Lí luận và ph biên soạn giáo trình lí luận văn học ở VN trong tương lai

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Lí luận văn học nước ngồi hiện </b>

<b>nay và phương hướng biên soạn giáo </b>

<b>trình lí luận văn học ở Việt Nam </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<i>Cơng trình lí luận văn học của Vương Nhất Xun có tên Bài giảng lí luận văn </i>

<i>học xuất bản năm 2004</i>(10) gồm 13 chương: 1. Văn học và lí luận văn học, 2. Mĩ học tu

từ, 3. Trạng thái ngôn ngữ văn học Trung Quốc 50 năm qua, 4. Diễn biến của tinh thần

thẩm mĩ Trung Quốc đương đại, 5. Văn hoá đại chúng thay thế văn học cao cấp, 6.

<i>Phim Anh hùng và trạng thái điện ảnh Trung Quốc hiện nay, 7. Ba lần chuyển đổi của </i>

mĩ học hiện đại phương Tây, 8. Hàm nghĩa và thuộc tính của văn học, 9. Tồn cầu hố

và tình hình văn nghệ đương đại, 10. Thể nghiệm tính hiện đại và sự phân kì tính hiện

đại của văn học, 11. Nhận diện văn hoá đại chúng đương đại, 12. Cách đọc sách, 13.

Viết luận văn của thạc sĩ, tiến sĩ. Có thể nhận thấy nhiệt tình đem giáo trình lí luận

xích gần với đời sống văn nghệ đương đại, nhưng nội dung hơi pha tạp, khơng hẳn là

giáo trình lí luận văn học. Trước đó, năm 2003 Vương Nhất Xuyên cho xuất bản một

<i>giáo trình lấy tên là Lí luận văn học</i>(11), nội dung gồm Phần mở đầu và 8 chương: 1.

Hàm nghĩa văn học, 2. Thuộc tính văn học, 3. Mơi giới (media) văn học (ngồi ngơn

ngữ cịn tính đến các phương tiện ghi, khắc, viết, in, internet chuyển tải ngôn từ văn

học), 4. Văn bản văn hoc, 5. Tầng bậc của văn bản văn học, 6. Sáng tác văn học, 7.

Đọc văn học, 8. Phê bình văn học. Tập sách này chỉ tập trung vào bốn khái niệm chủ

yếu: Văn học, văn bản (bao gồm thể loại), sáng tác (bao gồm vai trò tác giả) và đọc

(bao gồm phê bình).

<i>Lí luận văn học (giáo trình mới)</i>(12) của Nam Phàm xuất bản năm 2002, gồm 4

<i>phần với tất cả 27 chương. Phần một:Sự cấu thành của văn học có các chương: 1. Sự tái </i>

hiện của văn học, 2. Diễn ngôn văn học, 3. Nhà văn, 4. Văn bản, 5. Loại văn, 6. Diễn

ngơn tự sự, 7. Diễn ngơn trữ tình, 8. Tu từ, 9. Phương tiện truyền bá. Phần hai có

<i>tên Lịch sử và lí luận gồm 7 chương: 10. Nguồn gốc của văn học, 11. Văn học kinh điển, </i>

12. Văn học đại chúng, 13. Chủ nghĩa cổ điển và chủ nghĩa lãng mạn, 14. Chủ nghĩa

<i>hiện thực, 15. Chủ nghĩa hiện đại, 16. Chủ nghĩa hậu hiện đại. Phần ba có tên: Văn học </i>

<i>và văn hố gồm 6 chương, 17. Văn học và hình thái ý thức xã hội, 18. Văn học và lịch </i>

sử, 19. Văn học và xã hội, 20. Văn học và đạo đức, 21. Văn học và tư tưởng, 22. Văn

<i>học và giới tính. Phần bốn có tên là Phê bình và diễn giải văn học gồm 5 chương, 23. </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

trung tâm, 25. Phê bình văn học và nghiên cứu tác phẩm, 26. Phê bình văn học và lí

thuyết tiếp nhận, 27. Phê bình văn học và nghiên cứu văn hố. Giáo trình của Nam Phàm

vừa kết hợp các nội dung truyền thống của lí luận văn học với các nội dung mang tính

hiện đại. Ngồi ba quyển(13) giáo trình trên cịn có thể tìm thấy những cách biên soạn mới

<i>rất đáng tham khảo, như Lí luận văn học tân biên do Đồng Khánh Bính và Triệu Dũng </i>

chủ biên, trình bày lí luận văn học theo vấn đề. Đó là Văn học và lí luận; Văn học và

ngơn ngữ; Văn học và thẩm mĩ, Văn học và văn hoá; Trữ tình văn học; Tự sự văn học;

Văn học và kịch; Viết văn học ; Tiếp nhận văn học; Phê bình văn học; Phong cách văn

<i>học; Phát triển tư trào văn học; Tương lai văn học. Lí luận văn học</i>(14), do Diêm Gia chủ

biên, trích tuyển các luận văn của các nhà lí luận văn học nổi tiếng trên thế giới sắp xếp

theo vấn đề. Đó là các vấn đề: Sự phát triển hôm nay của các vấn đề truyền thống; Văn

học sử và tác phẩm kinh điển; Mở rộng khơng gian lí luận và phê bình; Các lí luận về

<i>cái chết của văn học, lí luận, phê bình; Lí luận văn học và vấn đề thân phận của nó; Văn </i>

<i>học nguyên tố học – những vấn đề ngồi tầm nhìn của bộ mơn lí luận văn học của tác </i>

giả Quách Chiêu Đệ(15), trình bày các lĩnh vực như tác gia học, văn bản học, độc giả học.

<i>Ngồi các bộ trên có thể kể giáo trình Dẫn luận nghiên cứu lí luận văn học</i>(16) do ng

Chính Long chủ biên, là giáo trình hướng dẫn nghiên cứu lí luận văn học. Các tác giả

trình bày các vấn đề như: Lí luận văn học là gì? Văn học là gì? Ngơn ngữ văn học, Văn

thể và văn loại, Thơ và trữ tình, Tiểu thuyết và tự sự, Kịch và tính kịch, Hình thức và

phong cách, Chủ đề và phân tích hình tượng, Tác giả và viết, Người đọc và sự đọc, Văn

học và xã hội, Lí luận văn học sử, Phương pháp luận nghiên cứu văn học.

Các giáo trình lí luận văn học Trung Quốc có thể cho ta thấy một hướng đổi mới

giáo trình mới, mở, linh hoạt, đa dạng, phù hợp với nhu cầu đào tạo, vừa phù hợp với

tình hình tri thức lí luận văn học hiện đại, vừa khắc phục những yếu tố cũ, xơ cứng

trong lí luận văn học của chúng ta. Họ đã phá vỡ mơ hình lí luận gồm “bốn khối”,

hướng tới các vấn đề đang gây tranh luận của lí luận văn học trên thế giới và vấn đề

thiết thực của văn học. Các vấn đề như phương pháp sáng tác, văn học phản ánh hiện

thực, quan hệ văn học với chính trị, hình thái ý thức xã hội... khơng cịn là vấn đề bàn

đến trong rất nhiều giáo trình lí luận văn học, ngoại trừ một bộ sách do Đồng Khánh

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Một nền lí luận văn học phát triển là phải có quan điểm mở và đa dạng hố các

giáo trình lí luận văn học. Theo truyền thống lí luận văn học của Liên Xơ thì ở đại học

<i>người ta có hai chương trình: một chương trình Dẫn luận nghiên cứu văn họcvà một </i>

<i>chương trình Lí luận văn học dùng cho năm thứ tư. Ở Trung Quốc và Việt Nam trước </i>

đây tại các trường đại học hầu như chỉ có một chương trình và một số bộ giáo trình lí

luận văn học viết theo chương trình ấy. Nhưng các bộ ấy lại chỉ được viết theo một bộ

khung hầu như giống nhau, chỉ khác nhau về chi tiết, do đó thực chất cũng chỉ là một

bộ, đại đồng tiểu dị. Tình trạng đó tạo nên sự nghèo nàn về giáo trình, ức chế ý thức

sáng tạo của các nhà lí luận văn học, hạn chế tầm nhìn của các nhà xuất bản trong việc

đặt hàng sách lí luận đối với các nhà chun mơn.

Ngày nay đại học Việt Nam cần có ý thức thay đổi hệ hình biên soạn giáo trình

lí luận văn học.

1. Tri thức lí luận văn học phải bao gồm những vấn đề của lí luận văn học hiện

đại, mạnh dạn cắt bỏ các vấn đề lí luận văn học đã lỗi thời.

2. Nâng cao tính vấn đề và tính nghiên cứu của khái niệm lí luận. Các vấn đề lí

luận phải được trình bày cho rõ tính vấn đề, khơng phải là tri thức tĩnh tại, mn thuở.

Vấn đề phải có tính nghiên cứu, có các quan điểm tiêu biểu khác nhau trên vấn đề ấy,

có trích đoạn văn bản thể hiện tư tưởng ấy, và có câu hỏi để nghiên cứu. Mỗi vấn đề lí

luận nêu ra phải địi hỏi người học suy nghĩ thêm, nghĩ tiếp.

3. Hệ thống vấn đề cần linh hoạt, không cứng nhắc theo một mơ hình giống

nhau.

4. Đa dạng hố các sách và giáo trình. Theo chúng tơi ngồi giáo trình viết theo

một chương trình để đảm bảo nội dung đào tạo, nếu có yêu cầu bắt buộc, cần có thêm

nhiều loại giáo trình viết theo các bố cục khác nhau, làm nổi bật một hệ vấn đề khác

nhau, lại cần có giáo trình viết theo sự phát triển lịch sử của lí luận và cuối cùng là

giáo trình chuyên đề về từng vấn đề lí luận riêng biệt, như thi pháp học, kí hiệu học

văn học, văn học so sánh, nhân loại học văn học, thi học so sánh, từ chương học văn

học hoặc giáo trình riêng về các khái niệm văn học như thơ ca, tiểu thuyết, kí... Ở bậc

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

đọc văn học, về lí luận lịch sử văn học. Cũng cần có giáo trình về phương pháp luận

nghiên cứu văn học được viết theo quan điểm mới, tức là tính đến nhiều phương pháp

nghiên cứu văn học ngồi phạm vi lí luận văn học mác xít. Cùng với các sách nói trên

cũng khơng nên quên biên soạn các từ điển thuật ngữ lí luận văn học, góp phần chuẩn

hố các khái niệm và tên gọi, nâng cao chất lượng tư duy lí luận. Như thế chúng ta cần

có quy hoạch khơng phải một quyển, một bộ, mà một hệ thống giáo trình lí luận văn

học cho tương lai.

5. Viết giáo trình khơng nên lặp lại theo kiểu xào xáo nội dung, mà phải có

nghiên cứu sâu rộng các vấn đề được nói tới trên cơ sở chiếm lĩnh tài liệu nguyên thuỷ,

</div>

<!--links-->