Tải Cảm nhận về bài thơ "Khóc Dương Khuê" của nhà thơ Nguyễn Khuyến - 4 Bài văn mẫu lớp 11

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Đề bài: Cảm nhận về bài thơ "Khóc Dương Khuê" của nhà thơ Nguyễn</b>
<b>Khuyến Ngữ văn 11</b>

<b>Dàn ý chi tiết</b>
<b>1. Mở Bài</b>

Giới thiệu bài thơ: Đau buồn trước hung tin bạn mất, Nguyễn Khuyến đã sáng
tác bài thơ Khóc Dương Kh để bày tỏ nỗi lịng mình trước vong linh tri kỷ.
<b>2. Thân Bài</b>

* Sơ lược về Dương Khuê và tác phẩm:

- Dương Khuê (1839-1932), hiệu là Vân Trì, q ở tỉnh Hà Đơng (nay thuộc
Hà Nội), là người học rộng tài cao, cùng đỗ cử nhân với Nguyễn Khuyến, và đỗ
Tiến sĩ vào năm 1868, sinh thời đã làm quan đến chức Tổng đốc Nam Định,
Ninh Bình. Là một trong những người bạn tri âm, tri kỷ nhất của Nguyễn
Khuyến.

- Khóc Dương Khuê được Nguyễn Khuyến viết vào năm 1902 khi Dương
Khuê bệnh mất.

* Hai câu thơ đầu:

- Thể hiện sự buồn thương, bàng hoàng khi người bạn tri kỷ của ông bỗng
nhiên bệnh mất.

- Cách gọi "bác Dương" nghe vừa thân thiết vừa kính trọng.

- Nỗi đau xót của tác giả khơng chỉ khu trú riêng tâm hồn tác giả mà còn vượt
ra phủ khắp mây trời, biển nước.

* 14 câu thơ tiếp "Nhớ từ...than trời"

- Là những hồi tưởng của Nguyễn Khuyến về những kỷ niệm với Dương Khuê
thời trai trẻ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

- Là những ngày cùng nhau vui vầy thú tao nhã, ngắm cảnh núi sông, làm thơ,
uống rượu, nghe đàn, nghe hát,...

- Khơng chỉ chung vui lúc thái bình mà cịn cùng hoạn nạn lúc thế sự nhiễu
nhương.

=> Tất cả những kỷ niệm ấy đều in dấu sâu đậm trong lòng Nguyễn Khuyến, là
những thú vui, là những hạnh phúc dẫu thông thường, giản dị thế nhưng lại
mang nhiều ý nghĩa sâu sắc với tác giả.

* 6 câu thơ tiếp "Bác già...chưa can":

- Những khó khăn về sức khỏe đã khơng cho phép hai người tri kỷ khơng có
nhiều cơ hội gặp nhau.

- Niềm vui mừng, hạnh phúc khi gặp lại bạn sau thời gian dài xa cách, nỗi an
tâm về sức khỏe của bạn.

=> Tình cảm càng trở nên tha thiết, sâu nặng.
* 10 câu thơ tiếp "Kể tuổi...tiếng đàn"

- Nỗi bàng hồng, xót xa vì bạn hiền ra đi đột ngột

- Người đã mất, đứng trước những thú vui vốn là tao nhã, là thú vị khi xưa thì
hơm nay nó cũng trở nên nhạt nhịa, khơng cịn hứng thú.

- Sự trống rỗng đến tột cùng trong tâm hồn tác giả mà không một âm điệu,
không một vần thơ, khơng một thứ rượu ngon nào có thể bù đắp.

- Nguyễn Khuyến sử dụng tinh tế các điển cố cùng ngôn từ điêu luyện, âm điệu
đậm những nỗi trầm buồn, nuối tiếc xa xăm càng thể hiện được tình nghĩa thắm
thiết, sâu sắc của mình với người tri kỷ đã khuất.

* 4 câu thơ cuối:

- Mọi nỗi đau, mọi nỗi nhớ dường như đã ép cả vào lịng, chơn giấu vào tim,
chẳng thể khóc thành tiếng, nước mắt cũng khơng thể "chứa chan" mà đều chảy
cả vào tâm hồn của thi sĩ.

- Đó là nỗi đau tận cùng, tột bậc khơng khóc thành tiếng, khơng thể nói thành
lời được nữa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

- Nội dung: Niềm xót thương sâu sắc trước người bạn đã khuất, ca ngợi tình
bạn đẹp đẽ, thiêng liêng sâu sắc của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê.

- Nghệ thuật: Thể thơ song thất lục bát, với ngôn ngữ giản dị, thân tình, trong
sáng, đậm chất suy tưởng, trầm ngâm, với nhiều những điển tích, điển cố sâu
sắc.

<b>Bài làm 1</b>

Trong lịch sử văn học Việt Nam, bài thơ Khóc Dương Khuê của nhà thơ
Nguyễn Khuyến được xếp vào hàng những tác phẩm xuất sắc nhất viết về đề
tài tình bạn.

Bao trùm bài thơ này là nỗi lịng đau xót khơn nguôi của tác giả, trước việc bạn
qua đời. Nguyễn Khuyến mở đầu bài thơ bằng một tiếng than thảng thốt:

<i>"Bác Dương thôi đã thôi rồi</i>

<i>Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta!".</i>

Tin bạn mất đột ngột quá, bất ngờ quá khiến nhà thơ sững sờ. Cách xưng hô ở
câu thơ đầu khiến người đọc ít nhiều có thể đốn được đây là mối quan hệ bạn
bè giữa những người cao tuổi. Đúng vậy, khi Dương Khuê mất, Nguyễn
Khuyến đã ngót 70 tuổi. Nỗi đau của người già, hơn nữa lại là một nhà nho
luôn quen sống chừng mực, thâm trầm tất phải lặn vào trong lòng, phải xốy
vào trong tim, ít khi phơ ra bên ngồi. Bằng cách sử dụng nhiều tình thái từ một
cách tự nhiên gợi cảm, nhà thơ khơng nói trực tiếp đến việc bạn mất, nhưng
người đọc ai cũng hiểu. Đây là một cách nói giảm đi, dường như nhà thơ sợ
nhắc trực tiếp đến một sự thực phũ phàng. Hơn nữa, cụm từ "thơi đã thơi rồi"
cịn thể hiện tình cảm nuối tiếc lẫn sự bất lực của nhà thơ trước sự thật đau đớn.
Mất bạn, Nguyễn Khuyến thấy không gian rộng lớn dàn trải, "nước mây" đâu
cũng thấm đậm một nỗi buồn thầm lặng khuôn nguôi: "Nước mây man mác
ngậm ngùi lòng ta."

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

và bàn luận văn chương. Đặc biệt, họ đã cùng nhau sống trong cảnh đau khổ
của đất nước: "Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn - Phận đẩu thăng chẳng
dám than trời". Viết câu thơ trên, khẳng định sự đồng cảnh giữa hai người,
chứng tỏ Nguyễn Khuyến cảm thơng sâu sắc nỗi lịng của bạn mình: cho dù
vẫn làm quan với tân triều, nhưng đâu phải Dương Kh khơng có ít nhiều nỗi
chán ngán trước thế cuộc?

Bằng đoạn hồi tưởng này, người đọc có thể hình dung ra đơi bạn Nguyễn
-Dương đều là những "tao nhân mặc khách" gắn bó keo sơn với nhau lâu bền từ

lúc hàn vi tới khi vinh hiển. Những kỉ niệm được trình bày theo trình tự thời
gian tạo nên ở người đọc ấn tượng về mối quan hệ liên tục bền vững trong toàn
bộ cuộc đời của hai người. Trong tình bạn ấy có cả sự kính trọng, lẫn tình u
mến "kính u", thủy chung "từ trước đến sau".

Nhà thơ còn nhớ rất rõ lần cuối cùng gặp gỡ người bạn già cách đây đã ba năm.
Tác giả chỉ mô tả lần gặp gỡ này bằng một vài chi tiết:

<i>"Cầm tay hỏi hết xa gần,</i>

<i>Mừng rằng bác vẩn tinh thần chưa can".</i>

Người đọc đủ hình dung ra hình ảnh thật xúc động của Nguyễn Khuyến đối với
Dương Khuê. Nhà thơ ân cần hỏi han bạn mình đủ điều và mừng rỡ khi thấy
bạn tuổi đã cao, song vẫn minh mẫn, tỉnh táo. Đây chính là nét đáng quý trong
con người Nguyễn Khuyến, dù đã có khi đạt tới đỉnh cao danh vọng, tâm hồn
nhà thơ vẫn bình dị, gần gũi, thương mến vợ con, bè bạn, xóm giềng... Chẳng
cứ đối với Dương Khuê, tình cảm nhà thơ đối với Bùi Văn Quế (tức ông nghè
Châu Cầu) cũng đằm thắm không kém. Nhân nước lụt, nhà thơ hỏi thăm bạn
thật kĩ lưỡng, tỉ mỉ tựa hồ như một nhà nơng chính cống thăm hỏi người ruột
thịt cùng cảnh ngộ:

<i>"Ai lên nhắn hỏi bác Châu Cầu,</i>

<i>Lụt lội năm nay bác ở đâu?</i>

<i>Mấy ổ lợn con rày lớn bé?</i>

<i>Vài gian nếp cái ngập nông sâu?"</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<i>"Em cũng chẳng no mà chẳng đói,</i>

<i>Thung thăng chiếc lá rượu lưng bàu</i>

(Lụt, hỏi thăm bạn)
Tình cảm chân thành, nồng hậu, chu đáo, lời lẽ mộc mạc... là những yếu tố
quan trọng làm cho những bài thơ viết về tình bạn của Nguyễn Khuyến lay
động trái tim người đọc. Ở bài "Khóc Dương Khuê", tình cảm này tập trung ở
phần cuối.

Hình ảnh Dương Khuê trong lần gặp gỡ cuối cùng vẫn sâu đậm trong tâm trí
Nguyễn Khuyến. Nhà thơ cảm thấy việc bạn mất là phi lí. Tác giả tự hỏi:

<i>"Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác,</i>

<i>Tơi lại đau trước bác mấy ngày,</i>

<i>Làm sao bác vội về ngay".</i>

Nhưng tiếc rằng điều phi lí, điều trái lẽ thường ấy đã là một sự thật. Chính vì
phi lí nên sự đau xót, nuối tiếc càng được nhân lên gấp bội:

<i>"Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời".</i>

Câu thơ bng ra một cách tự nhiên, khó có thể thấy đâu là kĩ thuật đặt câu
dùng từ nhưng đã diễn đạt thành công nỗi đau to lớn ập đến bất ngờ.

Cái chết của bạn làm cho nhà thơ thêm chán chường. Cuộc đời đầy những điều
ngang trái, tuổi cao, lên tiên cũng là lẽ thường tình. Có điều, sao bạn nỡ vội
vàng để người bạn già ở lại phải chịu sự trống vắng khơng gì bù đắp nổi? "Ai

chẳng biết chán đời là phải - Vội vàng chi đã mải lên tiên". Câu thơ có ý trách
bạn, nhưng đằng sau đó cịn là một tâm trạng khơn nguôi về thế sự. Tâm trạng
này không những bàng bạc trong tiếng khóc Dương Kh, mà có khi cịn được
bộc bạch một cách trực tiếp hơn qua những câu thơ như: "Đời loạn đi về như
hạc độc - Tuổi già hình bóng tựa mây cơi" (Cảm tác), hay "Bạn già lớp trước
nay cịn mấy? - Chuyện cũ mười phần chín chẳng như" (Cảm hứng)...

Tuổi già, mắt lồ chân chậm, mơi quan hệ vốn đã hạn hẹp; nay, mất bạn, nhà
thơ càng đơn độc, chơ vơ:

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<i>Không mua không phải không tiền không mua.</i>

<i>Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,</i>

<i>Viết đưa ai ai biết mà đưa?</i>

Ở đây nghệ thuật điệp từ đã mang lại hiệu quả đáng kể. Trong ba dịng thơ tổng
cộng 21 chữ, chữ "khơng" xuất hiện đến 6 lẩn, diễn tả tài tình tâm trạng trống
vắng ghê gớm của con người. Đồng thời, cách kết cấu trùng điệp ở những câu
thơ nói trên tạo được cảm giác như nghe tiếng khóc nức nở khơng dứt.

Mất bạn, nhà thơ mất tất cả những gì hứng thú và thay đổi cả nếp sinh hoạt
trong cuộc sống thường nhật: không uống rượu, không làm thơ, đàn không
muốn gảy, giường phải treo lên. Như vậy, hỏi cịn gì đáng sống? Những thay
đổi ấy, chứng tỏ tác giả đã phải trải qua một cuộc khủng hoảng tinh thần quá
sức chịu đựng bởi cái chết của bạn. Điều đó khẳng định tình bạn giữa hai người
thật keo sơn gắn bó.

Nghệ thuật trùng điệp còn tiếp tục phát huy được hiệu quả cao hơn ở một số
câu tiếp theo: "Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở - Tôi tuy thương lấy nhớ làm

thương", tạo cho câu thơ có âm điệu tựa hồ như sóng biển từng đợt tràn lên rồi
rút xuống, rồi lại tràn lên mạnh mẽ hơn diễn đạt thành công nỗi đau của nhà thơ
càng về sau càng sâu xa, thống thiết.

Mở đầu bài thơ là tiếng kêu ngạc nhiên, kết thúc bài thơ là tiếng khóc:
<i>"Tuổi già hạt lệ như sương,</i>

<i>Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan",</i>

Sau bao nhiêu thăng trầm của cuộc đời đen bạc nay sắp trở thành người "cổ lai
hi" (xưa nay hiếm), cụ n Đổ làm gì cịn đủ nước mắt mà khóc bạn? Nỗi đau
khơng tràn ra ngồi được, ắt phải lặn âm thầm vào bên trong trái tim nhà thơ.
Nhà thơ nói là mình khơng khóc, nhưng dường như hai câu kết thấm ướt nước
mắt nóng hổi xót thương!

Bằng tài năng kiệt xuất, Nguyễn Khuyến đã để lại cho hậu thế một bài thơ khóc
bạn chan chứa nước mắt, qua những lời diễn đạt chân tình thống thiết.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

Bên cạnh chủ đề tình yêu quê hương đất nước, tình cảm lứa đôi được nhắc tới
qua rất nhiều tác phẩm thì ta cũng chẳng thể nào quên được những bài thơ viết
về một thứ tình cảm rất đỗi thiêng liêng khác - đó chính là tình bạn. Trong nền
văn học Việt nam, chắc hẳn những người yêu thơ ca chẳng thể nào được bài
thơ “Khóc Dương Khuê” của nhà thơ Nguyễn Khuyến viết dành tặng người
bạn hiền của mình đã khiến bao trái tim phải thổn thức.

Bắt nguồn cảm hứng từ nỗi lòng thương tiếc khôn nguôi của tác giả trước
tin bạn qua đời, Nguyễn Khuyến đã gửi những tâm tình của mình qua những
lời thơ sau:

“Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta”

Còn nỗi đau nào xót xa hơn khi hay tin người bạn, người thân của mình đột
ngột qua đời. Người sống kẻ chết, biết cịn gì đây. Ngay khi hay “bác Dương"
qua đời, tác giả đã chợt thốt lên một tiếng lòng thảng thốt, tiếc nuối. Hai tiếng
"thôi” như một lời buông xuôi, chẳng thể nào cứu vãn được sự thật đắng cay ấy
đây. Tác giả dường như muốn phủ nhận cái chết của người bạn ấy mà chẳng
nhắc đến một từ “chết” trong câu. Chỉ là tiếng “thôi đã thôi rồi” càng thể hiện
nỗi bất lực, một nỗi đau đến vô thức, nỗi đau chèn nén giữa lồng ngực mà
chẳng thể nào bật lên tiếng khóc. Mất bạn rồi, khơng gian nơi đây càng trở nên
trống trải, vắng vẻ biết nhường nào “nước mây” cũng thấm đượm một nỗi buồn
khôn nguôi. Tựa như câu thơ của nguyễn Du “Người buồn cảnh có bao giờ vui
đâu”.

Sau những phút giây khiến con người ta phải giật mình, thảng thốt, Nguyễn
Khuyến ngồi đây và nhớ lại những kỉ niệm thuở người còn sống. Còn nhớ
những ngày chúng ta cùng đi thi, đi học, đỗ đạt.

“Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước
Vẫn sớm hơm tơi bác cùng nhau

Kính u từ trước đến sau
Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

nhau, tâm sự bàn thế sự đời. Cuộc gặp gỡ ấy tựa như duyên trời định, cảm thấy
chẳng bao giờ có thể tách rời. Những kỉ niệm được tác giả sắp xếp, giãi bày từ
những giây phút đầu tiên gặp gỡ, cho đến ngày ta cùng nhau tiến bước, góp mặt
trong những giai đoạn cuộc đời của nhau khiến cho mối quan hệ ấy càng trở
nên quan trọng, gắn bó. Trong tình bạn ấy có cả sự kính trọng, tin tưởng và thề
suốt đời thủy chung bên nhau.

“Cũng có lúc chơi nơi dặm khách;
Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo.

Có khi từng gác cheo leo,

Khúc vui con hát lựa chiều cầm xoang.
Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp:
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân.

Có khi bàn soạn câu văn,

Biết bao đơng bích điển phần trước sau”

Nguyễn Khuyến và người bạn ấy đã cùng nhau chu du đến những vùng đất
mới, nơi có tiếng suối reo lưng đèo, từng hòa chung niềm vui trong nhịp hát ả
đào, cùng nhau uống rượu đầy ắp khí xuân thực là mãn nguyện. Sung sướng
biết bao khi tôi và bác còn được bàn luận văn chương, chữ nghĩa của đức thánh
hiền để sống sao cho phải đạo làm người.

Tác giả còn hồi tưởng lại những thời khắc mà ông và Dương Khuê cùng
sống trong bối cảnh đất nước hoạn nạn nhưng vẫn cùng nhau giúp đỡ, chia sẻ
những khó khăn vất vả:

“Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn
Phận đấu thăng chẳng dám than trời

Bác già tôi cùng già rồi
Biết thôi thôi thế thì thơi mới là”

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

quan bóc lột, đánh đập tôi tớ. Sống trong cảnh hoạn nạn ấy, tác giả chẳng dám
mong được hưởng danh vọng, bổng lộc cao sang. Sau bao năm cống hiến tuổi
trẻ cho đất nước, giờ đây cáo phó chức quan về với chốn quê nhà, ngẫm lại thật
khiến cho người xót xa khi giờ đây, đôi ta phải trở thành nạn nhân của thời thế
hoạn nạn.

Đường đi lại, tuổi già thêm nhác,
Trước ba năm, gặp bác một lần,

Cầm tay, hỏi hết xa gần,

Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can.

Tuy xa nhau nhưng lịng vẫn ln hướng về nhau. Tuổi tác giờ đây đã chẳng
thể khiến cho tôi và bác được cùng nhau rong ruổi trên những miền đất mới.
Biết bao năm ta mới được hàn huyên, tâm sự đơi lần, thế nhưng nhìn thấy bác
vẫn mạnh khỏe, tâm tính vẫn thanh cao trong sạch thật khiến cho Nguyễn
Khuyến thấy an lòng.

Vậy nên, sau biết bao lời thăm hỏi gần xa, bỗng nhiên hay tin bác ra đi, thật
khiến cho tác giả không thể tin được. Nhà thơ tự đặt ra câu hỏi rằng:

“Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác
Tơi lại đau trước bác mấy ngày

Làm sao bác vội về ngay

Chợt nghe tôi những chân tay rụng rời”

Cái chết đến đâu có phân biệt già trẻ trước sau, bác đi trước rồi sẽ được an

nghỉ nơi đất mẹ, nhưng nỗi đau của người sống biết lời nào diễn tả cho hết.
Nghe tin đột ngột như sét đánh ngang trời, thật khiến cho người ta bủn rủn,
rụng rời. Cảm xúc chân thực của tác giả khi nghe tin như vậy thật chân thực,
sâu sắc biết bao.

“Ai chả biết chán đời là phải,
Vội vàng chi đã mải lên tiên.
Rượu ngon, khơng có bạn hiền,

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

Sự ra đi của người bạn hiền khiến cuộc đời tác giả trở nên chán chường,
buồn tủi biết bao. Cớ sao tuổi chưa phải quá già, mà bạn đã vội vàng rời xa trốn
trần tục để đến một nơi thật xa. Biết lấy gì đây bù đắp lại nỗi trống vắng mà
người đã khuất để lại. Câu thơ để lại một lời trách móc, nhưng đằng sau đó là
một lời thổn thức về những tâm trạng đang ngổn ngang trong lòng tác giả. Tuổi
ta đã già, sống ở ẩn ở chốn yên bình này, giờ đây mất đi người bạn tâm giao
thật khiến cảm thấy cô quạnh biết nhường nào. Rượu ngon, nhưng khơng có
bạn hiền bầu bạn thì uống để làm gì. Uống rồi chỉ càng thêm sầu thương, nhớ
bạn mà thôi.

“Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết đưa ai, ai biết mà đưa.
Giường kia treo những hững hờ,
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn!”

Bao lời chất chứa trong lòng nay muốn được viết thành tràng thơ, nhưng
viết rồi biết đưa ai để cịn bình luận, tâm tình như những ngày tháng trước đây.
Mất bạn rồi, những hứng thú trước đây cũng chẳng cịn nghĩa lý gì. Khơng
uống rượu, không làm thơ, đàn cũng không muốn gảy, giường phải treo lên,
những thứ đã gắn bó biết bao năm tháng trong suốt cuộc đời Nguyễn Khuyến
giờ đây cũng đã chẳng còn quan trọng nữa. Chắc hẳn, tác giả đã phải trải qua

một cú sốc thật lớn trước những mất mát mà cái chết của người bạn hiền mang
tới. Thật buồn!

Sau điệp từ “không” được nhắc lại tới 11 lần trong các câu thơ, tác giả một
lần nữa sử dụng nghệ thuật trùng điệp ở trong khổ thơ cuối:

“Bác chẳng ở, dẫu van chẳng ở;
Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương,

Tuổi già, hạt lệ như sương,
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan?

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

biết bao lâu “hạt lệ như sương”. Sau bao thăng trầm biến cố, Nguyễn Khuyến
tưởng rằng đâu còn nước mắt để khóc bạn. Nỗi đau đớn nhất của lịng người
chính là chẳng thể nào thể hiện qua được những giọt nước mắt. Một người đã
từng giữ chức ở chốn quan trường, mạnh mẽ là thế nhưng giờ đây đang ướt
đẫm hai hàng nước mắt nóng hổi gửi tới sự ra đi của người bạn tri kỉ.

Bằng tài năng của mình, tác giả đã để lại cho đời một bài thơ khiến cho biết
bao trái tim độc giả cũng cảm nhận được nỗi đau thương, mất mát khi mất đi
những người thân yêu của mình. Biện pháp so sánh, ẩn dụ, điệp từ được sử
dụng khéo léo tài tình, những tình cảm chân thành của Nguyễn Khuyến dành
cho Dương Khuê đã được lưu danh tới muôn đời qua bài thơ "Khóc Dương
Khuê”.

<b>Bài làm 3</b>

Nguyễn Khuyến được xem là một tác giả nổi bật trong thi ca Việt Nam. Những
tác phẩm của ông luôn chứa đựng nhiều tình cảm tha thiết, dạt dào, tiêu biểu là
bài thơ Khóc Dương Khuê. Có thể nói, cho đến nay chưa có một bài thơ nào

thể hiện được tình bạn đẹp đẽ, chân thành đến vậy.

Tình bạn giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê xét cho cùng cũng khơng
phải là một tình bạn thật hoàn mỹ. Tuy nhiên Dương Khuê mất đi cũng đã để
lại một nỗi đau cho Nguyễn Khuyến. Khi đó ơng khơng cịn biết gì cả, ơng đau
đớn khi mất đi một người bạn thân, mất một nguồn tình cảm quý giá khơng thế
lấy gì thay thế được. Khi nỗi đau trở nên quá sức chịu đựng, Nguyễn Khuyến
đã chợt kêu lên những tiếng kêu thảng thốt:

Bác Dương thôi đã, thôi rồi,
Nước mây man mác, ngậm ngùi lòng ta.

Hai tiếng “thôi” tưởng như tự nhiên và dân dã nhưng lại làm bật lên nỗi đau
khổ đến tột cùng. Nói đến cái chết, nhưng Nguyễn Khuyến lại không dám động
đến từ “chết”. “Thôi đã… thôi rồi”, nghĩa là hết, nghĩa là kết thúc một cuộc
đời. Không đau nỗi đau thật, làm sao có thể khóc một tiếng khóc thật như thế
được. Chỉ có điều Nguyễn Khuyến khơng thét lên, tiếng khóc của người là
khóc với mình, tiếng khóc lắng vào lịng, khóc cho tự mình nghe.

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước
Những sớm hôm tơi bác cùng nhau

Kính u từ trước đến sau
Trong khi gặp gỡ biết đâu duyên trời

Hai người vốn chẳng quen biết gì nhau, Nguyễn Khuyến quê ở Bình Lục
-Hà Nam, Dương Khuê quê ở Vân Đình - -Hà Đơng, lần đầu gặp nhau trong
khoa thi Hương và cùng thi đỗ, thế mà cứ như duyên trời định sẵn, tình bạn bắt
đầu từ đây. Nào “lúc sớm hơm”, rồi “tơi bác”,… sao mà bình dị, sao mà nôm
na, thân mật đến thế.

Mới gặp lần đầu nhưng Dương Khuê đã để lại một ấn tượng tốt đẹp trong
lịng nhà thơ, đó là sự “kính yêu từ trước đến sau”. Một cảm giác mà chỉ có tri
âm mới nhận ra được. Cùng với giọng kể lể chân thành đó, nhà thơ nhắc lại với
bạn về những kỉ niệm khác:

Cũng có lúc chơi nơi dặm khách
Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo

Có khi từng gác cheo leo
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang.

Họ đã từng cùng nhau trải qua những giờ phút thú vị, họ đều có tâm hồn
biết thưởng thức và chia sẻ những niềm vui thanh cao của kẻ tao nhân mặc
khách.

Nhà thơ như đang cùng người bạn quá cố của mình sống lại với những cảm
giác thích thú “nơi từng gác cheo leo”, lắng nghe tiếng hát, tiếng đàn hay rung
cảm vì tiếng suối “róc rách lưng đèo” nơi “dặm khách”. Ơng khơng thể qn
được những thú vui “lựa chiều cầm xoang” để trải lịng mình theo tiếng đàn,
tiếng hát xa xơi.

Cũng có lúc rượu ngon cùng nhấp
Chén quỳnh tương ấm áp bầu xuân

Có khi bàn soạn câu văn

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

Sự tinh tế của nhà thơ được thể hiện qua việc nhà thơ dùng từ “cùng nhấp”,
chính là theo lối cùng nhâm nhi đối thơ trò chuyện của các bậc thánh nhân, chứ
không thô tục như những kiểu xuống suồng sã, bợm rượu.

Thật là những ngày vui khơng sao kể hết, nhưng cũng có khi hai người cùng
trải qua những ngày buồn, rất buồn. Đó là những ngày nước mất, nhà tan:

Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn
Phận đấu thăng chẳng dám than trời

Bác già, tơi cũng già rồi
Biết thơi thơi thế thì thơi mới là!

“Buổi dương cửu” nghĩa là để chỉ thời kỳ loạn lạc khi thực dân Pháp xâm
lược nước ta, nhà thơ coi đó như là một vận hạn mà đất nước và con người hay
chính ơng và Dương Khuê đang phải trải qua.

Qua 16 dòng thơ, Nguyễn Khuyến đã nhắc lại một cách cơ đọng và đầy đủ
nhất về tình bạn giữa hai người. Có rất nhiều kỷ niệm đang nhờ khiến ơng chưa
bao giờ hình dung ra sự mất mát có thể xảy đến vào lúc này.

Muốn đi lại tuổi già thêm nhác
Trước ba năm gặp bác một lần

Cầm tay hỏi hết xa gần

Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can.

Nguyễn Khuyến không phải đang làm văn, mà ông đang bộc lộ cảm xúc của
mình, vì thế mỗi câu đều có sự bình dị, đơn sơ đến chua chát, như một lời não
nề nào đó của ơng lão q mùa.

Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác

Tôi lại đau trước bác mấy ngày

Làm sao bác vội về ngay

Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời!

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

tôi chứ, cái lý sự thật chân thành và ai ốn “Chợt nghe, tơi bỗng tay chân rụng
rời!”. Càng cố chấp nhận nỗi đau đó thì lại càng thấy nó thật vơ lý:

Ai chẳng biết chán đời là phải
Vội vàng chi đã mải lên tiên
Rượu ngon khơng có bạn hiền

Không mua không phải không tiền không mua.

Cái chết của người bạn đã đến một cách vội vã quá, nó đã cướp đi một
người bạn hiền của ơng và có nghĩa là nó cũng cướp mất của ơng tất cả mọi
niềm vui trong cuộc sống.

Rượu ngon khơng có bạn hiền

Không mua không phải không tiền không mua

Khơng cịn bạn, khơng cịn biết uống rượu cùng ai và cũng khơng thiết uống
nữa. Khơng cịn bạn, cũng khơng cịn hứng để làm thơ nữa:

Câu thơ nghĩ đắn đo muốn viết
Viết đưa ai, ai biết mà đưa?

Thơ viết ra nhưng khơng có ai thưởng thức được, cảm thơng được, thì cịn

viết để làm gì. Sự mất mát của ơng sau cái chết của Dương Khuê là sự mất mát
không thể bù đắp được.

Giường kia treo cũng hững hờ
Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn

Và ông đành phải tự an ủi mình rằng người chết khơng thể sống lại được,
rằng có khóc lóc cũng chẳng giải quyết được gì.

Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở
Tơi tuy thương lấy nhớ làm thương

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

Mỗi chữ trong thơ ông đều đẫm nước mắt, những giọt nước mắt của một nỗi
đau quá lớn vì một tình bạn lớn

Những trải lịng trong bài Khóc Dương Kh của Nguyễn Khuyến đã diễn
đạt bằng một thứ ngôn ngữ giản dị, tự nhiên, đầy tính dân tộc nhưng lại để
trong lịng người đọc sự xót xa vơ cùng. Thế mới nói thơ ca Việt Nam vẫn luôn
chạm đến trái tim con người.

<b>Bài làm 4</b>

Trong cuộc đời mỗi con người để tìm cho mình một người bạn tri âm, tri kỷ có
thể cùng nhau chia sẻ chuyện thế gian, cùng trân trọng lẫn nhau là điều không
hề dễ dàng. Thế nên lúc đã may mắn có được rồi, thì khi họ mất đi lại càng
khiến con người ta thêm đau xót khơng cùng. Nguyễn Khuyến đã rất may mắn
khi có một tri kỷ ở đời là Dương Khuê, tuy nhiên sinh lão bệnh tử ở đời là
chuyện khó tránh khỏi. Dương Khuê về với cõi tây thiên cực lạc, đau buồn
trước tin bạn mất, Nguyễn Khuyến đã viết bài thơ Khóc Dương Khuê để thể
hiện tấm lịng xót đau cho người bạn tri kỷ, đồng thời hồi tưởng về những ký

ức đẹp đẽ thuở sinh thời của Dương Khuê với mình.

Dương Khuê (1839-1932), hiệu là Vân Trì, q ở tỉnh Hà Đơng (nay thuộc Hà
Nội), là người học rộng tài cao, cùng đỗ cử nhân với Nguyễn Khuyến, và đỗ
Tiến sĩ vào năm 1868, sinh thời đã làm quan đến chức Tổng đốc Nam Định,
Ninh Bình. Là một trong những người bạn tri âm, tri kỷ nhất của Nguyễn
Khuyến. Khóc Dương Khuê được Nguyễn Khuyến viết vào năm 1902 khi
Dương Khuê bệnh mất, nguyên mẫu là chữ Hán sau này được chính tác giả
dịch ra thành chữ Nôm, và trở nên phổ biến hơn cả. Bài thơ được viết theo thể
song thất lục gồm 38 câu.

Mở đầu bài thơ Nguyễn Khuyến thể hiện sự buồn thương, bàng hồng khi
người bạn tri kỷ của ơng bỗng nhiên bệnh mất.

"Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lịng ta."

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

hồng, là tiếng than nhẹ nhàng đầy suy tư của Nguyễn Khuyến trước hung tin
bạn mất. Nỗi đau trong lòng tác giả được lột tả bằng các từ láy "man mác",
"ngậm ngùi", bằng hình ảnh "nước mây" mênh mang, vơ định, rộng lớn bộc
bạch những nỗi buồn chơi vơi, khi đã ở tuổi xế chiều lại nghe người tri kỷ bước
trước một bước. m điệu câu thơ như chùng hẳn xuống, là tiếng lòng buồn
thương, lạc lõng, bơ vơ của tác giả, là nỗi đau khi để vụt mất thứ mà bản thân
trân trọng vô cùng, và nỗi buồn ấy không chỉ khu trú riêng tâm hồn tác giả mà
còn vượt ra phủ khắp mây trời, biển nước. Điều đó càng chứng minh rằng nỗi
đau mất bạn này là nỗi đau quá lớn, mà một tấm lòng nhỏ của riêng tác giả
chẳng thể nào chứa đựng hết đành phải san sẻ cho mây trời, để nguôi ngoai
phần nào.

Trong nỗi buồn thương, tiếc nuối bao la ấy, dòng suy nghĩ của Nguyễn Khuyến

dần dẫn lối đưa tác giả trở về với những kỷ xưa xa xăm, là giấc mơ thuở tráng
niên của hai con người vốn là tri âm, tri kỷ.

"Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Vẫn sớm hơm tơi bác cùng nhau;

Kính u từ trước đến sau,

Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?"

Nguyễn Khuyến hồi tưởng về thuở còn chung một khoa thi, cùng chung một sở
nguyện, nhớ những "sớm hôm tôi bác cùng nhau", cả hai cùng có những tình
cảm trân trọng, kính u thân tình, thấu hiểu lẫn nhau. Nguyễn Khuyến trân
trọng cuộc kỳ ngộ này mà đem so sánh với "duyên trời" sắp đặt, đó dường như
là một món quà quý giá mà cuộc đời đã ban tặng cho ông, ban cho ông một tri
kỷ bầu bạn giữa thời thế có nhiều rối ren nhũng nhiễu, những nhà trí thức phải
đau đáu về nỗi lo thời cuộc. May sao rằng vẫn có người chịu sẻ chia, tâm tình
chia sẻ những nỗi day dứt, đó chính là may mắn lớn nhất với cuộc đời của một
nhà nho đương thời. Cuộc sống của Nguyễn Khuyến khi gặp được tri kỷ
thường có những thú vui khuây khỏa của bậc cao nhân, hiền triết, thoát khỏi
chốn quan trường lắm thị phi cùng Dương Khuê, đó là niềm hạnh phúc mà bao
người mơ cũng khó có được.

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>

Có khi tầng gác cheo leo,
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang;

Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp,
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân.

Có khi bàn soạn câu văn,

Biết bao đơng bích, điển phần trước sau."

Đó là những thú vui tao nhã của thi nhân đương thời, cùng nhau ngao du thiên
hạ, ngắm cảnh sắc nhân gian, nghe "Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo", rồi
cũng có những lúc đứng trên thành lâu mà nhìn, mà nghe "con hát lựa chiều
cầm xoang", cũng có những lúc thưởng chung rượu ngon, say sưa men nồng,
rồi lại cùng nhau sáng tác, bàn luận những câu văn tâm đắc, cùng lắng nghe ý
kiến khen chê, suy nghĩ của nhau, cùng nhau bao lần trong phòng sách, lật Tam
phần ngũ điển mà nghiền ngẫm, nghiên cứu. Tất cả những kỷ niệm ấy đều in
dấu sâu đậm trong lòng Nguyễn Khuyến, là những thú vui, là những hạnh phúc
dẫu thông thường, giản dị thế nhưng lại mang nhiều ý nghĩa sâu sắc với tác giả.
Khơng chỉ chung vui trong cảnh thái bình mà tình nghĩa giữa Nguyễn Khuyến
và Dương Kh cịn được thể hiện qua những buổi loạn lạc, mất nước, giữa
chốn quan trường hung hiểm, rối ren.

"Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn,
Phận đấu thăng chẳng dám tham trời"

Lúc còn tại thế, dẫu khác cách sống cách suy nghĩ nhưng lúc nào giữa Nguyễn
Khuyến và Dương Khuê cũng tồn tại sự thấu hiểu và thơng cảm cho hồn cảnh
của nhau, ln ủng hộ bạn mình trong mọi quyết định, dẫu rơi vào cảnh thất
thế, nước mất nhà tan thì tình bạn ấy vẫn chẳng hề suy chuyển. Có những lúc
chốn quan trường nhiều sự rối ren, nhiều nhũng nhiễu, "phận đấu thăng" có
nhiều trắc trở, khiến các bậc trí thức đương thời thấy lòng uất hận, chán
chường, cũng may thay ít ra cịn có người bạn tri kỷ, tri âm để sẻ chia, để bớt
cái nỗi bức bối trong lịng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

ơng và Dương Khuê lại càng trở nên thân thiết, sâu sắc, bởi đã bớt đi cái gánh
nặng của chốn quan trường.

"Bác già, tơi cũng già rồi,
Biết thơi, thơi thế thì thơi mới là!"

Hai con người đã ở tuổi gần đất xa trời, câu thơ mang âm điệu của một tâm hồn
đượm chất suy tư, cảm thán về những năm tháng đã đi qua, là nỗi buồn thầm
kín trong tâm hồn của một trí thức đã xa rời chốn quan trường nhũng nhiễu, nỗi
bận tâm cịn lại là người tri kỷ, thì nay cũng đã đi trước một bước. Cịn gì xót
xa hơn? Nguyễn Khuyến bỗng nhớ về lần gặp cuối đầy xót xa, nuối tiếc.

"Muốn đi lại tuổi già thêm nhác,
Trước ba năm gặp bác một lần;

Cầm tay hỏi hết xa gần,

Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can,"

Nỗi ân hận, lực bất tịng tâm khi thân thể đã khơng cịn như buổi tráng niên,
khơng có nhiều sức khỏe để qua lại thăm hỏi bạn già, chỉ có thể "ba năm gặp
bác một lần", và lần gặp ấy xen lẫn mừng, lẫn tủi vì quá lâu mới được tái kiến
bạn hiền. Niềm vui mừng khôn xiết ấy thể hiện qua những cử chỉ "cầm tay", rồi
"hỏi hết xa gần", dường như biết bao chuyện bấy lâu nay cách xa chỉ trực được
giãi bày ra hết. Và sâu sắc hơn cả, tình cảm ấy còn thể hiện ở việc Nguyễn
Khuyến cảm thấy mừng vui, khi Dương Khuê "vẫn tinh thần chưa can", vẫn
cịn khỏe mạnh hơn bản thân mình, mừng rằng bạn hiền vẫn cịn sức khỏe để
có thể bầu bạn với mình thêm qng đường nữa. Đó là sự n lịng của một tri
kỷ dành cho người bằng hữu khi đã ở tuổi gần đất xa trời, bởi càng ý thức được
sự chảy trôi của thời gian con người ta lại càng sợ thời gian sẽ cướp đi của bản
thân những gì q giá nhất, lưu luyến nhất.

Và chính sự n tâm, an lòng vè sức khỏe, về tinh thần của bằng hữu như thế,
thì khi hay tin Dương Khuê mất tác giả lại càng thêm bàng hồng xót xa, khơng
thể tin vào sự thật rằng mình đã mãi mãi mất đi người tri âm tri kỷ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

Làm sao bác vội về ngay,

Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời."

Nguyễn Khuyến mãi băn khoăn một nỗi, vì sao Dương Khuê vốn có thân thể
khỏe mạnh, luận về tuổi tác, về bệnh tật thì bản thân tác giả cịn hơn gấp mấy
lần, vậy mà ông trời nghiệt ngã lại đưa Dương Kh về trời sớm hơn mình. Để
ơng ở lại chịu nỗi xót xa, tiếc nuối vì mất đi tri kỷ, vì khơng thể thấy bạn mình
thêm lần nào nữa, rồi mai đây, ai sẽ cùng ông chia sẻ chuyện đời, ai cùng nhắm
rượu ngâm thơ, cùng vui thú hát ả đào? Khơng một ai nữa rồi, ngẫm mà thấy
xót xa, thấy "chân tay rụng rời".

Nguyễn Khuyến đau buồn, lời thơ thốt ra vừa đau xót, vừa than trách rằng "Ai
chẳng biết chán đời là phải/Vội vàng sao đã mải lên tiên", dẫu biết rằng thời thế
thay đổi, lòng người thay đổi, nhưng chẳng phải vẫn còn một tấm chân tình
Nguyễn Khuyến sao, cớ sao kẻ làm tri kỷ lại vội về với cõi tiên, để giải thoát
khỏi nỗi khổ ải trần gian như thế, thân già như ông biết phải đối mặt làm sao
với trần đời vốn đã thành vô nghĩa này. Người đã mất, đứng trước những thú
vui vốn là tao nhã, là thú vị khi xưa thì hơm nay nó cũng trở nên nhạt nhịa,
khơng cịn hứng thú.

"Rượu ngon khơng có bạn hiền,

Khơng mua khơng phải khơng tiền không mua.
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,

Viết đưa ai, ai biết mà đưa;
Giường kia treo những hững hờ,
Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn."

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

giả mà không một âm điệu, không một vần thơ, không một thứ rượu ngon nào
có thể bù đắp. Nguyễn Khuyến tinh tế, khéo léo sử dụng những điển tích, điển
cố nổi tiếng như "giường", như "đàn", để ví tình bạn tri âm của mình với
Dương Khuê cũng sáng ngang với tình bạn của Trần Phồn -Từ Trĩ, hay của Bá
Nha - Tử Kỳ trong sử sách. Đặc biệt ngôn từ điêu luyện, âm điệu đậm những
nỗi trầm buồn, nuối tiếc xa xăm càng thể hiện được tình nghĩa thắm thiết, sâu
sắc của mình với người tri kỷ đã khuất.

Dứt dịng hồi tưởng, tiếc thương, Nguyễn Khuyến đưa tiễn bạn bằng lịng
thương tiếc chân thành, bằng tình bằng hữu tri kỷ, thấu hiểu lẫn nhau.

"Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;

Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!"

Nguyễn Khuyến cũng thấu hiểu rằng, vận khí tri âm đã tuyệt, thơi thì về chầu
trời, đồn tụ với tổ tiên âu cũng là phần phước, cịn bản thân ơng dẫu đớn đau,
dẫu tiếc thương, nhưng tuổi đã già, sức đã yếu "lệ như sương", mọi nỗi đau,
mọi nỗi nhớ dường như đã ép cả vào lịng, chơn giấu vào tim, chẳng thể khóc
thành tiếng, nước mắt cũng khơng thể "chứa chan" mà đều chảy cả vào tâm hồn
của thi sĩ. Đó là nỗi đau tận cùng, tột bậc khơng khóc thành tiếng, khơng thể
nói thành lời được nữa.

Bài thơ là những nỗi niềm xót thương vơ tận, là những hồi tưởng đẹp đẽ, nhiều

kỷ niệm của một thi sĩ tài năng với người bạn tri kỷ đã khuất, đó là những tình
cảm thiêng liêng, cao cả, đáng trân trọng nhất. Đồng thời bài thơ cịn đề cao, ca
ngợi tình bạn gắn bó, keo sơn, thấu hiểu lẫn nhau, khơng chỉ thắm thiết trong
thời bình, mà những buổi loạn lạc họ cũng chẳng hề quên nhau. Về nghệ thuật
bài thơ được viết theo thể thơ song thất lục bát, với ngôn ngữ giản dị, thân tình,
trong sáng, đậm chất suy tưởng, trầm ngâm, với nhiều những điển tích, điển cố
sâu sắc, thể hiện được tài thơ tinh tế, uyên bác của Nguyễn Khuyến trong nền
văn học trung đại Việt Nam.

</div>

<!--links-->