Tải Soạn bài lớp 9: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ - Soạn bài môn Ngữ văn lớp 9 học kì I

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Soạn bài: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ</b>
<b>KHÚC HÁT RU</b>

<b>NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ</b>
<b>Nguyễn Khoa Điềm</b>

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ngân lên khi đất nước cịn đang oằn mình
dưới bom đạn chiến tranh. Đất nước ấy, trong cảm hứng của Nguyễn Khoa Điềm là "Đất
nước của nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại". Đất nước trải nhiều đau thương
cũng là đất nước của khát vọng hồ bình. Tâm hồn Việt Nam ưa chuộng thơ ca, đất nước
Việt Nam luôn vang tiếng hát, trong chiến đấu cam go cũng như khi lao động, trong gian
khó cũng như lúc thảnh thơi:

<i>Ơi những dịng sơng bắt nước từ đâu</i>
<i>Mà khi về Đất nước mình thì bắt lên câu hát</i>
<i>Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác</i>

<i>Gợi trăm màu trên trăm dáng sơng xi...</i>

(Nguyễn Khoa Điềm, Trích Trường ca mặt đường khát vọng)
Đó cũng là đất nước của những khúc hát mẹ ru con ngàn đời. Là cánh cò bay lả bay la
trong lời ru con của bà mẹ Bắc Bộ, là gió mùa thu thao thức năm canh trong câu hát bà
mẹ phương Nam,... Và là lời ru của bà mẹ dân tộc Tà-ôi trong khúc hát của Nguyễn Khoa
Điềm. Mạch cảm hứng về Đất nước thêm một lần kết tụ, phổ thành tình yêu thương con,
ước vọng cho con, thành tinh thần chiến đấu, khát vọng tự do của bà mẹ dân tộc trong lời
ru ngọt ngào, tha thiết.

Hát ru vốn sống trong dân gian, của dân gian, là tâm tư, tình cảm của bao người, bao đời.
Khúc hát của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng có được sức sống ấy, nên cứ ngỡ nó là

một sáng tác dân gian!

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

thì các câu thơ đều được ngắt nhịp đều đặn ở giữa. Đối với những câu 7 chữ là nhịp 3/4,
đối với câu thơ 8 chữ là nhịp 4/4. Như nhịp bước chân, nhịp lên xuống của lưng mẹ, như
nhịp chày, nhịp tỉa bắp, tra hạt, như nhịp thở ấm nồng,... Nhịp nhàng, đều đặn, dìu dặt là
đặc điểm chung về nhịp điệu của hát ru. Nó vừa có tác dụng đưa em bé vào giấc ngủ, vừa
là nhịp để người mẹ có thể tự sự, giãi bày. Điều đặc biệt ở bài thơ của Nguyễn Khoa
Điềm là nhịp thơ phù hợp với nhịp hát ru, lại phù hợp với nhịp của những công việc mà
người mẹ Tà-ơi làm, được cảm nhận từ chính em bé trên lưng mẹ. Trong địu trên lưng
mẹ, bé và mẹ hai mà là một.

Mở đầu mỗi khúc ru là lời dỗ dành ngọt ngào:
<i>Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi</i>

<i>Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ</i>

Ba lần lời dỗ dành ấy cất lên trong ba hoàn cảnh khác nhau. Lần đầu là khi mẹ đang giã
gạo:

<i>Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội</i>

<i>Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng</i>
<i>Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i>Mẹ địu em đi để giành trận cuối</i>
<i>Từ trên lưng mẹ, em đến chiến trường</i>
<i>Từ trong đói khổ, em vào Trường Sơn</i>

Những câu thơ cho ta thấy hình ảnh một người mẹ chịu thương chịu khó, yêu thương con
hết mực và hết lòng với kháng chiến. Con nằm trên lưng mẹ mà có khác gì con đang nằm

trong bụng mẹ. Mẹ giã gạo, nhịp chày là nhịp ru con. Mẹ tỉa bắp, nhịp tỉa bắp là nhịp đưa
con vào giấc ngủ. Mẹ đạp rừng chuyển lán, con chẳng rời mẹ, để con bình n trong nhịp
chân của mẹ. Người mẹ Tà-ơi địu con trên lưng mà giã gạo nuôi bộ đội, tỉa bắp trên núi,
đạp rừng chuyển lán. Cả bài thơ chỉ có một vài hình ảnh gợi tả hình dáng người mẹ (Vai
mẹ gầy...,... lưng mẹ thì nhỏ). Nhưng tình cảm của người mẹ, lòng thương yêu con,
những việc làm của mẹ cho con, cho kháng chiến lại được thể hiện sinh động, rõ nét. Cho
nên người đọc vẫn thấy chân dung người mẹ hiện ra cụ thể, chân thật. Chân dung tinh
thần ấy càng trở nên đẹp đẽ, giàu sức lay động trong những lời người mẹ hát lên, tiếng
hát tha thiết từ trái tim. Mặt trời, ánh sáng, những cái mà cây khơng thể thiếu, là phía hoa
lá hướng về thì nằm trên đồi. Mặt trời, niềm tin và hi vọng của mẹ, là bé đang nằm trên
lưng. Hình ảnh ẩn dụ (Mặt trời của mẹ) đã diễn tả sâu sắc ý nghĩa của con trong sự sống
của mẹ. Ước mơ, khát vọng của mẹ hướng cả về con. Trong lời ru, mẹ giãi bày, thổ lộ
ước mơ, khát vọng ấy:

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<i>Mai sau con lớn làm người Tự do...</i>

Trong mỗi hoàn cảnh khác nhau, lời ru của người mẹ gửi gắm những ước mơ khác nhau.
Song tất cả đều là ước vọng về con trong tương lai. Mẹ giã gạo, lời ru nhắn nhủ con hãy
chắp ước mơ của mẹ cho "gạo trắng ngần", ước mơ mai sau con trưởng thành với sức vóc
"vung chày lún sân". Mẹ tỉa bắp trên núi, lời ru nhắn nhủ con hãy chắp ước mơ của mẹ
cho "hạt bắp lên đều", mong ước mai sau con lớn có được sức mạnh có thể "phát mười
Ka-lưi". Và trong khúc ru cuối bài thơ, là ước vọng của người mẹ về ý chí, niềm tin vào
tương lai chiến thắng, là mong mỏi con sẽ chắp ước mơ được thấy Bác Hồ của mẹ, khao
khát Tự do cho đất nước, Tự do của mẹ, Tự do cho con.

Câu hát mỗi lúc một bay cao hơn, ước mơ của người mẹ mỗi lúc một lớn hơn, vươn tới
những điều đẹp đẽ, cao cả hơn, và niềm tin vững chắc, hi vọng vào tương lai cũng theo
đó mà bay bổng, mang dáng vóc của anh hùng ca:

- Mai sau con lớn vung chày lún sân

- Mai sau con lớn phát mười Ka-lưi
- Mai sau con lớn làm người tự do.

3. Trong sức mạnh "xẻ dọc Trường Sơn" năm xưa, bước chân nào là bước chân của người
mẹ Tà-ơi? Sức mạnh thần kì ấy bắt nguồn từ những nhọc nhằn, gian khó, từ những ước
mơ của các mẹ đấy thơi ! Đất nước hài hồ nồng thắm, các mẹ lại hát ru muôn đời.

II. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG

1. Dân tộc ta có những truyền thống cao quí mà nổi bật là truyền thống đấu tranh anh
dũng chống giặc ngoại xâm. Truyền thống ấy được phát huy từ tinh thần đoàn kết của cả
dân tộc, từ thành thị đến nông thôn, từ miền đồng bằng cho đến vùng rừng núi.

Trong bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện
truyền thống ấy một cách đặc sắc qua hình ảnh bà mẹ cõng con lên rẫy. Những lời người
mẹ ru con bộc lộ sâu sắc tinh thần yêu nước cùng ý chí quyết tâm đánh giặc đến cùng của
đồng bào các dân tộc nói riêng và nhân dân ta nói chung.

2. Cách đọc:

- Đọc kĩ bài thơ và phần chú thích trong sách giáo khoa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5></div>

<!--links-->