Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác–Lênin: Bài 9 - ThS. Nguyễn Văn Thuân

BÀI 9
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
VÀ TRIỂN VỌNG

ThS. Nguyễn Văn Thuân
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

v1.00123103214

1


TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG
Với thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga do V.I.Lênin lãnh đạo, nhà nước
Xôviết ra đời, chủ nghĩa xã hội đã từ lý luận trở thành hiện thực. Tuy nhiên vào
những năm 80 của thế kỷ XX, chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu rơi
vào khủng hoảng và sụp đổ. Trước thực tế đó, nhiều người đã cho rằng chủ nghĩa
xã hội đã sụp đổ và khơng cịn nữa, chủ nghĩa tư bản mới là xã hội hiện thực và
tương lai của nhân loại?

Vậy có phải chủ nghĩa xã hội đã sụp đổ và chủ nghĩa tư bản mới là xã hiện
thực và tương lai của nhân loại?

v1.00123103214

2


MỤC TIÊU
•

Bài này sẽ giúp học viên thấy được sự ra đời và thành tựu của chủ nghĩa
xã hội hiện thực, dù chủ nghĩa xã hội hiện thực khủng hoảng, sụp đổ nhưng
chủ nghĩa xã hội vẫn là tương lai của nhân loại.

•

Trên cơ sở nhận thức đúng về mặt lí luận sẽ giúp học viên tin tưởng vào sự
tất thắng của chủ nghĩa xã hội cũng như con đường mà Đảng và nhân dân
ta đã lựa chọn là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội tiến tới cộng sản
chủ nghĩa.

v1.00123103214

3


NỘI DUNG
Chủ nghĩa xã hội hiện thực

Sự khủng hoảng của mơ hình CNXH Xơ Viết và ngun nhân của nó

Triển vọng của chủ nghĩa xã hội

v1.00123103214

4


1. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC

1.1. Cách mạng Tháng Mười Nga và mơ hình CNXH hiện thực đầu tiên trên thế giới

1.2. Sự ra đời của hệ thống xã hội chủ nghĩa và những thành tựu của nó

v1.00123103214

5


1.1. CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA VÀ MƠ HÌNH CNXH HIỆN THỰC ĐẦU TIÊN TRÊN
THẾ GIỚI

1.1.1. Cách mạng Tháng Mười Nga
1.1.2. Mơ hình chủ nghĩa xã hội đầu tiên trên thế giới

v1.00123103214

6


1.1.1. CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA
•

Cách mạng tháng Mười Nga nổ ra và giành thắng lợi
(7/11/1917) dưới sự lãnh đạo của đảng Bơnsêvích mà
người đứng đầu là V.I.Lênin.
 Đập tan bộ máy nhà nước của Chính phủ tư sản
lâm thời.
 Giành “Tồn bộ chính quyền về tay Xơ viết”.

•

Cách mạng tháng Mười Nga là thắng lợi vĩ đại nhất
của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân
tộc bị áp bức.
 Dùng bạo lực cách mạng để đánh đổ giai cấp tư
sản và giai cấp phong kiến, lập nên chính quyền
của những người lao động, xây dựng một xã hội
khơng cịn tình trạng người bóc lột người.
 Mở ra con đường mới cho các dân tộc đang bị chủ
nghĩa thực dân áp bức. Mở đầu một thời đại mới,
thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH.

v1.00123103214

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận
định: “Giống như mặt trời chói lọi,
cách mạng tháng Mười chiếu sáng
khắp năm châu, thức tỉnh hàng
triệu người bị áp bức, bóc lột trên
trái đất. Trong lịch sử lồi người
chưa có cuộc cách mạng nào có ý
nghĩa to lớn và sâu xa đến thế”.
7


1.1.2. MƠ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI
Bối cảnh ra đời:
•

Từ sau cách mạng Tháng Mười đến khi kết
thúc chiến tranh thế giới lần thứ hai, Liên Xơ
là nước XHCN duy nhất.

•

Điều kiện xây dựng chế độ mới vơ cùng khó
khăn và phức tạp :
 Nền kinh tế lạc hậu.
 Bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh thế
giới lần thứ I.
 Xảy ra một cuộc Nội chiến gần 5 năm
 Can thiệp của 14 nước đế quốc, bao
vây, cấm vận.

v1.00123103214

Nội chiến ở nước Nga (1917-1922)

8


1.1.2. MƠ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI
Các chính sách cụ thể:
Chính sách Cộng sản thời chiến (1918-1921):
•

Quốc hữu hóa tài sản và tư liệu sản xuất
quan trọng.

•

Hạn chế quan hệ hàng hóa – tiền tệ.

•

Trưng thu lương thực thừa.

•

Thực hiện nghĩa vụ lao động (cưỡng bức).

Chính sách này có thể cung cấp lương thực cho
qn đội, tuyền tuyến, cho công nhân và
nhân dân thành thị trong điều kiện nội chiến,
lương thực cực kỳ khan hiếm.

v1.00123103214

Khẩu hiệu trưng thu lương thực thừa
trong thời kỳ thực hiện chính sách Cộng
sản thời chiến.

9


1.1.2. MƠ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI
Chính sách kinh tế mới NEP : Từ tháng 3 năm 1921 (Đại hội X của ĐCS Nga)

Thực chất của chính sách này là thực hiện nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần,

do Nhà nước quản lý trong quá trình xây dựng CNXH.
v1.00123103214

10


1.2. SỰ RA ĐỜI CỦA HỆ THỐNG CÁC NƯỚC XHCN VÀ THÀNH TỰU CỦA NÓ
1.2.1. Sự ra đời và phát triển của các nước xã hội chủ nghĩa
1.2.2. Những thành tựu của chủ nghĩa xã hội hiện thực

v1.00123103214

11


1.2.1. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC NƯỚC XHCN
•

Cách mạng Tháng Mười cho ra đời Nhà
nước XHCN đầu tiên: Liên Xơ.

•

Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, hàng
loạt các nước XHCN ra đời. CNXH trở
thành một hệ thống bao gồm: Liên Xơ,
Cộng hịa dân chủ Đức, Bungari, Balan,
Hunggari, Rumani, Tiệp Khắc, Anbani,
Mông Cổ, Trung Quốc, Việt Nam, Triều
Tiên, Cu Ba.

•

Như vậy CNXH đã lan ra khắp thế giới
(Âu, Á , Mỹ la tinh).

v1.00123103214

12


1.2.1. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC NƯỚC XHCN

Năm 1960 Hội nghị 81 của Đảng Cộng sản và công
nhân của các nước trên thế giới tại Matxcơva đã
tuyên bố khẳng định:
“Đặc điểm của thời đại của chúng ta là hệ thống
xã hội CNXH thế giới đang trở thành nhân tố
quyết định sự phát triển của xã hội loài người”.

v1.00123103214

13


1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
Đưa nhân dân lao động lên làm chủ xã hội,
thúc đẩy trào lưu đấu tranh cho quyền tự do,
dân chủ trên tồn thế giới.
•

Chế độ dân chủ cho đại bộ phận nhân dân
lao động được thiết lập.

•

Thúc đẩy trào lưu đấu tranh cho quyền tự
do, dân chủ ở các nước tư bản chủ nghĩa
và trên toàn thế giới.

v1.00123103214

14


1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
Trong hơn 70 năm Liên Xô và các nước XHCN đã
xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của CNXH trên
quy mơ lớn và trình độ hiện đại, đảm bảo ngày càng
tốt hơn đời sống nhân dân.
•

Liên Xơ trở thành một trong hai siêu cường của
thế giới.

•

Xã hội phát triển ưu việt về: việc làm, nhà ở,
giáo dục, y tế ….

•

Đạt được thành tựu lớn trong khoa học, chinh
phục vũ trụ, có tiềm lực quân sự hùng mạnh,
nhiều thành tựu trong văn hóa nghệ thuật.
Mơ hình con tàu Phương Đơng 1
do I. Gagarin điều khiển

v1.00123103214

15


1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
•

Có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống chính trị
thế giới, đóng vai trị quyết định tới sự sụp đổ
của hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc,
mở ra kỷ nguyên độc lập dân tộc và thời đại
quá độ lên CNXH trên phạm vi tồn thế giới.

•

Đóng vai trị quyết định, đẩy lùi nguy cơ chiến
tranh hủy diệt, bảo vệ hịa bình thế giới.

•

Ngay ở các nước phương Tây, nhân dân lao

động thấy được sự hấp dẫn của CNXH hiện
thực, đã đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân
chủ, các phúc lợi xã hội… và các nước
phương Tây đã phải nhượng bộ.

v1.00123103214

Liên Xô chế tạo thành công
bom nguyên tử năm 1949

16


2. SỰ KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VƠ VIẾT VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NÓ

2.1. Sự khủng hoảng và sụp đổ mơ hình chủ nghĩa xã hội Xơ Viết

2.2. Ngun nhân khủng hoảng và sụp đổ mơ hình CNXH Xô Viết

v1.00123103214

17


2.1 SỰ KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VƠ VIẾT
•

Lịch sử xã hội khơng theo đường thẳng
mà bao gồm nhiều khúc quanh co. Phong
trào cách mạng cũng vậy: Trong q trình

phát triển có thể có sai lầm, thất bại hoặc
thối trào.

•

Quốc tế I thành lập (1864), có vai trị rất
lớn đối với phong trào cơng nhân thế giới.
Sau thất bại của Công xã Pari, Quốc tế I
khủng hoảng và tan rã (1876). Nhưng từ
sự khủng hoảng dẫn đến thành lập Quốc
tế II (1889).
Thành lập Quốc tế I

v1.00123103214

18


2.1 SỰ KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VƠ VIẾT
•

Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, CNTB
chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa,
Quốc tế II lâm vào khủng hoảng và tan rã
vào năm 1914. Sau cách mạng Tháng
Mười Nga năm 1917, Quốc tế Cộng sản
được thành lập (1919 – Quốc tế III).

•

Cuối những năm 80 của thế kỷ XX, Liên
Xô và các nước XHCN lâm vào khủng
hoảng. Từ tháng 4 năm 1989 đến tháng 9
năm 1991, chế độ XHCN ở Liên Xô, Đông
Âu và Mông Cổ đã sụp đổ.
Đại hội I - Quốc tế III

v1.00123103214

19


2.2. NGUN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
Nguyên nhân sâu xa thứ nhất
Sau khi V.I.Lênin qua đời, NEP không được tiếp
tục thực hiện mà chuyển sang kế hoạch hóa tập
trung cao độ:
•

Thời gian đầu, kế hoạch hóa đã phát huy tác
dụng mạnh mẽ, song do kéo dài quá lâu đã
biến dạng thành kế hoạch hóa tập trung
quan liêu, bao cấp.

•

Kế hoạch hóa tập trung cao độ đã từ bỏ một
cách chủ quan duy ý chí nền kinh tế hàng
hóa, cơ chế thị trường, thực hiện chế độ bao
cấp tràn lan, thủ tiêu đi tính chủ động sáng

tạo của người lao động.

v1.00123103214

Xếp hàng mua lương
thực ở Liên Xô

20


2.2. NGUN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VƠ VIẾT
Ngun nhân sâu xa thứ hai:
•

Chậm đổi mới cơ chế kinh tế, hệ thống
quản lý (Chậm đổi mới mơ hình của
CNXH) dẫn đến hậu quả :
 Tụt hậu về khoa học cơng nghệ.
 Năng suất lao động thấp.

•

Đây lại là yếu tố thắng hay bại của chế
độ mới.

Hình ảnh Liên Xô trước năm 1990

v1.00123103214

21

2.2. NGUN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VƠ VIẾT
Ngun nhân chủ yếu và trực tiếp
•

Một là, trong cải tổ, đã mắc sai lầm rất nghiêm
trọng trong đường lối chính trị, tư tưởng, tổ chức:
 Đường lối từ hữu khuynh trượt dài sang cơ hội
và xét lại.
 Công khai tuyên bố từ bỏ những mục tiêu của
CNXH, từ bỏ chủ nghĩa Mác – Lênin và vai trò
lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
 Cuộc cải cách chính trị trước hết đánh thẳng
vào hệ thống chính trị của CNXH, trước hết là
vào tổ chức Đảng.

Enxin và Goócbachốp

 Từ phê phán đến cơng kích, bơi đen, phủ định
sạch trơn mọi thành tựu của CNXH.

v1.00123103214

22


2.2. NGUN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MƠ HÌNH CNXH VƠ VIẾT

•

Hai là, Chủ nghĩa đế quốc đã can thiệp toàn
diện, vừa tinh vi, vừa trắng trợn, thực hiện
được “Âm mưu diễn biến hịa bình”, trong nội
bộ Liên Xơ và các nước Đơng Âu.

Tóm lại, sự phá hoại của chủ nghĩa đế quốc, và sự
phản bội từ bên trong, từ cơ quan lãnh đạo cao
nhất đã làm Liên Xô sụp đổ.
Hai nguyên nhân này quyện chặt vào nhau, tác
động cùng chiều tạo nên cơn lốc chính trị, trực tiếp
làm sụp đổ CNXH.

v1.00123103214

23


3. TRIỂN VỌNG CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI

3.1. Chủ nghĩa tư bản - Không phải là tương lai của xã hội loài người

3.2. Chủ nghĩa xã hội – Tương lai của xã hội loài người

v1.00123103214

24


3.1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN – KHÔNG PHẢI LÀ TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LỒI NGƯỜI

Bản chất của CNTB khơng thay đổi :
•

Trong mấy thập kỷ qua do biết “tự điều chỉnh và
thích ứng”, đồng thời sử dụng triệt để những
thành tựu của cuộc cách mạng khoa học và
công nghệ, các nước TBCN đã vượt qua khủng
hoảng, và vẫn còn khả năng phát triển.

•

Trong khn khổ của CNTB hiện đại, thế giới
cịn hàng tỷ người nghèo đói, tình trạng thất
nghiệp gia tăng.

•

CNTB với những mâu thuẫn bên trong khơng
thể khắc phục. Xã hội tư bản không thể thay đổi
bản chất.
Biểu tình “Chiếm phố Wall” ở
Mỹ đã lan ra tồn cầu

v1.00123103214

25