Tải Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự - Lý thuyết và Bài tập vận dụng phần Tiếng Việt - Tập làm văn lớp 10

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Lý thuyết Ngữ Văn 10</b>

<b>Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự</b>
<b>A. KIẾN THỨC CẦN NHỚ</b>

<b>1. Khái niệm</b>
<b>a. Xét ngữ liệu</b>

Xe chạy chậm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tơi, vài giây sau, tơi đuổi kịp.
Tơi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và, khi trèo lên xe, tơi ríu cả chân lại. Mẹ tơi
vừa kéo tay tơi, xoa đầu tơi hỏi, thì tơi ịa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tơi cũng
sụt sùi theo:

- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.

Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy
giờ tơi mới kịp nhận ra mẹ tơi khơng cịm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời
người họ nội của tơi nói. Gương mặt mẹ tơi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong, và
nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng
được trơng nhìn và ơm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tơi lại tươi đẹp
như thuở cịn sung túc? Tơi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh
tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man
khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai
trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường. Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp
mặt vào bầu sữa nóng của người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán
xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vơ
cùng.

(Trong lịng mẹ - Nguyên Hồng)
Đoạn trích trên kể lại giây phút Hồng được gặp lại mẹ. Sự việc này được thể
hiện thông qua các yếu tố miêu tả và biểu cảm:

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

+ Xe chạy chầm chậm. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hơi, và khi trèo lên
xe tơi ríu cả chân lại.

+ Mẹ tơi khơng cịm cõi xơ xác như cơ tơi nói

+ Gương mặt mẹ tơi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm
nổi bật màu hồng của hai gò má

+ Hơi quần áo của mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn… thơm
tho lạ thường.

- Yếu tố biểu cảm thể hiện niềm sung sướng, xúc động của hai mẹ con khi
gặp lại nhau, đặc biệt là chú bé Hồng khi được nằm trong lịng mẹ

+ Tơi ịa lên khóc rồi cứ thế nức nở.

+ Hay tại sự sung sướng bỗng chốc được trơng thấy cái hình hài… sung túc
+ Tơi thấy những cảm giác ấm áp… khắp da thịt

+ Phải bé lại và lăn vào lịng… êm dịu vơ cùng

→ Yếu tố miêu tả và biểu cảm giúp cho cuộc gặp gỡ giữa Hồng và mẹ trở
nên sinh động, cụ thể, hấp dẫn và cảm động hơn.

<b>b. Kết luận</b>

- Miêu tả là sử dụng ngôn ngữ làm cho người nghe (người đọc, người xem)
có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện ra trước mắt.

- Biểu cảm bộc lộ những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước sự vật, hiện
tượng trong đời sống

- Miêu tả trong văn tự sự là phương tiện để làm cho sự vật, con người, sự
việc trở nên rõ ràng sinh động. Miêu tả trong văn miêu tả là phương thức chính để
biểu hiện sự vật, hiện tượng, con người…

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<b>2. Quan sát, liên tưởng tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm</b>
<b>trong văn tự sự.</b>

<b>a. Xét ngữ liệu</b>

Nếu có lần nằm ngồi trời suốt mấy đêm, hẳn bạn thừa biết giữa lúc chúng
ta ngủ thì cả một thế giới huyền bí bừng dậy trong cảnh cơ quạnh và u tịch. Lúc ấy
suối reo rõ hơn, đầm ao nhen lên những đốm lửa nhỏ, /…/ và văng vẳng trong
không gian những tiếng sột soạt, những tiếng rung khe khẽ, tưởng đâu cành cây
đang vươn dài và cỏ non đang mọc. Ban ngày là cuộc sống của chúng sinh còn ban
đêm là cuộc sống của cây cỏ. Khơng quen thì dễ sợ… Cho nên tiểu thư của chúng
ta cứ mỗi làn nghe thấy một tiếng động nhỏ là đã run lên và nép sát vào người tơi.
Một lần, từ phía mặt đầm lấp lánh dưới kia nổi lên một tiếng kêu dài, não ruột,
ngân vang rền rền tới chỗ chúng tơi ngồi. Cũng vừa lúc một vì sao rực rỡ đổi ngôi,
lướt trên đầu chúng tôi về cùng một hướng đó, dường như tiếng than vãn mà chúng
tơi vừa nghe thấy kia đã mang theo một luồng ánh sáng.

- Cái gì thế? – Xtê-pha-nét khe khẽ hỏi.

- Có một linh hồn lên thiên đàng, cơ chủ ạ. – Nói rồi tôi làm dấu thánh.
Nàng cũng làm theo và cứ ngồi ngửa cổ như thế một lát, vẻ rất trầm ngâm. /
…/

Nàng vẫn ngước mắt lên cao, tay đỡ lấy đầu, vai khoác tấm da cừu, nom
nàng như chú mục đồng của nhà trời.

- Nhiều sao quá! Đẹp quá kìa! Chưa bao giờ tôi thấy nhiều sao như thế này.
Mục đồng có biết tên các ngơi sao khơng?

- Dạ có, thưa cô chủ. /…/

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

khi ngàn sao trên trời mời dần, nhòa đi trong buổi ban mai đang rạng. Cịn tơi, tơi
nhìn nàng ngủ, đáy lịng hơi xao xuyến nhưng vẫn giữ được mình vì đêm sao sáng
kia bao giờ cũng đem lại cho tôi những ý nghĩ cao đẹp. Quanh hai chúng tôi, ngàn
sao vẫn tiếp tục cuộc hành trình trầm lặng ngoan ngỗn như một đàn cừu lớn; và
đôi lúc, tôi tưởng đâu một trong những ngôi sao kia, ngôi sao thanh tú nhất, ngời
sáng nhất lạc mất đường đi đã đậu xuống vai tôi mà thiêm thiếp ngủ…

⇒ Trong văn bản trên, để miêu tả đêm sao sáng và cô gái, tác giả đã quan sát
bằng mắt (thị giác), bằng tai (thính giác), bằng da thịt (xúc giác)... ; liên tưởng cô
chủ nhỏ như chú mục đồng (cậu bé chăn cừu) của nhà trời; tưởng tượng ra cuộc
hành trình thầm lặng của các vì sao như một đàn cừu lớn.

⇒ Cảm xúc, suy nghĩ của chàng chăn cừu (nhân vật tôi) được rút ra từ: Các
hình ảnh quan sát được từ trời sao và cơ bé, những liên tưởng của nhân vật tôi,
hững sự vật, sự việc gây cảm xúc mạnh: Cô chủ nhỏ ngả đầu lên vai.

<b>b. Kết luận</b>

- Muốn miêu tả và biểu cảm thành cơng, người viết phải quan tâm tìm hiểu
cuộc sống, con người, bản thân, đồng thời chú ý quan sát, liên tưởng, tưởng tượng
về sự vật, hiện tượng khách quan.

+ Miêu tả cần đến quan sát nhưng cũng cần đến liên tưởng, tưởng tượng, vì
liên tưởng giúp cho việc so sánh, lựa chọn các chi tiết quan sát được, cịn tưởng
tượng giúp hình dung ra sản phẩm (hình tượng) một cách hoàn chỉnh và sáng tạo.

+ Để câu chuyện khơng gây cảm giác khơ khan, người kể phải: Tìm xúc
cảm, rung động từ sự quan sát, liên tưởng, tưởng tượng, hồi ức; từ những sự vật, sự
việc đã và đang lay động trái tim người kể.

<b>B. LUYỆN TẬP CỦNG CỐ</b>

<b>1. Tìm yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn trích. Phân tích giá trị của</b>
<b>các yếu tố đó.</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!
- Cụ bán rồi?

- Bán rồi? Họ vừa bắt xong.

Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng
ậng nước, tôi muốn ơm chồng lấy lão mà ịa lên khóc. Bây giờ thì tơi khơng xót
năm quyển sách của tơi q như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão Hạc. Tôi hỏi cho
có chuyện:

- Thế nó cho bắt à?

Mặt lão đột nhiên co dúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước
mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu
như con nít. Lão hu hu khóc...

Khốn nạn... Ơng giáo ơi! Nó có biết gì đâu! Nó thấy tơi gọi về thì chạy ngay

về, vẫy đi mừng. Tơi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà,
ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên. Cứ thế là thằng Mục
với thằng Xiên, hai thằng chúng nó chỉ loay hoay một lúc đã trói chặt cả bốn chân
nó lại. Bấy giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết! Này! Ông giáo ạ! Cái giống nó cũng
khơn! Nó cứ làm in như nó trách tơi; nó kêu ư ử, nhìn tơi như muốn bảo tôi rằng:
“A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này?”. Thì
ra tơi già bằng này tuổi đầu rồi cịn đánh lừa một con chó, nó khơng ngờ tơi nỡ tâm
lừa nó!

(Lão Hạc – Nam Cao)
<b>Trả lời:</b>

- Các yếu tố miêu tả và biểu cảm:

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

+ Biểu cảm: Lão cố làm ra vui vẻ, tôi muốn ơm chồng lấy lão mà khóc ịa
lên. Tơi ái ngại cho lão

- Giá trị biểu hiện: Khắc họa nỗi đau xót, tiếc thương của lão Hạc khi phải
bán đi cậu vàng. Thể hiện niềm đồng cảm, chia sẻ của ông giáo với lão Hạc.

<b>2. Viết một bài văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm kể về</b>
<b>một lần thăm lại trường cũ.</b>

<b>Gợi ý:</b>

a. Mở bài: Giới thiệu về ngơi trường cũ của mình
b. Thân bài:

- Hoàn cảnh về thăm trường cũ:

+ Nhân ngày kỉ niệm 20/11 tôi về thăm trường, ôn lịa kỉ niệm xưa, thăm
thầy cô thăm bạn bè

+ Tôi cảm thấy rât háo hức và mong chờ.

+ Chúng tôi cùng về chung một lớp, những ai bận có thể về sau.

+ Tơi đi trên con đường lúc nhỏ tôi vẫn đi mà sao nay khác hẳn, từng hàng
rào, lối đi, đến con đường cũng có cảm giác lạ.

- Khơng khí ngày về thăm trường: Vô cùng nhộn nhịp. tấp nập

- Miêu tả cảnh trường: Cổng trường, sân trường, lớp học, bàn ghế . hàng
cây,..

- Miêu tả về thầy cô, bạn bè: Thầy cô, bạn bè đều khác lạ, chỉ có những thầy
cơ trẻ cịn những người thầy dạy tơi năm xưa đã về hưu, hay chỉ còn lại vài người.

- Cảm xúc của bản thân: Sung sướng, tự hào khi trường ngày một khang
trang, đẹp đẽ. Bồi hồi, xúc động khi gặp lại thầy cô, bạn bè, bâng khuâng nhớ đến
những kỉ niệm cũ.

c. Kết bài: Suy nghĩ và cảm xúc của bản thân sau lần về thăm trường cũ
Các tài liệu liên quan:

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

 Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong văn tự sự

</div>

<!--links-->