sự phân tích kĩ càng, cũng khơng phải
là tính chất thời sự của báo chí nói chung, mà năng lực thơng tin của ký sự
nằm ở khả năng phản ánh sự trăn trở, suy ngẫm của nhà báo trước mỗi sự
kiện, sự việc, con người, hướng người xem tới một tình cảm cao đẹp và đánh
thức ở họ tình cảm cao đẹp. Do vậy, thể loại này rất phù hợp với việc thông
tin tuyên truyền quảng bá. Cần nhấn mạnh rằng, thể loại ký sự truyền hình đã
thu được nhiều thành cơng trên sóng truyền hình, những thành cơng này dựa
trên sức mạnh của thể loại và được các tác giả sử dụng rất đúng với loại đề tài
được lựa chọn.
Trong quá trình sản xuất chương trình thể loại ký sự truyền hình, đang
có nhiều cách hiểu khác nhau, thường hay bị đóng gói chung là phóng sự hoặc
phim tài liệu ít người gọi đúng tên thể loại này. Có lẽ bởi vì giữa chúng có
khá nhiều điểm tương đồng về thủ pháp sáng tạo, về quy trình sáng tác thơng
thường. Chính vì vậy, trong q trình sáng tạo tác phẩm ký sự truyền hình,
nhiều tác giả cũng chưa chắc chắn mình sử dụng đúng thể loại ký sự chưa,
dẫn đến hiệu quả thơng tin khơng cao như mong đợi. Đó có thể là một phim

5


tài liệu dài, được trau chuốt kĩ càng, nhưng cũng có thể là một phóng sự ở
mức trung bình được kéo dài một cách lộ liễu mà nguyên nhân chính nằm ở
chỗ không nắm vững cách thức sáng tác.
Xuất phát từ một số lý do cơ bản nêu trên, tôi quyết định lựa chọn đề
tài “Quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam qua ký sự truyền
hình” để thực hiện luận văn thạc sĩ của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nghiên cứu về thể loại ký sự nói chung và ký sự truyền hình nói riêng,
đã có một số cơng trình:

Cuốn sách “Các thể ký báo chí” của tác giả Đức Dũng xuất bản năm
1992 và tái bản vào các năm 1996, 1998, 2001, Nhà xuất bản Văn hóa –
Thơng tin. Đây là một cuốn sách có giá trị về lí luận cho những người muốn
nghiên cứu sâu về thể loại ký báo chí. Bên cạnh việc phân tích làm sáng tỏ
đặc trưng, đặc điểm và những vấn đề có liên quan đến các thể loại Phóng sự,
ghi nhanh, ký chân dung, ký chính luận, nhật ký phóng viên, sổ tay phóng
viên, thư phóng viên, cuốn sách còn cố gắng trang bị cho người đọc những
kiến thức cần thiết về kỹ năng sáng tạo tác phẩm ký báo chí. Để minh họa cho
phần lý thuyết sách có một phần phụ lục giới thiệu một số tác phẩm ký báo
chí tương đối tiêu biểu được chọn lọc từ thực tiễn đời sống báo chí nước ta.
Đây là một cuốn sách có nội dung tốt đảm bảo yêu cầu về học thuật, đồng
thời thể hiện sự năng động trong việc bám sát để nhận diện thực tiễn trong
hoạt động sáng tạo của những người làm báo, hay trong các cơng tác nghiên
cứu và giảng dạy báo chí. Tuy nhiên, cuốn sách chỉ trình bày cho loại hình
báo in mà chưa đề cập cho truyền hình.
Cuốn sách “Ký văn học và ký báo chí” của tác giả Đức Dũng, Nhà xuất
bản Văn hóa – Thơng tin, năm 2003, Nội dung cuốn sách đề cập đến những
vấn đề xung quanh các thể ký, tác giả trình bày quan niệm riêng của mình từ
6


một góc nhìn mới và luận điểm then chốt là phân biệt giữa ký văn học và ký
báo chí với tư cách là hai loại thể khác nhau thuộc hai hệ thống khác nhau.
Cuốn sách này là một cơng trình nghiên cứu khoa học công phu sáng tạo, sử
dụng một hệ thống tài liệu phong phú, đồng thời luôn bám sát thực tiễn sinh
động của đời sống văn học và báo chí nước ta để rút ra được các kết luận cần
thiết.
Trong cuốn sách “Sản xuất chương trình truyền hình” của tác giả Trần
Bảo Khánh, Nhà xuất bản Văn hóa –Thông tin, năm 2003. Cuốn sách này đề
cập nhiều đến các phương pháp sản xuất các chương trình truyền hình, các

yếu tố cấu thành một sản phẩm truyền hình. Trong cuốn sách cũng có một
phần đề cập tới thể loại ký sự truyền hình, tuy nhiên nội dung chủ yếu đề cập
đến nhiều là quy trình sản xuất tác phẩm ký sự chứ khơng đi sâu vào phân tích
các yếu tố đặc trưng của thể loại ký sự trong việc quảng bá hình ảnh đất nước,
con người Việt Nam.
Cuốn sách “Cơng chúng truyền hình Việt Nam” của tác giả Tiến sĩ
Trần Bảo Khánh, Nhà xuất bản Thông tấn, năm 2011. Cuốn sách giúp độc giả
hiểu rõ hơn những vấn đề cần thiết cơ bản nhất của cơng chúng truyền hình
Việt Nam, với những nội dung: Về cơng chúng truyền hình Việt Nam, cơng
chúng truyền hình Việt Nam nhìn từ góc độ xã hội học, đặc điểm tâm lý tiếp
nhận thông tin của cơng chúng truyền hình Việt Nam hiện nay, đặc điểm
trong xử lý thơng tin truyền hình cho đến những thay đổi của cơng chúng
trong thời gian tới.
Giáo trình “Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật” của tác giả
PGS. TS Dương Xuân Sơn, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, năm
2008. Cuốn sách này gồm 8 chương, trình bày khá sâu sắc về lý luận chung
về thể loại và thể loại báo chí, sự hình thành và phát triển của các thể loại báo
chí, những đặc thù của thể loại báo chí. Một số vấn đề về thể ký trong văn học

7


và báo chí, các thể loại phóng sự, ký chân dung, ký chính luận, ghi nhanh, câu
chuyện báo chí, tiểu phẩm cũng được tác giả đưa ra một cách cụ thể và sâu
sắc. Đây là một cơng trình nghiên cứu đầy tâm huyết, chi tiết về các thể loại
báo chí cơ bản có ý nghĩa quan trọng với những đối tượng đang học tập và
nghiên cứu về báo chí truyền hình.
Giáo trình “Báo chí truyền hình” của tác giả PGS.TS Dương Xuân Sơn,
Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2009. Đây là cuốn sách có nội
dung phong phú về loại hình truyền hình. Cuốn sách giúp cho người đọc có

được cái nhìn tổng quan về loại hình này. Mở đầu cuốn sách giới thiệu về
những vấn đề chung của truyền hình như: Khái niệm, đặc trưng, đặc điểm của
chương trình truyền hình và sản phẩm của truyền hình, những yếu tố cơ bản
trong truyền hình. Lịch sử ra đời và phát triển của truyền hình, chức năng đặc
điểm, quy trình sáng tạo một số chương trình truyền hình như: Cầu truyền
hình, tin truyền hình, phóng sự truyền hình, phim tài liệu truyền hình. Đặc
biệt cuốn sánh này tác giả cũng đề cập tới thể loại ký sự truyền hình, đây là
một cuốn sách hiếm hoi viết về thể loại ký sự truyền hình. Tuy đây là kiến
thức cơ bản về thể loại nhưng rất quan trọng, những kiến thức quý báu này sẽ
được tác giả chọn lọc và kế thừa, phát triển trong luận văn của mình.
Sách “Báo chí truyền hình” của tác giả C.V. Cu dơ nhet xốp - X.L. X
vích - A. la lu rốp xki (2004), tập1, 2, Nhà xuất bản Thông tấn, Hà Nội. Nội
dung sách đề cập tới tầm quan trọng của truyền hình trong hệ thống các
phương tiện thơng tin đại chúng, vừa nêu rõ tính đặc thù của báo chí truyền
hình. Trong đó các tác giả tập trung trình bày vị trí, chức năng của truyền hình
trong xã hội, bản chất của truyền hình hiện đại, các phương tiện xây dựng
kịch bản truyền hình và những định hướng, triển vọng của truyền hình trong
thời đại bùng nổ thơng tin và công nghệ truyền thông.

8


Sách “Cơ sở lý luận báo chí” của tác giả E.P. Prôkhôrốp Nhà xuất bản
Thông tấn ấn hành năm 2004. Đây là tài liệu cung cấp cho độc giả những kiến
thức cơ bản và hệ thống về lĩnh vực báo chí. Trong nội dung cuốn sách, tác
giả trình bày những vấn đề chung nhất, khái quát nhất về lý luận nghiệp vụ
báo chí và những đặc thù của hoạt động báo chí với tư cách là một lĩnh vực
hoạt động sáng tạo. Nội dung cuốn sách này tác giả đi sâu giới thiệu báo chí
trong hệ thống các thiết chế xã hội; báo chí trong khơng gian thơng tin; báo
chí với tư cách là một lĩnh vực hoạt động sáng tạo; hiệu lực và tính hiệu quả

của báo chí. Đặc biệt ở chương cuối tác giả phân tích làm nổi bật vai trò của
nhà báo với tư cách là chủ thể của hoạt động thơng tin đại chúng, trong đó
nêu rõ những phẩm chất nghề nghiệp, đạo đức, trách nhiệm công dân, địa vị
pháp lý của nhà báo cũng như quyền tác giả trong hoạt động báo chí.
Bên cạnh những cuốn sách kể trên cịn có một số đề tài, cơng trình
nghiên cứu liên quan đến việc quảng bá hình ảnh đất nước, con người, văn
hóa Việt Nam và thể loại ký báo chí trong thời gian qua.
Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ báo chí học năm 2008 của học viên Trương
Thị Diệu Thúy Khoa Báo chí và Truyền thơng trường Đại học Khoa học xã
hội và Nhân văn “Kinh nghiệm lý luận và thực tiễn về ký chân dung qua
chuyên mục người đương thời” Nội dung luận văn đề cập tới một số lý luận
về thể loại ký báo chí, tuy nhiên trong luận văn chỉ đi nghiên cứu sâu về thể
loại ký chân dung. Thông qua việc phân tích các tác phẩm ký chân dung phát
sóng trên chun mục người đương thời của VTV (giai đoạn 2001 đến 2006)
để tìm ra những ưu điểm và hạn chế của thể loại này. Qua đó đề xuất các giải
pháp nhằm xây dựng thương hiệu cho chuyên mục người đương thời của
VTV.
Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ báo chí học năm 2009 của học viên Hồng
Thu Hằng khoa Báo chí và Truyền thông trường Đại học Khoa học xã hội và

9


Nhân văn “Tác phẩm ký báo chí của nhà báo Phan Quang” Nội dung luận văn
trình bày một số lý luận chung về ký báo chí, phong cách ngơn ngữ và phong
cách ngơn ngữ báo chí. Tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp báo chí, trong đó ký
báo chí thể loại tiêu biểu nhất của nhà báo Phan Quang. Nghiên cứu nội dung
phản ánh và nghệ thuật viết ký báo chí được thể hiện trong những tác phẩm
ký báo chí của nhà báo Phan Quang. Phân tích những đặc trưng riêng về
phong cách viết ký của nhà báo, giàu chất trí tuệ, đậm chất văn chương từ đó

đánh giá hiệu quả thông tin từ phong cách viết ký của ông, nhằm thúc đẩy hơn
nữa quá trình gia tăng sáng tạo trong hoạt động viết thể loại ký báo chí để
thơng tin hiệu quả hơn.
Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ báo chí học năm 2016 của học viên Đặng
Thúy Lan Khoa Báo chí và Truyền thơng trường Đại học Khoa học xã hội và
Nhân văn “Truyền thơng về hình ảnh đất nước, con người và văn hóa Việt
cho người Việt Nam ở nước ngoài trên kênh đối ngoại VTC10 – NET VIET”
Nội dung luận văn tập trung giải quyết một số lý luận chung về truyền thơng
về hình ảnh đất nước, con người, văn hóa Việt cho người Việt Nam ở nước
ngồi trên kênh truyền hình VTC10 - NetViet hiện nay. Trong đó, nghiên cứu
tập trung trình bày một số khái niệm và vai trị của truyền thơng về hình ảnh
đất nước, con người, văn hóa Việt cho người Việt Nam ở nước ngồi; Đặc
điểm và nhu cầu tiếp nhận thơng tin về hình ảnh đất nước, con người, văn hóa
Việt của người Việt Nam ở nước ngoài; năng lực đáp ứng thơng tin cho kiều
bào trên báo chí Việt Nam hiện nay.
Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ báo chí học năm 2014 của học viên Nguyễn
Đức Dũng Học viện báo chí và Tuyên truyền “Tổ chức sản xuất ký sự truyền
hình ở các đài Phát thanh và truyền hình miền Đông Nam Bộ” Tác giả luận
văn tập trung phản ánh vào thực trạng sản xuất ký sự truyền hình ở các đài

10


phát thanh và truyền hình miền Đơng Nam Bộ chứ chưa đi sâu nghiên cứu
một cách kỹ lưỡng về thể loại ký sự truyền hình.
Khóa luận tốt nghiệp năm 2001 ngành báo chí của sinh viên Dương Thị
Thu Hương trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn “Hình ảnh đất nước
con người Việt Nam trên tạp chí Quê hương từ năm 1998 đến nay ” Nội dung
của khóa luận tập trung phân tích nội dung và hình thức các bài viết có đề tài
phản ánh về hình ảnh đất nước và con người Việt Nam đăng trên tạp chí Quê

hương phục vụ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngồi.Trong khóa luận
cũng đề cập tới thể loại ký báo chí, tuy nhiên tác giả chỉ liệt kê các tác phẩm
thuộc thể loại ký báo chí được đăng trên tạp chí chứ khơng đi sâu phân tích về
thể loại này.
Như vậy, có thể thấy rằng đã có một số tài liệu, sách, giáo trình, luận
văn, khóa luận có đề cập tới những vấn đề có liên quan đến đề tài nghiên cứu.
Tuy nhiên, chưa có một cơng trình nào đi sâu nghiên cứu vào thể loại ký sự
truyền hình, một thể loại rất phù hợp với việc quảng bá hình ảnh, đất nước và
con người Việt Nam. Đây chính là khoảng trống về lý luận và thực tiễn cần
được nghiên cứu sâu, vì vậy đề tài “Quảng bá hình ảnh đất nước, con người
Việt Nam qua ký sự truyền hình” khơng bị trùng lặp với các cơng trình khoa
học trước đó. Trong luận văn, tơi sẽ kế thừa những ý tưởng khai phá của
những nhà nghiên cứu đi trước và coi đó là tiền đề lý luận và thực tiễn để
triển khai đề tài nghiên cứu của mình.
3. Mục tiêu và nội dung nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Làm rõ các vấn đề về ký sự truyền hình, bao gồm: khái niệm, đặc điểm,
các yếu tố về nội dung và hình thức của thể loại và quy trình sáng tạo tác
phẩm.

11


Vai trò và khả năng của thể loại ký sự truyền hình trong quảng bá hình
ảnh đất nước, con người Việt Nam
3.2. Nội dung nghiên cứu
Các nội dung nghiên cứu của luận văn bao gồm:
Nghiên cứu các vấn đề lí luận của ký sự truyền hình, đưa ra được khái
niệm, đặc điểm để phân biệt ký sự với các thể loại có hình thức tương tự,
bước đầu đưa ra các dạng thức trong thể loại. Khẳng định ký sự truyền hình là

thể loại độc lập, có chức năng và vai trị riêng biệt trong hệ thống thể loại báo
chí và báo chí truyền hình.
Khảo sát các chun mục ký sự trên kênh VTV1 của đài Truyền hình
Việt Nam và một số đài PT-TH địa phương đang sử dụng ký sự truyền hình,
đánh giá chất lượng, phân tích điểm mạnh và điểm yếu để làm cơ sở đưa ra
các khuyến nghị và giải pháp nâng cao chất lượng tác phẩm.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chuyên mục ký sự trên kênh
VTV1 Đài truyền hình Việt Nam, đài Phát thanh-Truyền hình Thanh Hóa, đài
Phát thanh-Truyền hình Bắc Giang.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Luận văn khảo sát quy trình sáng tạo, thực trạng sử dụng thể loại ký sự
trong chuyên mục ký sự trên kênh VTV1 Đài truyền hình Việt Nam, đài Phát
thanh-Truyền hình Thanh Hóa, đài Phát thanh-Truyền hình Bắc Giang (thời
gian từ tháng 1 năm 2017 đến tháng 6 năm 2018).
5. Cơ sở luận và Phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở luận
Luận văn dựa trên cơ sở vận dụng quan điểm của chủ nhĩa Mác – Lê
Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trị của báo chí vô sản và quan điểm của
12


Đảng Cộng sản Việt Nam về báo chí. Các phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử sẽ được vận dụng trong suốt quá trình nghiên cứu và
giải quyết vấn đề. Ngoài ra, luận văn vận dụng, kế thừa, phát triển những
cơng trình khoa học của các nhà nghiên cứu, các tác giả đi trước nghiên cứu
luận văn có liên quan đến đề tài.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong qua trình nghiên cứu, luận văn sử dụng các phương pháp sau

đây:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Phương pháp này nhằm khái quát, hệ
thống hóa, bổ sung mặt lý thuyết về ký sự truyền hình. Đây chính là những lý
thuyết cơ sở đánh giá các kết quả khảo sát thực tế và đưa ra các giải pháp
khoa học cho vấn đề nghiên cứu.
Phương pháp thống kê: Phương pháp này nhằm xác định tần xuất xuất
hiện, mức độ phát triển của thể loại ký sự được khai thác trong chuyên mục
ký sự.
Phương pháp phân tích: Phương pháp này được sử dụng nhằm chỉ ra
những thành công, hạn chế của thể loại này khi phản ánh thực tiễn.
Phương pháp phỏng vấn sâu: Phương pháp này được thực hiện với các
chuyên gia để thu thập ý kiến đánh giá về vấn đề nghiên cứu, phỏng vấn công
chúng nhằm thu thập ý kiến của họ về việc đáp ứng nhu cầu thông tin của thể
loại này trên thực tế.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần bổ sung vào phát triển hệ thống lý
thuyết về thể loại báo chí truyền hình.
Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn giúp cho người đọc có cái nhìn rõ hơn hiệu
quả của việc thơng tin, tun tuyền hình ảnh đất nước, con người Việt Nam,
về sự phát triển ký sự truyền hình trong thực tế. Thơng qua kết quả nghiên
13


cứu, luận văn giúp góp phần giúp cho cơ quan báo chí, các đài truyền hình
Trung ương và địa phương nhất là các nhà báo, những người tham gia sản
xuất có thể nhìn nhận đúng về ký sự truyền hình.
Luận văn có giá trị tham khảo nhất định đối với những người làm cơng
tác nghiên cứu báo chí, những người làm báo hình đặc biệt là cơng tác phục
vụ đào tạo chun ngành báo chí.
7. Cấu trúc luận văn

Ngồi phần mở đầu, kết luận và phụ lục, tài liệu tham khảo, luận văn
gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề về lý luận.
Chương 2: Hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trong ký sự truyền
hình.
Chương 3: Những vấn đề đặt ra và giải pháp nâng cao chất lượng ký sự
truyền hình.

14


CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ LUẬN
1.1. Các khái niệm có liên đến đề tài
1.1.1. Ký sự và ký sự truyền hình
1.1.1.1. Ký sự văn học
Từ khi ra đời, thể ký đã có rất nhiều định nghĩa và khái niệm khác
nhau. Theo Từ điển văn học của nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản năm
1984, ký là “một loại hình văn học bên cạnh thơ, tiểu thuyết và kịch, gồm
nhiều thể, chủ yếu là văn xuôi như:Bút ký, hồi ký, du ký, nhật ký, ký sự,
phóng sự, tùy bút, tự truyện, tạp văn, bút ký chính luận... Ký phản ánh những
sự việc và con người có thật trong cuộc sống” [13, tr.365].Theo Từ điển tiếng
Việt của Viện Khoa học xã hội Việt Nam -Viện Ngôn ngữ học xuất bản năm
1992, “Ký là một thể văn xuôi viết về người thực việc thực có tính chất thời
sự, trung thành với hiện thực ở mức cao nhất”. Theo sách Thuật ngữ nghiên
cứu văn học, thể loại ký được xem là “một loại hình văn học tái hiện cuộc
sống qua sự ghi chép, miêu tả người thật, việc thật...Hình tượng của ký có địa
chỉ của nó trong cuộc sống. Do đó, tính chính xác tối đa là đặc trưng cơ bản
của ký” [10, tr. 24].
GS. Hà Minh Đức có quan điểm: “Ký văn học là thể loại cơ động, linh
hoạt, nhạy bén trong việc phản ánh hiện thức ở các thế trực tiếp nhất. Tác

phẩm ký vừa có khả năng đáp ứng được yêu cầu bức thiết của thời đại, đồng
thời vẫn giữ được tiếng nói vang xa, sâu sắc của nghệ thuật” [2, tr. 184]. Như
vậy, trong văn học, ký là một thể loại cơ động, linh hoạt, nhạy bén trong việc
phản ánh hiện thực ở cái thể trực tiếp nhất, ở những nét sinh động và tươi mới
nhất. Nó giúp nhà văn khắc phục được tính bảo thủ truyền thống trong thi
pháp để có thể đón nhận sự đa dạng và phong phú của đời sống.
Trong sách từ điển văn học, tác giả Nguyễn Xuân Nam xác định ký là
một “ loại hình văn học” bên cạnh thơ, tiểu thuyết, kịch gồm nhiều chủ thể

15


chủ yếu là văn xuôi, bút ký, hồi ký, du ký, ký sự, phóng sự, tự truyện, tạp văn,
chính luận…Ơng cho rằng ký có nhiều thể loại, có những thể gần với lịch sử
như hồi ký, tự truyện, có những thể mang nhiều yếu tố trữ tình như tùy bút,
bút ký có những thể gần như truyện như truyện ký và trong đó có những thể
rất gần với thơng tin báo chí như, phóng sự, ký sự.
Việc phân loại ký là một vấn đề học thuật phức tạp, việc phân ra các
thể ký một cách rõ ràng ở cấp nhỏ hơn cịn khó hơn rất nhiều. Tuy nhiên, khi
phân chia thể ký dưới phương thức phản ánh của thể loại này thì các nhà
nghiên cứu lại có cùng quan điểm với nhau. Hầu hết đều cho rằng ký phân
chia ra làm các nhóm cơ bản: Ký tự sự, ký trữ tình, ký chính luận. Ngay sự
phân loại khái qt nhất như trên cũng có sự xâm lấn và kết hợp ở những mức
độ khác nhau giữa các loại ký. Vì thế, ranh giới giữa các loại ký không phải là
bất biến và có sự giao thoa linh hoạt tùy vào phong cách thể hiện của tác giả.
Ký sự là một thể loại có ý thức hướng tới ghi chép khá hoàn chỉnh về
một sự kiện, một phong trào, một chiến dịch, một giai đoạn sinh thành của
một đối tượng khách quan nào đó… ký sự khơng đột phá vào “điểm” của sự
kiện như phóng sự mà quan tâm mơ tả trên diện rộng của sự kiện trong quá
trình phát triển của nó.

Trong ký sự, sự việc sự kiện là nội dung chủ yếu, thể hiện sự vận động
phát triển thông qua những biến động cuộc sống. Chính vì thế, tác giả Nguyễn
Xuân Nam trước đây khẳng định “Ký sự nặng nề tả việc có thật, từ những sự
việc cụ thể và sinh động, toát lên chủ đề tư tưởng của tác phẩm; ký sự ít dùng
liên tưởng, ít bàn luận” [13, tr. 366].
Trên cơ sở khẳng định ký sự là “một thể loại thuộc loại hình ký nhằm
ghi chép lại một câu chuyện, một sự kiện tương đối hoàn chỉnh” từ điển thuật
ngữ văn học xác định: “Ký sự có những đặc điểm chung với bút ký như viết
về người thật việc thật mà tác giả trực tiếp chứng kiến; cốt truyện không chặt

16


chẽ như trong truyện; sử dụng nhiều biện pháp và phương tiện biểu đạt nghệ
thuật. Song ký sự, phần bộc lộ cảm nghĩ của tác giả và những yếu tố liên
tưởng, nghị luận thường ít hơn ở bút ký, tùy bút” [3, tr. 114].
Giáo sư, tiến sĩ khoa học Phương Lựu cho rằng “Ký sự là bức tranh
toàn cảnh, trong đó sự việc và con người đan chéo vào nhau, nhưng gương
mặt của nhân vật là không rõ nét” [7, tr.300].
Bằng việc xác định ký sự là một thể loại thuộc ký tự sự. GS. Hà Minh
Đức đưa ra khái niệm về thể loại ký sự văn học “Ký sự là thể loại có nhiệm vụ
ghi lại những diễn biến khách quan của cuộc sống con người thông qua
những sự kiện. Trong ký sự, tác giả phải tôn trọng tiếng nói khách quan của
sự kiện” [3 tr. 202,203].
Trên cơ sở phân tích, tổng hợp các quan điểm của các nhà nghiên cứu
có thể đi đến một khái niệm chung nhất về ký sự văn học như sau: Ký sự là
thể loại có nhiệm vụ ghi lại những diễn biến khách quan của cuộc sống con
người thông qua những sự kiện, sự việc mà tác giả chứng kiến. Trong quá
trình phản ánh tác giả có quyền bình luận, phân tích nhưng phải tơn trọng
tính khách quan của sự kiện, sự việc.

1.1.1.2. Ký sự báo chí
Từ sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, ký sự càng ngày càng khẳng
định vị thế của mình bằng việc đóng góp những tác phẩm xuất sắc cho đời
sống văn học và báo chí. Khơng thể khơng nhắc tới những nhiều tác phẩm ký
Ký sự Cao Lạng của Nguyễn Huy Tưởng, Rất nhiều ánh lửa của Hoàng Phủ
Ngọc Tường, Vỡ tỉnh của Tơ Hồi, Người mẹ cầm súng của Nguyễn Thi
,Sống như anh của Trần Đình Vân, Miền đất hứa của Nguyễn Sinh và Vũ Kì
Lân, Những ngày nổi giận của Chế Lan Viên, Họ sống và chiến đấu của
Nguyễn Khải, Đường lớn của Bùi Hiển... Đây thực sự là những tác phẩm ký
đã để lại dấu ấn sâu đậm cho độc giả văn học và báo chí.Từ sau Đại hội Đảng

17


toàn quốc lần thứ VI diễn ra năm 1986, sự đổi mới và phát triển toàn diện của
đất nước kéo theo sự phát triển của văn học và báo chí.
Ký báo chí nở rộ gắn liền với hiện thực sơi động của đời sống xã hội,
ký lấy người thật, việc thật làm đối tượng miêu tả và phản ánh. Sức hấp dẫn,
thuyết phục của ký trước hết và chủ yếu chính do sự việc và con người có thật
được phản ánh trong tác phẩm. Với những ưu thế như khả năng cơ động, linh
hoạt, nhạy bén trong việc phản ánh hiện thực ở cái thể trực tiếp nhất, ký có
khả năng đem đến cho công chúng những nét tươi mới và sinh động của hiện
thực – những thông tin đáng tin cậy. Đối với báo chí, có thể nói ký là thể loại
tạo ra một không gian sáng tạo rộng lớn giúp nhà báo có thể thơng tin thời sự
một cách sinh động, hấp dẫn. Với đặc điểm về kết cấu và bút pháp linh hoạt,
đặc biệt với sự xuất hiện của cái tôi trần thuật - tác giả - nhân chứng, ký tỏ ra
ưu thế hơn so với những thế loại báo chí khác trong việc trình bày sự thật một
cách sinh động, có chiều sâu. Sức hấp dẫn ấy còn được bổ sung thêm bởi vai
trò của nhà báo, không chỉ là người thông tin khách quan, nhà báo cịn có
quyền độc thoại, đối thoại với cơng chúng với tư cách là nhân chứng bình

đẳng đối với tất cả nhân vật được phản ánh và những người tiếp nhận sự phản
ánh đó.
Như vậy, các thể ký báo chí xuất hiện trước hết là do nhu cầu truyền
đạt thông tin, nhu cầu phản ánh thực tiễn. Với tư cách là người truyền đạt
thông tin đến công chúng nhà báo ln có ý thức tìm tịi những hình thức thể
hiện mới để vượt ra khỏi cái khung của lối văn thơng tấn mà vẫn đảm bảo tính
xác thực, tính thời sự của nội dung được phản ánh. Ký sự nhìn chung đã đáp
ứng được u cầu đó, với hình thức kết cấu tương đối co giãn, với bút pháp đa
dạng và đặc biệt là sự xuất hiện của cái tôi trần thuật giúp nhà báo có thể
truyền đạt thơng tin một cách phong phú, hấp dẫn hơn so với các thể loại báo
chí khác. Qua đó, có thể thấy rằng sự hình thành và phát triển của ký báo chí

18


gắn liền với hoạt động sáng tạo của nhà báo, việc tìm tịi những hình thức thể
hiện mới nhằm đạt tới hiệu quả cao hơn vốn là thuộc tính của q trình sáng
tạo và nhà báo khơng nằm ngồi qui luật đó. Trong các cơng trình nghiên cứu
về thể ký báo chí có rất nhiều quan niệm khác nhau về thể loại này nhưng về
cơ bản đều có những đặc điểm chung nhất: Ký phản ánh sự thật, đó là những
con người, tình huống, hồn cảnh có thật trong cuộc sống. Trong ký thường
sử dụng nhiều biện pháp điển hình hóa nghệ thuật, đưa ra những phương
diện của nó như chân dung nhân vật, những lối nói điển hình của nhân vật,
phong cách, sự việc, chi tiết...Nguyên liệu cho ký được coi là đạt nếu có cơ sở
vạch ra mâu thuẫn cũng như phân tích tâm lý chính xác. Bố cục và cốt truyện
rất quan trọng, nó là móc câu khơng bao giờ để rơi sự tị mị của con người
[11, tr. 228].
Trong ký báo chí được chia ra nhiều dạng khác nhau như: Ký sự, ký
chính luận, ký chân dung, bút ký, hồi ký…sự phân chia này căn cứ vào đặc
trưng riêng trong quá trình phản ánh. Tuy nhiên, sự phân chia này cũng chỉ

mang tính chất tương đối. Đối với ký sự báo chí các nhà nghiên cứu cũng đưa
ra nhiều quan điểm về thể loại này, tác giả Dương Xn Sơn trong cuốn
“Giáo trình báo chí truyền hình” cho rằng: “Ký sự phản ánh sự thật cuộc
sống, trong ký sự có thể đan xen nhiều thể loại khác nhau: phóng sự, bình
luận, tin, thư tín...Điều này chứng tỏ một sự tự do về thể loại và tính linh hoạt
của ký sự. Tuy nhiên ký sự có những đặc trưng riêng, so với các thể loại báo
chí khác, ký sự không chỉ khái quát nhân vật, sự kiện, sự việc thành hình
tượng nhằm mục đích thơng tin nói chung mà còn tạo ra cảm xúc thẩm mỹ
sâu sắc với khán giả. Hay nói cách khác kí sự nói đến chiều sâu vấn đề và
tính nhân văn” [11, tr. 228].
Trong cuốn “Sản xuất chương trình truyền hình” TS. Trần Bảo Khánh,
cũng đưa ra những khái niệm về ký sự báo chí rất tổng quát và rõ ràng:

19