bài Diễn đạt trong văn nghị luận | Lớp 12, Ngữ văn - Ôn Luyện

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (24.58 MB, 70 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

DIỄN ĐẠT

TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

(2 tiết)

TỔ NGỮ VĂN

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

KẾT QUẢ CẦN ĐẠT



Nắm được những chuẩn mực diễn đạt của bài

văn nghị luận.



Biết cách tránh các lỗi về dùng từ, viết câu, sử

dụng giọng điệu không phù hợp với chuẩn mực

diễn đạt của bài văn nghị luận.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

I – CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ TRONG

VĂN NGHỊ LUẬN



Bài tập 1

Đề bài:

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Hướng dẫn:

Trước khi làm bài tập, cần xác định:

-Phong cách chức năng

- Đối tượng (vấn đề, nội dung) nghị luận

theo yêu cầu của đề

Phong cách chính luận

 Cần sử dụng từ ngữ chính xác,có sự gọt giũa, 
lập luận chặt chẽ, lời lẽ truyền cảm,

có thể dùng đa dạng các phương tiện biểu cảm,
các kiểu câu để gây tác động về tình cảm và lí trí.

Đối tượng nghị luận : vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh (qua thơ văn)

=> Phải cân nhắc cách dùng từ ngữ

sao cho thể hiện sự trân trọng đối với Bác

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5></div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

a. Cùng trình bày một nội dung cơ

bản nhưng cách dùng từ ngữ có

khác nhau:

• Ở ví dụ 1, người viết có cách diễn đạt

khá trong sáng, mạch lạc nhưng

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Vd:

(1)Tập thơ gồm những bài được Bác

làm trong lúc nhàn rỗi

…

(2) Tập thơ được viết trong những thời khắc

hiếm hoi – được thanh nhàn bất đắc dĩ…

(1)Bác vốn chẳng thích làm thơ…

(2)Thơ khơng phải là mục đích cao nhất của

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Nói về Bác, người viết ở ví dụ 2 đã dùng phép thế

từ ngữ để tránh trùng lặp, làm cho ý tứ thêm phong

phú:

Hồ Chí Minh, Bác, người chiến sĩ cách mạng,

Người,người nghệ sĩ – chiến sĩ.

Cách trích dẫn các từ ngữ được dùng để nói chính

xác cái “thần” trong con người và thơ Bác của các

nhà thơ khác, các nhà nghiên cứu làm cho văn có

hình ảnh, sinh động, giàu tính thuyết phục…

Nói về Bác, người viết ở ví dụ 2 đã dùng phép thế

từ ngữ để tránh trùng lặp, làm cho ý tứ thêm phong

phú:

Hồ Chí Minh, Bác, người chiến sĩ cách mạng,

Người,người nghệ sĩ – chiến sĩ.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Có thể sửa lại như sau:

…làm trong những giờ khắc “ngồi buồn ngâm ngợi cho

khuây” ở chốn lao tù tăm tối, cô đơn

;

…Bác không coi thơ là con đường dùng để lập thân

(hay sự

nghiệp chính

);

…ngời sáng một vẻ đẹp đáng yêu, đáng kính

b. Những từ ngữ dùng không phù hợp với đối

tượng nghị luận: nhàn rỗi, vốn chẳng thích làm

thơ, mang một vẻ đẹp lung linh bởi chúng mang

phong cách khẩu ngữ, hơn thế khơng chính xác

khi nói về Bác

( trong tù mà nhàn rỗi?,

Bác khơng thích làm thơ? )

b. Những từ ngữ dùng không phù hợp với đối

tượng nghị luận: nhàn rỗi, vốn chẳng thích làm

thơ, mang một vẻ đẹp lung linh bởi chúng mang

phong cách khẩu ngữ, hơn thế khơng chính xác

khi nói về Bác

( trong tù mà nhàn rỗi?,

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

c. Mỗi em hãy viết một đoạn văn

theo yêu cầu của bài tập:

- Theo đúng nội dung cơ bản

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

I – CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ

TRONG VĂN NGHỊ LUẬN



Bài tập 2

Ấy là Huy Cận đó – nhưng một thi sĩ “thiên nhiên” như chàng 
thì ở nơi nào chẳng được; ở thời nay cũng như ở thời xưa;

chàng như không ở trong thời gian mà chỉ ở trong không gian;
người ta muốn tưởng linh hồn Huy Cận là mây kia, là nỗi hiu hắt

trong cõi trời, là hơi gió nhớ thương…

Trong thơ Việt Nam, nghe bay dậy một tiếng địch buồn. Không 
phải sáo Thiên Thai, không phải điệu ái tình, khơng phải lời li tao kể 
chuyện một cái “tôi”; mà ấy là một bản ngậm ngùi dài: có phải tiếng 
đìu hiu của khóm trúc, bơng lau; có phải niềm than vãn của bờ sơng 
bãi cát;

có phải mặt trăng một mình đang cảm thương cùng các vì sao?

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Em hãy xác định đối tượng nghị luận của đoạn văn

và

nêu hiểu biết của mình về đối tượng ấy.

Đối tượng nghị luận: tập thơ Lửa thiêng của

Huy Cận (viết trước Cách mạng Tháng Tám, bao trùm

Lửa thiêng là một nỗi buồn mênh mang da diết.

Thiên nhiên trong tập thơ thường bao la, hiu quạnh,

đẹp nhưng buồn. Hồn thơ “ảo não”, bơ vơ đó

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Cả lớp

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>



a. Những từ ngữ in đậm trong đoạn trích:

chàng, linh hồn Huy Cận, nỗi hắt hiu trong cõi trời,

hơi gió nhớ thương, một tiếng địch buồn, sáo Thiên

Thai, điệu ái tình, lời li tao, một bản ngậm ngùi dài

…

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>



b.Những từ ngữ thuộc lĩnh vực tinh thần đó mang

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

I – CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ

TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

• Bài tập 3

Đề bài: Trình bày những suy nghĩ của

anh(chị) về mối quan hệ giữa linh hồn và

thể xác con người qua đoạn trích VII của

vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

Lưu Quang Vũ là một kịch tác gia vĩ đại. Vở kịch Hồn

Trương Ba, da hàng thịt xứng đáng là một kiệt tác trong

kho tàng văn học nước nhà. Nhà văn đã nêu lên một vấn đề

có ý nghĩa sâu sắc: sự tranh chấp giữa linh hồn và thể xác

trong q trình con người đạt đến sự hồn thiện. Thực ra,

người ta ai mà chẳng phải sống bằng cả linh hồn và thể xác.

Linh hồn có cao khiết, đẹp đẽ thế nào cũng chẳng là gì cả

khi khơng có thể xác. Anh chàng Trương Ba trong vở kịch

Hồn Trương Ba, da hàng thịt cũng thế mà thơi. Anh ta

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

• a. Những từ ngữ dùng sai, không phù hợp:

-

vĩ đại, kiệt tác

(khuôn sáo, không phù hợp đối tượng)

-

người ta ai mà chẳng phải, cũng chẳng là gì

cả, cũng thế mà thơi, phát bệnh

(mang tính khẩu ngữ, khơng gọt giữa)

-

anh chàng, anh ta

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

• b, c. Thay thế từ ngữ và viết lại đoạn văn

Bài làm gợi ý: Lưu Quang Vũ là

nhà soạn kịch đầy tài

năng

. Hồn Trương Ba, da hàng thịt là

tác phẩm có

tiếng vang lớn và để lại một dấu ấn riêng

trong kho

tàng văn học nước nhà. Nhà văn đã nêu lên một vấn đề

có ý nghĩa sâu sắc: sự tranh chấp giữa linh hồn và thể

xác trong quá trình con người sống và hướng tới sự

hồn thiện. Thực ra,

khơng ai là khơng phải sống

bằng

cả linh hồn và thể xác. Linh hồn có cao khiết, đẹp đẽ

thế nào

cũng là vơ nghĩa

nếu khơng có thể xác.

Trương Ba

trong vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt

cũng thế mà thơi.

Ơng

khơng thể sống chỉ bằng phần

hồn. Nhưng phần hồn ấy, vì những trớ trêu, éo le của số

phận, lại bị nhập vào xác của tên hàng thịt. Chẳng qua

đó chỉ là một cái xác “âm u đui mù” nếu khơng có hồn

Trương Ba. Nhưng nó cũng khơng để cho hồn Trương

Ba được n mà cịn

làm ơng khổ sở, đau đớn

vì

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

Bài tập 4



Qua việc tìm hiểu những ví dụ đã nêu,

theo anh (chị), khi sử dụng từ ngữ trong

văn nghị luận cần chú ý những yêu cầu

gì?

a. Sử dụng từ ngữ phù hợp, chính xác là như thế nào? 
Cần tránh những lỗi thường gặp nào?

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

a. Sử dụng từ ngữ

chính xác,phù hợp

với văn nghị luận

và đối tượng

(vấn đề)nghị luận,

tránh dùng những

từ lạc phong cách

hoặc những từ

sáo rỗng,cầu kỳ.

Nam Cao đã thành cơng
trong việc xây dựng hình ảnh

điển hình về người nơng dân bị lưu manh hóa

Hình ảnh:

khơng đúng nghĩa,

phải thay bằng

hình tượng

Lời nhận xét ấy có đúng khơng? 
Đúng q đi chứ!

Nào, mời bạn cùng tơi đi phân tích
tác phẩm để hiểu rõ vấn đề!

Dùng những từ ngữ không

hợp phong cách:

đúng quá đi

chứ; nào, mời bạn cùng tôi

đi

…

Một câu thơ lạ và gợi cảm chưa nên

vội cho là xuất sắc, có một khơng hai;

một tác phẩm xuất sắc đừng nói quá
nên là vĩ đại, đối với các tác giả

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

b. Kết hợp sử dụng

các phép tu từ

từ vựng

và một số từ ngữ

mang tính biểu cảm

gợi hình tượng

để bộc lộ cảm xúc

phù hợp

.

- Sử dụng hình ảnh, biện pháp tu từ, các phương tiện
biểu cảm đúng chỗ, đúng mức là tạo điều kiện thuận
lợi cho người đọc đến với chân lí, với sự thật một
cách dễ dàng hơn, đồng thời cũng gây cho họ ấn
tượng sâu sắc hơn.

Vd: Bàn về thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, Phạm Văn
Đồng viết: “Trên trời có những vì sao có ánh sáng
khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm
chú nhìn thì mới thấy, mà càng nhìn thì càng sáng.
Văn thơ Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy”

- Người viết có niềm tin, có nhiệt tình thì lời văn sẽ
là lời tâm huyết tự đáy lòng, sẽ giàu cảm xúc, nhờ
đó mà dễ thuyết phục người đọc

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

• Lưu ý:

Cần đảm bảo tính đơn nghĩa của câu văn,

cần dùng từ đặt câu sao cho người đọc hiểu đúng

ý mình muốn nói. Hơn nữa, không nên hiểu lệch

yêu cầu truyền cảm của lời văn nghị luận thành

thói khoa trương, trống rỗng. Ngồi ra tránh lạm

dụng dùng hình ảnh hay những từ cảm thán một

cách tràn lan làm bài văn chệch khỏi phong cách

ngơn ngữ của nó

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

II – CÁCH SỬ DỤNG KẾT HỢP CÁC KiỂU CÂU

TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

Bài tập 1

Đề bài: Phân tích nhân vật Trọng Thủy

trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

Cả lớp chia nhóm

• Với câu 1a, cần soi chiếu từng đoạn văn để

nhận diện kiểu câu của mỗi câu văn theo

hai tiêu chí: cấu tạo ngữ pháp và mục đích

nói. Từ đó nêu lên sự khác nhau về hiệu

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

• a. Đoạn văn 1 sử dụng tồn câu tường thuật,

đoạn 2 sử dụng thêm câu hỏi, câu cảm thán.

Các câu ở đoạn 1 là những câu đơn nhiều

thành phần, có chung một chủ ngữ là “Trọng

Thủy”, ở đoạn 2 sử dụng linh hoạt nhiều loại

câu: câu đơn một và nhiều thành phần, câu

ghép, câu đẳng thức, câu có thành phần phụ

chú…

Hiệu quả diễn đạt của hai đoạn văn vì thế

</div>
(27)<div class='page_container' data-page=27>

b. Trong một đoạn văn nghị luận nên sử

dụng nhiều kiểu câu khác nhau để:

• Giọng điệu được linh hoạt, đa dạng

• Ý tứ được diễn đạt nhuần nhuyễn, trơi chảy

• Sức biểu cảm và khả năng gây ấn tượng đối

</div>
(28)<div class='page_container' data-page=28>

c.

Đoạn văn 2 sử dụng nhiều phép tu từ cú

pháp:

• Câu đơn đặc biệt

• Điệp ngữ

• Liệt kê

</div>
(29)<div class='page_container' data-page=29>

-Câu đơn đặc biệt:

Cái chết sám hối. Cái chết trong ân hận muộn mằn.Cái chết với 
khao khát được chuộc lại lỗi lầm

Ở đây câu đơn đặc biệt ngắn gọn, cô đọng nhưng đập mạnh 
vào ấn tượng của người đọc.

-Điệp ngữ: cái chết (6 lần): mạch văn như những đợt sóng, câu văn 
tăng tính nhịp nhàng cân đối, có tác dụng nhấn mạnh ý nghĩa cái 
chết của Trọng Thủy, làm nổi rõ thái độ vừa phán xét nghiêm

khắc vừa cảm thông của người viết.

-Liệt kê: người vợ hiền dịu, ngây thơ, hết lịng vì

chồng :vừa thể hiện rõ tính cách đáng quý của nhân 
vật Mị Châu vừa thể hiện tình cảm của người viết.

-Giải ngữ (phép chêm xen) : Mất Mị Châu – người vợ 
hiền dịu, ngây thơ, hết lịng vì chồng, chàng nhận ra…:

</div>
(30)<div class='page_container' data-page=30></div>
(31)<div class='page_container' data-page=31>

Một số

biện

pháp tu

từ cú

pháp

thường

được sử

dụng

trong

văn nghị

luận

• Điệp ngữ:

Một dân tộc đã gan góc

chống ách nô lệ của Pháp hơn 80

năm nay, một dân tộc đã gan góc

đứng về phía Đồng minh chống phát

xít mấy năm nay, dân tộc đó phải

được tự do! Dân tộc đó phải được

độc lập.

(Hồ Chí Minh)

</div>
(32)<div class='page_container' data-page=32>

• Liệt kê:

Lịng u nước của Tố Hữu

trước hết là lòng yêu những người của

đất nước, những người nông dân chịu

thương chịu khó, làm nhiều mà nói ít,

hiền lành mà anh dũng, giản dị mà

trung hậu; bền gan, bền chí, rất dễ

vui, ngay trong kháng chiến gian khổ.

(Nguyễn Đình Thi)

Liệt kê có tác dụng nêu lên sự đa

dạng, phong phú phức tạp của sự vật

hiện tượng, liệt kê cũng có giá trị biểu

cảm to lớn, gây ấn tượng sâu sắc trong

lòng người đọc.

</div>
(33)<div class='page_container' data-page=33>

• Sóng đơi:

Nguyễn Trãi, người anh hùng

của dân tộc, văn võ song tồn; văn là

chính trị: chính trị cứu nước, nội trị,

ngoại giao “mở nền thái bình mn thưở,

rửa nỗi thẹn ngàn thu” (Bình Ngơ đại

cáo). Võ là qn sự: chiến lược và chiến

thuật “yếu đánh mạnh, ít địch nhiều…

thắng hung tàn bằng đại nghĩa”

(Bình

Ngơ đại cáo). Văn và võ đều là võ khí,

mạnh như vũ bão, sắc như gươm

dao…(Phạm Văn Đồng).

Sóng đơi làm câu văn nhịp nhàng cân

đối, đọc lên có ngữ điệu trang trọng,

thiết tha, náo nức đồng thời làm nổi bật

lên ý tưởng chính của phát ngơn, thuyết

phục người nghe người đọc tiếp nhận

quan điểm của mình.

</div>
(34)<div class='page_container' data-page=34>

• Câu hỏi tu từ:

Này, Tổng thống

Giônxơn, ngươi hãy công khai trả lời

trước nhân dân Mĩ và nhân dân thế giới:

Ai đã phá hoại hiệp nghị Giơnevơ, là hiệp

nghị bảo đảm chủ quyền độc lập, thống

nhất và toàn vẹn lãng thổ của nước Việt

Nam? Phải chăng quân đội Việt Nam

sang xâm lược nước Hoa Kì và giết hại

người Hoa Kì? Hay là chính phủ Mĩ đã

đem qn đội Hoa Kì đến xâm lược nước

Việt Nam và giết hại người Việt Nam?

(Hồ Chí Minh).

Câu hỏi tu từ là phương tiện để hấp dẫn

sự chú ý, nâng cao giọng điệu cảm xúc

của phát ngôn.

</div>
(35)<div class='page_container' data-page=35>

Bài

tập

2

Phân tích kiểu câu trong đoạn

nghị luận

</div>
(36)<div class='page_container' data-page=36>

a. Trong đoạn trích trên, người viết chủ yếu sử dụng

kiểu câu miêu tả với những từ ngữ, hình ảnh giàu

tính hình tượng. Việc sử dụng kiểu câu này có tác

dụng gợi lên ở người đọc những tưởng tượng cụ

thể, sinh động về làng quê của nhà thơ Nguyễn

Bính, giúp người đọc hiểu hơn “chân quê” trong

thơ của ông.

b. “Chỉ nghĩ lại cũng đã se lòng” thuộc kiểu câu biểu

cảm. Về hình thức, nó ngắn gọn hơn nhiều so với câu

trước và sau nó, có tác dụng dồn nén thông tin, như một

sự khẳng định chắc gọn, dứt khốt. Về cấu tạo ngữ pháp,

nó khơng có chủ ngữ nên có giá trị khái quát. Điều chỉ

nghĩ lại cũng đã se lịng khơng của riêng người viết,

</div>
(37)<div class='page_container' data-page=37>

a. Cả hai đoạn văn đều mắc lỗi sử dụng

một mơ hình câu cho cả đoạn:

Đoạn 1: Trạng ngữ (đều bắt đầu bằng

từ

qua + cụm danh từ) + chủ ngữ

(đều chỉ Nguyễn Minh Châu) + vị ngữ

Đoạn 2: Chủ ngữ (đều là văn học dân

gian) + vị ngữ

Cách kết hợp câu này gây nên cảm

giác nặng nề, đơn điệu, nhàm chán.

Phát hiện, phân tích và sửa chữa

lỗi kết hợp kiểu câu trong hai đoạn văn.

Bài

tập

</div>
(38)<div class='page_container' data-page=38>

Bài

tập

3

b. Sửa chữa lỗi kết hợp kiểu câu

trong hai đoạn văn.

Gợi ý:

Dựa vào kiến thức về câu, đặc biệt là chuẩn

mực viết câu để phát hiện và phân tích nhược điểm

về cách sử dụng kết hợp các kiểu câu của hai đoạn

văn.

- Về cách sửa chữa, cần:

+ Đảm bảo được nội dung cơ bản của hai đoạn văn,

hạn chế thay đổi nhiều

+ Sử dụng nhiều kiểu câu (về cấu tạo ngữ pháp

cũng như mục đích nói) để viểt lại

</div>
(39)<div class='page_container' data-page=39>

Bài làm gợi ý

Đoạn văn 1

SGK Viết lại

Qua việc xây dựng tình huống , 
khắc họa nhân vật và thể hiện tâm 
trạng cùng với việc sử dụng hình ảnh 
giàu ý nghĩa biểu tượng, gợi những 
liên tưởng sâu sắc cho người

đọc,Nguyễn Minh Châu đã sáng tạo 
nên một truyện ngắn hay và đặc sắc. 
Qua nhân vật Nhĩ trong Bến quê, nhà 
văn đã nói lên những suy tư, trăn trở 
của con người trong thời khắc mong 
manh giữa sự sống và cái chết. Qua 
nhân vật này, tác giả muốn nhắn 
nhủ: hãy biết trân trọng những giá 
trị, những điều bình dị và gần gũi 
nhất trong cuộc đời.

</div>
(40)<div class='page_container' data-page=40>

của nhiều dân tộc trên khắp miền đất nước, với nhiều thể
loại, thần thoại, sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích, ca
dao, dân ca…có giá trị nhận thức, giáo dục và thẩm mĩ 
to lớn.

Kho tàng văn học dân gian Việt Nam rất đồ sộ với những
tác phẩm thuộc nhiều thể loại: thần thoại, sử thi, truyền 
thuyết, truyện cổ tích, ca dao, dân ca… có giá trị nhận 
thức, giáo dục thẩm mĩ to lớn của nhiều dân tộc anh em 
trên khắp mọi miền đất nước.

Kho tàng VHDG Việt Nam là cuốn “bách khoa thư” về cuộc
sống, cung cấp cho nhân dân vốn hiểu biết phong phú,

toàn diện về thế giới tự nhiên, con người và cuộc sống.

Trước hết, đó là cuốn “bách khoa thư” về cuộc sống, cung
cấp cho nhân dân vốn hiểu biết phong phú toàn diện về

thế giới tự nhiên, con người và xã hội.
Đoạn văn

2

</div>
(41)<div class='page_container' data-page=41>

VHDG góp phần bảo tồn và ni dưỡng con người: các 
tác phẩm VHDG thường hướng con người tới chân, thiện,

mĩ; góp phần xây dựng và hồn thiện nhân cách con 
người, giúp con người phân biệt điều hay, điều dở, cái 
thiện, cái ác.

VHDG góp phần bảo tồn và nuôi dưỡng con người: các 
tác phẩm VHDG thường hướng con người tới chân, thiện,

mĩ; góp phần xây dựng và hoàn thiện nhân cách con 
người, giúp con người phân biệt điều hay, điều dở, cái 
thiện, cái ác.

Hơn nữa, nó đã góp phần bảo tồn và ni dưỡng con
người: các tác phẩm văn học dân gian thường hướng

tới chân, thiện,mĩ; góp phần xây dựng và hồn thiện 
nhân cách con người, giúp con người phân biệt điều 
hay, điều dở, cái thiện, cái ác.

Hơn nữa, nó đã góp phần bảo tồn và ni dưỡng con
người: các tác phẩm văn học dân gian thường hướng 
tới chân, thiện,mĩ; góp phần xây dựng và hồn thiện 
nhân cách con người, giúp con người phân biệt điều 
hay, điều dở, cái thiện, cái ác.

Ngồi ra, VHDG cịn bảo tồn, gìn giữ tiếng nói chung, nền
văn hóa dân tộc, là cơ sở, nguồn gốc của văn học viết

trong suốt quá trình phát triển của nền văn học Việt Nam.
Ngồi ra, VHDG cịn bảo tồn, gìn giữ tiếng nói chung, nền

văn hóa dân tộc, là cơ sở, nguồn gốc của văn học viết

trong suốt quá trình phát triển của nền văn học Việt Nam.

Ngồi ra, những “hịn ngọc q” ấy cịn bảo tồn, gìn giữ 
tiếng nói chung, nền văn hóa dân tộc, là cơ sở, nguồn

gốc của văn học viết trong suốt quá trình phát triển của
nền văn học Việt Nam.

Ngồi ra, những “hịn ngọc q” ấy cịn bảo tồn, gìn giữ 
tiếng nói chung, nền văn hóa dân tộc, là cơ sở, nguồn

gốc của văn học viết trong suốt quá trình phát triển của

nền văn học Việt Nam.

Đoạn văn 
2

</div>
(42)<div class='page_container' data-page=42>

Bài tập 4



Từ những nội dung đã tìm hiểu ở các

mục 1, 2, 3, theo anh (chị), khi sử dụng

kết hợp các kiểu câu trong văn nghị

</div>
(43)<div class='page_container' data-page=43>



Khi sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị

luận, cần chú ý những yêu cầu sau:

- Kết hợp đa dạng, linh hoạt các kiểu câu (về cấu

tạo ngữ pháp, về mục đích nói, về nội dung diễn

đạt, về phong cách) để tạo giọng điệu linh hoạt,

biểu hiện cảm xúc.

- Sử dụng các phép liên kết câu để đảm bảo sự

mạch lạc chặt chẽ của văn bản

- Sử dụng các biện pháp tu từ cú pháp để tạo nhịp

điệu, nhấn mạnh rõ hơn thái độ, cảm xúc.

</div>
(44)<div class='page_container' data-page=44>

III – XÁC ĐỊNH GIỌNG ĐIỆU PHÙ

HỢP TRONG VĂN NGHỊ LUẬN



Bài tập 1

</div>
(45)<div class='page_container' data-page=45></div>
(46)<div class='page_container' data-page=46>

• a. Đối tượng nghị luận và nội dung cụ thể của

hai đoạn trích khác nhau:

một đoạn tố các tội

ác của thực dân Pháp đối với nhân dân ta, còn

đoạn kia thể hiện nhận xét về giá trị tư tưởng

của thơ Hàn Mặc Tử. Tuy nhiên, về giọng điệu,

hai đoạn đó có điểm tương đồng: giọng điệu

khẳng định một cách hùng hồn, dứt khoát,

trang nghiêm.

Điểm khác nhau:

- Đoạn trích 1 thể hiện thái độ căm thù trước

tội ác của thực dân Pháp đối với nhân dân ta.

- Đoạn trích 2 thể hiện thái độ trân trọng, yêu

</div>
(47)<div class='page_container' data-page=47>

• b. Cơ sở chủ yếu tạo nên sự khác biệt về giọng

điệu của lời văn trong những đoạn trích trên

là:

- Đối tượng nghị luận, quan hệ giữa người viết

với nội dung nghị luận khác nhau.

</div>
(48)<div class='page_container' data-page=48>

• C

Những

cơ sở

chủ yếu

tạo nên

sự khác

biệt

giọng

điệu của

hai đoạn

văn

- Cách sử dụng từ ngữ :

+ Đoạn văn 1:

* Từ xưng hô ta - chúng thể hiện rõ sự khinh bỉ;

* Các từ mang sắc thái biểu cảm cao: lợi dụng, cướp, 
áp bức, trái hẳn, tuyệt đối không cho,

dã man, ngăn cản, thẳng tay chém giết,

tắm các cuộc khởi nghĩa trong bể máu, ràng buộc…
thể hiện tội ác “trời không dung, đất không

tha”của thực dân Pháp và thái độ căm thù của Bác.

+ Đoạn văn 2:

* Từ xưng hô anh,

* Các từ ngữ miêu tả, biểu cảm: sức sống phi thường, 
lòng ham sống vô biên, ước mơ rất chi là “con

người”…

</div>
(49)<div class='page_container' data-page=49>

• C

Những

cơ sở

chủ yếu

tạo nên

sự khác

biệt

giọng

điệu của

hai đoạn

văn

-Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu,các phép tu từ từ

vựng hoặc cú pháp:
+ Đoạn văn 1:

* Kiểu câu ngắn, có kết cấu cú pháp tương tự nhau, 
* Sử dụng biện pháp liệt kê, điệp từ tạo nên sự hùng 
hồn, mạnh mẽ của lời tố cáo.

+ Đoạn văn 2:

•Lối diễn đạt theo phản đề tạo nên khơng khí đối

thoại và thể hiện thái độ dứt khoát của tác giả,

</div>
(50)<div class='page_container' data-page=50>

Bài tập 2

Tìm hiểu về giọng điệu của hai đoạn trích

Cả lớp làm việc theo bàn (2 người)

Gợi ý:

+ Kết hợp trả lời cả hai câu a và b bởi có sự trùng nhau về

ý câu hỏi

+ Cần cảm nhận chung về giọng điệu, sau đó đi phân tích

từ ngữ, câu văn để xác định và tìm hiểu kỹ hơn giọng điệu

ấy.

Gợi ý:

+ Kết hợp trả lời cả hai câu a và b bởi có sự trùng nhau về

ý câu hỏi

</div>
(51)<div class='page_container' data-page=51>

Hỡi đồng bào toàn quốc!
Hỡi đồng bào toàn quốc!

Chỳng ta muốn hũa bỡnh, chỳng ta phải nhõn nhượng. Nhưng 
Chỳng ta muốn hũa bỡnh, chỳng ta phải nhõn nhượng. Nhưng 
chỳng ta càng nhõn nhượng, thực dõn Phỏp càng lấn tới, vỡ chỳng 
chỳng ta càng nhõn nhượng, thực dõn Phỏp càng lấn tới, vỡ chỳng

quyết tõm cướp nước ta lần nữa!
quyết tõm cướp nước ta lần nữa!

Khụng! Chỳng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định khụng chịu mất 
Khụng! Chỳng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định khụng chịu mất

nước, nhất định khụng chịu làm nụ lệ.
nước, nhất định khụng chịu làm nụ lệ.

Hỡi đồng bào!
Hỡi đồng bào!

Chỳng ta phải đứng lờn!
Chỳng ta phải đứng lờn!

--Đoạn văn

Đoạn văn 1

1 có giọng điệu hơ hào, thúc giục. Cơ sở để tạo nên

có giọng điệu hơ hào, thúc giục. Cơ sở để tạo nên

giọng điệu này là:

+ Về từ ngữ: 
+ Về từ ngữ:

* Cách xưng hô: chúng ta

* Cách xưng hô: chúng ta –– thực dân Pháp thể hiện rõ thể đương đầu của toàn thực dân Pháp thể hiện rõ thể đương đầu của toàn 
dân

dân

với giặc xâm lược, cũng tỏ rõ sự đoàn kết của nhân dân.
với giặc xâm lược, cũng tỏ rõ sự đoàn kết của nhân dân.

* Sử dụng nhiều từ ngữ mang tính khẳng định, kêu gọi mạnh mẽ: khơng, 
* Sử dụng nhiều từ ngữ mang tính khẳng định, kêu gọi mạnh mẽ: không, 
càng…càng, thà…chứ, không chịu, phải; từ hô gọi: hỡi

càng…càng, thà…chứ, không chịu, phải; từ hô gọi: hỡi

+ Về kiểu câu:

+ Về kiểu câu: câu ngắn gọn câu tăng tiến càng…càng, câu nhượng bộ câu ngắn gọn câu tăng tiến càng…càng, câu nhượng bộ

</div>
(52)<div class='page_container' data-page=52>

Thơ Xuân Diệu còn là một nguồn sống dạt dào 
chưa từng thấy ở chốn nước non lặng lẽ này. 
Xuân Diệu say đắm tình yêu, say đắm cảnh trời, 
sống vội vàng, sống cuống quýt, muốn tận hưởng

cuộc đời ngắn ngủi của mình, khi vui cũng như 
khi buồn, người đều nồng nàn tha thiết.

(…) Nhưng xét rộng ra, cái náo nức, xôn xao của 
Xuân Diệu cũng là cái náo nức, xôn xao của 
thanh niên Việt Nam bây giờ. Sự đụng chạm với

phương Tây đã làm tan rã bao nhiêu bức thành 
kiên cố. Người thanh niên Việt Nam được dịp 
ngó trời cao đát rộng, nhưng cũng nhân đó mà 
cảm thấy cái thê lương của vũ trụ, cái bi đát của

kiếp người.

- Đoạn văn 2 có giọng điệu đằm thắm,

thiết tha. Cơ sở để tạo nên giọng điệu này

là:

+ Về từ ngữ:

Cách xưng hô: người thể hiện sự trân 
trọng, gọi tên Xuân Diệu thể hiện sự yêu

mến

Sử dụng nhiều từ ngữ đặc biệt là từ láy có 
sức biểu cảm cao: dào dạt, lặng lẽ, vội

vàng, cuống quýt, nồng nàn, tha thiết, náo 
nức, xôn xao…, phép điệp từ: say đắm,

nao nức, xôn xao

+ Về kiểu câu: sử dụng nhiều câu dài, 
nhiều thành phần đồng chức (câu có nhiều

vị ngữ, nhiều thành phần phụ có chức 
năng tương đương) với biện pháp song

hành: Xuân Diệu say đắm tình yêu, say

đắm cảnh trởi, sống vội vàng, sống cuống 
quýt; cảm thấy cái thê lương của vũ trụ,

cái bi đát của kiếp người…

- Đoạn văn 2 có giọng điệu đằm thắm, 
thiết tha. Cơ sở để tạo nên giọng điệu này

là:

+ Về từ ngữ:

Cách xưng hô: người thể hiện sự trân 
trọng, gọi tên Xuân Diệu thể hiện sự yêu

mến

Sử dụng nhiều từ ngữ đặc biệt là từ láy có 
sức biểu cảm cao: dào dạt, lặng lẽ, vội

vàng, cuống quýt, nồng nàn, tha thiết, náo 
nức, xôn xao…, phép điệp từ: say đắm,

nao nức, xôn xao

+ Về kiểu câu: sử dụng nhiều câu dài, 
nhiều thành phần đồng chức (câu có nhiều

vị ngữ, nhiều thành phần phụ có chức 
năng tương đương) với biện pháp song

hành: Xuân Diệu say đắm tình yêu, say

đắm cảnh trởi, sống vội vàng, sống cuống 
quýt; cảm thấy cái thê lương của vũ trụ,

</div>
(53)<div class='page_container' data-page=53>

Bài tập 3



Từ những nội dung đã tìm hiểu ở mục 1

và 2, anh (chị) hãy xác định đặc điểm

</div>
(54)<div class='page_container' data-page=54>

Đặc điểm quan trọng nhất của

giọng điệu trong văn nghị luận:



- Giọng điệu cơ bản là trang

trọng, nghiêm túc



- Ở những phần, những bài cụ

thể, những nội dung cụ thể có

thể thay đổi giọng điệu cho linh

hoạt, phù hợp

</div>
(55)<div class='page_container' data-page=55>

LUYỆN TẬP



Bài tập 1

Phân tích rõ những đặc điểm trong cách

sử

dụng từ ngữ

,

sử dụng kết hợp các kiểu câu

,

</div>
(56)<div class='page_container' data-page=56>

Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã

thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc

địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì

nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền,

lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay

Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.

Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị.

Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100

năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập.

Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế

kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.

</div>
(57)<div class='page_container' data-page=57>



Hướng dẫn:

Để làm bài tập này, cần

tích hợp những kiến thức và kỹ năng

đã học trong cả hai tiết. Trước hết cần

xác định đối tượng(nội dung, vấn đề)

nghị luận và sau khi phân tích kỹ từng

đặc điểm cần có sự đánh giá tổng quát

về cách diễn đạt của tác giả

Cả lớp làm việc

theo bàn (

</div>
(58)<div class='page_container' data-page=58>



a. Cách sử dụng từ ngữ

- Cách xưng hô: nước ta, dân ta trang

trọng, thân mật hàm chứa niềm tự

hào phù hợp với nội dung tuyên

ngôn (độc lập của dân tộc)

- Sử dụng nhiều từ ngữ chính trị :

thuộc địa, chính quyền, thoái vị, chế

độc quân chủ, chế độ dân chủ cộng

hòa… phù hợp với đối tượng nghị

luận (một vấn đề chính trị)

- Sử dụng nhiều từ ngữ biểu cảm cao:

đã thành, chứ (nhấn mạnh sự

khẳng định), nổi dậy, đánh đổ các

xiềng xích, gây dựng (thể hiện sức

mạnh quật cường của nhân dân)…

</div>
(59)<div class='page_container' data-page=59>



b. Cách sử dụng kết hợp các

kiểu câu

- Kiểu câu ngắn gọn, đầy đủ thành

phần dễ hiểu, mạch lạc

- Sử dụng kiểu câu đã…chứ (2 lần),

khi…thì, đã…để, lại…mà tạo

nên sự mạch lạc, chặt chẽ, dứt

khoát trong lập luận.

- Sử dụng biện pháp điệp ngữ: sự

thật là, dân ta, đánh đổ tạo giọng

điệu hùng hồn, nhấn mạnh chân

lý, sự thật lịch sử không thể nào

chối cãi được. Sử dụng phép

</div>
(60)<div class='page_container' data-page=60>

Tóm lại, cách diễn đạt của Bác rất

phù hợp với nội dung nghị luận, có

sức biểu cảm cao và đã trở thành

mẫu mực của lối văn chính luận.



c. Giọng điệu

Cách dùng từ ngữ, kết hợp các

kiểu câu trên tạo giọng điệu

</div>
(61)<div class='page_container' data-page=61>

Con người thơ Tú Xương muốn đứng đắn mà đời

sống lại thành ra lưu đãng hão huyền. Con nhà nho

khái muốn thanh bần với đạo thánh hiền mà cuộc đời

lại đặt cho nhiều mối lụy. Cái tâm hồn thèm chan hòa

ấy lại sa vào cô đơn, con người khái ấy lại sống nhờ

vào tình bạn, lần hồi đắp đổi vào sự nhớ thương:

(…) Bạn đàn chưa dễ tìm nhau

Bạn nghiên bạn bút có đâu được nhiều.

(…) Con người “nổi tiếng tài hoa”, “phong nguyệt

tình hồi” chơi ngơng ấy, hiên ngang ấy đâm ra phá

bĩnh:

…Non nước thề bồi thôi xúy xóa

Quỷ thần nào chứng ở hai vai

Lại xoay ra ba dọi với người ta:

…Ba mươi mấy độ chơn chồng

Cịn toan trang điểm má hồng chôn ai.

</div>
(62)<div class='page_container' data-page=62>



a. Cách sử dụng từ ngữ

- Từ xưng hô: con người thơ Tú Xương, con nhà

nho khái, con người khái, con người tú tài

…(phép

lặp, phép thế) vừa thể hiện tính ơn hịa, chừng

mực của lời văn nghị luận vừa nêu chính xác được

cái “thần” của Tú Xương.

- Sử dụng nhiều từ ngữ có tác dụng đặc tả, cách

trích dẫn thơ Tú Xương và lời nhận định khác

làm cho diễn đạt thêm sinh động, có hình ảnh và

có sức biểu cảm cao.

</div>
(63)<div class='page_container' data-page=63>



b. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu

- Sử dụng toàn câu miêu tả để dựng lên sinh

động, chân thực bức truyền thần về Tú Xương

- Sử dụng phép song hành (câu 1,2,3) tạo nên

nhịp điệu cho lời văn đồng thời nhấn mạnh

</div>
(64)<div class='page_container' data-page=64>



c. Giọng điệu

Cách sử dụng từ ngữ và kiểu câu trên góp phần tạo

nên giọng điệu vừa đồng cảm, thương mến vừa đượm

chút châm chọc, giỡn u. Đó cũng chính là sự gặp

nhau giữa cái ngơng ngạo, tài tình của cả Tú Xương

và Nguyễn Tuân.

</div>
(65)<div class='page_container' data-page=65>

Nhưng nếu Kiều là một người yếu đuối thì Từ Hải là kẻ

hùng mạnh, Kiều là người tủi nhục thì Từ là kẻ vinh quang.

Ở trong cuộc sống, mỗi bước chân Kiều đều vấp phải một

bất trắc thì trên quãng đường ngang dọc Từ khơng hề gặp

khó khăn. Suốt đời Kiều sống chịu đựng, Từ sống bất bình.

Kiều quen tiếng khóc, Từ quen tiếng cười. Kiều đội trên đầu

nào trung , nào hiếu thì trên đầu Từ chỉ có một khoảng trống

khơng “nào biết trên đầu có ai”. Nếu Kiều lê lết trên mặt đất

đầy những éo le trói buộc thì Từ vùng vẫy trên cao phóng

túng, tự do. Kiều là hiện thân của mối mặc cảm tự ti, cịn Từ

là ngun hình của mối mặc cảm tự tôn.

</div>
(66)<div class='page_container' data-page=66>

a. Cách sử dụng từ ngữ



- Cách gọi tắt tên nhân vật: Kiều, Từ Hải thể hiện

tình cảm yêu mến, gần gũi của người viết.



- Sử dụng đa dạng phép lặp từ (tên nhân vật) kết

</div>
(67)<div class='page_container' data-page=67>

b. Cách sử dụng kết hợp các kiểu

câu



Sử dụng đa dạng kiểu câu ghép chính phụ:

nếu…thì (đầy đủ hoặc ẩn quan hệ từ) cùng với

phép sóng đơi (2 vế của một câu và các câu với

nhau) vừa tạo nhịp điệu dâng tràn, uyển

</div>
(68)<div class='page_container' data-page=68>

c. Giọng điệu

Cách sử dụng từ ngữ và kiểu

câu trên góp phần tạo nên

giọng điệu ngợi ca đối với Từ

Hải – người anh hùng hiện

thân của khát vọng tự do, đồng

thời cũng biểu lộ sự cảm

thương với kiếp bể dâu, bèo

bọt của nàng Kiều trong xã hội

xưa.

</div>
(69)<div class='page_container' data-page=69>

Ghi nhớ

Khi viết bài nghị luận, cần chú ý:

• Về cách dùng từ ngữ:

- Lựa chọn từ ngữ chính xác, phù hợp với vấn đề cần

nghị luận; tránh dùng từ lạc phong cách hoặc những từ ngữ sáo rỗng,

cầu kì.

- Kết hợp sử dụng các phép tu từ từ vựng và một số từ ngữ mang tính

biểu cảm, gợi hình tượng để bộc lộ cảm xúc phù hợp.

• Về cách sử dụng kết hợp các kiểu câu:

- Kết hợp một số kiểu câu trong đoạn,

trong bài để tạo nên giọng điệu linh hoạt,

biểu hiện cảm xúc.

- Sử dụng các phép tu từ cú pháp để tạo

nhịp điệu, nhấn mạnh rõ hơn thái độ, cảm xúc.

• Giọng điệu

cơ bản của lời văn nghị luận là

trang trọng, nghiêm túc nhưng ở mỗi phần trong bài

</div>
(70)<div class='page_container' data-page=70>

bài Diễn đạt trong văn nghị luận | Lớp 12, Ngữ văn - Ôn Luyện

<b>DIỄN ĐẠT </b>

<b>TRONG VĂN NGHỊ LUẬN</b>

(2 tiết)

<b>TỔ NGỮ VĂN</b>

KẾT QUẢ CẦN ĐẠT



Nắm được những chuẩn mực diễn đạt của bài

văn nghị luận.



Biết cách tránh các lỗi về dùng từ, viết câu, sử

dụng giọng điệu không phù hợp với chuẩn mực

diễn đạt của bài văn nghị luận.

I – CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ TRONG

VĂN NGHỊ LUẬN



Bài tập 1

Đề bài:

<b>a. Cùng trình bày một nội dung cơ </b>

<b>bản nhưng cách dùng từ ngữ có </b>

<b>khác nhau:</b>

<b>• Ở ví dụ 1, người viết có cách diễn đạt </b>

<b>khá trong sáng, mạch lạc nhưng </b>

<b>Vd:</b>

<b>(1)Tập thơ gồm những bài được Bác</b>

<i><b>làm trong lúc nhàn rỗi</b></i>

<b>…</b>

<i><b>(2) Tập thơ được viết trong những thời khắc </b></i>

<i><b>hiếm hoi – được thanh nhàn bất đắc dĩ…</b></i>

<i><b>(1)Bác vốn chẳng thích làm thơ…</b></i>

<i><b>(2)Thơ khơng phải là mục đích cao nhất của </b></i>

Nói về Bác, người viết ở ví dụ 2 đã dùng phép thế

từ ngữ để tránh trùng lặp, làm cho ý tứ thêm phong

phú:

<i>Hồ Chí Minh, Bác, người chiến sĩ cách mạng,</i>

<i>Người,người nghệ sĩ – chiến sĩ.</i>

Cách trích dẫn các từ ngữ được dùng để nói chính

xác cái “thần” trong con người và thơ Bác của các

nhà thơ khác, các nhà nghiên cứu làm cho văn có

hình ảnh, sinh động, giàu tính thuyết phục…

Nói về Bác, người viết ở ví dụ 2 đã dùng phép thế

từ ngữ để tránh trùng lặp, làm cho ý tứ thêm phong

phú:

<i>Hồ Chí Minh, Bác, người chiến sĩ cách mạng,</i>

<i>Người,người nghệ sĩ – chiến sĩ.</i>

<b>Có thể sửa lại như sau: </b>

<i><b>…làm trong những giờ khắc “ngồi buồn ngâm ngợi cho </b></i>

<i><b>khuây” ở chốn lao tù tăm tối, cô đơn</b></i>

<b>; </b>

<i><b>…Bác không coi thơ là con đường dùng để lập thân</b></i>

<i><b>(hay sự </b></i>

<i><b>nghiệp chính</b></i>

<b>); </b>

<i><b>…ngời sáng một vẻ đẹp đáng yêu, đáng kính </b></i>

b. Những từ ngữ dùng không phù hợp với đối

<i>tượng nghị luận: nhàn rỗi, vốn chẳng thích làm</i>

<i>thơ, mang một vẻ đẹp lung linh bởi chúng mang</i>

phong cách khẩu ngữ, hơn thế khơng chính xác

khi nói về Bác

( trong tù mà nhàn rỗi?,

Bác khơng thích làm thơ? )

b. Những từ ngữ dùng không phù hợp với đối

<i>tượng nghị luận: nhàn rỗi, vốn chẳng thích làm</i>

<i>thơ, mang một vẻ đẹp lung linh bởi chúng mang</i>

phong cách khẩu ngữ, hơn thế khơng chính xác

khi nói về Bác

( trong tù mà nhàn rỗi?,

<b>c. Mỗi em hãy viết một đoạn văn</b>

<b>theo yêu cầu của bài tập:</b>

<b>- Theo đúng nội dung cơ bản</b>

<b>I – CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ </b>

<b>TRONG VĂN NGHỊ LUẬN</b>



Bài tập 2

<b>Em hãy xác định đối tượng nghị luận của đoạn văn</b>

<b>và </b>

<b>nêu hiểu biết của mình về đối tượng ấy.</b>

<i><b>Đối tượng nghị luận: tập thơ Lửa thiêng của </b></i>

<b>Huy Cận (viết trước Cách mạng Tháng Tám, bao trùm</b>

<i><b>Lửa thiêng là một nỗi buồn mênh mang da diết. </b></i>