Bài giảng Tin học đại cương 2 - Chương 4: Mảng và con trỏ

4.1. Mảng
Mảng là một tập hợp hữu hạn các phần tử có cùng kiểu dữ
liệu
Các phần tử của mảng được lưu trữ trong một khối gồm
các ô nhớ liên tục nhau, có cùng tên (cũng là tên của mảng)
nhưng phân biệt với nhau ở chỉ số. Chỉ số này xác định vị trí
của nó trong mảng.
Mảng
Mảng được chia ra làm 2 loại: mảng một chiều và mảng
nhiều chiều (mảng 2 chiều trở lên).

2

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.1 Mảng một chiều
A) Khai báo mảng:
Kiểu_dữ_liệu Tên_mảng [số_phần_tử] ;
Lưu ý: số_phần_tử ( kích thước của mảng) phải được xác định
ngay tại thời điểm khai báo và phải là hằng số.
Ví dụ:
int A[100]; //khai báo mảng số nguyên A gồm 100 phần tử.

3

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.1 Mảng một chiều

B) Truy xuất dữ liệu trong mảng:
Truy xuất các phần tử của mảng theo cú pháp:
Tên_mảng[chỉ_số]
Trong đó chỉ_số là số nguyên bắt đầu từ 0 đến n-1, với n là
kích thước của mảng.
Ví dụ: Mảng A có 4 phần tử, phần tử thứ 2 là A[1]= - 7
Chỉ số
Mảng A
Phần tử

0
4
A[0]

1
-7
A[1]

4

2
3
A[2]

3
2
A[3]

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật

4.1.1 Mảng một chiều
C) Khởi tạo giá trị cho mảng một chiều khi khai báo:
Kiểu_dữ_liệu Tên_mảng[số_phần_tử] = { giá_tri_1, giá_trị_2,…};

Trong đó, giá_trị_1, giá_trị_2,… là các giá trị tương ứng
được khởi tạo cho từng phần tử của mảng theo đúng thứ tự. Số
lượng các giá trị khơng được vượt q kích thước của mảng.
Ví dụ 1: Khởi tạo giá trị cho tất cả các phần tử của mảng:
int A[5]={1,5,-8,7,0};
Ví dụ 2: Khởi tạo vài giá trị đầu của mảng, các phần tử sau mặc
định bằng 0:
int A[5]={2,4,1};
Ví dụ 3: Khởi tạo giá trị 0 cho tất cả các phần tử:
int A[5]={0};
Ví dụ 4: Khởi tạo mảng mà khơng khai báo kích thước:
int A[]={1,5,-8};
Khi đó mảng A sẽ có kích thước bằng 3 vì nó có 3 phần tử.
5

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.1 Mảng một chiều
D) Dùng mảng một chiều làm tham số hàm:
Việc truyền một phần tử đơn lẻ vào hàm thì hồn tồn
giống với truyền một biến vào hàm.
Đối với trường hợp muốn truyền tồn bộ mảng cho hàm thì
ta cần phải khai báo mảng là tham số hình thước của hàm.
Ví dụ:

int Max(int A[12], kich_thuoc);
Lưu ý:
- Có thể khơng cần ghi kích thước mảng trong phần khai
báo tham số hàm, ví dụ: int Max(int A[], kich_thuoc); ).
- Khi gọi hàm và truyền mảng thì ta chỉ ghi tên mảng mà
khơng có cặp ngoặc [] ,ví dụ: Gọi hàm Max ở ví dụ trên,
truyền tham số là mảng int B[12] , kích_thước là 12 như sau:
Max( B, 12) ;
6

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


Ví dụ: Dùng mảng một chiều làm tham số hàm

Kết quả khi chạy chương trình :
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.2 Mảng hai chiều
Dạng đơn giản nhất và thông dụng nhất của mảng nhiều
chiều là mảng hai chiều. Một mảng hai chiều là mảng chứa các
mảng một chiều.
Để cho dễ hiểu người ta thường biểu diễn mảng hai chiều
dưới dạng một ma trận gồm các hàng và các cột. Tuy nhiên, về
mặt vật lý thì các phần tử của mảng hai chiều vẫn được lưu

trong một khối nhớ liên tục nhau.
A) Khai báo mảng hai chiều:
Kiểu_dữ_liệu Tên_mảng[số_hàng][số_cột] ;
Khi đó kích thước mảng sẽ là tích (số_hàng*số_cột)
Ví dụ:
float A[3][4]; /*Mảng số thực A gồm 12 phần tử được chia
thành 3 hàng, 4 cột*/
8

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.2 Mảng hai chiều
B) Truy xuất các phần tử của mảng:
Mỗi phần tử của mảng có dạng:
Tên_mảng[chỉ_số_hàng][chỉ_số_cột]
Trong đó, chỉ_số_hàng có giá trị từ 0 đến (số_hàng -1)và
chỉ_số_cột có giá trị từ 0 đến (số_cột - 1).
Ví dụ: Mảng int A[3][2] được minh họa như hình dưới:
Chỉ số

(0, 0)

(0, 1)

(1, 0)

(1, 1)

(2, 0)

(2, 1)

A[0][0]

A[0][1]

A[1][0]

A[1][1]

A[2][0]

A[2][1]

0

1

0

6

2

1

-9

0

2

1

5

Mảng A
Phần tử

9

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.2 Mảng hai chiều
C) Khởi tạo giá trị cho mảng hai chiều khi khai báo:
Thứ tự các phần tử của mảng A[i][j] sẽ được khởi tạo theo
thứ tự như sau:
0

1

…

j-1

0
1
…

i-1

Ví dụ 1: Khởi tạo mảng số nguyên A[3][2] giống mảng 1 chiều:
int A[3][2]
= 2{2, 7, 9, 0, 4, -3};
6
-9

0

1

5
10

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.2 Mảng hai chiều
Ví dụ 2: Khởi tạo theo từng dòng (hàng), các phần tử của mỗi
dòng sẽ nằm trong một cặp dấu {}:
int A[3][2]={{2, 7}, {9, 0}, {4,-3}};
Ví dụ 3: Khởi tạo giá trị cho vài phần tử ở đầu mảng, các phần tử
còn lại sẽ tự động nhận giá trị 0:
int A[3][2]={{2, 7}, {9}, {4,-3}};
Ví dụ 4: Khởi tạo giá trị 0 cho tất cả các phần tử của mảng:
int A[3][2]={0};
Ví dụ 5: Khởi tạo giá trị cho mảng mà không bao gồm khai báo
chiều thứ nhất hay số hàng ( chiều thứ hai hay số cột bắt buộc
phải có):

int A[][2]={{2, 7}, {9, 0}, {4,-3}};

11

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.1.2 Mảng hai chiều
D) Mảng hai chiều làm tham số cho hàm:
Tương tự như mảng một chiều, mảng hai chiều cũng có
thể được dùng làm tham số cho hàm.
Khi khai báo một tham số là mảng hai chiều, cần phải chỉ
rõ số phần tử của các chiều, tuy nhiên số phần tử của chiều đầu
tiên có thể vắng.

11

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


Ví dụ về mảng hai chiều

Kết quả chạy chương trình:
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

13

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật

4.2 Con trỏ
A) Khái niệm
Con trỏ là một biến lưu trữ địa chỉ của một biến khác.
Nghĩa là, giá trị của con trỏ là địa chỉ của một ô nhớ trong bộ
nhớ.
Con trỏ thường được sử dụng trong những trường hợp:
- Được sử dụng bên trong hàm để truy xuất đến giá trị
của các biến nằm bên ngoài hàm.
- Truyền mảng và chuỗi từ một hàm đến một hàm khác.
- Cần cấp phát vùng nhớ động giúp quản lí và sử dụng bộ
nhớ một cách hiệu quả.
- Xây dựng các cấu trúc dữ liệu như cây, danh sách liên
kết,…

14

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.2 Con trỏ
B) Khai báo và sử dụng con trỏ
Cú pháp khai báo:
Kiểu_dữ_liệu *Tên_con_trỏ ;
Trong đó, Kiểu_dữ_liệu là kiểu của biến mà con trỏ
muốn trỏ đến. Dấu ‘*’ là kí hiệu con trỏ chỉ áp dụng duy nhất
cho biến nằm ngay sau nó.
Trước khi sử dụng con trỏ chúng ta phải chỉ rõ địa chỉ của
ơ nhớ mà nó trỏ đến bằng cách gán như sau:

Tên_con_trỏ = &tên_biến ;
Với ‘&’ là toán tử lấy địa chỉ của biến được đặt trước tên biến.
Ngồi ra, có thể khởi tạo cho con trỏ bằng giá trị 0 (hay NULL).
Một con trỏ có giá trị NULL không trỏ tới ô nhớ nào cả, nó khác
với con trỏ chưa khởi tạo.
15

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.2 Con trỏ
Lưu ý:
- Địa chỉ của một ô nhớ là một số nguyên không dấu, nên
kiểu dữ liệu của biến con trỏ sẽ là kiểu số nguyên
- Con trỏ được sử dụng trong hai trường hợp: sử dụng
chính giá trị của con trỏ và sử dụng giá trị của ô nhớ mà con
trỏ đang trỏ tới.
- Biến con trỏ có thể được sử dụng trong các biểu thức
giống như các biến thông thường.
- Trong trường hợp muốn truy xuất đến giá trị tại ô nhớ
mà con trỏ đang trỏ tới, ta sử dụng toán tử ‘*’ đặt trước biến
con trỏ( trừ trường hợp con trỏ có giá trị NULL để tránh lỗi khi
chạy chương trình).

16

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.2 Con trỏ

C) Các phép toán số học trên con trỏ
C chỉ cho phép một số phép toán số học được thực hiện
trên con trỏ gồm: +, -, ++,--, +=, -=.
Bên cạnh các phép tốn số học, chúng ta cịn có thể thực
hiện các phép so sánh giữa hai con trỏ như: ==, !=, >, >=, <, <=

17

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.2 Con trỏ
D) Cấp phát vùng nhớ động cho con trỏ
 Bằng các hàm trong <alloc.h> hay <stdlib.h>
- void *malloc( S ); Cấp phát vùng nhớ có kích thước S bytes
và trả về địa chỉ của vùng nhớ đó. Nếu không đủ bộ nhớ hàm trả
về giá trị NULL.
- void *calloc( N, S ); Cấp phát mảng động có N phần tử, mỗi
phần tử có kích thước S bytes và trả về địa chỉ của vùng nhớ đó.
- void *realloc(void *ptr, S); Cấp lại vùng nhớ với kích
thước S bytes cho biến con trỏ ptr, đồng thời chép dữ liệu vào
vùng nhớ mới.
 Bằng toán tử new :
BiếnConTrỏ = new KiểuDL[Số_phần_tử];

18

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật

4.2 Con trỏ
Ví dụ:
int *p1, *p2;
- Cấp động 1 biến kiểu int :
p1 = (int *) malloc( sizeof(int) );
p1 = new int;
- Cấp động 1 mảng 10 phần tử:
p2 = (int*) calloc(10, sizeof(int) );
p2 = new int[10];

19

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.2 Con trỏ
E) Xóa biến động
Giải phóng vùng nhớ động đã cấp phát cho biến con trỏ:
 Dùng hàm: free (Biếncontrỏ);
 Dùng tốn tử: delete Biếncontrỏ;
Ví dụ:
free(p1);
delete p1;

20

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


Ví dụ 1: Minh họa về con trỏ

Kết quả khi chạy chương trình:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

21

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


Ví dụ 2: Sử dụng biến con trỏ để hàm trả về nhiều giá trị

Kết quả khi chạy chương trình: Hàm init trả về 2 giá trị cho x và y
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------22

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


4.3 Con trỏ và mảng
Mảng và con trỏ ln có mối quan hệ mật thiết với nhau.
Tên mảng chứa địa chỉ của phần tử đầu tiên của mảng, tức là
mảng làm việc giống như con trỏ luôn trỏ đến phần tử đầu tiên.
Vì thế, phép gán biến con trỏ cho một biến mảng là hoàn toàn
hợp lệ. Tuy nhiên biến con trỏ có thể được gán một địa chỉ khác,
tức là giá trị của nó có thể thay đổi. Trong khi đó, biến mảng
ln ln trỏ đến một vùng nhớ cố định do đó phép gán biến
mảng cho biến con trỏ là không hợp lệ.

23

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


Ví dụ : Cộng hằng số vào mảng

Kết quả khi chạy chương trình:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------24

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật


Bài tập luyện tập
Bài 1: Viết chương trình nhập giá trị cho dãy số thực gồm n phần
tử ( n<=100). Tìm và in ra chỉ số của các phần tử có giá trị nhỏ
nhất trong dãy.
Bài 2: Nhập một dãy n số nguyên (n < 50) và một số nguyên x.
Loại khỏi dãy những phần tử có giá trị bằng x.
Bài 3: Tính tổng bình phương các phần tử của dãy số nguyên gồm
n phần tử (n<=20).
Bài 4: Sắp xếp một dãy số nguyên gồm n phần tử (n<=40) theo thứ
tự tăng dần. Chèn thêm một số nguyên x nhập từ bàn phím vào dãy
sao cho dãy vẫn tăng dần. Xuất dãy mới ra màn hình.

25

Khoa CNTT - Bài giảng THĐC - Khối ngành kỹ thuật