Bài văn mẫu: Phân tích bài thơ Cáo bệnh, bảo mọi người

VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

Phân tích bài thơ Cáo bệnh, bảo mọi người
Dàn ý Phân tích bài thơ Cáo bệnh, bảo mọi người
I. TÁC GIẢ - TÁC PHẨM
1. Mãn Giác thiền sư (1052 - 1096) tên là Lí Trường, sinh thời được Thái hậu
và vua rất trọng dụng.
2. Cáo tật thị chúng (nhan đề do người đời sau đặt) là một bài kệ. Kệ là một
thể văn của Phật giáo dùng để truyền bá giáo lí.
Phật pháp. Kệ được viết bằng văn vần, nhiều bài có giá trị văn chương như
các bài thơ.
3. Cáo tật thị chúng là một triết lí phật giáo nhưng cũng là một quan niệm
nhân sinh. Bài thơ thể hiện cảm giác tiếc nuối thời gian. Thời gian trôi đi,
tuổi già đến, con người không thể sống vô nghĩa. Con người với lịng u đời
đã có một cái nhìn rất lạc quan về cuộc sống.
II. TÌM HIỂU TÁC PHẨM
1. a) Bốn câu thơ đầu nói lên quy luật hoá sinh của tự nhiên, của con người;
hoa cũng như con người không bao giờ đứng yên, bất biến. Sự sống ln là
một vịng quay ln hồi.
Nếu đảo ngược vị trí câu thơ thứ hai lên đầu thì mặc dù vẫn nói lên được quy
luật tuần hố biến đổi nhưng đó sẽ là nhìn sự vận động theo quy luật xuân tới
để xuân qua, hoa tươi để hoa rụng, chứ không theo quy luật sinh trưởng phát
triển tự nhiên (xuân qua rồi xuân tới, hoa rụng rồi hoa tươi).
b) Câu ba và câu bốn nói lên quy luật của đời người - quy luật: sinh, lão,
bệnh, tử theo quan niệm của đạo Phật. Con người cùng với thời gian trôi thì
tuổi trẻ sẽ qua đi và tuổi già ắt đến. Tuổi già đến trên đầu mà thời gian thì
khơng ngừng trơi chảy (trước mắt việc đi mãi). Vì thế cuộc đời con người
trong khoảnh khắc có khác gì ảo ảnh. Hai câu thơ có chút bâng khng nuối
tiếc vì thời gian của vũ trụ thì vơ thuỷ vơ chung cịn thời gian của đời người
thì ngắn ngủi.
2. Trong hai câu thơ cuối, tác giả mượn việc miêu tả thiên nhiên mà nói đến

một quan niệm triết lí trong Phật giáo; khi con người đã giác ngộ đạo (hiểu
được chân lí và quy luật) thì có sức mạnh lớn lao, vượt lên trên cả lẽ sinh diệt
thông thường. Thiền sư đắc đạo trở về với bản thể vĩnh hằng, không sinh,


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

khơng diệt như nhành mai kia cứ tươi bất kể xuân tàn. Theo cách giải thích
này nội dung ý tức của hai câu thơ cuối khơng hề có chút gì mâu thuẫn với
nhau.
3. Bài thơ thể hiện rất rõ lịng u đời với cái nhìn lạc quan của nhà thơ.
Niềm yêu đời, niềm lạc quan tươi sáng ấy được thể hiện qua cách nói khẳng
định, qua các hình tượng thiên nhiên mang vẻ đẹp tươi tắn, gợi lên sự cảm
nhận về sự sống sinh sôi và bất diệt. Quy luật của cuộc đời là sinh - tử - sinh
nhưng bài thơ mở đầu bằng “xuân tàn” và kết thúc bằng “một nhành mai”
tươi. Đó là một cách nhìn lạc quan.
Lời kệ được viết khi nhà thơ đau bệnh nhưng nó vẫn tốt lên sự bình thản u
đời, xuất phát từ một thể trạng tinh thần khoẻ mạnh, đầy bản lĩnh, đạt đến độ
tự tại ung dung.
4. Trong quan niệm của người xưa, hoa mai là loài hoa chịu được cái giá rét
của mùa đông. Trong sương tuyết lạnh, mai vẫn nở hoa, báo hiệu cho mùa
xuân đến. Hoa mai tượng trưng cho vẻ đẹp thanh cao, tinh khiết vượt lên trên
hồn cảnh khó khăn, thử thách, gian nan. Hình tượng hoa mai vì thế tượng
trưng cho sức sống bất diệt của con người.
Văn mẫu lớp 10: Phân tích bài thơ Cáo bệnh, bảo mọi người
Về thời nhà Lí (1009 - 1225), Thăng Long trở thành kinh đô nước Đại Việt.
Sau chiến thắng sông Cầu - Như Nguyệt (1076), nền độc lập của Tổ quốc ta
được củng cố, ý thức dân tộc phát triển mạnh mẽ. Việc học hành được mở
mang, Kinh tế nông nghiệp và thủ công nghiệp phát triển khá phồn thịnh.
Đạo Phật trở thành quốc giáo. Việc xây chùa, đúc chuông, tạc tượng, in kinh

Phật diễn ra sôi nổi khắp nơi. Nhiều vị Thiền sư được triều đình trọng vọng.
Họ là những con người lỗi lạc, đức trọng, tài cao, giỏi thơ văn, tên tuổi sáng
ngời sử sách.
Trong số đó, Mãn Giác Thiền sư (1052 - 1096) là một vị cao tăng mang tâm
hồn thi sĩ tuyệt đẹp. Bài "Có bệnh bảo mọi người" (Cáo tật thị chúng) được vị
Thiền sư đọc cho các đệ tử nghe khi ông lâm bệnh trọng, trước lúc qua đời.
Vốn là một bài kệ (kinh kệ) hàm chứa triết lí đạo Phật cao sâu, nhưng lại tươi
mát, gợi cảm, đầy thi vị. Nguyên tác bằng chữ Hán, đây là bản dịch thơ:
"Xuân qua, trăm hoa rụng,
Xuân tới, trăm hoa cười.


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

Trước mắt, việc đi mãi,
Trên đầu, già đến rồi.
Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết,
Đêm qua, sân trước, một cành mai"
(Ngô Tất Tố dịch)
Bài kệ - thơ đã nói lên quy luật của sự sống và thiên nhiên, biểu lộ tâm thế
của nhà sư trước quy luật sinh, tử ở cõi nhân gian, cái tịch diệt và cái vĩnh
hằng trong vũ trụ.
"Có bệnh bảo mọi người" gồm 6 câu, cứ 2 câu kết thành một liên đăng đối,
hài hoà để lại nhiều ấn tượng thú vị.
Hai câu đầu nói lên sự tuần hồn của 4 mùa, tiêu biểu là sự chuyển vần của
mùa xuân. Mỗi độ xuân về, trăm hoa nở (bách hoa khai) đua sắc khoe hương.
Hình ảnh "trăm hoa cười" tượng trưng cho sức sống mạnh mẽ, cho vẻ đẹp
của cây cổ thiên nhiên và mùa xn. Nhựa sống mùa xn, hương sắc mùa
xn... cịn gì đẹp hơn? Và khi mùa xuân đi qua, ngày tháng sẽ trôi nhanh
theo mùa hạ, chuyển sang mùa thu rồi đến mùa đông, chẳng bao lâu lại trở về

mùa xuân... cỏ cây, hoa lá, tạo vật cũng biến đổi, sinh trưởng hay phai tàn
theo 4 mùa, năm tháng. Khi mùa xuân trôi qua, "trăm hoa rụng" (bách hoa lạc)
theo quy luật của tự nhiên. Hai câu thơ mang màu sắc triết lí, khái quát quy
luật tồn tại của thiên nhiên và sự vận động của thời gian. Mùa xuân cũng như
sự sống thiên nhiên chuyển biến bất tận: "xuân qua" rồi "xuân tới", "hoa nở"
rồi "hoa tàn "... Mùa xuân là vĩnh hằng. Cỏ cây, trăm hoa cũng như vạn vật,
con người đều bị chi phối theo quy luật khắc nghiệt của tự nhiên:
"Xuân qua, trăm hoa rụng,
Xuân tới, trăm hoa cười"
Bước đi của mùa xuân "qua... tới", cũng như trăm hoa "rụng... nở", một lối
nói đầy cảm xúc, làm cho câu kệ vốn khô khan đã trở thành câu thơ đẹp và
hay. Qua đó, ta thấy tâm hồn vị Thiền sư quả là đẹp!
Hai câu tiếp theo, Mãn Giác nói về chuyện người, chuyện đời. Trong cõi
nhân sinh, vạn vật biến diễn không ngừng, vận động theo năm tháng "Trước
mắt việc đi mãi... Cũng như con người, có sinh tất có tử, lúc khoẻ mạnh ắt có
lúc ốm đau, bệnh tật, có tuổi hoa niên trẻ tráng tất cái già sẽ đến. Quy luật


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

cuộc sống là như thế, vốn thế! Vị cao tăng đang nằm trên giường bệnh, đọc
bài kệ này cho các đệ tử nghe. Ông muốn nhắc nhở họ với tất cả sự thanh
thản: Ông đã về già, đang "có bệnh ", nhất định sẽ "tịch " (chết). Đó là lẽ
thường tình, có gì đáng sợ, đáng lo. Ý tưởng và triết lí của câu kệ cao siêu vơ
cùng. Hãy biết yêu cuộc đời với sự thanh thản - hãy làm chủ cuộc sống:
"Trước mắt, việc đi mãi,
Trên đầu, già đến rồi".
Bài kệ được khép lại bằng hai câu tuyệt cú, xưa nay được truyền tụng như
một vần thơ đẹp trong bài cổ thi:
"Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai
(Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết,
Đêm qua sân trước, một cành mai).
Hai tiếng "mạc vị" (đừng tưởng) như một lời nhắc khẽ, thấm thìa. Câu thơ
cấu trúc liên hồn, tương phản: "hoa rụng hết" và "một cành mai" nở ra. Hình
ảnh "nhất chi mai " (một cành mai) là một thi liệu ta thường bắt gặp trong thơ
cổ. "Đối ngạn: nhất chi mai ", (Bên suối: một nhành mai) - Hồ Chí Minh...
nhành mai tượng trưng cho vẻ đẹp tinh khiết, thanh cao, lộng lẫy của thiên
nhiên và con người. Trong bài thơ này, cành mai nở hoa buổi xuân tàn là một
hoán dụ nghệ thuật, nhà thơ lấy nó để nói về mình, chỉ về mình, biểu lộ một
quan niệm nhân sinh của vị chân tu: vạn vật sinh ra, tồn tại rồi mất đi, có sinh,
trưởng, lão, bệnh, tử... nhưng nhà tu hành chân chính, đắc đạo có thể vượt ra
khỏi vịng sinh tử, ngồi quy luật tự nhiên như cành mai nở hoa buổi xuân tàn,
khi trăm hoa đã rụng hết! Vậy thì ta (Thiền sư Mãn Giác) đang "có bệnh" là
chuyện thường tình, theo quy luật của tự nhiên có gì đáng băn khoăn? "Thác
là thể phách, cịn là tinh anh" (Truyện Kiều). Ngồi triết lí sâu xa của đạo
Phật, được cụ thể hóa và hình tượng hóa qua hình ảnh "nhất chi mai", câu thơ
cịn ẩn chứa một ý nghĩa đẹp: nhà sư rất lạc quan yêu đời. Với ơng, thìthiên
nhiên hữu sắc hữu hương, tràn đầy sức sống, tươi mát trẻ trung, cuộc sống
không ngừng vươn lên mạnh mẽ theo dòng chảy thời gian.
Bài kệ "Cáo tật thị chúng" thể hiện một cốt cách, một quan niệm sống đẹp
của vị Thiền sư đức trọng tài cao. Tư tưởng Phật giáo hoà quyện với chất thơ,


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

tầm cao sâu triết lí đạo Phật được trang phục bằng lời thơ đẹp, giàu hình
tượng và cảm xúc.
Bài kệ đã trở thành bài cổ thi, đã đi suốt hành trình một thiên niên kỉ. Đọc bài
"Cáo tật thị chúng", ta trân trọng tinh thần yêu đời, yêu sự sống của vị Thiền

sư, chúng ta yêu thêm vẻ đẹp trắng muốt của cành mai nở hoa buổi xuân tàn.
Dư vị của bài thơ như một lời nhắc khẽ: hãy làm chủ thiên nhiên, làm chủ
cuộc đời và biết làm chủ bản thân mình, để yêu đời, yêu sống, để lao động và
học tập say mê.